1. Wiadomości ogólne na temat masażu

Rys historyczny

Masaż zaliczany jest do najstarszych dziedzin wiedzy medycznej. Znany już był w Indiach i w Chinach od przeszło 3000 lat p.n.e. Stosowany był w połączeniu ze sztukami walki, gimnastyką i medytacją. Pojęcie masażu wywodzi się od greckiego słowa massein - ugniatać chwytać. To właśnie w Grecji jako masaż stosowano przede wszystkim ugniatanie mięśni. Miało to szczególne znaczenie dla sportowców biorących udział w igrzyskach olimpijskich. Było to przede wszystkim natłuszczanie ciała oliwą przed zawodami.

Hipokrates (460-377 r.p.n.e.)- ojciec nowoczesnej medycyny wierzył, że dzięki masażowi można poprawić ruchomość stawów i złagodzić napięcie mięśniowe.

Namaszczanie i nacieranie to jako pierwsze zabiegi na świecie, które przerodziły się i rozwinęły przez wiele lat później w masaż zwany klasycznym. Już Grecy i Rzymianie rozumieli wartość masażu i stosowali go jako zabieg leczniczy, sportowy i kosmetyczny. Przykładem tego może być Juliusz Cezar leczony masażem z zastosowaniem głaskania, szczypania i ugniatania.

W krajach słowiańskich i w Polsce od połowy XIV w. istniały łaźnie parowe, w których po kąpielach ludzie byli poddawani klepaniu rózgami w celu poprawy ukrwienia tkanek.

Wiek XVI przyniósł rozwój masażu szczególnie we Francji. Przyczynił się do tego lekarz chirurg Ambroży Pare, który stosował głaskanie obolałych miejsc pooperacyjnych, rozcieranie mięśni. On to jako pierwszy w dziejach medycyny wprowadził masaż jako oficjalną lekarską metodę leczenia. Największy rozkwit masażu przypada na wiek XIX za sprawą lekarzy szwedzkich. Natomiast szkoły masażu klasycznego stworzył lekarz holenderski Johan Hezger - twórca „masażu naukowego”. Szczególne zasługi osiągnął w leczeniu masażem chorób stawów.

Przez rozwój chemii i farmacji przez ostatnie kilkadziesiąt lat przygłuszony został rozwój gimnastyki i masażu. Jednak czasy dzisiejsze przywróciły wielki rozwój naturalnych metod leczenia również masażu. Szkoli się obecnie coraz więcej masażystów, również niewidomych, prawie we wszystkich krajach europejskich.

Teoria masażu

Masaż jest to zespół wielokrotnie powtarzanych czynności polegających na mechanicznym drażnieniu tkanek działających na skórę, mięśnie i różne układy.

Masaż wywiera bezpośredni i pośredni wpływ na nasz organizm .Za pomocą różnych chwytów, ruchów ( głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, wyciskanie, oklepywanie, wstrząsanie, wibracja) wpływamy na funkcjonowanie organizmu lecząc go i zapobiegając wielu chorobom. Na podstawie wielu badań i obserwacji stwierdzono, że masaż klasyczny, spośród znanych metod masażu, jest najskuteczniejszy w leczeniu chorób narządu ruchu. Jest najbardziej popularny, jest formą wyjściową do innych masaży, a w zależności od jego intensywności może być : leczniczy, pobudzający i relaksacyjny.

Masaż wpływa na ciało w dwojaki sposób :

-działania lokalne -bezpośredni wpływ masażu na tkanki masowane

-działania ogólne -zmiany odruchowe w układach krążenia, nerwowym i narządach wewnętrznych.

Masaż powoduje wzrost dopływu krwi do prawego przedsionka i komory serca (wzrasta pojemność wyrzutowa serca ). Stamtąd krew przedostaje się do płuc i świeżo dotleniona powraca do lewego przedsionka, następnie poprzez tętnice rozprowadzana jest po całym organizmie.

U ludzi chorych na serce zalecany jest masaż lekki, spokojny, podobny do rytmu serca.

Wymagania od masażysty

Masażysta powinien być w pełnej sprawności fizycznej i psychicznej. Nie powinien być obciążony niewydolnością układu oddechowego, nadmiernym poceniem się rąk. Powinien mieć odpowiednie podejście psychologiczne do pacjenta, który niejednokrotnie po przebytych chorobach może być drażliwy, niecierpliwy a nawet opryskliwy. Należy zdobyć pełne zaufanie pacjenta. Potrzeba jest do tego rozmowa na temat przebytych chorób. Powinien też pamiętać o tajemnicy zawodowej, która obowiązuje tak jak każdego pracownika służby zdrowia. Wiedza ta służy wyłącznie do celów leczniczych .

Istotna też jest higiena osobista masażysty. Strój musi być wygodny, swobodny, nie krępujący ruchów, koszulka z krótkimi rękawami, spodnie najlepiej płócienne. Ręce w nieskazitelnej czystości, paznokcie stale i krótko przycięte, żadnej biżuterii w czasie pracy. Przed każdym zabiegiem i po, ręce starannie umyte wodą z mydłem i wytarte do sucha. Nadmierne pocenie się rąk należy przemyć roztworem alkoholu i zasypać pudrem wysuszającym. Jakikolwiek proces ropny na skórze masażysty lub pacjenta jest przeciwwskazaniem do masażu.

Gabinet powinien być wyposażony w stół do masażu, wysokość regulowana, długość - 2 m., szerokość max . 80 cm . Chodzi o zdrowie masażysty pracującego w pozycji pochylonej, bardzo męczącej, grożącej deformacją kręgosłupa. Potrzebne też jest miejsce, w którym pacjent może się rozebrać.

Podstawowym warunkiem wykonania masażu jest całkowite rozluźnienie mięśni pacjenta, napinanie ich utrudnia jego wykonywanie. Dobrze wykonany masaż klasyczny nie powinien wywoływać bólu, wyjątek - aby przezwyciężyć nadmierne napięcia mięśniowe. Obowiązuje zasada stopniowego obciążania układu krążenia chorego. Oznacza to, że pierwsze masaże trwają krócej, a w miarę przyzwyczajania się chorego czas trwania masażu przedłuża się i zwiększa jego intensywność. Temperatura w gabinecie nie może być niższa niż 18 stopni C - do 22 stopni C.

Poza stołem i miejscem do rozbierania się gabinet powinien posiadać stolik, krzesło, taboret obrotowy, pojemnik na używane ręczniki, umywalkę z ciepłą wodą. Do środków poślizgowych stosujemy oliwkę kosmetyczną. Środek ten nakładamy zawsze na dłoń masażysty, mającej kontakt z pacjentem, a nie bezpośrednio na skórę pacjenta.

Zasady stosowania masażu klasycznego

1. Przed rozpoczęciem masażu przeprowadzamy wywiad z pacjentem

2. Masaż stosujemy zgodnie z kierunkiem przepływu krwi żylnej, do sercowo

3. Zabieg przeprowadzamy zgodnie ze wskazaniami i przeciwwskazaniami

4. Czas trwania masażu uzależniamy od :

• rodzaju schorzenia,

• wielkości powierzchni masowanej,

• aktualnego stanu zdrowia pacjenta,

• który jest to zabieg z kolei.

Uwzględniając to, masaż jednej części ciała nie powinien być krótszy niż 10 min., masaż ogólny 45 - 60 min.

Siła masażu w zależności od wieku :

• niemowlęta-masaż bardzo delikatny, dzieci do lat 15- masaż średniej mocy; wiek 15 - 40 lat- masaż mocny; po 40 roku życia - masaż średniej mocy,

• płci - kobiety masujemy łagodniej niż mężczyzn,

• zawodu -pracowników fizycznych masujemy mocniej niż pracowników umysłowych

• budowy ciała - osoba szczupła - łagodniejszy, dłużej trwający masaż; typ atletyczny -masaż średniej mocy do granicy bólu; typ bardziej otyły - masaż średni z możliwością przekroczenia granicy bólu,

• stanu zdrowia- w stanach podostrych masujemy delikatniej, stany przewlekłe- mocniej

Po zabiegu pacjent powinien odpocząć ok. 15 min. Z racji ingerencji w procesy fizjologiczne organizmu, np. zawroty głowy, złe samopoczucie. W związku z reakcją organizmu na masaż należy poinformować pacjenta o ewentualnym i pozornym pogorszeniu stanu zdrowia -po pierwszych trzech do pięciu zabiegów. Podstawowa liczba zabiegów w masażu klasycznym to 10, max to 50, a po 30 przerwa kilkudniowa, aby odzwyczaić organizm od masażu. Całkowicie przerwany masaż nie może być kontynuowany, lecz musi być rozpoczęty od nowa.

Ważną sprawą jest też prowadzenie dokumentacji pacjentów w celu kontroli skuteczności masażu.

2. CZĘŚĆ TEORETYCZNA MASAŻU

Techniki masażu

1. Głaskanie,

2. Rozcieranie,

3. Ugniatanie,

4. Wyciskanie,

5. Oklepywanie,

6. Wstrząsanie

7. Wibracja.

Głaskanie Jest to najczęściej stosowana technika. Każdy masaż rozpoczynamy i kończymy głaskaniem. W niektórych schorzeniach jest to jedyna możliwość. Polega ono na mechanicznym usunięciu złuszczonego naskórka i wydzieliny gruczołów skóry oraz na przepchnięciu krwi żylnej i chłonki w kierunku dosercowym. Następuje pobudzenie układu krążenia, ustępują zastoje i obrzęki, przyspiesza się wchłanianie krwiaków na skutek urazów. Głaskanie wykonujemy na obwodzie ogniska zapalnego. Technika ta pozwala nam wykryć niektóre zmiany chorobowe w tkankach. Ręka masażysty przesuwa się lekko, miarowo, a dłoń przystosowuję się do zarysów i kształtu masowanego obszaru ciała. Głaskanie dzielimy ze względu :

1. na siłę wykonania :

- łagodne- opuszkami palców - średniej mocy-całą dłonią

-mocne-wykonujemy kłębami

2. kierunek wykonania

-podłużne- wzdłuż włókien mięśniowych i osi ciała

-poprzeczne- poprzecznie do włókien mięśniowych i osi ciała

-okrężne- np. wokół stawów, łopatek

Rozcieranie

Charakteryzuje się dużym miejscowym uciskiem. Rozdrabnia i przemieszcza na obwód wysięki zapalne, pourazowe krwiaki, usuwa zrosty, likwiduje narośla w tkance kostnej. Wytwarza się znaczna ilość ciepła, następuje przekrwienie tkanej masowanych, co ułatwia wchłanianie przemieszczonych drobin. Do wskazań lekarskich zaliczamy stany pourazowe takie jak : stłuczenia, skręcenia, wylewy krwawe, blizny, zrosty itp. Ułatwia usuwanie kwasu mlekowego.

Przeciwwskazania do stosowania rozcierania to : obrzęki w stanach zapalnych, choroba Burgera, skaza naczyniowa, stan po zapaleniu żył, jak też świeżo podane blokady.

Ugniatanie

Prowadzi do dużego przekrwienia masowanego obszaru, przez co zwiększa się szybkość przepływu krwi i chłonki z naczyń obwodowych do centralnych i wzrasta funkcja ssąca (wytwarza się próżnia i zasysa krew i chłonkę z naczyń obwodowych w stosunku do miejsca masowanego). Wypycha substancje zużyte, tworząc w nich miejsca dla substancji odżywczych. Technika ta intensywnie pobudza mięśnie, poprawia elastyczność i sprężystość tkanki mięśniowej i scięgien, powoduje przyrost tkanki, wzrost siły i wytrzymałości mięśni, lepsze odżywienie tkanek. Ugniatanie wykonujemy w tempie 40-50 ruchów na minutę.

Przeciwwskazania: nie wykonujemy ugniatania przy obniżonym napięciu mięśni, w rwie kulszowej, u małych dzieci i chorobie Heinego-Medina.

Wyciskanie

Technika tama na celu przepchnięcie krwi w naczyniach żylnych oraz limfy w naczyniach chłonnych w kierunku dosercowym. Zwiększa szybkość przepływu krwi i limfy co przyspiesza odprowadzanie produktów przemiany materii. Ułatwia dopływ do masowanych tkanek natlenionej krwi tętniczej. Działa pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy.

Oklepywanie

Technika ta należy do bardzo silnych bodźców mechanicznych wywołujących w krótkim czasie mocne przekrwienie masowanej powierzchni ciała. Krótkotrwałe, szybko po sobie następujące sprężyste uderzenia wywołują wystąpienie różnych skurczów mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych. Reakcję mięśni można porównać z reakcją na działanie impulsów prądów małej częstotliwości w zabiegach elektrostymulacji. Oklepywanie wykonujemy uderzając zawsze poprzecznie w mięśnie. Uderzanie podłużne mogłoby spowodować rozerwanie włókiem mięśniowych. Oklepywanie ze względu na siłę działania dzielimy na:

2. Lekkie - opuszkami palców i delikatne miotełkowe - działa uspokajająco na mięśnie i układ nerwowy.

3. Średniej mocy - oklepywanie miotełkowe, łóżeczkowe, szczypanie. Działa pobudzająco na tkankę mięśniową i nerwową.

4. Oklepywanie silne i zdecydowane - techniki karatowe, piątkowe, paliczkowe - pobudzają mięśnie do skurczów jak w zabiegach elektrostymulacji, wzmacniają w ten sposób siłę i kondycję mięśni. Wykonuje się je na dużej masie mięśniowej, np. na pośladkach, udach czy też u sportowców w masażu sportowym. Powoduje też zmniejszenie tkanki tłuszczowej. Oklepywanie wykonujemy w tempie 100 - 300 uderzeń na minutę.

Przeciwwskazania to:

• skaza naczyniowa,

• otyłość,

• żylaki,

• choroby Bürgera i Raynauda,

• ostre rwy i nerwobóle.

Wstrząsanie

Jest to technika wprawiająca w ruch drżący mięśnie masowane przesuwając dłoń wzdłuż mięśnia masowanego, prowadząc palce i kciuk po krawędziach tego mięśnia. Wstrząsanie uaktywnia przepływ krwi i limfy, które łatwiej i szybciej przemieszcza się z kończyn w kierunku klatki piersiowej, gdzie powraca do krwioobiegu przez przewód piersiowy i przewód chłonny prawy. Delikatne wstrząsanie wpływa na obniżenie pobudliwości układu nerwowego. Szybkie i energiczne wstrząsanie wpływa pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy. W dużym stopniu zmniejsza powysiłkowe napięcie mięśniowe.

Wibracja

Polega ona na wykonywaniu bardzo szybkich ruchów o dużej częstotliwości a małej amplitudzie. Wprawia masowane tkanki w rytmiczne drżenie. Powoduje przyrost tkanki mięśniowej, zwiększa jej elastyczność i siłę. Wibracja likwiduje napięcia nerwów obwodowych oraz nadmierną pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego. Zmniejsza powysiłkowe napięcia mięśniowe, napięcia ścian naczyń krwionośnych i limfatycznych. Wprawiając w ruch drżący tkanki powierzchniowe doprowadzamy do drżenia tkanki pod nimi leżące, przyspieszając znacznie przemianę materii, wydalanie substancji z tkanek do krwi. Jest więc wibracja bardzo skuteczną techniką w leczeniu otyłości.

Rozróżniamy wibrację:

• bezpośrednią - za pomocą wibratora mechanicznego bądź ręką masażysty bezpośrednio do ciała pacjenta.

• wibrację pośrednią - drgania aparatu wibracyjnego lub ręki masażysty na ciało pacjenta za pomocą, np. ręcznika lub drugiej ręki masażysty.

• podłużną - wzdłuż przebiegu włókien mięśniowych. Działa pobudzająco na układ nerwowy i mięśnie.

• poprzeczną - w poprzek przebiegu włókien mięśniowych. Działa uspokajająco na układ nerwowy i mięśnie.

Przeciwwskazania to:

• porażenia spastyczne,

• choroba Bürgera i Raynauda,

ELEMENTARNE SKŁADNIKI BUDOWY ORGANIZMU

Komórka

Zasadniczym elementem budowy organizmów żywych jest komórka. Ich liczba w ciele ludzkim wyraża się w bilionach, a rozmiary w mikrometrach. Wyjątek to komórki jajowe b leże(1/4mm) oraz niektóre komórki mięśniowe, np. włókna prążkowane (od kilku mm do ponad 30 cm długości ) oraz komórki nerwowe - np. do kilkunastu cm. Poszczególne komórki tworzące tkankę mogą do siebie przylegać lub leżeć luźno w istocie międzykomórkowej. W budowie komórki występuje szereg błon wypełnionych cytoplazmą w których to zachodzi wiele zmian chemicznych, transport substancji do innych organów komórkowych a zwłaszcza mitochondriów. Są to struktury błoniaste występujące we wszystkich żywych komórkach. Najważniejsze ze struktur komórki jest jądro komórki. Jest ono organizatorem zachodzących w niej procesów. Dzięki czemu komórka rośnie i dzieli się. Jądro zawiera m.in. kwas dezoksyrybonukleinowy DNA.

Tkanki

Tkanką nazywamy zespół komórek o podobnej budowie, funkcji i wspólnym pochodzeniu.

Wyróżniamy cztery zasadnicze ich rodzaje :

1. Nabłonkowa

2. Łączna

3. Mięśniowa

4. Nerwowa

1. Tkanka nabłonkowa w historycznym rozwoju świata jest najstarsza.

Pierwsze wielokomórkowce to jamochłony i gąbki. Również pierwsze zespoły komórek zarodka ludzkiego mają cechy nabłonka. Cechą charakterystyczną nabłonka jest w nim brak naczyń krwionośnych, a materiał odżywczy pobierany jest z graniczących z nim innych tkanek.

Tkanka nabłonkowa pełni w organizmie różne funkcje, np.:

• okrywa powierzchnię ciała,

• wyściela wszelkie przewody i jamy,np. wnętrze naczyń krwionośnych,

• pośredniczy między środowiskiem a głębiej leżącymi tkankami,

2. Tkanka łączna.

Jest najbardziej rozpowszechniona w naszym ustroju. Wchodzi ona w skład prawie wszystkich narządów. Jej funkcje są bardzo różnorodne:

• funkcja mechaniczna - podporowa - wnika do wnętrza narządów nadając spoistość i sztywność. Stanowi podporę w postaci układu szkieletowego.

• funkcje ochronne - na powierzchni narządów, np. serca, nerek, tkanka łączna tworzy powłokę. Części szkieletu, jak czaszka czy miednica chronią narządy wewnętrzne.

• funkcja łączenia narządów - tkanka łączna spaja inne tkanki i narządy w jedną całość.

• funkcje odżywcze - pośredniczy w przekazywaniu pokarmów sąsiednim tkankom.

Tkankę łączną właściwą dzielimy na:

• Tkankę łączną właściwą wiotką - posiada włókna. Wchodzi w skład wszystkich narządów, łączy je i pokrywa, stanowi ich osłonki, odgrywa główną rolę w odżywianiu innych tkanek, dlatego masując je wpływamy na samą tkankę i w sposób pośredni na odżywianie innych tkanek.

• Tkanka łączna właściwa zbita - posiada liczne włókna sprężyste i klejorodne. Masaż pobudza ją, rozluźnia, uelastycznia i powoduje jej przyrost.

Tkanka chrzęstna - posiada włókna sprężyste i klejorodne. Wyróżniamy trzy rodzaje chrząstki:

• Szklistą - pokrywa powierzchnie stawowe, przednie odcinki żeber.

• Sprężystą - trąbka słuchowa ucha środkowego, małżowina uszna i krtań.

• Włóknistą - krążki międzykręgowe, spojenia łonowe, łękotki - tam gdzie działają duże siły.

Tkanka kostna - odznacza się dużą masą. Jest twarda i krucha. Ma właściwości elastyczne i sprężyste. Tworzy dwa utkania:

• Istota kostna zbita - tworzy układ kości długich oraz warstwę zewnętrzną pozostałych kości.

• Istota kostna gąbczasta - w nasadach kości długich, w trzonach kręgów, w mostku.

Masaż odżywia tkankę kostną i usuwa powstałe w niej zmiany.

Tkanka tłuszczowa - zbudowana jest z komórek wypełnionych tłuszczem. Występuje mniej lub bardziej obficie w tkance podskórnej. Magazynuje jakby tłuszcz zapasowy do ewentualnego wykorzystania, np. w czasie głodu. Chroni przed nadmierną utratą ciepła, amortyzuje wstrząsy. Masaż rozdrabnia i usuwa tłuszcz, a poprawiona przemiana materii szybciej go spala.

Tkanka barwnikowa - są to komórki zawierające ciemny barwnik, melaminę w postaci drobnych ziarenek.

Tkanka siateczkowa - jest bardzo rozpowszechniona w ustroju, uczestniczy w wielu procesach przemiany materii. Tworzy bazę dla szpiku, śledziony, węzłów chłonnych.

1. Tkanka mięśniowa - zbudowana jest z komórek mięśniowych zwanych włóknami mięśniowymi, których własnością jest kurczliwość (zdolność skracania się komórek) pod wpływem impulsów płynących z układu nerwowego. Tkanka mięśniowa składa się z kurczliwych komórek mięśniowych - miocytów i spajającej je tkanki łącznej. Elementem kurczliwym są włókienka kurczliwe - miofibryle.

Wyróżniamy trzy rodzaje tkanki mięśniowej różniących się budową i funkcją:

• tkanka mięśniowa gładka, gdzie skurcz jest powolny, lecz długotrwały, a komórki nie męczą się szybko. Występuje ona w ścianach narządów wewnętrznych: jelit, naczyń krwionośnych, przewodów oddechowych. Tkanka ta kurczy się pod wpływem impulsów idących do układu nerwowego autonomicznego, nie podlegających naszej woli.

• tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana - szkieletowa.

Komórki jej, miocyty prążkowane, mają postać długich, cienkich nici. Skurcze ich są szybkie, ale stosunkowo krótkotrwałe; komórki te, męczą się łatwo. Miocyty łączą się, po kilka w pęki otoczone warstwą tkanki łącznej zwanej omięsną. Do niej dochodzą naczynia krwionośne i nerwy. Są to mięśnie, które kurczą się pod wpływem bodźców nerwowych, zależnych od naszej woli. Masażem możemy wywrzeć wpływ:

1. Bezpośredni - opracowując mięsień lub grupę mięśni obniżamy lub ponosimy napięcie mięśniowe, usuwamy produkty przemiany materii łącznie z kwasem mlekowym, ułatwiamy doprowadzenie do mięśni produktów odżywczych. Masaż poprawia ukrwienie, rozgrzewa, mięśnie stają się lepiej utlenowane, poprawia się jędrność, elastyczność, wytrzymałość, gotowość do prac następuje znaczny przyrost tkanki mięśniowej.

2. Pośredni - odbywa się za pośrednictwem układów: krążenia, nerwowego i wewnątrzwydzielniczego i obejmuje wszystkie mięśnie w organizmie.

3. Pośredni - konsensualny - wówczas gdy kończyna wymagająca masażu jest niedostępna, np. w gipsie czy przerwana ciągłość skóry. Przez połączenie nerwów obu kończyn masujemy kończynę zdrową oddziałując w ten sposób w około 20% na kończynę chorą.

- tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana sercowa.

Mimo, że jest poprzecznie prążkowana, jednak kurczy się niezależnie od naszej woli, pod wpływem powstających automatycznie w układzie nerwowym autonomicznym. Masażem możemy tylko wpłynąć w sposób pośredni, przez układ krążenia i nerwowy.

2. Tkanka nerwowa - składa się z neuronów. Neuron jest podstawową jednostką układu nerwowego. Wyróżniamy w nim plazmę i jądro oraz dwa rodzaje wypustek, tzw. włókna nerwowe: krótkie, rozgałęzione to dendryty oraz długie to neuryty.

Skóra - jako powłoka wspólna - ochrania głębiej leżące tkanki przed ujemnym wpływem czynników mechanicznych, chemicznych i termicznych pochodzących ze środowiska zewnętrznego. Poza ochroną reguluje temperaturę ciała, bierze udział w gospodarce wodnej i mineralnej. Przyjmuje bodźce dotykowe, bólowe i termiczne. Jest również narządem zmysłowym. Składa się z: naskórka, skóry właściwej i tkanki tłuszczowej właściwej.

• Naskórek - jest to wielowarstwowy nabłonek rogowaciejący, wytwarzający pigment, który pochłania promienie świetlne i chroni głębsze tkanki przed przegrzaniem. Masując naskórek lepiej odżywiamy przyczyniając się do szybszej odbudowy komórek naskórka.

Pochodne naskórka to gruczoły skórne - łojowe, potowe i mleczne czyli sutkowe oraz wytwory rogowe: paznokcie i włosy.

• Skóra właściwa - stanowi ona podłoże dla naskórka. Zbudowana jest z tkanki łącznej i elementów komórkowych. Ma liczne włókna klejorodne i sprężyste. Przeplatają się ze sobą nadając skórze właściwej dużą odporność na urazy mechaniczne. Występują tu:

- gruczoły łojowe i potowe,

- mieszki włosowe,

- naczynia krwionośne i limfatyczne,

- zakończenia nerwów czuciowych.

Masaż powoduje wyciśnięcie na zewnątrz zawartości gruczołów potowych i łojowych, udrażniając ich kanały, prowadząc do oczyszczenia skóry. Przy silnie owłosionej skórze, podczas masażu, może wystąpić stan zapalny mieszków włosowych. Aby temu zapobiec należy stosować większą ilość środka poślizgowego lub ogolić zbędne owłosienie.

• Tkanka tłuszczowa podskórna - zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej. Między jej włóknami zbierają się skupienia komórek tłuszczowych. Tkanka łączna wrasta w skórę właściwą i w podłożu, na którym leży, a więc w powięzie rozciąga ścięgna mięśnie lub kości. Jest pościeliskiem dla skóry i tworzy warstwę ochronną dla nerwów, naczyń krwionośnych i limfatycznych. W tkance podskórnej znajdują się nerwy tworząc splot nerwowy zaopatrujący skórę.

Higiena skóry.

Skóra - jako powłoka ochronna organizmu, biorąca udział w licznych czynnościach fizjologicznych, jak oddychanie, wydalanie, termoregulacja, posiadająca liczne receptory zmysłowe - wymaga ciągłej pielęgnacji, polegającej na utrzymaniu skóry w czystości. Skóra nieustannie wydziela pot i łój tworząc mieszaninę ochronną. Ponadto naskórek ciągle się złuszcza. Osiadający kurz zawiera m.in. bakterie, wirusy, zarodniki, pasożyty, świerzbowce, pajęczaki tworząc z naskórkiem brud wywołujący stan zapalny, który objawia się zaczerwienieniem i swędzeniem. Odruch drapania powoduje przenikanie bakterii i wirusów w głąb skóry, czego efektem są choroby skórne o charakterze ropnym. Dlatego też konieczne jest codzienne, systematyczne mycie powierzchni skóry za pomocą ciepłej wody i detergentów - mydła, żele itp.. Również potrzebne są codzienne kąpiele ewentualnie prysznice w temperaturze37⁰ - 38⁰ C. Ciepła kąpiel nie tylko oczyszcza skórę, lecz reguluje funkcję układu krwionośnego, serce, wpływa kojąco na układ nerwowy, zapewnia dobry sen. Już starożytni uczynili z kąpieli obowiązkowy obrzęd religijny tworząc wspaniałe łaźnie. Niezbędna też jest częsta zmiana noszonej bielizny, która wchłania ?????tłuszczopot zatrzymując złuszczony naskórek i bakterie. Jest zatem siedliskiem czynników wywołujących choroby skórne. Wygląd skóry jest też obrazem ogólnego stanu zdrowia naszego ustroju. Zaburzenia przemiany materii, wiele chorób zakaźnych wywołują w niej ujemne zmiany. Dlatego też ważne jest właściwe odżywianie, uprawianie sportów, gimnastyki, ruch na świeżym powietrzu, regularny tryb życia, odpowiednia ilość snu, co prowadzi do uregulowania procesów przemiany materii i znacznej poprawy naszego zdrowia.

Receptory czucia.

Czucie powierzchniowe - skórne - odbieramy narządami zmysłu za pomocą dotyku, bodźców cieplnych (zimne, gorące), ucisku, bólu, łaskotanie. Receptory dotyku są rozmieszczone równomiernie na całej powierzchni skóry. Najliczniej występują na powierzchni warg, języka, opuszków palców. Uczucie bólu odbierane jest przez zakończenia nerwowe. Rozproszone są one po całej skórze. Ból sygnalizuje uszkodzenie lub zagrożenie uszkodzeniem tkanki, które mogą być spowodowane przez czynniki zewnętrzne (mechaniczne, termiczne, chemiczne) lub wewnętrzne (stan zapalny). Pod wpływem bólu uwalniają się z uszkodzonych komórek przekaźniki, idą do wzgórza (ocena siły bodźca) i do kory mózgowej.

Ciało człowieka w orientacji przestrzennej określa się w celu ułatwienia umieszczenia człowieka w przestrzeni. Anatomia posługuje się osiami i płaszczyznami biegnącymi przez nasz organizm. Przyjmuje się, że człowiek znajduje się w pozycji pionowej z kończynami górnymi zwisającymi wzdłuż tułowia, dłonie zwrócone ku przodowi. Wyróżniamy trzy rodzaje osi ciała:

• Osie pionowe (długie) - oś główna biegnie przez szczyt głowy,

• Osie poprzeczne - biegną od prawej strony ciała do lewej,

• Osie strzałkowe - biegną od przodu ku tyłowi.

Wyróżniamy trzy rodzaje płaszczyzn ciała:

• Płaszczyzna strzałkowa,

• Płaszczyzna czołowa,

• Płaszczyzna poprzeczna.

UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU.

Narząd ruchu człowieka obejmuje:

- układ szkieletowy, który jest bierną jego częścią,

- układ mięśniowy, który jest czynną częścią aparatu ruchu powodujący ruchy kośćca (kości)

Układ szkieletowy.

Szkielet utrzymuje postawę ciała i nadaje mu odpowiedni kształt, stanowiąc jakby rusztowanie i ochronę dla narządów wewnętrznych. W skład układu szkieletowego wchodzą kości połączone w sposób:

- ścisły,

- przez stawy,

- przez chrząstki.

Kości szkieletu dzielimy ze względu na kształt:

• Kości długie - występują przede wszystkim w kończynach, np. kość ramienna, kości przedramienia, kość udowa i kości podudzia. W środkowej części znajduje się trzon kości, wewnątrz którego mieści się jama szpikowa (szpik żółty). Na końcach trzonu znajdują się nasada bliższa i nasada dalsza (szpik czerwony). Tworzą one dużą powierzchnię dla przyczepu ścięgien mięśni, wiązadeł i torebki stawowej. Na nich też znajdują się powierzchnie stawowe pokryte warstwą chrząstki szklistej, tworzącej połączenia stawowe z sąsiednimi kośćmi. Obojczyki i żebra - kości długie - nie mają jamy szpikowej. Trzony żeber są spłaszczone.

Występują dwa rodzaje szpiku: czerwony (krwiotwórczy) i żółty tłuszczowy). We wszystkich kościach płodu, noworodka i dzieci do lat sześciu występuje tylko szpik czerwony. U dorosłych osób w tej postaci pozostaje w mostku, łopatce, kręgach żebrowych, kościach czaszki i miednicy oraz w nasadach kości długich.

• Kości krótkie, np. kości nadgarstka i kości stępu.

• Kości płaskie, np. łopatka, kości sklepienia czaszki, kość biodrowa (część składowa kości miednicy).

• Kości różnokształtne, np. kości części twarzowej czaszki.

• Kości pneumatyczne są to kości zawierające przestrzenie wypełnione powietrzem. W szkielecie człowieka występują tylko w czaszce i mają na celu głównie zmniejszanie ich masy.

Istnieją również kości zwane trzeszczki. Zawarte one są w utkaniu ścięgien i wiązadeł. Występują najczęściej w pobliżu połączeń kości, mają wpływ na działanie mięśni i na dane połączenie współdziałając w nim, np. rzepka.

Budowa kości.

Kości są zbudowane według zasady: maksimum wytrzymałości, minimum materiału. Jest to możliwe dzięki specjalnemu przebiegowi blaszek kostnych, które układają się równolegle do kierunku największego działania?????????????????/. Wytrzymałość kości na rozciąganie jest porównywalna do wytrzymałości żelaza. Kość zbudowana jest ze składników organicznych nadających jej sprężystość i twardość. Ma ona zdolność regeneracji, co pozwala na zrastanie się odłamów przy złamaniach. Daje się ona również przeszczepiać. Ma też w dużym stopniu zdolność dostosowania się do warunków.

Okostna.

Powierzchnia kości pokryta jest okostną. Jest to cienka błona z tkanki zbitej. Nie występuje na powierzchniach stawowych. Okostna obfituje w naczynia krwionośne, nerwy i zakończenia czuciowe. Naczynia okostnej wnikają w głąb kanalików kostnych. Nerwy powodują wrażliwość samej okostnej i kości. Wewnętrzna warstwa okostnej - przylegająca do kości - zawiera komórki kościotwórcze zwane osteoblasty i komórki kościogubne - osteoklasty - budowane przez komórki krwiogubne. W organizmach rosnących osteoblasty przekształcają się stopniowo w komórki kostne - osteocyty, powodując wzrastanie kości na grubość. Usunięcie okostnej powoduje obumieranie i rozpad kości. Wzrastanie kości na długość w organizmach młodocianych następuje między końcem kości a trzonem występuje warstwa chrząstki zwanej nasadową (między trzonem kości długiej i jej dwoma nasadami). Proces ten kończy się wraz z dojrzewaniem płciowym organizmu. Nasady zrastają się trzonem i rozrastanie się kości na długość ustaje. A więc kość długa składa się z dwu rodzajów istoty kostnej: istoty zbitej (trzon otaczający jamę szpikową) oraz istoty gąbczastej zawartej w nasadzie.

U człowieka dorosłego występuje najczęściej 206 kości, w tym 40 nieparzystych, a masa kośćca bez szpiku kostnego wynosi około 12 kg. Im większy rozwój mięśni, tym lepiej jest wykształcony układ kostny.

Połączenia kości.

Układ szkieletowy składa się z połączonych kości za pomocą połączeń:

• Połączenia ścisłe takie jak:

1. Więzozrosty, gdzie łącznikiem kości jest tkanka łączna włóknista występująca w postaci błon międzykostnych, np. między kośćmi podudzia lub przedramienia - oraz tkanka łączna sprężysta łącząc ze sobą, np. łuki kręgów. Swoisty więzozrost to szwy, łączące u młodych ludzi kości czaszki. Z wiekiem szwy te kostnieją.

2. Chrząstkozrosty są to połączenia kości za pośrednictwem chrząstki. W wieku dziecięcym i młodzieńczym występują między poszczególnymi częściami jednej kości, np. między trzonem a nasadą kości długich lub między dwiema kośćmi, np. spojenie łonowe miednicy lub między I żebrem a mostkiem. Ruchomość tych połączeń jest minimalna.

3. Kościozrosty powstają z wiekiem przez skostnienie niektórych więzozrostów (np., szwy czaszki) lub chrząstkozrostów (skostnienie chrząstek nasadowych). Spotykamy je m.in. między kręgami krzyżowymi i kośćmi miednicy.

• Połączenia ruchome czyli stawowe. Ruchomość stawu zależy od kształtu stykających się ze sobą powierzchni stawowych.

W stawie wyróżniamy:

1. Główkę i panewkę stawową pokrytą chrząstką.

2. Torebkę stawową otaczającą staw i łączącą go za pomocą więzadeł. Torebka stawowa zamyka jamę stawową.

3. Jamę stawową wypełnioną mazią stawową.

Powierzchnie stawowe pokrywa chrząstka szklista, która dzięki swej gładkości zmniejsza tarcie w stawie, a dzięki elastyczności łagodzi siłę uderzeń kości podczas ruchu i amortyzuje wstrząsy, np. podczas biegu. Jej grubość zależy od obciążeń mechanicznych w trybie jednego stawu i wynosi od ułamka do 6 mm. Występują krążki i łękotki stawowe, wyrównują one niedopasowane powierzchnie stawowe, zwiększają ruchomość stawów i jeszcze bardziej amortyzują. Maź stawowa dostarcza składników pokarmowych dla chrząstek ciągle je odżywiając.

Podział stawów.

Ruchy w stawach mogą odbywać się w jednej, dwóch lub wielu płaszczyznach. Wokół jednej, dwóch lub wielu osi. Rozróżniamy stawy:

• Jednoosiowe,

• Dwuosiowe,

• Wieloosiowe.

Ze względu na powietrznie stawowe rozróżniamy stawy:

• Zawiasowe, np. staw łokciowy, ruch odbywa się w jednej płaszczyźnie.

• Obrotowe, np. promieniowo-łokciowym bliższym.

• Śrubowe, np. staw wyrostka zębowego kręgu obrotowego.

• Eliptyczne, np. staw promieniowo-nadgarstkowy.

• Siodełkowe, np. staw śródręczno-nadgarstkowy kciuka. Obie powierzchnie mają kształt siodła. W jednej płaszczyźnie powierzchnia jest wklęsła, a w drugiej wypukła.

• Kuliste, np. staw barkowy, gdzie jest główka i panewka.

• Nieregularne, np. staw mostkowo-obojczykowy.

• Płaskie, np. staw kości nadgarstka i stępu. Stawy te mają ruchomość bardzo małą.

Do ważniejszych stawów zaliczamy:

1. Staw mostkowo-obojczykowy, łączy on mostek z obojczykiem. Zawiera krążek stawowy wyrównujący słabo dopasowane do siebie powierzchnie stawowe. Chrząstki stawowe są grube i amortyzują nacisk obojczyka na mostek, szczególnie przy podnoszeniu ciężarów.

2. Staw barkowo-obojczykowy, łączy mostek barkowy łopatki z barkowym końcem obojczyka. Połączenie łopatki z obojczykiem wzmacnia więzadło kruczo-obojczykowe i zapobiega wysuwaniu się głowy kości ramiennej ku górze.

3. Staw ramienny, łączy łopatkę (wydrążenie stawowe łopatki) z kością ramienną (główką kości ramiennej). Płytka panewka powiększona jest przez chrzęstny kołnierz - obrąbek stawowy. Jest to staw kulisty, wieloosiowy (ruchy - zginanie, prostowanie, odwodzenie, przywodzenie, obroty).

4. Staw łokciowy, obejmuje 3 stawy: ramienno-łokciowy, staw zawiasowy. Zgina i prostuje a ogranicznikiem jest wyrostek łokciowy, ramienno - promieniowy i promieniowo - łokciowy bliższy. Wszystkie te stawy otacza jedna torebka stawowa. Staw jest wzmocniony więzadłem pobocznym. Kości przed ramienia połączone są stawami promieniowo - łokciowymi bliższym i dalszym, a także błoną między kostną.

5. Staw promieniowo - nadgarstkowy, łączy przedramię z ręką. Panewkę stawu tworzy powierzchnia kości promieniowej i krążek stawowy leżący w przedłużeniu kości łokciowej (jest krótszy ?????????????????. Na główkę składają się kości łódkowata, księżycowata i trójgraniasta połączone więzadłami międzykostnymi. Jest to staw eliptyczny, dwuosiowy, złożony, wykonujący ruchy zginania i prostowania, odwodzenia i przywodzenia.

6. Stawy międzynadgarstkowe, obejmują stawy między kośćmi nadgarstka. Mają one wspólną torebkę wzmocnioną krótkimi więzadłami. Ruchy w tych stawach to efekt drobnych przesunięć między licznymi kośćmi nadgarstka.

7. Stawy nadgarstkowo - śródręczne, między kośćmi nadgarstka a podstawami kości śródręcza. Stawy o małej ruchliwości z wyjątkiem stawu śródręcznego kciuka.

8. Stawy śródręczno - policzkowe, między głowami kości śródręcza a podstawami bliższych policzków palców. Główki stawowe duże a panewki są małe. Ruchy zginania, prostowania, odwodzenia i przywodzenia.

9. Stawy międzypaliczkowe, są to stawy jednoosiowe, ruchy zginania i prostowania.

10. Staw krzyżowo - biodrowy, jest to połączenie kości krzyżowej z kością miedniczną.

11. Staw biodrowy, łączy kość miedniczną z kością udową. Panewka pogłębiona jest przez obrąbek panewkowy. Między głową kości udowej a dnem panewki znajduje się więzadło łączące je ze sobą. Szyjka kości udowej jest objęta warstwą okrężną włókien, które mocują kość udową z panewką. Jest to staw wieloosiowy. Torebka stawowa wzmocniona jest szeregiem więzadeł.

12. Staw kolanowy obejmuje powierzchnie stawowe trzech kości: udowej, piszczelowej i rzepki. Płaska powierzchnia stawowa piszczeli uzupełniona jest przez trzy łękotki: półksiężycowata (zbudowana jest z chrząstki włóknistej), przyśrodkowa (jest większa) i łękotka boczna. Dzielą one staw kolanowy na dwa piętra: w górnym odbywają się ruchy zginania i prostowania, w dolnym - ruchy obrotowe. Przy ruchach przystosowuje się do powierzchni kości. Przy prostowaniu stawów wysuwają się ku przodowi, przy zgięciu - ku tyłowi. Przerwy i zagłębienia między kośćmi wypełnia tkanka tłuszczowa. Kość udową i piszczelową łączą więzadła poboczne i krzyżowe. Od przodu staw osłania rzepka wpleciona w ś cięgno mięśnia czworogłowego uda, schodzącego na rzepkę i dalej ku dołowi. Kość udowa na dolnym końcu posiada dwa kłykcie: mniejszy boczny i większy przyśrodkowy. Kłykciom tym odpowiadają kłykcie kości piszczelowej. Są one połączone więzadłami krzyżowymi.

13. Staw skokowo - goleniowy, łączy podudzie z kośćmi stopy. Nasady kości piszczelowej i strzałkowej są połączone więzozrostem i tworzą klamerkę obejmującą głowę kości skokowej.

Układ kostny dzieli się na:

• Kręgosłup,

• Kości klatki piersiowej,

• Kości kończyn górnych,

• Kości kończyn dolnych,

• Kości czaszki.

Kręgosłup (columna vertebralis) zbudowany jest z 33-34 kręgów, ułożonych jeden na drugim. Górny koniec podpiera czaszkę, dolny łączy się z kośćmi miednicznymi. Ma kształt podwójnej litery S w płaszczyźnie strzałkowej, posiada cztery krzywizny:

• Lordozy, wygięcia do przodu w odcinku szyjnym i lędźwiowym.

• Kifozy, wygięcia do tyłu w odcinku piersiowym i krzyżowo - guzicznym.

Pogłębienia lub zniesienia krzywizn fizjologicznych to patologia.

Skolioza - to wygięcia patologiczne w płaszczyźnie czołowej (bocznej).

Kręgosłup dzielimy na pięć odcinków:

1. Szyjny C (Cervicales) - 7 kręgów.

2. Piersiowy Th (Thoracicae) - 12 kręgów.

3. Lędźwiowy L (Lumbales) - 5 kręgów.

4. Krzyżowy S (Sacrales) - 5 kręgów.

5. Guziczny Co (Cacygae) - 4-5 kręgów.

Budowa kręgu.

W typowym kręgu występuje:

• Trzon kręgu zwrócony ku przodowi,

• Łuk kręgu skierowany ku tyłowi,

• Siedem wyrostków - odchodzących od łuku, 1 wyrostek kolczysty (łatwo go wyczuć przesuwając palcami po kręgosłupie), 2 wyrostki poprzeczne i 4 wyrostki stawowe - 2 górne i 2 dolne.

Pomiędzy trzonem kręgu a łukiem znajduje się otwór kręgowy. Otwory kolejnych kręgów tworzą kanał kręgowy, w którym umieszczony jest rdzeń kręgowy.

Poszczególne odcinki kręgosłupa:

1. Kręgi szyjne. Dwa pierwsze mają nietypową budowę.

• Pierwszy kręg - szczytowy (atlas) nie posiada trzonu i składa się z dwóch łuków: przedniego i tylnego, miejsca ich połączenia są zgrubiałe i nazywają się części boczne. Na tylnej powierzchni łuku znajduje się dołek zrębowy dla połączenia stawowego z zębem kręgu drugiego zwanego obrotowym. Nie posiada wyrostka kolczystego (w tym miejscu jest guzek)

• Drugi kręg - obrotowy (axis). Trzon jest wydłużony ku górze i tworzy ząb kręgu obrotowego. Wyrostek kolczysty rozdwojony na końcu. Wyrostki poprzeczne są rozdwojone. Rozdzielają się na guzek tylny i przedni. Wspomniane połączenia stawowe między kręgiem szczytowym i obrotowym pozwala na obrotowe (przeczące) ruchy głową.

• Siódmy kręg - wystający (prominent) posiada długi wyrostek kolczysty łatwo wyczuwalny przez skórę. Przypomina budową kręgi piersiowe.

2. Kręgi piersiowe - są większe od kręgów szyjnych i schodząc ku dołowi, ich trzony są coraz większe. Na bokach trzonów są powierzchnie stawowe do połączenia z głowami żebrowymi, zwane dołkami żebrowymi. Wyrostki kolczyste coraz dłuższe ku dołowi zachodzą na siebie dachówkowato, uniemożliwiając wyginanie się odcinka piersiowego ku tyłowi.

3. Kręgi lędźwiowe - są największe, bo to na nich spoczywa ciężar górnej połowy ciała. Trzony duże, masywne. Wyrostki kolczyste silnie rozwinięte.

4. Kość krzyżowa - powstała ze zrośnięcia się pięciu kręgów krzyżowych. Całkowite zrośnięcie się tych kręgów następuje dopiero w 20-25 roku życia. Kość krzyżowa ma kształt klina zwróconego wierzchołkiem ku dołowi, a podstawą ku górze. Wyrostki kolczyste zrosły się w kostną listewkę - grzebień krzyżowy pośrodkowy. Zrośnięte wyrostki stawowe utworzyły dwie boczne listewki - grzebień krzyżowy pośredni, a wyrostki poprzeczne - grzebień krzyżowy boczny. Wcięcia górne i dolne zrośniętych kręgów krzyżowych utworzyły cztery pary otworów krzyżowych, łączących się z kanałem kręgowym. Przez otwory te wychodzą ku przodowi gałęzie brzuszne, a ku tyłowi gałęzie grzbietowe nerwów krzyżowych. Od przodu otwory krzyżowe miedniczne, od tyłu otwory krzyżowe grzbietowe.

5. Kość guziczka (ogonowa) - ma u człowieka charakter szczątkowy składająca się z 4-5 nieregularnych kręgów, które w późniejszym wieku ulegają skostnieniu, łączą się ze sobą tworząc sprężystą ruchomą kolumnę stanowiącą oś tułowia. Połączenia kręgów są trojakiego rodzaju:

1. Nieruchome - kościozrosty.

• Kość krzyżowa,

• Kość guziczka.

2. Małoruchome

• Krążki międzykręgowe - chrząstkozrosty łączą trzony kręgów szyjnych (od drugiego), piersiowych i lędźwiowych za pomocą chrząstki włóknistej, a więc znajdują się między trzonami sąsiednich kręgów. Składają się z zewnętrznie leżącego pierścienia włóknistego i centralnie półpłynnego, bogatego w wodę jądra miażdżystego. Pierścień włóknisty zrasta się z powierzchnią dwóch trzonów kręgosłupa. Jądro miażdżyste łatwo odkształca się i dopasowuje się do ruchów kręgosłupa. Krążka nie ma między 1a 2 kręgiem szyjnym, a ostatni jest między trzonem 5 kręgu lędźwiowego a kością krzyżową. Krążki amortyzują wstrząsy, na które narażony jest mózg, zwłaszcza podczas biegów i skoków.

• Więzadła - więzozrosty - łączą ze sobą łuki oraz wyrostki poprzeczne i kolczyste kręgów.

• Więzadła długie:

- podłużne przednie biegnie po przedniej powierzchni trzonów, od podstawy czaszki do kości krzyżowej. Więzadło to hamuje wyginanie się kręgosłupa do tyłu.

- Podłużne tylne biegnie po tylnej powierzchni trzonów kręgowych (wewnątrz kanału kręgowego) od podstawy czaszki do kości krzyżowej (od drugiego kręgu szyjnego do pierwszego kręgu krzyżowego. Jest cieńsze i słabsze od poprzedniego. Zapobiega nadmiernemu zgięciu kręgosłupa do przodu.

- karkowe - między kością potyliczną a wyrostkami kolczystymi kręgów szyjnych (łatwo je wymacać przy zgiętym karku)

• Więzadła krótkie:

- więzadła żółte - łączą łuki sąsiadujących ze sobą kręgów, zamyka od tyłu kanał kręgowy.

- międzypoprzeczne - łączą wyrostki poprzeczne sąsiednich kręgów.

- międzykolczyste - wypełniają przestrzenie między wyrostkami kolczystymi.

3. Ruchome - stawy, są między wyrostkami stawowymi kręgów, najbardziej ruchome są one w odcinku szyjnym i lędźwiowym, najmniej - w odcinku piersiowym kręgosłupa. Występują następujące rodzaje stawów:

- szczytowo -potyliczny, utworzony przez kłykcie kości potylicznej.

- szczytowo-obrotowy, składa się z 4 stawów” dwa stawy boczne utworzone przez powierzchnie stawowe dolne kręgu szczytowego i górne obrotowego.

- stawy międzykręgowe tworzą wyrostki stawowe sąsiednich kręgów, każdy staw otacza torebka stawowa.

- stawy głów żeber.

- stawy żebrowo poprzeczne.

- stawy krzyżowo biodrowe.

Połączenia stawowe i chrząstkozrosty umożliwiają ruchy kręgosłupa we wszystkich kierunkach. Zarówno cały kręgosłup, jak i poszczególne jego odcinki mogą wykonywać ruchy zgięcia i prostowania, przegięcia boczne, ruchy obrotowe.

Kościozrosty unieruchamiają całkowicie krzyżowy odcinek kręgosłupa. Krzywizny kręgosłupa (lordoza i kifoza) zwiększają jego wytrzymałość. Krążki międzykręgowe mają właściwości sprężyste nadając kręgosłupowi charakter sprężyny łagodnie uginającej się w pracy podczas całego dnia krzywizny kręgosłupa pogłębiają się, a krążki spłaszczają się. Po nocnym wypoczynku - dzięki sprężystości tkanek - kręgosłup wraca do normalnego kształtu. Różnica między długością ciała rano i wieczorem może wynosić do 3 cm.

Wzrost szkieletu ustaje w około 25 roku życia. W miarę starzenia się organizmu wiotczeją więzadła, zanikają mięśnie, a krzywizny pogłębiają się, przez co następuje zmniejszanie się wzrostu.

Kręgosłup spełnia następujące funkcje:

- Jest osią ciała i główną jego podporą.

-Ochrania rdzeń kręgowy.

-Amortyzuje czaszkę.

-Zapewnia ruchomość tułowia, szyi i głowy.

- Bierze udział w produkcji krwi.

Kości klatki piersiowej

W skład klatki piersiowej wchodzi 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek.

Żebra są kośćmi długimi kształtu łukowatego. Są one silnie spłaszczone w formie listewek, pozbawione jamy szpikowej. Każdy z nich składa się z chrzęstnej części przedniej zwanej chrząstką żebrową i kostnej części tylnej kości żebrowej. 7 par żeber (I - VII ) dochodzi do mostka. Są to żebra prawdziwe. Pozostałe 5 par żeber to żebra rzekome, przy czym żebra VIII, IX i X są połączone swoją chrząstką żebrową z chrząstką żebra leżącego wyżej, a żebra XI i XII kończą się swobodnie w mięśniach ściany brzucha - są to żebra wolne.

Od strony kręgosłupa każde żebro posiada głowę, na której znajduje się powierzchnia stawowa. Wchodzi ona w dołek żebrowy na trzonach kręgów piersiowych.

Mostek - jest nieparzystą kością płaską ograniczającą klatkę piersiową od przodu. W górnej części znajduje się rękojeść mostka, w środkowej trzon i w dolnej wyrostek mieczykowaty. Na trzonie mostka znajdują się wcięcia żebrowe od II do VII. Pierwsze wcięcie żebrowe znajduje się na rękojeści mostka. U kobiet trzon mostka jest zazwyczaj szerszy i krótszy. Mostek mężczyzn jest przeważnie węższy i dłuższy. Różnica ta wynika z przewagi typu oddychania : piersiowego u kobiet i brzusznego u mężczyzn, gdzie ruchy mostka są słabsze. W klatce piersiowej umieszczone są płuca, serce i przełyk. Biegną przez nią duże naczynia krwionośne oraz nerwy. Ściana tylna klatki piersiowej to kręgosłup, ściany boczne tworzą żebra, a ścianę przednią - mostek. Wyróżniamy w niej dwa otwory : a ) Otwór górny klatki piersiowej ograniczony przez trzon I kręgu piersiowego, pierwsza para żeber i górny brzeg rękojeści mostka.

b) Otwór dolny klatki piersiowej to trzon XII kręgu piersiowego, 12 para żeber, końce XI pary żeber, chrząstki żeber od X do VII pary oraz wyrostek mieczykowaty. Między żebrami występują przestrzenie międzyżebrowe o szer. ok.1,5cm.

Kości kończyny górnej

ńczyny górnej

Szkielet kończyny górnej składa się z dwóch zasadniczych części:

1.Kości obręczy kończyny górnej do których należą obojczyk i łopatka

2.Kości kończyny górnej wolnej do których należą:

Kość ramienna, kość przedramienia(kość łokciowa, leżąca od strony kciuka) i kość promieniowa(leżąca od strony V palca) oraz kości ręki- nadgarstek, śródręcze i palce.

Obręcz kończyny górnej łączy kończynę wolną z tułowiem.

Łopatka- jest kością płaską w kształcie trójkąta. Jej powierzchnia- przednia(żebrowa) i wypukła powierzchnia tylna(grzbietowa) na której występuje grzebień łopatki biegnąć skośnie od brzegu przyśrodkowego ku górze przechodzi w wyrostek barkowy, są miejsce przyczepu licznych mięśni barkowych. Łopatka składa się z: wyrostek kruczy, wyrostek barkowy, grzebień łopatki, wydrążenie stawowe(którym łopatka łączy się z główką kości ramiennej) brzeg boczny, kąt dolny, brzeg przyśrodkowy, dół podgrzebieniowy, dół nadgrzebieniowy, brzeg górny, kąt górny.

Obojczyk, podobnie jak żebra, jest kością, pozbawiony jamy szpikowej, wygięty esowato. Składa się z trzonu, końca mostkowego i końca barkowego. Jego koniec przyśrodkowy łączy się w stawie mostkowo-obojczykowym z rękojeścią mostka. Ruchomość tego stawu jest duża. Koniec barkowy obojczyka łączy się z wyrostkiem barkowym łopatki, tworząc staw barkowo- obojczykowy łopatki. Ruchy tego stawu są bardzo ograniczone.

Kości kończyny wolnej

Kość ramienna jest kością długą. Składa się z trzonu, końca bliższego(górnego) i końca dalszego(dolnego). Głowa stawowa końca bliższego(górnego) tworzy z wydrążeniem stawowym łopatki wieloosiowy staw ramienny. Objęty luźną torebką stawową, która umożliwia obszerne ruchy w tym stawie. Poniżej głowy kości ramiennej znajduje się szyjka chirurgiczna z racji często zdarzającym się złamaniom w tym miejscu. W rozszerzonym końcu dolnym kości ramiennej, zwanym bloczkiem znajduje się powierzchnia stawowa do połączenia z dwoma kości przedramienia. Połączenie to tworzy złożony staw łokciowy, na który składa się staw ramienno-łokciowy, ramienno-promieniowy i promieniowo-łokciowy bliższy. Te 3 stawy otacza wspólna torebka stawu łokciowego.

Kości przedramienia to:

Kość promieniowa leżąca po stronie palca I wielkiego i kość łokciowa- po stronie palca V (małego)- w położeniu kończyny zwróconej dłonią do przodu, kości nie są skrzyżowane, są równoległe względem siebie(kość łokciowa leży po stronie przyśrodkowej, a promieniowa bocznie).

Kość łokciowa jest cieńsza w dalszym końcu, a grubsza w końcu górnym. Na końcu bliższym występuje tylny wyrostek łokciowy i wyrostek dziobiasty. Między nimi jest wcięcie bloczkowe do połączenia z bloczkiem kości ramiennej. Koniec dolny kości łokciowej ma wyrostek rylcowaty, wyczuwalny przez skórę. Kość promieniowa- koniec bliższy zakończony jest głową kości promieniowej oddzieloną od trzonu szyjką. Powierzchnią stawowa głowy służy do połączenia kości promieniowej z główką kości ramiennej w stawie łokciowym. Na zgrubiałym końcu dalszym jest powierzchnia stawowa do połączenia z kością łódeczkowatą i księżycowatą nadgarstka oraz wcięcie łokciowe do połączenia tej kości z kością łokciową w stawie promieniowo-łokciowym dalszym.

Kość przedramienia- łokciowa i promieniowa- połączone są błoną międzykostną, przyczepioną do grzebieni kostnych

Kości ręki- składają się z kości nadgarstka, sródręcza i palców.

Kości nadgarstka ułożone są w dwóch szeregach po 4 kości. Szereg bliższy łączy się stawowo z panewką kości promieniowej to: łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta i grochowata, a w szeregu dalszym kości: czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza, główkowata i haczykowata. Łączą się z podstawami pięciu kości śródręcza.

Kości śródręcza- jest to pięć kości długich oznaczonych liczbami, zaczynając od strony kości promieniowej. Każda kość śródręcza ma trzon, koniec bliższy czyli podstawę i koniec dalszy czyli głowę połączoną z bliższym pierwszej paliczkiem.

Kości palców

Palec I (kciuk) ma 2 paliczki. Pozostałe palce mają po 3 paliczki. Paliczek pierwszy zwany bliższym, drugi- środkowym a trzeci- dalszym.

II palec- wskazujący, III to środkowy, IV to serdeczny, V palec mały.

Kości kończyny dolnej

Kończyna dolna człowieka- w związku z postawą pionową ciała- zbudowana jest z myśli dużych, silnych, połączonych ze szkieletem przy pomocy masywnej obręczy biodrowej. Podobnie jak kończyna górna, szkielet kończyny dolnej składa się z:

1. Kości obręczy kończyny dolnej, składającej się z kości miednicznej.

2. Kości kończyny dolnej, wolnej do których należą: kość udowa, kości goleni- podudzia(piszczelowa i strzałkowa) i kości stopy(kości stępu, śródstopia i palców)

Kość miedniczna składająca się początkowo z 3 niezależnych kości oddzielonych od siebie chrząstkami. Pod koniec okresu dojrzewania płciowego kości te ulegają skostnieniu. Górna część kości miednicznej stanowi kość biodrowa, u dołu i z tyłu jest kość kulszowa oraz u dołu i z przodu znajduje się kość łonowa. W miejscu zrośnięcia się trzonów kości leży głęboka panewka biodrowa. 2 kości miedniczne łączą się od przodu spojeniem łonowym. Od tyłu każda z nich przylega do powierzchni uchowatej kości krzyżowej. Tworząc staw ścisły, wzmocniony ścisłymi więzadłami. Tak powstał masywny pierścień kostny, zwany miednicą, która łączy kończynę wolną ze szkieletem, jak i stanowi ochronę dla narządów dolnej części jamy brzusznej. Miednicę dzielimy na część górną (miednica większa) i część dolną(miednica mniejsza).

Dzieli je krawędź kostna zwana kresą graniczną. W miednicy występują jeszcze takie elementy jak:

kresa łukowata- powierzchnia wewnętrzna kości biodrowej, grzebień kości biodrowej- górna krawędź talerza biodrowego, który do przodu przechodzi w kolec biodrowy przedni górny, a od tyłu w kolec biodrowy tylny górny. Po niżej obu tych kolców znajdują się kolce dolne- przedni i tylny. Na kości kulszowej jest guz kulszowy, a poniżej- kolec kulszowy.

Istnieją też różnice w miednicy kobiecej i męskiej z racji przystosowania się miednicy kobiecej do porodu. Jest ona niższa, szersza, jej talerze biodrowe są bardziej rozchylone na boki.

Kości kończyny dolnej wolnej.

Kość udowa- kość długa- jest to najdłuższa i największa kość organizmu ludzkiego. Składa się z trzonu i dwóch końców, na końcu bliższym znajduje się kulista głowa, oddzielona od trzony szyjką kości udowej. Głowa tworzy z głęboką panewką kości miednicznej staw biodrowy. Wzcmocniony bardzo silnymi więzadłami. Szerokie rozstawienie panewek stawu biodrowego, spowodowane szerokością miednicy, osadzenie główek kości udowych na długich, skośnych szyjkach powodują że uda człowieka ustawione są skośnie ku dołowi, kolana stykają się w pozycji wyprostowanej, co pozwala na chód bez kołysania się na boki, co zauważymy u małp człekokształtnych i małych dzieci. Na bokach od szyjki są wyniosłości zwane krętarzem większym, a poniżej, przyśrodkowo- krętarz większy. Między nimi jest kresa międzykrętarzowa. Koniec dolny kości udowej ma dwa kłykcie: większy kłykieć przyśrodkowy i kłykieć boczny, są one oddzielone od siebie dołem międzykłykciowym. Kłykcie mają powierzchnie stawowe do połączenia z kością piszczelową. Od przodu tworzą one powierzchnię rzepkową do której przylega rzepka. Rzepka jest kostką płaską, która leży w ścięgnie mięśnia czworogłowego uda(jest zatem trzeszczką). Chroni ona od przodu staw kolanowy i zwiększa działanie mięśnia czworogłowego uda.

Kości goleni(podudzia)- podobnie jak kości przedramienia- to kośc piszczelowa (grubsza) odpowiadającą kości promieniowej, oraz kość strzałkowa (cieńsza odpowiednik kości łokciowej.

Połączone są prawie nieruchomo i spięte błoną międzykostną. Koniec bliższy kości piszczelowej wystaje ponad kość strzałkową i dlatego tylko ona bierze udział w tworzeniu stawu kolanowego. Trzon kości piszczelowej od strony przedniej ma ostrą krawędź zwaną grzebieniem- wyczuwalną pod skórą która jest silne unerwiona i bardzo wrażliwa na urazy.

8.

Wyrostki na dolnych końcach kości podudzia tworzą „kostki” wyczuwalne powyżej stawu skokowego. Bliższy koniec kości piszczelowej ma dwa kłykcie: boczny i przyśrodkowy mające powierzchnie stawowej do połączenia z kością udową w stanie kolanowym. Staw kolanowy łączy kość udową z kością piszczelową. Od przodu osłania go rzepka. Między kłykciami obu kości występują w stawie kolanowym tzw. łękotki. Są to chrząstki w kształcie pierścienia i półksiężyca. Ułatwiają one ruchy w tym stawie, a silne więzadła poboczne wzmacniają torebkę stawową. Wewnątrz stawu są więzadła krzyżowe, ograniczające jego ruchomość zapobiegając nadwyprostowi. Zagłębienia między wszystkimi elementami stawu wypełnia elastyczna tkanka tłuszczowa.

Kości stopy- podobnie jak w szkielecie ręki- wyróżniamy 3 zespoły kości: Kości stępu- 7 kości ułożone w 2 szeregach, szereg bliższy to kość skokowa i kość piętowa, szereg dalszy to- 3 kości klinowate: przyśrodkowa, pośrednia i boczna, kość sześcienna i kość łódkowata.

Kość skokowa jest połączona z goleniem. Kość piętowa to najdłuższa kość stępu. Z jej tyłu występuje zgrubienie zwane guzem piętowym. Na górnej stronie kości piętowej znajdują się powierzchnie stawowe do kości stawowej. Kości klinowata i kość sześcienna łączą się przednimi stronami z kośćmi śródstopia.

2.Kości śródstopia, których jest 5 zaczynając od strony palucha- najmasywniejsza kośc długa, oznaczona jako I. Najdłuższa jest długa kość śróstopia, numer II i tak to piątej najmniejszej kości nr V. Każda kość śródstopia ma trzon, podstawę i głowę. Podstawy pierwszych trzech kości śródstopia, łączą się z trzema kości klinowatymi, kość IV I V- z kością sześcienną.

3.Kości palców- podobnie jak ręce- składają się z paliczków, trzy dla każdego palca, z wyjątkiem palucha- 2 paliczki. W okolicy torebki stawu śródstopowo- paliczkowego palca I na stronie podeszwowej strony są okrągłe kostki zwane trzeszczkami.

Czaszka

Czaszka składa się z 2 części. Część tylno-górna będąca puszką kostną, otacza centralny narząd układu nerwowego- mózgowie oraz narządy zmysłów:wzroku, słuchu, równowagi i węchu. Część ta nazywa się: czaszka mózgowa(mózgoczaszka). Część przednio-dolna zwana czaszką twarzową(trzewioczaszka) otacza początkowy odcinek dróg oddechowych i pokarmowych. Tworzy rusztowanie kostne twarzy. Mieszczą się w niej narządy zmysłów i narząd żucia. Czaszka człowieka osadzona jest pionowo na szczycie kręgosłupa. Płaskie i różnego kształtu kości połączone są nieruchomo za pomocą szwów, które z więzozrostów przekształcają się stopniowo w kościozrosty. Jedyna ruchoma część czaszki- żuchwa- łączy się stawowo z kością skroniową.

Kości czaszki mózgowej:

-Kość czołowa- składa się z łuski czołowej, części oczodołów, część nosowa, guzy czołowe i łuki brwiowe, wyrostki jarzmowe.

-Kości ciemieniowe- para kości ciemieniowym rozmieszczona jest symetrycznie po dwóch stronach szczytu sklepienia czaszki. Łączy się z innymi kośćmi za pomocą stawów.

-Kości skroniowe- leżą po obu stronach czaszki tworząc boczne części mózgoczaszki.

-Kość potyliczna- leży w tylnej części czaszki tworząc częściowo sklepienie i częściowo jej podstawę.

-Kość sitowa- to kość pneumatyczna, składają się z cienkich blaszek kostnych.

-Kość klinowa- część środkowa tej kości stanowi trzon od którego odchodzą trzy pary wyrostków. Trzon połączony jest z jamą nosową.

Kości trzewioczaszki- jest ich 15 i parzyste to: szczękowe, jarzmowe, nosowe, łzowe(wewnątrz oczodołów) i podniebne. Nieparzyste to: sitowa, lemiesz nosa i żuchwa.

Największe kości twarzy to żuchwa i dwie kości szczękowe.

Układ mięśniowy

Ze względu na rodzaj budowy tkankowej wyróżniamy:

1. Mięśnie gładkie- w ścianach narządów wewnętrznych

2. Mięśnie prążkowane, przymocowane do szkieletu i zwane mięśniami szkieletowymi(wyjąki to mięsień języka, mięśnie gardła i krtani, zwieracz odbytu)

3. Mięsień sercowy

Był one już wcześniej opisane. Natomiast my zajmiemy się mięsniami szkieletowymi będącymi czynną częścią układu ruchowego.

Jest ich około czterystu, zajmują około 40% masy ciała. Każdy ma swoją nazwę która często określa położenie mięśnia (np. ramienny, piszczelowy), miejsce przyczepu(np. Mostkowo- obojczykowo-sutkowy) czynności(zginacz zwieracz) lub budowę( dwubrzuśćcowy)

Urządzenie pomocnicze układu mięśniowego to:

-powięzie są to błony łączno-tkankowe biegnące między mięśniami bądź obejmujące mięśnie(lub grupy mięśni) ze wszystkich stron. Nie biorą one udziału w ruchu mięśnia, które przesuwa się w jej wnętrzu.

-Kaletki maziowe- są to zamknięte woreczki wysłane błoną maziową między mięśniami lub ścięgnami a kością. Łagodzą one tarcie do minimum.

-Pochewki ścięgniste- są to błony otaczające ścięgna końcowe mięśni, wyścielone- jak kaletki- błoną maziową

-Trzeszczki- są to dodatkowe skostnienia w obrębie ścięgien mięśniowych. Pełnią one rolę bloczku ślizgającego się po powierzchni kości.

Działanie mięśni polega na kurczeniu się włókien mięśniowych co powoduje skrócenie długości z jednoczesnym pęcznieniem mięśni. Zbudowane są one z brzuśćca, będącego sklepieniem włókie mięśniowych i ze ścięgna. Mięsień posiada swój przyczep początkowy i końcowy. Przyczepów początkowych może być kilka, końcowych jeden. Na ogół ścięgna znajdują się na obu końcach mięśnia i łączą go ze szkieletem. W przypadku mięśni szerokich, ścięgna mają postać blaszek zwanych rozścięgnami. Mięśnie mające więcej niż jeden brzusiec nazywane są głowami i tak są mięśnie: dwugłowe, trójgłowe lub czterogłowe

Ze względu na kształt mięśni wyróżniamy:

• Długie np. mięśnie kończyn

• Krótkie np. część mięśni kręgosłupa

• Szerokie np. ściany klatki piersiowej, jamy brzusznej

• Mieszane np. mięśnie okrężne jak zwieracze ust, oka

Mięsień reaguje skurczem zarówno na podniety z zewnątrz (bezpośrednio na tkankę mięśniową) jak temperaturę, światło, dźwięk oraz na podniety pochodzące z wewnątrz. Stan pobudzenia tkanki mięśniowej jest zjawiskiem złożonym. Polega on na procesach biochemicznych, bioelektrycznych i mechanicznych(skurczy).

Wyróżniamy mięśnie współdziałające ze sobą w danym ruchu- mięśnie synergistyczne. Mięśnie działające przeciwstawnie- antagonistyczne. Antagonizm i synergizm może występować w obrębie jednego mięśnia. Tę niezależnie działające mięśnie nazywamy aktonami.

W wyniku pracy występuje w mięśniu stopniowe osłabienie, prowadzące nawet do całkowitego przerwania pracy, jest to zmęczenie mięśnia. Zmęczenie mija po przerwaniu fali podrażnienia go. Odpoczywając, mięsień odzyskuje swą zdolność do pracy. Przyczyną zmęczenia mięśnia jest wyczerpanie się zapasów źródeł energii(glikogenu) i nagromadzeniu się produktów jego rozpadu, główne kwasu mlekowego. Skuteczniejsze usuwanie tego kwasu powoduje szybsze utlenienie i ukrwienie mięśnia, przez co szybciej wraca on do pełnej sprawności.

Klasyfikacja mięśni

spośród klasyfikacji 3 metod podziału mieśni(rozwojowej, czynnościowej i topograficznej) my zatrzymamy się na tej ostatniej, który uwzględnia położenie mięśni w stosunku do szkieletu. Zgodnie z tym podziałem mieśnie dzielimy na: mieśni głowy, szyi, tłułowia, kończyny górnej oraz kończyny dolnej.

Ważniejsze mięśnie kończyny górnej:

Mieśnie obręczy końćzyny górnej to:

• mięsień naramienny- przyczepia się do p.p.(przyczep początkowy) koniec barkowy obojczyka, wyrostek barkowy łopatki i grzebień łopatki. P.k. (przyczep końcowy) guzowatośc naramienna kości ramienia. Odwodzi ramię, zgina i cofa ramię.

• Mięsień podgrzebieniowy p.p. Dół podgrzebioniowy łopatki; p.k. Guzek większy kości ramiennej. Przywodzi i obraca ramię na zewnątrz.

• Mięsień obły mniejszy p.p. Brzeg boczny łopatki p.k. Guzek większy kości ramiennej. Działa jak poprzedni.

• Mięsień obł większy p.p. Dolny kąt łopatki p.k. Grzebień guzka mniejszego kości ramiennej. Przywodzi i obraca ramię do wenątrz.

Mięśnie ramienia-

• Mięsień dwugłowy ramienia p.p. Guzek podpanewkowy łopatki i wyrostek kruczy łopatki p.k. Guzowatośc kości promieniowej. Zgina i obraca do wenątrz ramię w stanwie barkowym. Zgina przedramię w stawie łokciowym.

• Mięsień ramienny p.p. Trzon kości ramiennej poniżej jej guzowatości p.k. Guzowatośc kości łokciowej. Zgina ramię.

• Mięsień trójgłowy ramienia p.p. Głowa- guzek podpanewkowy łopatki, głowa boczna i przyśrodkowa- tylna powierzchnia kości ramiennej p.k. Tylna powierzchnia wyrostka łokciowego prostuje i przywodzi ramię.

• Mieśięń kruczo-ramienny p.p. Wyrostek kruczy łopatki p.k. Powierzchnia kości ramiennej. Zgina i przywodzi ramię.

Mięśnie przedramienia

• Mięsień nawrotny obły p.p. Głowa ramienna- nadkłykieć przyśrodowy kości ramiennej, głowa łokciowa- wyrostek dziobiasty kości łokciowej p.k. Powierzchnia boczna kości ramiennej w jej środkowej części. Nawraca i zgina przedramię w stawie łokciowym.

• Mięsień nawrotny czworoboczny p.p. Kośc łokciowa w dolnej nasadzie p.k. Kośc promieniowa w dolnej nasadzie. Nawraca przedramię.

• Mięsień zginacz promieniowy nadgarstka- zgina i odwodzi rękę w stronę promieniową w stawie promieniowo- nadgarstkowym

• Mięsień zginacz łokciowy nadgarstka- zgina i przywodzi rękę w kierunku kości łokciowej

• Mięśień zginacz głęboki palców- zgina rękę i palce

• Miśień zginacz długi kciuka- zgina rękę i kciuk

• Mięsień ramienno-promieniowy- zgina przedramię w stosunku do ramienia

• Mięsień prostownik promieniowy długi nadgarstka- prostuje rękę w kierunku grzbietowym

• Mięsień prostownik łokciowy nadgarstka- prostuje nadgarstek

• Mięsień prostownik palców- prostuje palce od II do V

• Mięśień prostownik długi kciuka- prostuje kciuk

• Mięsień odwracacz- odrwaca przedramię i rękę

Mięśnie ręki

• Mięśień odwociciel kciuka- odwodzi kciuk

• Miśień przywodziciel kciuka- przywodzi kciuk do pozostałych palców

• Mięsień zginacz krótki kciuka- zgina kciuk

• Mięśień odwodziciel palca małego- odwodzi palec V w stronę łokciową

• Mięśnie glistowate- zginają i prostują palce

Mięśnie kończyny dolnej

Mięśnie obręczy kończyny dolnej to:

• Mięśień biodrowo- lędźwiowy- składa się z mięśnia lędźwiowego większego i mięśnia biodrowego. Mięśień lędźwiowy większy p.p. Trzon i wyrostki poprzeczne kręgów lędźwiowych od I do IV p.k. Krętarz mniejszy kości udowej. Mięsień biodrowy p.p. Dół biodrowy p.k. Krętarz mniejszy kości udowej. Zgina udo w stawie biodrowym.

• Mięśień pośladkowy wielki p.p. Tylna część talerza biodrowego, kośc krzyżowa. P.k. Guzowatośc pośladkowa kości udowej. Prostuje udo w stawie biodrowym.

• Mięsień pośladkowy średni- p.p. Środkowa część zewnętrznej powierzchni talerza biodrowego. P.k. Krętarz większy kości udowej. Odwodzi udo.

• Mięśień gruszkowaty p.p. Powierzchnia miedniczna kości krzyżowej p.k. Krętarz większy prostuje, odwodzi i obraca na zewnątrz udo.

• Mięśień zasłaniacz wewnętrzny- obraca udo na zewnątrz

• Mięśień zasłąniacz zenętrzny- odrwaca udo na zewnątrz

Mięśnie uda

• Mięśień krawiecki p.p. Kolec biodrowy przedni górny p.p. Kośc piszczelowa przyśrodkowa. Zgina staw biodrowy i staw kolanowy, zakładanie nogi na nogę.

• Mięśień czwrogłowy uda. Składa się z 4 głów zwanych mięśniami: prosty uda, obszerny boczny, obszerny pośedni i obszerny przyśrodkowy, przyczepiają się do kości udowej. W ścięgnie tego mięśnia leży rzepka. Prpstuje udo w stawie kolanowym i zgina go w stawie biodrowym

• Mięśień dwugłowy uda p.p. Głowa króka- kresa chropowata; głowa długa- guz kulszowy p.k. Głowa strzałki. Prostuje staw biodrowy i zgina podudzie.

• Mięśień półbłoniasty- tak jak wyżej

• Mięśnie: smukły, grzebieniowy, przywodziciel długi, przywodziciel wielki. Wszystkie przywodzą udo.

Mięśnie goleni:

• Mięsień piszczelowy przedni p.p. Bozna powierzchnia piszczeli p.k. Kośc klinowata przyśrodkowa, podstawa pierwszej kości śroódstopia. Prostuję stope w kierunku grzbietowym.

• Mięsień prostownik długi palców- prostuje stopę i palce w kierunku grzbietowym

• Mięsień strzałkowy długi p.p. Głowa i boczna powierzchnia strzałki p.k. Ścięgna przebiega podeszwowo. Zgina podeszwowo stopę.

• Mięśień brzuchaty łydki p.p kłykcie kośći udowej p.k. Guz piętowy. Zgina kolano i stopę w kierunku podeszwowym.

• Mięśień zginacz długi palców- zgina palce stopy

• Mięśień zginacz długi palucha- zgina paluch.

Mięśnie stopy

• Mięśień prostownik długo palucha- prostuje paluch

• Mięśień prostownik krótki palców- prostuje palce

• Mięśień odwodziciel palucha- odwodzi paluch w stronę przyśrodkową

• Mięsień odwodziciel palca małego, odwodzi palec V w stronę boczną

• Mięsień zginacz krótki palucha- zgina paluch

• Mięśeiń przywodziciel palucha- przywodzi paluch do pozostałych palców stopy

• Mięśnie glistowate- zginają palce stopy

Mięśnie szyi i głowy

Mięśnie szyi to:

• Mięśień mostkowo-obojczykowo-sutkowy. Jest on najmocniejszy, dobrze widocznym przez skórę mięśniem szyi p.p. Mostkowy koniec obojczyka i rękojeść mostka. P.k. Wyrostek sutkowaty kości skroniowej. Pochyla głowę ku przodowi i skręca ją.

Mięśnie głowy to:

• Mięsień skroniowy- unosi żuchwę

• Mięsień żwacz- unosi rzuchwę, przyciska silnie szczęki i wysuwa je ku przodowi

Mięśnie mimiczne to:

• mięsień okrężny oka- zaciska powieki i zwęża wejście do oczodołu

• Mięsień okrężny ust, część przyśrodkowa mięśnia zwiera wargi, a część obwodowa wysuwa wargi ku przodowi.

• Mięśień policzkowy łąćzy szczęę i żuchwę, wchodzi w skład jamy ustnej, jego skurcz powoduje przesuwanie się pokarmu między zębami. Zwiększa ciśnienie w jamie ustnej jak przy dmuchaniu.

Mięśnie tułowia

Mięśnie klatki piersiowej

• Mięsień piersiowy większy p.p. Przednia powierzchnia rękojeści i trzonu mostka, przednia powierzchnia chrząstek żębrowych od 1 do 6 p.k. Grzebień guzka większego kości ramiennej. Przywodzi, obraca do wenątrz i opuszcza ramię.

• Mięśnie międzyżębrowe zewnętrze- p.p. Dolny brzeg żębra wyższego p.k. Górny brzeg żębra niższego. Unosi żębra i są mięśniami wdechowymi.

• Mięśnie międzyżębrowej wenętrzne- przyczepy tak jak wyżej. Opuszczają żebra i są mięśniami wydechowymi.

• Mięśień zębaty przedni- p.p boczna powierzchnia klatki piersiowej od I do IX żębra P.k. Kąt dolny i brzeg przyśrodkowy łopatki. Przesuwą łopatkę do przodu.

• Przepona- najważniejszy mięśień wdechowy oddzielający jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej.

Mięsnie brzucha

• Mięsień prosty brzucha p.p. Chrząstka V-VII żebra p.k. Spojenie łonowe. Zgina tułów do przodu.

• Mięsień skośny zenętrzny brzucha p.p. Powierzchnia zewnętrza V-XII żęber p.k grzebień biodrowy. Działa jak wyżej. Skurcz jednostronny obraca tułów ku stronie przeciwnej.

• Mięsień skośny wenętrzy brzucha p.p. X-XII żebro p.k. Grzebień kości biodrowej, obustronnie zgina tułów do przodu, jednostronnie obraca tułów w stronę tego mięśnia.

• Mięśeiń czworoboczny lędźwi- unosi miednicę, zgina boczne tułów. Połączenie tych mięśni tworzy kresę białą która biegnie od wyrostka miednicy a spojenie łonowe.

Mięśnie grzbietu

• Mięsień czworoboczny p.p kośc potyliczna, wiązadła karkowe, wyrostki kolczyste 7 kręgu szyjnego i wszystkie kręgi piersiowe p.k. Koniec barkowy obojczyka, wyrostek barkowy łopatki i grzebień łopatki. Zbliża łopatki do kręgosłupa i cofa. Przechyla głowę na bok.

• Mięsień najszerszy grzbietu p.p. Wyrostki kolczyste w 6 dolnych kręgów piersiowych, wszystkie kręgi lędźwiowe, kośc krzyżowa i p.k. Guzek mniejsze kości ramiennej. Opuszcza podniesione ramię, kieruje je do tyłu.

• Mięsień zębaty tylny górny- unosi żębra, jest mięśniem wdechowym

• Mięsień prostownik grzbietu- jest to grupa mięśni głęboko położonych, któych działanie utrzymuje piniową postawę ciała

Układ nerwowy

Układ nerwowy odbiera informację ze środowiska zewnętrznego i wewnętrzego poprzez recetopry. Wiadomości te kierowane są do odpowiednich ośrodków, gdzie ulegają zrozumieniu i w efekcie czego zostają podjęte odpowiednie czynności. Odbywa się to na drodze ruchów odruchowych. W pewnych częściach ciała sąsiadujące ze sobą nerwy łączą się pęczki, tworząc w ten sposób sploty nerwowe, takie jak: szyjny, ramienny, lędźwiowo- krzyżowy.

Układ nerwowy można podzielić na 2 zasadnicze części:

• układ nerwowy somatyczny:

- układ nerowy ośrodkowy

-układ nerwowy obwodowy

• Układ nerowy autonomiczny:

-Układ nerwowy sympatyczny(współczulny)

-Układ nerowy parasympatyczny(przywspółczulny)

Układ nerowy somatyczny to układ zależny od woli człowiek,a mający wpłw na mięśnie poprzecznie prążkowane. Natomiast układ autonomiczny w zasadzie nie zależy od woli człowieka. Podniety wychodzące z wnętrza orgzanizmu człowieka regulują czynności serca, gruczołów oraz mięśni gładkich. Pod względem anatomicznym układ nerwowy składa się z układu ośrodkowego, do którego należy mózgowie i rdzeń kręgowy oraz układu obwodowego- nerwy czaszkowe i nerwy rdzeniowe.

Układ ośrodkowy- zbudowany jest z istoty szarej białej. W mózgowiu instota szara leży zentęrznie w stosunku do istoty białej; w rdzeniu kręgówym jest odwrotnie. Istota szara odbiera i wysyła podniety nerwowe, a biała jedynie je przewodzi.

Mozgowie składa się mózgu, móżdzku i pnia mózgu.

Rdzień kręgowy przebiega od 1 kręgu szyjnego do górnej krawędzi drugiego kręgu lędźwiowego. Ma długość ok. 40-45 cm i kończy się stożkiem rdzeniowym, od któego odchodzi nić końcowa.

Mózgowie i rdzeń kręgowy okrywają 3 błony łącznotkankowe, zwane oponawmi. Do nich należą: opona twarda- najbardziej na zenątrz, pajęczynówka i opona mięka.

Płyn mózgowo- rdzieniowy- zapełnia komory mózgu oraz kanał rdzeniowy. Tworzone jest z wody i osocza krwi. Zawiera glukozę, białko i sole mineralne. Płyn ten znajduje się w stanie ruchu. Jego obecnośc chroni mózg i rdzeń kręgowy przed urazami mechanicznymi oraz zapewnia równowagę ciśnienia w jamie czaszki np. przy zwiększonym dopływie krwi do móżgu, pewna ilośc płynu przesuwa się do kanały kręgowego.

Układ obwodowy

Podstawową jednostką tego układu jest neuron. Składa się on z ciała komórkowego i 2 rodzajów wypustek(neuryt i dendryty). Neuron wysyła jedną wypustkę zwaną neurytem, która przewodzi impulsy zawsze z komórki nerwoej. Dendryty, jest ich kilka i są cienkie, zawsze przewodza pobudzenie w kierunku komórki.

Masaż pobudza komórki nerwowe i jest proporcjonalny do siły masażu i czasu jego trwania.

Nerwy rdzieniowe powstają w wyniku połączenia korzenia brzusznego(odchodzącego od rdzenia kręgowego) z korzeniem grzbietowym. Współny pień nerwu rdzeniowego dzieli się na 4 gałęzie:

• Gałąź grzebiotowa- unerwiająca mięśnie głębokie grzebietu oraz skórę od okolicy potylicznej do kości guzicznej.

• Gałąź brzuszna- unerwiająca mięśnie i skóę przedniej i bocznej okolicy szyi, tułowa i kończyn.

• Gałąź oponowa- unerwiająca opony rdzenia kręgowego wnikając cienkimi gałązkami przez otwory międzykręgowe do kanału kręgowego

• Gałąź łączącą białą utworzoną z włókień współczulnych

• Gałęzienie brszuszne nerwów rdzeniowych odcinka szyjnego, lędźwiowego, krzyżowego i guzicznego tworzą w okolicy kręgosłupa sploty takie jak:

• splot szyjny- największy nerw to nerw przeponowy, gałąź szyjna przechodzi do śródpiersia oraz przepona opłucna

• splot ramienny np. piersiowy, długi, grzbietu łopatki

• splot lędźiowowy- układa się w wyrostkach żebrowych kręgów lędźwiowych

• splot krzyżowy- leży w miednicy mniejszej unerwiając ją, nerwy pośladkowe, tylny uda, kulszow

Z tych splotów wychodzą nerwy obwodowe, któe unerwiają ruchowo i czuciowo głównie kończyny

Układ nerwowy autonomiczny

Unerwia od prawie wszystkie tkanki i narządy organizmu. Ma za zadanie regulować czynności narządów wewntrznych. W Przeciwnieństwie do układu somatycznego, panowanie człowieka nad układem autonomicznym jest prawie niemożliwe, ukłąd ten wysyła podniety nawet w stanie spoczynki, czy snu(praca serca, oddychanie)/

część współczulna

Nerwy układu współczulnego znajdują się w istocie szarej rdzenia kręgowego i 3 górnych segmentach lędźwiowych L1-L3 i jako gałązki kończą się synapsą w zwojach pnia współczulnego. Sieci neuronów tworzą wielkie systemu zarządzające w sposób zintegrowany i właściwy. Nigdy nie dochodzi do dużego pobudzenia czy zahamowania całęgo układu współczulnego. Jest on nakierowany na odpowiedni narządy i komórki. Mózg uruchamia układ autonomiczny w sposób wybiórczy dla poszczególnych narządów dla potrzeby przetrwania organizmu jako całość.

Część przywspółczulna

Dzielimy ją na odcinek głowowy i krzyżowy(w obrębie czaszki i części krzyżowej rdzenia kręgowego). W odróżnieniu od części współczulnej gdzie zwoje leżą w pobliżu rdzenia kręgowego, a ich włókna są krókie. W części przywspółczulnej zwoje leżą daleko od ośrodków, a ich włókna są długie.

Wpływ masaży na układ nerwowy to poprawa lepszego ukrwienia i natlenienia, przez co popraiwiają się procesy metaboliczne we wszystkich częściach ukłądu nerwowego. Masująć, wpływa bezpośrednio na zakońćzenia nerwowe, stymulując lepsze przewodnictwo nerwowe. Przy masażu karku, grzbietu i okolicy lexiowo-krzyżowej wywieramy wpływ na nerwy rdzeniowe i sploty nerwowe jak również na pień układu współczulnego, któego zwoje leżą wzdłuż kręgosłupa i po obu jego stronach.

Układ krążenia

Układ narządów krążenia obejmuje ukłąd krwionośny, przewodzący czerwoną krew i ukłąd chłonny(limfatyczny), w który krąży płyn mentno-biały, zwany chłonką lub limfą. Limfa powstaje jako przesącz krwi przez ścianki najdrobienjszych to jest włosowatych naczyń krwionośnych.

Układ krwionośny

Do układu tego zaliczamy serce- rytmiczna pracująca pompa- oraz naczynia krwionośne: tętnice, żyy i naczynia włosowate, którymi płynie krew wprowadza w ruch skurczami serca. Układ krwionońśy jest zamknięty, krew krąży wyłącznie w naczyniach krwionośnych i nie wylewa się do jamy ciała. Serce jest mięśnień w któym znajdują się 4 jamy: przedsionek prawy i lewy, komora prawa i lewa. Krewa zawsze wypływa z komór do naczyń krwionośńych, zwanych tętnicami, a wpada do przedsionków z naczyń zwanych żyłami. W układzie krwionośnym wyróżnia się krwiobieg duży w któym krew płynie z komory lewej, poprzed naczynia do przedsionka prawego oraz krwiobieg mały czyli płucny, z komory prawej, poprzed naczynia, do przedsionka lewego. W krwiobiegu dużym tętnicami płynie krew tętnicza(bogatsza w tlen w porównaniu z krwią żylną) a żyłami- krew żylna(bogatsza w dwutlenek węgla). W krwiobiegu małym jest odwrotnie(tętnicami płynie krew żylna, a żyłami- krew tętnicza).

Krążenie wielkie- rozpoczyna się w lewej komorze, skąd natleniona krew wyrzucana jest do tętnicy głównej, zwanej aortą, po wyjściu z serca kieruje się ku górze, następnie wygina w lewo i ku tyłowi tworząc nad sercem łuk. Za sercem przechodzi w aortę zstepującą, po przebiciu przepony wchodzi do jamy brszusznej aorta brzuszna. Rozgałęzia się na 2 tętnice biodrowe, prowadzące kre do kończyn dolnych. Tętnica główna rozgałęzia się na coraz drobniejsze naczynia krwionośne, tętnicze przechodzące w sieć naczyń włosowatych. Po zaopatrzeniu tkanek w tlen i substancje odżywcze oraz odebraniu dwutlenku węgla i końćowych produktów przemiany materii. Krew wraca do serca żyłami, które zbierają się w żyłę główną górną i żyłę główną dolną a te wpadają do przedsionka prawego, skąd trafia ona do komory prawej.

Krążenie małe- rozpoczyna się w prawej komorze do któej napłwa krewa żylna z prawego przedsionka. Skurcz komory prawej tłoczy krew żylną do pnia płucnego któy nad sercem rozgałęzia się na tętnicę płucną lewą i prawą. W płucach dzielą się na coraz mniejsze tętnice aż do naczyń włosowatych opłątająćych pęcherzyki płucne. W płucach krew oddaje dwutelenek węgla, pobiega tlen i wraca (natleniona krew) żyłami płucnymi do lewego przedsionka, a stamtąd do lewej komory. W krążeniu tym tętnicami(od serca) płynie krew odtleniona, żyłami zaś ku sercu- natleniona.

Krew- jest to płyn czerowy nieprzezroczysty, lepki i słony skłądający się z substancji płynnej- osocza(około 55% objętości). Pozostałę elementy to: krwi czerwone(erytrocyty), krwi białe(leukocyty) oraz płytki krwi (trombocyty). Kolor krwi zależy od stopnia natlenienia, dobrze natleniona(tętnicza) jest jasnoczerwona, uboga w tlen (żylna) jest ciemnowiśniowa.

Częstoścćwystępowania poszczególnych grup krwi w Polsce:

GRUPA:

0-37,7% l udności

A-31,1%

B-18,5%

AB-7,7%

Fukcje krwi:

• fukcja transportowa- przenosi substancje odżywcze pobrane z przewodu pokarmowego i tlen z płuc do wszystkich narządów i tkanek

• wydalanie- powstałe w tkanach odpady przemiany materii krew zabiera i przenosi do narządów wydaleniczych i wydala na zewnątrz organizmu

• regulacja temperatury ciała- przepływając przez narządy produkujące ciepło(wątroba, gruczoły, mięśnie) krew ogrzewa się, podczas przepłwu krwi przez naczynia podskórne krew oddaje ciepło na zewnątrz i znów wraca do cieplejszych narządów.

• Czynności obronne- w przypadku przedostania się do krwi bakterii lub ciał trujących, wytwarza substancje obronne niszczące bakterie i toksyny. Substancje te to są przeciwciała.

• Funkcja korelacyjna- polega na dostarczenia do wszystkich części ciała hormonów i innych płynów mających wpłw na poszczególne tkanki i zespoły wiążac je w jeden funkcjonalny zespół(układ)

Układ chłonny

;

---