ROUSSEAU Jean-Jacques (ur. 28 czerwca 1712 w Genewie, zm. 2 lipca 1778 w Ermenonville) - genewski pisarz tworzący w języku francuskim, filozof i pedagog, autor koncepcji swobodnego wychowania.
Koncepcja Rousseau Zdaniem Rousseau literatura, nauka, sztuka nie prowadzą człowieka ku dobru - Rousseau odrzucał teorię postępu - gdyż rozwój umysłowy prowadzi do degradacji moralnej przez stłumienie naturalnych instynktów, które czyniły człowieka dobrym: "ludzie żyliby dobrze, gdyby postawa zewnętrzna była zawsze obrazem skłonności serca. Człowiek był niegdyś istotą na wskroś dobrą, bo irracjonalną - stąd pochodzi obraz człowieka pierwotnego, zwany popularnie (u Rousseau określenie to nie występuje) mianem „dobrego dzikusa”. Człowiek pierwotny ma proste potrzeby: sen, seks, jedzenie. Człowiek pierwotny był moralny - niemoralność Rousseau postrzegał jako wymysł rozumu. Dziki nie znał występku, egoizmu, kierował się miłością do świata; nie znał nawet miłości, w której Rousseau także dostrzegał racjonalizację instynktu w postaci chęci podporządkowania sobie drugiej osoby. Dziki nie znał niewoli, własności, hierarchii - nie miał więc czego zazdrościć drugiemu, a więc nie znał uczucia zawiści. Człowiek natury jest więc irracjonalny, a dzięki temu szczęśliwy. Cywilizowany jest nieszczęśliwy, ciągle chce czegoś więcej, na kogoś nastaje lub kogoś się boi.
Koncepcja Rousseau jest stosunkowo prosta: nauka daje ludziom dobrobyt, który przeistacza się w zbytek, ten w rozprężenie, a to ostatnie w upadek. Wszystkie nauki to wynik zabobonu lub pychy: astronomia - dziecko zabobonu rozumu; retoryka i etyka - dzieci pychy rozumu; wynika z tego, że nauki są rozwinięciem przywar naszego rozumu. Człowiek z natury rodzi się dobry, ale ma w sobie zarodki zła (rozum), które nauka rozwija, dając im prymat nad instynktami. Wiedza jako taka, zdaniem Rousseau, nie jest zła, ale cywilizacja tak nas zepsuła, że umiemy ją wykorzystywać tylko ku rozwijaniu naszych wad i to dlatego Chrystus wybrał na apostołów prostaczków, a nie naukowców i filozofówWraz z pojawieniem się własności powstała władza, państwo, kultura - kojarzące się Rousseau wyłącznie z opresją i tyranią - aby zagwarantować posiadaczom majątkowe status quo. Państwo to kolejny produkt rozumu, podobnie jak i wszystko, co z własnością się łączy: handel, prawo, moralność, hierarchia, mentalność zysku, nierówności majątkowe. Konsekwencją racjonalizacji własności jest instytucja monarchii, która zniewoliła ludy dla obrony własności garstki bogaczy.
Umowa społeczna Główne dzieło Rousseau Umowa społeczna to klasyczna utopia polityczna, w której została opisana demokracja idealna. Praca ta pisana była w czasie absolutyzmu, gdy demokracja istniała tylko w Szwajcarii i Holandii, a także w chylącej się ku upadkowi Rzeczypospolitej. Rousseau stworzył jej model na podstawie pism starożytnych i wspomnień z dzieciństwa w Szwajcarii. Demokracja była ustrojem niewyobrażalnym dla ówczesnych ludzi i popularność tego dzieła wynikała z mody na nonkonformizm ludzi XVIII w.
Wizja władzy : Naturalnym środowiskiem człowieka jest wspólnota równych ludzi, umowa społeczna, wolność jednostki, tworzenie równości moralnej wobec nierówności fizycznej, wola powszechna (demokracja- jak w Atenach, zmierzająca ku ogólnej korzyści całego społeczeństwa, utopijny obraz demokracji - powszechna zgoda całego społeczeństwa, korzyść ogółu nad korzyścią jednostki).
KANT Immanuel (1724-1804) niemiecki filozof i nauczyciel. Pochodził z rodziny rzemieślniczej. Urodził się w Królewcu i tam spędził całe życie. Był człowiekiem bardzo pracowitym, metodycznym i dokładnym, wręcz pedantycznym. W 1740 r. rozpoczął naukę na uniwersytecie królewieckim, gdzie studiował filozofię, fizykę, matematykę i teologię. Po ukończeniu studiów pracował jako nauczyciel, ale w 1755 r. powrócił na uniwersytet i jako docent wykładał geografię, matematykę, logikę i metafizykę. W 1770 r. został profesorem logiki i matematyki, a z czasem dziekanem i rektorem uniwersytetu.
Jego twórczość dzieli się na dwa okresy: "przedkrytyczny" i "krytyczny". W pierwszym okresie zajmował się matematyką i fizyką, pozostając pod dużym wpływem prac Newtona. Z czasem bardzo zainteresował się teorią poznania i w 1772 r. wpadł na pomysł tzw. filozofii "krytycznej". Opracował swój własny system filozoficzny, a jego najważniejsze dzieła naukowe tego okresu to: Krytyka czystego rozumu (1781 r.), Krytyka praktycznego rozumu (1788 r.), Krytyka władzy sądzenia (1791 r.), Prolegomena do wszelkiej metafizyki, która mogłaby uchodzić za naukę (1783 r.), Uzasadnienie metafizyki moralności (1785 r.), Pomysły do ujęcia historii powszechnej w aspekcie światowym (1784 r.). Uważał, że zarówno zmysły, jak i rozum są niezbędne, by osiągnąć wiedzę, gdyż te pierwsze dostarczają jednostkowych wyobrażeń, a drugi kształtuje ogólne pojęcie. Był więc empirystą i racjonalistą. Sądził, że wszelkie poznanie bierze się z doświadczenia (choć zakładał też, że w doświadczeniu istnieją czynniki niedoświadczalne), a poznanie zmysłowe i racjonalne nawzajem się uzupełniają i prowadzą do naukowej prawdy. Twierdził też, że możemy poznać jedynie zjawiska i rządzące nimi prawa, natomiast rzeczy same w sobie są niepoznawalne.
W etyce stworzył pojęcie tzw. imperatywu kategorycznego, zawartego w nakazie: "Postępuj wedle takiej zasady, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała się prawem powszechnym". Prawo publiczne zaś, według Kanta, powinno kierować się dwiema zasadami: "W swym postępowaniu miej ludzkość za cel, a nigdy środek" oraz "Postępuj na zewnątrz tak, aby wolne użytkowanie twej woli mogło współistnieć z wolnością każdego człowieka stosownie do prawa powszechnego". Kant był zwolennikiem ustroju republikańskiego i przeciwnikiem wojen, które były według niego głównym hamulcem postępu naukowego, rozwoju handlu i zagrożeniem ludzkości.
BURKE Edmunt (ur. 12 stycznia 1729, zm. 9 lipca 1797) - irlandzki filozof i polityk, twórca nowoczesnego konserwatyzmu, krytyk rewolucji francuskiej.
- Wyraz niechęci do rewolucji i jej ideologii.
- Zarysował zasady konserwatywnej filozofii społecznej.
Antyracjonalizm myśli konserwatywnej
- Racjonalizm w polityce= zgubny utopizm
- W teorii społ. poddawali w wątpliwość przydatność wszelkich ogólnych zasad.
Krytyka oświeceniowych koncepcji natury ludzkiej
1. Na naturę ludzką składają się czynniki racjonalne i irracjonalne, których nie można
okiełznać (wiara, obyczaj, przesąd itp.)
Przesąd- na nim opiera się życie społeczne
Człowiek to istota nade wszystko czująca.
2. Irracjonalną naturę człowieka potraktowali jako zjawisko zależne od miejsca i czasu
3. Wyodrębniali narody, konkretne społeczeństwa.
Pojęcie „duch narodu”- kładziono nacisk na irracjonalny jego charakter, poznajemy go
intuicyjnie.
- Rzeczywistość społeczna rozwija się spontanicznie, człowiek jest bezsilny w jej
kształtowaniu, ale może ją zniszczyć.
- Konserwatyści skupiali się na zjawiskach będących rezultatem żywiołowego wzrostu
społecznego organizmu, na: języku, obyczajach, prawie zwyczajowym, folklorze.
Antyatomizm konserwatywnej filozofii społecznej
1. Społeczeństwo= swoista całość, a nie zbiór samodzielnych jednostek.
2. Przeciwni atomizmowi.
3. Społeczeństwo jest nadrzędne w stosunku do jednostki.
4. Człowiek żyje w społeczności, dla społeczności, i dzięki społeczności.
5. Ludzie stają się ludźmi dzięki istnieniu i przynależności do społeczeństwa.
6. Społeczeństwo- rezultat Boskiej działalności i historycznego wzrostu.
7. Wierzenia, obyczaje, instytucje są ucieleśnieniem zbiorowej mądrości.
8. Społeczeństwo= organizm.
Pluralistyczna koncepcja społeczeństwa
Silne państwo- gdy w jego ramach jednostka włączona jest w system różnego rodzaju
zależności obejmująca wszystkie dziedziny życia.
Byli pluralistami, bo społeczeństwo traktowali jako kongregat różnych grup
uhierarchizowanych odpowiednio do ważności usług jakie każda oddaje
społeczeństwu.
Rodzaje grup społ. ze względu na charakter wiążącej więzi:
1. Bezpośrednia więź, dzięki uczuciu, tradycji, religii- społeczeństwa feudalne
2. Podstawa to interesy, sformalizowane przepisy prawne lub fizyczny przymus- burżuazja
Religia- stanowi podstawę więzi społecznej, przenika wszystkie dziedziny życia.
Burke: społecznością powinny rządzić ukształtowane historyczne zwyczaje.
HEGEL Georg Wilhelm Friedrich (ur. 27 sierpnia 1770 w Stuttgarcie, zm. 14 listopada 1831 w Berlinie) - niemiecki filozof, twórca klasycznego systemu idealistycznego.
System nauki -Georg Wilhelm Friedrich Hegel zamierzał zbudować całkowity system nauki, pojmując go jako całościową, a więc jedyną możliwą formę przedstawiania prawdy w nauce. \"Prawda jest całością. Całością zaś jest tylko taka istota, która dzięki swemu rozwojowi dochodzi do swojego ostatecznego zakończenia\". System filozofii Hegla składać się miał z trzech części:
logika - nauka o idei w sobie i dla siebie \"w jego całkowitej abstrakcji\", składająca się z logiki subiektywnej (zajmującej się teorią bytu i wiedzy) oraz logiki obiektywnej (zajmującej się teorią pojęć);* filozofia przyrody - nauka o idei w jej innobycie (którą podzielił na mechanikę, fizykę i organikę);* filozofia ducha - nauka o idei, która powraca z innobytu do siebie.
Filozofia ducha
Duch subiektywny -Podstawową kategorią filozofii Hegla jest duch (świadomość), który wyobcowuje się i ponownie się jedna ze sobą. Poprzez filozofię duch poznaje samego siebie jako podmiot i jako substancję. Podstawą poznania i jednocześnie podstawą rzeczywistości jest dialektyka. Podstawowa reguła dialektyki heglowskiej jest następująca: \"Każda teza zawiera już w sobie antytezę, obydwie zaś zostają zniesione w syntezie\". Mimo tego zniesienia synteza zapośrednicza w sobie zarówno tezę jak i antytezę.
Duch subiektywny występuje w trzech różnych formach:
- duch wyłaniający się z przyrody i określony w sposób bezpośredni (badany przez antropologię);
- świadomość przeciwstawiająca się zastanej przyrodzie (badana przez fenomenologię);
- duch odnoszący się do własnych określeń (poznawany przez psychologię).
„Fenomenologia ducha” opublikowana w 1807 roku za etapy drogi świadomości do wiedzy absolutnej uważa: samowiedzę, rozum, ducha i religię.
Ten proces poznania będzie miał kres, gdy \"pojęcie przedmiotu odpowiadać będzie przedmiotowi pojęcia\".
Duch obiektywny -Duch obiektywny przekracza subiektywność, aby kształtować świat zewnętrzny zgodnie ze swoją wolą. Wytworem ducha obiektywnego jest prawo. Hegel opracował szczegółowo swoją filozofię prawa. Jej charakterystycznym uogólnieniem były słowa: \"Co jest rozumne, jest rzeczywiste; a co jest rzeczywiste jest rozumne\". Ta zasada została przyjęta za pośrednictwem tzw. prawicy heglowskiej jako półoficjalne hasło konserwatystów w państwie pruskim, sankcjonujące istniejący stan rzeczy. Hegel nie uważał jednak państwa pruskiego za ucieleśnienie rozumności: rzeczywiste dla niego były nie byty historyczne, w rodzaju określonego państwa, ale wieczna teraźniejszość, która trwa zawsze i zawiera w sobie całą zniesioną przeszłość.
Prawo składało się według Hegla z trzech części:
- prawa abstrakcyjnego - zewnętrznej, obiektywnej formy,
- moralności - subiektywnego, wewnętrznego przekonania,
- etyki - zjednoczenia sfery subiektywnej i obiektywnej w postaci rodziny, społeczeństwa obywatelskiego i państwa, stanowiącego gwarancję wolności.
Historia ludzkości jest w historią tryumfu wolności, z powodu wzajemnej zależności ludzi. Stan pierwotny - niewolnictwo - generuje potrzebę wolności, dzięki której zostaje obalone. Historia toczy się przechodząc z jednego stanu -tezy - w jego przeciwieństwo, czyli antytezę. W rezultacie wyłania się synteza, która staje się sama tezą. Ten proces jest jednak rozumny.
Duch absolutny - konstytuuje się dzięki tożsamości wiedzy o sobie i przejawia w sztuce, filozofii oraz objawionej religii. Sztuka jest przejawem ducha absolutnego w zmysłowej formie, piękno stoi pośrodku \"między zmysłowością jako taką i czystym myśleniem\". Filozofia ma za zadanie ujmować w myślach własną epokę oraz człowieka i dzięki temu samopoznaniu odkryć swoją tożsamość z religią chrześcijańską, która zdaniem Hegla \"odpowiada w pełni treści prawdziwej filozofii\". Poznanie Boga stanowi ostateczny cel filozofii, albowiem \"Człowiek zna Boga tylko w takim stopniu, w jakim Bóg w człowieku poznaje samego siebie\".
MARKS Karl Heinrich Marx (ur. 5 maja 1818 w Trewirze jako Hirschel Marx, zm. 14 marca 1883 w Londynie) - filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny. Twórca marksizmu, współzałożyciel Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (Pierwszej Międzynarodówki).
Poglądy - Marks uchodzi za założyciela tzw. socjalizmu naukowego, który, wyrósłszy z jego poglądów filozoficznych, tylko w związku z nimi staje się zrozumiały. Marks pozostawał stale pod wpływem filozofii Hegla, zachował też jego sposób dociekania, jego dialektyczną metodę i przekonanie o identyczności „bytu” i „myślenia”. Szczytowym zakończeniem filozoficznego systemu Marksa jest jego materialistyczne pojmowanie dziejów, oparte na historycznym materializmie.
Pod względem ekonomicznym Karol Marks jest uczniem Davida Ricarda, na którego teorii o wartości pracy oparł swój własny system, a zwłaszcza teorię wyzysku. Podobnie jak Ricardo, zapatruje się Marks bardzo pesymistycznie na położenie klasy pracującej i przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju, wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów (teoria katastrof).
Marks cierpiał na ropną chorobę skóry, która powodując obniżenie samooceny, wstręt i wyobcowanie mogła wpływać na jego twórczość. Brytyjski dermatolog doszedł do takich wniosków po analizie korespondencji filozofa, w której opisywał swoje problemy zdrowotne. Marks w swoim liście do Fryderyka Engelsa z 22 czerwca 1867 roku posunął się nawet do stwierdzenia, że burżuazja popamięta jego wrzody do końca swoich dni.
Marks wierzył, że cykl rozwój-zapaść-rozwój będzie przerywany coraz poważniejszymi kryzysami. Co więcej, długofalowym następstwem opisanego procesu miał być dalszy wzrost bogactwa klas posiadających i postępująca nędza proletariatu. Tylko przejęcie środków produkcji przez proletariat dokonałby zasadniczych zmian stosunków społecznych. Korzyści z rozwoju gospodarczego objęłyby wszystkich, a ekonomika byłaby mniej narażona na cykliczne kryzysy. Może to umożliwić tylko rewolucja proletariacka przeciwko władzy kapitalistów.
FOURIER Charles (ur. 7 kwietnia 1772 w Besançon, zm. 10 października 1837 w Paryżu) - francuski socjalista utopijny. Uważany za twórcę terminu feminizm, którego użył po raz pierwszy w 1837 roku, a już na początku 1808 twierdził, iż rozszerzenie praw kobiet jest jedną z głównych zasad postępu społecznego.
Fourier twierdził, iż troska i współpraca to droga do doprowadzenia do społecznego sukcesu. Wierzył, iż społeczność kooperująca osiągnie w krótkim czasie ogromny wzrost produkcji. Pracownicy byliby nagradzani za ich pracę odnośnie ich wkładu.
Stworzył koncepcję idealnej organizacji społeczeństwa opartego na wspólnotach tzw. falansterach. Podział pracy w takich falansterach miał być zgodny z naturalnymi skłonnościami ludzi i w ten sposób praca miała zarazem przynosić radość (na przykład dzieci, lubiące bawić się w błocie przeznaczył do wywozu nieczystości i śmieci). Fourier twierdził, iż istnieje dwanaście "namiętności", które tworzą 810 typów charakteru. Na tej podstawie obliczył, iż idealny falanster ma składać się z 1620 osób. Planował, iż pewnego dnia na ziemi będzie 6 milionów takich wspólnot, rządzonych przez światową omniarchię lub (później) przez Światowy Kongres Falansterów.
Wierzył, że przez dobrą organizację wspólnego życia można zlikwidować sprzeczność między naturą ludzką a przymusem, wynikającym z życia w zbiorowości i wyzwolić to, co najlepsze w człowieku. Ta wspólnota między ludźmi, brak zła w ich wzajemnych stosunkach miały oddziaływać również na przyrodę, która w efekcie stanie się przyjazna człowiekowi, drapieżne zwierzęta zmienią swą naturę. Krytykował istniejące stosunki społeczno-ekonomiczne.