Julio Cortazar - Gra w klasy

1

Czy udałoby mi się spotkać Magę?

Tyle razy, gdy szedłem przez rue de Seine, wystarczało mi pochylić się nad łukiem wychodzącym na Quai Conti, aby - zaledwie szarooliwkowe światło, które unosi się nad rzeką, pozwoliło mi odróżnić jakieś formy - jej szczupła sylwetka od razu rysowała się na Pont des Arts, czasem przechodząca z jednej strony na drugą, czasem oparta o żelazną barierę, pochylona nad wodą. I wydawało się tak naturalne przejść na drugą stronę ulicy, wejść na stopnie mostu, na jego smukły kontur, zbliżyć się do Magi uśmiechającej się bez zdziwienia, przekonanej, tak jak i ja, że przypadkowe spotkanie jest czymś najmniej przypadkowym w naszym życiu i że tylko wyznaczają sobie rendez-vous, ci którzy pisują do siebie na liniowanym papierze, a pastę do zębów wyciskają od samego końca tubki.

Ale teraz nie byłoby jej na moście. Jej delikatna twarz o przezroczystej cerze pochylałaby się ku starym portalom w dzielnicy Marais, może gawędziłaby ze sprzedawczynią frytek lub pogryzała parówki na Boulevard Sebastopol. Zresztą doszedłem aż do mostu, ale Magi nie było. Teraz nie znajdowała się na mojej drodze, a jakkolwiek znaliśmy nasze adresy paryskich pseudostudentów, każdą pocztówkę uchylającą okienko Bracque'a, Ghirlandaia, Maxa Ernsta pośród tanich gipsowych ozdób i krzykliwych tapet, nie szukaliśmy się w naszych mieszkaniach. Woleliśmy spotykać się na mieście, na tarasie kawiarni, w klubie filmowym lub też wspólnie pochylać się nad kotem na byle podwórzu Quartier Latin. Chodziliśmy nie szukając się, ale wiedząc, że chodzimy po to, żeby się znaleźć.

Och, Maga, w każdej kobiecie, która była do ciebie podobna, niby ogłuszająca cisza wzbierało jakieś wyostrzone krystaliczne oczekiwanie, klęsnące pośród smutku, jak mokry parasol, który się składa. Tak, właśnie jak parasol, Maga.

Może przypomniałabyś sobie ten, który przeznaczyliśmy na straty na wzniesieniu parku Montsouris, w lodowate marcowe popołudnie... Wyrzuciliśmy go tam, bo znalazłaś go, już trochę nadłamany, na Place de la Concorde i używałaś bardzo często, przeważnie pakując w żebra pasażerom metra czy autobusu, gdy roztargniona myślałaś o malowanych ptaszkach lub o rysunku, który muchy pozostawiają na suficie.

Tego popołudnia spadł drobny deszcz i pełna dumy chciałaś otworzyć twój parasol, kiedy wchodziliśmy do parku, a zamiast tego w ręku wybuchła ci katastrofa zimnych błyskawic i czarnych chmur, strzępów poszarpanego materiału i migotania wywichniętych drutów, i śmialiśmy się zmoknięci, przekonani, że parasol znaleziony na placu powinien godnie umrzeć w parku, nie zaś włączać się w nieszlachetny cykl koszów do śmieci i rynsztoków; więc zwinąłem go jak mogłem najlepiej i zanieśliśmy go w wysoko położoną część ogrodu, obok mostku, przez który przejeżdża pociąg, i stamtąd cisnąłem go z całej siły w dół, w głąb parowu, w mokrą murawę, ty zaś wydałaś okrzyk, w którym zabrzmiało coś niby przekleństwo Walkirii. Zatonął w głębi trawy jak statek, uległy zielonej wodzie, wodzie zielonej i burzliwej, à la mer qui est plus félonesse en été qu'en hiver,w perfidnej fali, Maga, zgodnie z wyszczególnieniami, którym oddaliśmy się przez dłuższą chwilę zakochani w Joinville i w parku, sami spleceni jak zmoknięte drzewa albo jak para aktorów z drugorzędnego węgierskiego filmu. A on pozostał nieruchomy wokół zieleni, niewielki i czarny niby zdeptany owad. I nie poruszył się, żadna z jego sprężyn nie powróciła do poprzedniej pozycji. Koniec. Skończone. I och, Maga, nie byliśmy zadowoleni...

Czego szukałem na Pont des Arts? Mam wrażenie, że tego grudniowego czwartku miałem zamiar iść na prawy brzeg, żeby napić się wina w kafejce na rue des Lombards, gdzie madame Leonie oglądała mi wnętrze dłoni, zwiastując podróże i niespodzianki. Nigdy cię tam nie zabrałem, aby madame Leonie obejrzała twoją rękę, może bałem się, że odczyta w niej jakąś prawdę o mnie, bo zawsze byłaś straszliwym zwierciadłem, monstrualnym, wszystko przeka­zującym przyrządem. I to, co nazywaliśmy kochaniem się, znaczyło może, że stałem przed tobą z żółtym kwiatem w ręce, ty zaś przytrzymywałaś dwie zielone świece, a wiatr wiał nam w twarze deszcz wyrzeczeń, pożegnań i biletów metra. Wobec czego nigdy cię nie zabrałem, ażeby madame Leonie, Maga... I wiem, bo mi to powiedziałaś, że nie lubiłaś, gdy widziałem, jak wchodzisz do małej księgarenki przy rue de Verneuil, gdzie pochylony staruszek wypełnia tysiące fiszek do kartoteki i wie wszystko, co można wie­dzieć o historiografii. Chodziłaś tam bawić się z kotem, a stary pozwalał ci i o nic nie pytał, zadowolony, że od czasu do czasu podasz mu jakąś książkę z wyższej półki. A ty grzałaś się przy jego piecyku o długiej, czarnej rurze i nie chciałaś, żebym wiedział, że chodzisz tam, aby usiąść koło pieca.

Tylko że trzeba było to wszystko powiedzieć we właś­ciwym momencie; ale niełatwo jest oznaczyć właściwy mo­ment dla jakiejś rzeczy i nawet teraz, gdy oparty łokciami o most, patrzę na przepływającą barkę koloru wina, piękną niby lśniący czystością karaluch, na kobietę w białym far­tuchu, która na dziobie wiesza bieliznę, na zielono pomalowane okna z firaneczkami à la Jaś i Małgosia, nawet teraz, Maga, pytam samego siebie, czy całe to krążenie miało sens i czy, aby dojść na rue des Lombards, nie należało raczej przejść przez Pont Saint-Michel i Pont au Change. Ale gdybyś tu była tej nocy, jak tyle, tyle razy, wiedziałbym, że to krążenie miało sens i że teraz ośmieszam tylko moją porażkę, nazywając ją krążeniem. Chodziło już tylko o to, żeby podniósłszy kołnierz kanadyjki iść dalej wzdłuż wy­brzeży aż do dzielnicy wielkich składów, która kończy się przy Châtelet, przejść pod fiołkowym cieniem wieży Saint-Jacques, myśląc o madame Leonie i o tym, że nie spotkałem ciebie.

Wiem, że pewnego dnia przyjechałem do Paryża, wiem, że jakiś czas żyłem na kredyt robiąc to, co robią inni, i widząc to, co inni widzą. Wiem, że wychodziłaś z kawiarni na ulicy Cherche-Midi i że zaczęliśmy rozmawiać. Tego popołudnia wszystko szło źle, bo moje argentyńskie zwyczaje nie po­zwalały mi co chwila przechodzić z jednego chodnika na drugi, ażeby oglądać nieinteresujące rzeczy na słabo oświet­lonych wystawach jakichś ulic, których nazw już sobie nie przypominam. Więc szedłem za tobą niechętnie, uważając, że jesteś niesforna i niewychowana, aż zmęczyłaś się byciem nie zmęczoną i usiedliśmy w kawiarni na Boul' Mich', gdzie nagle, między dwoma croissants, opowiedziałaś mi potężny kawał swojego życia.

Jak mogło mi przyjść do głowy, że to, co wydawało się kłamstwem, było prawdą, ów Figari w fioletach zmierzchu, twarze bez krwi, głód, bicie. Później uwierzyłem ci, później - miałem powody, znalazła się madame Leonie i patrząc na moją rękę, która sypiała między twymi piersiami, niemalże dokładnie powtórzyła mi twoje słowa: „Tkwi w niej jakieś cierpienie; zawsze tkwiło. Jest bardzo wesoła. Jej kolorem jest żółty, jej ptakiem kos, jej porą noc, jej mostem Ponts des Arts”. (Barka koloru wina, Maga, i dlaczego nie uciekliśmy nią, póki jeszcze nie było za późno...).

I popatrz - ledwie poznaliśmy się, już życie knuło, co mogło, żeby nas poróżnić. Ponieważ nie umiałaś udawać, od razu zdałem sobie sprawę, że, aby cię widzieć taką, jaką chciałem, należało zacząć od zamknięcia oczu, a wtedy najpierw coś niby żółte gwiazdy (poruszające się w aksamit­nej galarecie), potem czerwone skoki humorów i godzin, powolne wkraczanie w Mago-świat, który był niezdarnością i pogmatwaniem wszystkiego, ale równocześnie paprociami z podpisem tego pająka Klee, cyrkiem Miró, lustrem z po­piołu Vieira da Silva, światem, w którym poruszałaś się jak konik szachowy, który by się poruszał jak wieża, która by się poruszała jak laufer...

Łaziliśmy wtedy do ciné-klubów oglądać nieme filmy, ja - bo taki kulturalny, prawda? - i ty biedactwo, która nic a nic nie rozumiałaś z owego konwulsyjnego żółtego wrzas­ku jeszcze sprzed okresu twoich narodzin, z tej pręgowanej emulsji, w której biegali umarli; dopiero gdy przeszedł tamtędy Harold Lloyd, otrząsnęłaś się z wód snu, aby wreszcie uwierzyć, że wszystko to było bardzo dobre i że Pabst, i że Fritz Lang. Drażniłaś mnie trochę twoją manią doskonalenia się, podartymi pantoflami, niechęcią do przyj­mowania rzeczy przyjętych.

Jedliśmy parówki na Carrefour de l'Odéon i jechaliśmy na rowerach na Montparnasse szukać jakiegokolwiek hotelu, jakiejkolwiek poduszki. Niekiedy jechaliśmy aż do Porte d'Orléans, poznawaliśmy coraz lepiej puste przestrzenie za Boulevard Jourdan, gdzie czasami, o północy, spotykali się członkowie Klubu Węża, aby pogadać ze ślepym jasno­widzem - cóż za podniecający paradoks. Zostawialiśmy rowery na ulicy, włączając się w to wszystko powoli, za­trzymując się, aby popatrzeć na niebo, bo jest to jedna z nielicznych dzielnic Paryża, gdzie niebo piękniejsze jest niż ziemia. Siedząc na kupie śmieci paliliśmy papierosy, a Maga głaskała mnie po włosach albo nuciła pod nosem melodie nawet nie wymyślone, bezsensowne śpiewne melodeklamacje, przerywane westchnieniami albo wspomnienia­mi; korzystałem z tego, by myśleć o rzeczach nieistotnych metodą, którą zacząłem stosować kilka lat przedtem w szpi­talu, a która za każdym razem wydawała mi się skuteczniejsza i bardziej potrzebna. Z wielkim wysiłkiem, gromadząc po­mocnicze obrazy, myśląc o zapachach i twarzach, wydobywa­łem w końcu z nicości jakąś parę brązowych półbutów, których używałem w Olavarria w 1940 roku. Miały gumowe obcasy, cienkie podeszwy, tak że kiedy padało, woda przeni­kała mi do duszy. Gdy w ręku pamięci trzymałem tę parę półbutów, reszta zjawiała się sama: na przykład twarz donii Manueli albo poeta Ernesto Morroni. Ale przepędzałem ich, bo gra polegała na wyławianiu tylko tego, co najbłahsze, ukryte, przebrzmiałe.

Przerażony, że mógłbym sobie nie przypomnieć, atakowa­ny przez mole proponujące zwłokę, ogłupiały na skutek ocierania się o czas, obok półbutów widziałem wreszcie puszeczkę herbaty „El Sol”, którą mi dała matka w Buenos Aires. I łyżeczkę do herbaty, łyżeczkę-pułapkę, z której czarne myszki żywcem topione w szklance ukropu wypusz­czały musujące pęcherzyki. Przekonany, że pamięć zachowu­je wszystko, a nie tylko Albertyny i inne wielkie efemerydy serca i nerek, upierałem się, aby odtworzyć moje biurko na Floreście, niezapamiętywalną twarz dziewczyny imieniem Gekrepten, ilość piórek do tuszu w moim piórniku z piątej klasy, doprowadzony w końcu do drżenia i rozpaczy (bo nigdy nie mogłem przypomnieć sobie tych piórek, wiedzia­łem, że leżały w piórniku w specjalnej przegródce, ale nie wiedziałem ani ile ich było, ani kiedy było ich dwa, a kiedy sześć), aż do chwili gdy Maga, całując mnie i dmucha­jąc w twarz dymem i ciepłym oddechem, przywracała mnie rzeczywistości, i śmiejąc się rozpoczynaliśmy nową wędrów­kę pośród śmieci, w poszukiwaniu członków klubu. Już wtedy zdałem sobie sprawę, że szukanie jest moim znakiem, emblematem łażących po nocy bez określonego celu, racją bytu tych, którzy niszczą kompasy.

A la mer qui est plus félonesse... (franc.) - w morzu zdradliwszym latem aniżeli zimą. (Jean Joinville (1224 1319), Historia świętego Ludwika).

[Przypisy obejmują objaśnienia ważniejszych zwrotów w językach obcych i bardzo nielicznych słów pojedynczych, trudniejszych do przetłumaczeń (np. słów arabskich) oraz objaśnienia ważniejszych cytatów z podaniem ich źródeł. Nie objaśniono słów piosenek, jeżeli nie odgrywają one w tekście książek istotniejszej roli (np. piosenek jazzowych) ani też tytułów w językach obcych. Red.].

---