Sawicki, Sacrum w lit.
1980 r - data wydania tekstu. Od tego momentu zaczynają się badania nad problematyka sacrum w lit.,
Termin jako pierwszy wprowadzil MIRCEA ELIDE oparl się na opazycji sacrum - profanum i uczynil ja narzedziem badania rzeczywistosci.
Sacrum - haslo wywolawcze dla roznych elementow sakralnych zwiazanych z religia, z tym co nadnaturalne, transcendentne,swiete.W obszar sacrum wchodza elementy wspolne dla wszystkich religii. Sawicki skupia się w swoim artykule na sacrum w ujeciu kulturowym (sacrum chrzescijanskie).
Cztery pola, gdzie pojawia się sacrum w lit., :
tematyczne (motywy, watki, tematy, fabula)
-swiat przedstawiony - motywy sakralne przenikaja niemal cala poezje. Biblia tematycznie jest stale obecna w lit., europejskiej (watki sakramantalne, życie Chrystusa). Lit., tradycje literacka również poszerzala ? apokryfy ( wypelnialy przemilczenia lub niedopowiedzenia Biblii, wydawaly osąd). Z czsem związek w Biblia rozluznil się i obok sacrum religijnego powstalo sacrum literackie (legenda o Sw Graalu ? na pograniczu religii w folkloru w szerokim kregu roznorodnych skojarzen powstaja motywy, watki, legendy, mity, kore tworza nowe wartosci sakralne znaczace w okreslonym kregu kulturowym) czy analiza Cieœlikowskiego Nad Niemnem ? sacrum okolica tj. przestrzen, miejsce czy postaci, które są tak skonstruowane, ze tworza srodek aksjologiczny, przekraczaja go, jest poza nimi jakas codziennosc. W swiecie tych postaci jest jakieœ sacrum. Nie musi mieć nic wspolnego z religia/ Biblia, profanum ? dwor ? sacrum literackie.
Od przyjetego tematu sakralnego do sacrum kreowanego, od tradycyjnej intrpretacji „powierzchniowej” do poszukiwania glebszych sensow - oto ramy wktorych przejawia się lub może przejawiac to co sakralne w lit.(toposy, motywy archetyczne, odżywa znaczenie symboli)
problematyka utworu (teologia)
Njaczesciej jest to opozycja dobro/ zlo. Swietosc/ grzech. Problematyka moralna czysto nawiazujaca do religii. Uwiklania moralne.
strukturalne (język, organizacja tekstu, leksyka biblijna, stylizacje biblijne)
Przykladem może być poezja, która dazy do wyobrazenia niewyzazalnego. Zbliza do tajemnicy. Poezja nie jest religia/ mistyka czy modlitwa, lecz zwiazana jest z czlowiekiem. Jest to jednak najbardziej dyskursyjne spojrzenie. Religijnosc w poezji to religijne widzenie swiata i czlowieka w poezji. Przykład z artykulu: Norwid pt. Adam Kraff.
funkcjonalnie (głębia)
Szukamy glebi w poblizu funkcji i istoty tekstow poetyckich. Silna metaforyzacja, analogizm, alegoria, symbolizm i mit. Są wieloznaczne otwarte na interpretacje. Przyblizenie tego co niewyobrazalne, dotarcie do sedna rzeczy np. dziela mistyczne (spotkanie z Abslutem, mistyczne doznania) KONTEMPLACJA (otwarcie się przed nia) ? postawa wobec rzeczywistosci. Poezja nie jest modlitwa, ani mistyka, ale wymaga postawy zblizonej.
Teologia lit. ? w lit. Nie ma konkretnego sygnalu sacrum. Pojawia się ono wraz z interpretatorem, a nie tekstem czytanie po chrzescijansku, tego co przynajmniej na powierzchni chrzescijanskie nie jest.
Teologia w lit., ? lit. Jest miejscem gdzie unaocznia się teologia ? podczas czytania pojawiaja się glebokie odczucia (nie mylic z jakosciami metafizycznymi!)
Maciejewski, Literatura w swietle kerygmatu
Przybylski : „ Z punktu widzenia antropologii chrzescijanskiej literatura jest kerygmatem” ( jak na wejscie tak powiemy Fiale mamy zdane :) )
Kerygma - „ogloszenie, gloszenie, wezwanie, proklemacja”. ? Przybylski
Za Przybylskim Maciejewski stwierdza, iz lit., jest kerygmatem. Podczas kontaktu z czytelnikiem zachodzi swoistego rodzaju „katechizacja” w momencie gdy czytelnik utozsamia się z narratorem,bohaterem i zaczyna przezywac to co oni przezywaja.
Dogmat - doktyna, ograniczony, zamkniety niemal prawniczy.
Literatura jako alternatywa jako sposob wyjscia czl., z egzyst., nedzy czl., gdyż literatura właœnie jest bardzo bliska egzystencji czl., i ja interpretuje.
Jak lit., może zbawic czlowieka. Czy może być narzedziem? Doprowdzic do wiary, jakos ja wzbogacic To cel praktyczny wiodacy ku dojrzewaniu, rozwoju czlowieka. Trzeba przejsc od tekstu do czlowieka ? hermenutyka teologiczna; związek egzystencjalny. Literatura może zmieniac nasze życie.
Kerygmatyczna interp. Lit., zaklada szczegolne dyspozycje hermeneutyczne wyplywajace z egzystencjalnego spotkania z Chrystusem Zmartwychwstalym.
Kerygmat pozytywny -odpowiedz Boga, który jako jedyny mogl zbawic czl., i robi to posylajac swego Syna na meke i smierc by czl., wyzwolil się z nedzy i wrocil do Boga.
-||- falszywy - humanizm laicki, samozbawienie czl., bez pomocy Boga - Herbert, Pan Cogito, a w wymiarze spol., i psych., moralnosc bez Boga wszystko konczy się na tym co ludzkie, brak perspektywy transcendencji, podst., prawda po grzechu pierworodnym znajduje się w tragicznej sytuacji egzysten., sytuacji smierci przegranej. Oddalony jest od zrodla jakim jest Bog.
-||- negatywny - droga czl., do Boga wiedzie przez pokazanie nedzy czl., upodlenia. Czl., musi sobie uswiadomic swoja nicosc wobec Boga (Kafka, proces, Camus, Dzuma)
Proponowana metoda (interp. Kerymatyczna) ma dokonac oceny i obnazyc wzgledna jakosc utworow, które ukazuja recepte na szczescie. Mogą to być, slawa, pieniedze, idole, koncepcja samozbawienia, moralizm (zawsze Bog który daje zbawienie od nedzy czl., od grzechu wypada „blado”).
Intrepretacja kerygmatyczna pozwala odkryc w lit., egzystencjalna sytuacje smierci, grzechu, który rodzi smierc ontyczna - I częœć Kerygmatu. II częœć - to fakt, iz jest to mozliwe TYLKO DZIEKI Jezusowi i przez dzielo Jego odkupienia.
„Ja piszę, Ty malujesz”
Zdzisław Łapiński
artykuł o poezji Przybosia, a dokładniej o tym, że
W jego poezji zauważyć można bliskie więzi między sztuką słowa a sztuką wizualną
W ARTYKULE mowa będzie o sytuacjach, w których „słowo wytr aca obraz - malarski - z jego pozycji bytowej, pozbawia go samodzielnoœci i przekazuje go nam w nowej formie istnienia, istnienia językowego, podczas gdy obraz (czy suma różnych obrazów) odciska piętno na imaginatywnej władzy utworu.”
W wierszach Przybosia wizualnoœć układa się w zgodzie z regułą malarską.
Wczytując się w jego wiersze, szczególnie pejzaże liryczne, mamy wrażenie, że Przyboœ bardzo mocno przeżył malarstwo XIX-wieczne.
Przykłady - wiersze: Ląd, Czy uwierzysz
Jest to tradycja cézanne'owska
są podobieństwa między ruchomymi głębiami (cokolwiek miałoby to znaczyć) u Cézanne'a i Przybosia
malarz organizuje przestrzeń utworu za pomocą koloru, a poeta - za pomocą gramatyki
„Spoœród wniosków (…) chciałbym wybrać tylko najprostszy [wolę nie myœleć o trudniejszych], dotyczący podobieństwa między ruchomymi głębiami Cézanne'a i Przybosia. Właœciwa analiza porównawcza musiałaby pokazać, jakie następstwa dla odbiorcy ma fakt, że malarz ten organizuje swą przestrzeń głównie za pomocą koloru, a poeta - za pomocą gramatyki. Bowiem Przyboœ posługuje się językiem także w jego funkcji nazywającej i bez tej funkcji nie mógłby się obejœć, ale tym, co u niego przestrzeń naprawdę buduje - na podobieństwo cézanne'owskiego koloru, który równoczeœnie „nazywa” barwę przedmiotu i współtworzy dookolną przestrzeń - jest semantyka form gramatycznych. Otóż istnieje pogląd według którego system przypadków byłby pochodny wobec stosunków przestrzennych, redukując tym samym nasze kategorie pojęciowe do kategorii wizualnych. Dodajmy jeszcze, że jeœli przypadku ustalają u Przybosia wewnętrzną przestrzeń poetycką, to kierunkowoœć nadają jej składniki deiktyczne [zaimki wskazujące? - nie wiem, o co cho]. Składniki te relatywizują œwiat wobec podmiotu - podmiotu spostrzeżeń i wypowiedzi.”
Łapiński zakłada, że my, jako odbiorcy, doœwiadczamy zbieżnych przeżyć estetycznych, obcując z malarstwem Cézanne'a i poezją Przybosia. ciekawe
Łapiński dziwi się, jak to możliwe, skoro obu twórców różniła postawa wobec aktu twórczego. Przyboœ był skupiony bez reszty na dziele tworzenia, Cézanne to dokładne jego przeciwieństwo, gwałtownik,
„Ramiona Przybosia (…) wzniesione, w dążeniu ku krajobrazom, które przeżywa w marszu.” I ręce Cézanne'a, gdy „kotlet bierze do ręki i odrywa mięso od koœci palcami”. WyobraŸcie sobie Cézanne'a i kotlet. W ogóle Łapiński musiał być chyba bardzo głodny, gdy to wszystko pisał.
psychologia eksperymentalna ? zakłada, że sytuacją wzorcową jest dla czynnoœci percepcyjnych sytuacja widza aktywnego, poruszającego się w przestrzeni i dokonującego ręcznych działań na rzeczach.
NOWY PROBLEM: „Skoro jednym z zadań sztuki jest przedstawić rzeczywistoœć znieruchomiałą, poza wymiarem czasu, rzeczywistoœć przedmiotów, to oczywiœcie tylko malarstwo ma do tego właœciwe narzędzia. Literatura natomiast musi rozstrzygnąć antynomię, jak za pomocą następujących po sobie słów uchwycić rzeczy, które znajdują się obok siebie, równoczeœnie. nasze postrzeganie obrazu też jednak przebiega następczo (dajmy na to - od góry do dołu).
Przyboœ - choć nie on jeden, ale on zrobił to z największą konsekwencją - uchylił wyżej opisaną antynomię. Zamiast opisywać, opowiadał „wąwóz, polanę, las”. Brak tu przykładów, jak dla mnie, na ten moment, nie jest jasna różnica między opisem wąwozu, polany lasu, a opowiadaniem wąwozu, polany, lasu. Ale cóż …!
W tym całym artykule chodziło przede wszystkim o rozwiązanie problemu, jak dobrze zorganizować przestrzeń w dziele, skoro funkcjonuje ona poza wymiarem czasu. Czasoprzestrzeni nie da się rzutować na dwuwymiarową płaszczyznę dzieła. Ale można ją dobrze zorganizować. Tak też uczynił Przyboœ - nasz dobry kolega.