1.Pojęcie trucizny:
Trucizna - jest substancją, która wprowadzona w niewielkiej dawce do organizmu człowieka może wywoływać zakłócenia jego normalnych funkcji życiowych lub spowodować zgon ze względu na swe właściwości toksykodynamiczne. Uwzględniając siłę toksykodynamicznego działania, substancje chemiczne dzieli się na trzy klasy:
-trucizny
-środki szkodliwe
-środki praktyczne nieszkodliwe dla zdrowia.
Substancje uchodzące za szkodliwe wywołują określone efekty biologiczne lub zdrowotne, które występują podczas narażenia lub w okresie późniejszym, a także w następnych pokoleniach. Bardzo toksyczna substancja powoduje te skutki po podaniu bardzo małych ilości (dawek), natomiast substancja mało toksyczna wywiera działanie szkodliwe po podaniu w odpowiednio dużej ilości.
Przy ocenie toksyczności należy brać pod uwagę nie tylko ilość (dawkę) substancji podanej lub wchłoniętej, lecz także drogę podawania (np. wdychanie, podanie doustne, na skórę, wstrzyknięcie), a także częstość podawania (jednorazowo, kilkakrotnie), czas potrzebny do wystąpienia zmian (efektów) niekorzystnych oraz zakres i stopień uszkodzenia.
Trucizny mogą być wprowadzane do organizmu przez drogi oddechowe, przewód pokarmowy lub powierzchnie skóry.
Działanie trucizn na organizm człowieka:
Trucizny o działaniu miejscowym
Należą tu związki o dużej aktywności chemicznej (kwasy, wodorotlenki alkaliczne, amoniaki, amoniak i inne), atakują najpierw tkanki, z którymi zetkną się bez pośrednio. Są to substancje drażniące błony śluzowe dróg oddechowych, oczu a także skórę. Niektóre z nich wywołują odruchy obronne, np. wydzielanie się śluzu, kaszel i inne, wskutek czego są mniej groźne dla ludzi.
Trucizny o działaniu ogólnym
Ulegają najpierw resorpcji (wchłanianiu), a potem wywołują zmiany w różnych układach i narządach. Mogą oddziaływać bezpośrednio na układ krwionośny, przewód pokarmowy i inne narządy lub pośrednio poprzez układ nerwowy. Trucizny o działaniu ogólnym są groźniejsze dla człowieka -nie ostrzegają zmysłów o swojej obecności.
Trucizny o działaniu alergizującym
W zależności od sposobu przenikania do organizmu rozróżnia się alergeny kontaktowe, wziewowe, pokarmowe i lekowe. W praktyce przemysłowej najczęściej spotykane są alergeny kontaktowe, które po zetknięciu się z powierzchnią skóry wywołują stany zapalne, rumień, wypryski i inne zmiany skórne, najczęściej na palcach rąk, dłoniach i przedramieniu, a także w miejscach oddalonych. Do alergenów prostych zaliczamy: formalinę, fenol, rezorcynę, kalafonię, terpentynę, smołę drzewną, związki chromu, niklu, sublimaty, przyspieszacze wulkanizacji, leki i inne. Alergeny proste, przenikając do organizmu, nabierają własności uczulających dopiero po związaniu z białkiem.
Podział trucizn:
Trucizny dzielą się na dwie zasadnicze grupy: Pierwszą stanowią trucizny pochodzenia naturalnego, wytwarzane głównie przez bakterie chorobotwórcze, trujące grzyby i rośliny oraz zwierzęta jadowite. Drugą grupę trucizn stanowią trucizny antropogeniczne wytwarzane przez samego człowieka.
ŚRODKI TOKSYCZNE
Wśród środków toksycznych rozróżniamy Bojowe Środki Toksyczne i Toksyczne Środki Przemysłowe.
Bojowe środki trujące (dawniej gazy bojowe lub bojowe środki chemiczne) są to substancje chemiczne stosowane w konfliktach zbrojnych do zabijania lub zatruwania ludzi, zwierząt i roślin. Stanowią zasadniczy składnik broni chemicznej. Powodują szkodliwe zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby, sprzętu bojowego, budynków, dróg itp. Bojowe środki trujące są cieczami lub ciałami stałymi, rzadziej gazami, słabo rozpuszczają się w wodzie, dobrze w rozpuszczalnikach organicznych, olejach, smarach. W postaci par i aerozoli są niewidoczne gołym okiem, często pozbawione zapachu. Do organizmu ludzkiego przenikają drogami oddechowymi, przez skórę i przewód pokarmowy. Współczesne bojowe środki trujące są substancjami o bardzo silnym działaniu toksycznym, łatwo przenikającymi m.in. przez gumę, tworzywa sztuczne, są odporne na działanie czynników atmosferycznych i chemicznych środków odkażających. Ze względu na objawy działania na organizm rozróżnia się bojowe środki trujące:
Paralityczno-drgawkowe (sarin, soman, tabun, V-gazy)
Parzące (luizyt, iperyty - techniczny, azotowy)
Ogólnotrujące - cyjanowodór (kwas pruski), arsenowodór, chlorocyjan
Duszące - fosgen, dwufosgen
Drażniące - lakrymatory, sternity
Psychotoksyczne - LSD-25 - lizergid, dietyloamid kwasu d-lizergowego, alkaloid o
silnym działaniu narkotycznym.
Fitotoksyczne - Są to środki działające niszcząco na uprawy roślinne, powodujące
defoliację i usychanie.
TOKSYCZNE ŚRODKI PRZEMYSŁOWE
W warunkach pokoju najbardziej śmiercionośnymi gazami są:
tlenek węgla (CO)
CO ( tlenek węgla(II), tlenek węgla, czad ) jest to bezbarwny, bezwonny, palny, bardzo toksyczny gaz, słabo rozpuszczalny w wodzie. Z powietrzem tworzy mieszaninę wybuchową. Z chlorem tworzy fosgen, z metalami — karbonylki. Tworzy się w wyniku niecałkowitego spalania węgla lub redukcji dwutlenku węgla. Tlenek węgla jest bardzo toksyczny. Nawet niewielkie stężenie może doprowadzić do śmierci (gaz ten łączy się z hemoglobiną krwi, uniemożliwiając przyłączanie przez nią tlenu.
Tlenek węgla stosowany jest głównie jako składnik gazu wodnego, generatorowego, syntezowego, jako reduktor i do otrzymywania karbonylków.
dwutlenek węgla (CO2)
Dwutlenek węgla ( tlenek węgla(IV) , CO2 ) jest to bezbarwny, bezwonny, niepalny gaz, zestalony sublimuje, rozpuszcza się w wodzie. Tlenek węgla(IV) to bezwodnik kwasu węglowego. Jest mało aktywny chemicznie. Z mocnymi zasadami tworzy węglany, z amoniakiem — mocznik. Powstaje w wyniku całkowitego spalania węgla lub rozkładu węglanów. Występuje w atmosferze i hydrosferze, stanowi produkt przemiany materii (wydychany przez zwierzęta, asymilowany przez rośliny). Jest równie niebezpieczny jest tlenek węgla. Dwutlenek węgla wydychany jest przez żywe organizmy. Jest on cięższy od powietrza, dlatego zbiera się w dolnej części pomieszczeń, w zagłębieniach, piwnicach i studniach.
CO2 stosowany jest do wyrobu napojów musujących, napełniania gaśnic przeciwpożarowych, do produkcji sadzy. W postaci stałej (suchy lód) jest używany w chłodnictwie.
amoniak (NH3)
Amoniak (NH3) jest to gaz o przenikliwym zapachu, bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Roztwór wodny amoniaku (tzw. woda amoniakalna) NH4+ + OH-). Spalany w tlenie tworzy azot i→ ma odczyn zasadowy (NH3 +H2O wodę. Na skalę przemysłową otrzymywany jest przez bezpośrednią syntezę z azotu i wodoru. Stanowi również produkt uboczny odgazowania węgla kamiennego. Stosowany m.in. do otrzymywania kwasu azotowego, soli amonowych i mocznika (będących cennymi nawozami), cyjanowodoru, w produkcji włókien chemicznych, leków, do oczyszczania wyrobów ze stopów miedzi, zaś amoniak skroplony— w chłodnictwie. Amoniak wywołuje przykre pieczenie w gardle, ślinotok, nudności, łzawienie i ból głowy. Przy dużych dawkach może spowodować nieodwracalne zmiany w organizmie np. utrata wzroku, zmiany w płucach.
chlor
Chlor (Cl) jest to pierwiastek chemiczny o liczbie atom. 17, masie atomowej 35,453. Należy do grupy fluorowców. Jest to żółtozielony gaz o drażniącej woni. Chlor rozpuszcza się w wodzie tworząc tzw. wodę chlorową. Chlor jest niemetalem. Tworzy on cząsteczki dwuatomowe. Ma właściwości silnie trujące. Powoduje zahamowanie czynności oddechowych. Wywołuje podrażnienie błon śluzowych oczu, gardła i górnych dróg oddechowych. Powoduje łzawienie, kichanie, ślinotok, kaszel i obrzęk płuc. Może doprowadzić do śmierci. Chlor użyty był podczas I wojny światowej jako gaz bojowy.
chlorowodór
Chlorowodór (HCl) jest to związek nieorganiczny, bezbarwny gaz o duszącej woni, dymiący w wilgotnym powietrzu. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie, wydzielając znaczną ilość ciepła i tworząc mocny kwas chlorowodorowy ( kwas solny ), od którego wywodzą się sole i chlorki. W przyrodzie występuje w gazach wulkanicznych. Na skalę przemysłową chlorowodór otrzymuje się m.in. w wyniku syntezy z pierwiastków lub działania kwasu siarkowego na chlorek sodu. Stosowany na dużą skalę w laboratorium i w technice w postaci kwasu solnego, używany do niektórych syntez organicznych (np. otrzymywanie chlorku winylu z acetylenu).
Objawami zatrucia przewlekłego są: uszkodzenie szkliwa zębów, zapalenie spojówek, przewlekłe zapalenie spojówek. Częsty kontakt z roztworem wodnym może wywołać zmiany zapalne skóry.
Substancje toksyczne powodują różnorodne objawy zatrucia dotyczące praktycznie wszystkich narządów i układów. W ostrych zatruciach mogą występować objawy ze strony układu nerwowego i narządów zmysłów, z układu krążenia, oddechowego, moczowego, przewodu pokarmowego, zaburzenia psychiczne, fenomeny zapachowe, zmiany skórne, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, zaburzenia termoregulacji, zmiany zabarwienia płynów ustrojowych oraz zaburzenia hematologiczne.