STAROŻYTNOŚĆ :
Epistemologia - teoria poznania
Ontologia - teoria bytu
Estetyka - teoria o piękności/brzydocie
Logika - nauka o sposobach jasnego i ścisłego formułowania myśli
Moralność i Etyka - odnoszą się do wartości.
POCZĄTKI FILOZOFII: VI w. p. n. e, Grecja, Jonia
Doksografia - skrypty, Diogenes
1923 -wojna miedzy Grekami - Turkami
Grecja - była krainą geograficzną, wiele polis, wojna była głównym celem
Filozofia - nauka, miłość mądrości, filozof czyli nauczyciel, ogarniał całą wiedzę o świecie, jedyna nauka w tym czasie. Dzisiejsza filozofia została przywłaszczona przez matematyków.
OKRES JOŃSKIEJ FILOZOFII PRZYRODY:
- badali przyrodę,
- poszukiwali arche -coś co przenika wszystko,
Tales - woda- arche, pojawia się w kontekście życia, woda niezbędna do życia. powoływał się mianowicie na obserwacje pewnych zjawisk: że to, co żywe, żyje wilgocią, martwe wysycha, że zarodki wszystkiego są mokre, a pokarm soczysty. Obserwacje te zdawały się wskazywać, że woda jest życiodajna, że zawiera siłę produktywną, że jednym słowem posiada te cechy, które są niezbędne i wystarczające, aby z niej rozwinęła się cała przyroda.
Anaksymander - arche to nieokreślony bezkres = apeiron, świat skończony, pluralizm, istnieje wiele światów jednocześnie,
Anaksymenes - arche -powietrze, człowiek bez powietrza umiera, bez powietrza nie da się żyć, poprzez odpowiednie zagęszczenie powietrza otrzymamy kamień, powietrze widziane poprzez zagęszczenie - ogień- ciało stałe. ono jedno wśród wszystkich rodzajów materii zdawało się być ilościowo nieskończone. Wydawało się, że wypełnia bezkres. Po drugie, musiało wpłynąć na wybór greckie przekonanie, że dusza (objawiająca się jako tchnienie) nie jest z natury swej różna od powietrza; jeśli więc dusza utrzymuje ciała przy życiu, to znaczy, że utrzymuje je przy życiu powietrze. A filozoficzny sposób myślenia wymagał od zasady, aby stanowiła nie tylko masę wszechświata, ale też i siłę, która go ożywia. Trzecim wreszcie i zapewne głównym argumentem za tezą Anaksymenesa musiała być łatwa zmienność powietrza, pozwalająca względnie najłatwiej wyobrazić sobie, że po-wstały z niego wszystkie przedmioty
Pitagoras- mistrz, miał uczniów, Jonia, związek pitagorejski - związek niezależnych sobie osób, religijność - święte liczby, ascetyzm, naukowość. Wspólne dociekanie prawdy. Świat składa się z liczb, rzeczywistość, świat jest policzalny, tetraktys , łączyli liczby w figury, linia tj. ilość pkt. Połączonych ze sobą, kilka linii to płaszczyzna, kilka płaszczyzn to figura geometryczna. Wiara w wędrówkę dusz - reinkarnacja.
Heraklit z Efezu - wszystko płynie -panta rei - przypisuje się do niego. Nie można wstąpić dwa razy w tą samą rzekę. Rzeczy przemijają. Wszystkie rzeczy są w ruchu, nic nie jest zachwiane. Nic nie jest stałe, wszystko się zmienia. Nie mnie, lecz prawa posłuchawszy, dobrze jest poznać, że wszystko jest jednością.” Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów z powrotem ogniem. Przemiany ognia odbywają się na dwóch drogach, "w dół" i "w górę": spływając z górnych swych siedzib ogień zmienia się w powietrze, ono znów opadając skrapla się w wodę, a woda spływa na ziemię i wsiąka w nią; ale znów ziemia paruje, wyziewy jej tworzą wodę, ta przetwarza się w chmury i wraca wreszcie do górnej ojczyzny jako ogień; kierunki są dwa, ale "droga w dół i w górę jest jedna", jak powiada tajemniczo brzmiący, ale prostą myśl wyrażający fragment Heraklita. Jego teoria ognia nie wybiega poza filozoficzny poziom Jończyków. Jeśli zaważył w dziejach filozofii, to dlatego, że do niej dodał własną doktrynę innego już pokroju. Ogień porusza się, żyje, widać napięcie, pochłania materię,, przeobrażając ja w siebie, Ogień-brak i nadmiar, wszystkie rzeczy w stanie napięcia, wzniecania, przepływania.
Główną cechą dla H była zmienność, wiele bytów, nic nie trwa wiecznie, ale mamy do czynienia z ukrytą harmonia świata.
Platon -rzeczy przemijają nie są wieczne. Arystoteles - wszystkie rzeczy są w ruchu, nic nie jest zachwiane. Jedność po mimo ruchu- w rzeczywistości walka przeciwieństw, napięcie jest stałą zasadą wywołującą zmianę. Wszystko jest jednością, ale też jest wielością.
Parmenides - to co istnieje to BYT - wieczny, nieruchomy, niezniszczalny. Stawanie się + zmiana są złudzeniem, mnogość to złudzenie, bo byt jest tylko 1. To co mi się wydaje ogarniam przez zmysły, zmiana i ruch są zmysłami. Logika i rozumowanie odrzuca zmianę i ruch -są to pozory. RZECZYWISTOŚĆ - jest istnieje i nie może nie być, nic nie istnieje, nie bytu nie ma. Byt nie powstaje z nie bytu. Byt powstaje z bytu - nie możliwe, bo tzn. że już był, a jak był to nie powstał. Byt jest był i będzie. Zmiana stawania się i ruchu są niemożliwe. Byt - to co jest, ogrania i wypełnia wszystko. "Słowami jest tylko to, co śmiertelni ustanowili w swym języku w przekonaniu, że mówią prawdę: stawanie się i ginięcie, byt i niebyt, zmiana miejsca i świecącej barwy".
Zenon z Elei - czas jako mechaniczne przemieszczanie się z pkt. do pkt. Brak zmiany i ruchu. Byt jest materialny i nieruchomy. Postrzeganie - zmysł, pozór. Byt odnajdywany za pomocą myśli.
Parmenides+Zenon z Elei-krytycy Heraklita
Sofiści - grupa filozofów, nauczycieli, pobierali opłaty za naukę, krytyka pod ich adresem ze strony Sokratesa. Poglądy na temat człowieka, zauważyli, że człowiek istnieje. Pitagoras, Gorgiasz, Hippiasz. Miarą wszystkich rzeczy jest człowiek. Człowiek jako grupa, jako wszyscy ludzie - relatywizm moralny - każdy rozstrzyga co istnieje, a co nie, co jest priorytetowe, a co nie. Zasługa sofistów-zwrócienie uwagi na człowieka, jako jednostkę.
Sokrates- Sokrates 399r p.n.e. śmierć, Przebywał na Agorze, w Atenach, rozmawiał z ludźmi, (z chłopcami,. Kobiety nie były obywatelami), wydobywał prawde, zadając pytania, rozmówcy popadali w sprzeczność, stawiany przed sądem, publicznie sądzony, skazany na wygnanie, nie zgodził się, więc podano mu trucizne. PISM nie zostawił, uczył tylko ustnie. O nauce jego wiemy z pism uczniów, głównie z dialogów Platona i Wspomnień o Sokratesie Ksenofonta. Również i Arystoteles informuje o jego zasługach dla filozofii. Wnioskowanie dedukcyjne-cel: dojście do pojęć ogólnych, nie wierzył w istnienie pojęć ogólnych; interesował się etyka-jego poglądy to intelektualizm etyczny-utożsamianie wiedzy z cnotą. Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości: nikt umyślnie i z świadomością zła nie czyni. I nie może być inaczej: skoro dobro jest pożyteczne i gwarantuje szczęście, nie ma powodu, aby ktoś, kto je zna, nie czynił go. Wiedza jest tedy warunkiem dostatecznym cnoty, a mówiąc językiem jaskrawym, jakiego Sokrates używał: jest tym samym, co cnota. "Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe, i być sprawiedliwym". To była definicja Sokratesa: cnota jest wiedzą. Etyką wszystkich filozofów było szczęście, celem było osiągnięcie szczęścia. Nieumiejętność wynika z braku wiedzy. Taki czyn jest słuszny, który pomnaża jego szczęście.
METODA ELENKTYCZNA, czyli metoda zbijania, którą Sokrates uważał za "największy i najskuteczniejszy spośród sposobów oczyszczania umysłu", polegała na doprowadzaniu do absurdu: fałszywą tezę przeciwnika Sokrates przyjmował poważnie (to nazywano "ironią" Sokratesa) i pytaniami zmuszał do wyciągania z tezy konsekwencji dopóty, aż doprowadziły do twierdzenia sprzecznego z twierdzeniami powszechnie uznanymi bądź z samą tezą pierwotną. Celem było zdemaskowanie tego, co jest tylko pozorem wiedzy, i oczyszczenie zeń umysłu.
Uważał się za uprawnionego do tej krytyki, bo gdy inni ulegając złudzeniu mniemali, że wiedzę posiadają, on miał świadomość swej niewiedzy. Wiedział przez to coś, czego nie wiedzieli inni; nazywał to "wiedzą niewiedzy". Była to wiedza psychologiczna: bo stwierdzając swą niewiedzę ujawniał poznanie samego siebie. Przede wszystkim zaś była w tym wiedza epistemologiczna: ujawniał bowiem, że wie, na czym polega wiedza, skoro umiał rozpoznać jej brak, posiadał pojęcie i kryterium wiedzy.
Etyka filozofów nastawiona na szczęście - celem osiągnięcia szczęścia. Wiemy co jest słuszne, a postępujemy inaczej. Wiedza jest niewystarczająca. Surowa ocena demokracji ateńskiej.
Platon - Arystokles - 428.p.n.ez zamożnej rodziny, zajął się filozofią pod wpływem Sokratesa. Miał swoją koncepcje, pomysl, filozofi państwa, miał ja realizować w Syrakuzach, Skrajny realizm pojęciowy
Idea dobra - użycza siebie innym bytom, nic z siebie nie tracac bo jest doskonała - elementy rzeczywistości partycypuja w idei dobra, SA nie doskonałe. U Platona trudno określić co jest epistemologia a co ontologia. Żeby dojść do wiedzy prawdziwej trzeba funkcjonowac na obu płaszczyznach( mniemanie i poznanie). Wg poznanie jest możliwe .Wiedza nie jest pewna, bo nie dot. Rzeczy stałej. Idea raz na zawsze zdefiniowana nigdy się nie zmieni. Odkrywamy idee, bo są wieczne, bez początku i końca( dlatego nie konstruujemy)
Ontologia - teoria bytu - istnieje jak? Rodzaje istnienia, epistemologia- teoria poznania- jak poznajemy źródła, granice, metody dotarcia do prawdy.
Skrajny realizm pojęciowy - poznanie za pomocą zmysłów-mniemanie(indukcja) dot. rzeczy niedoskonałych; poznanie za pomocą mózgu-dedukcja- istnieje: prawda, dobro, piękno =triada platońska=idee=pojęcia ogólne(byty rzeczywiste, one są doskonałe).Byty które nas otaczają nie są doskonałe, realne, bo się zmieniają.
Pojęcia ogólne - wedle Platona istnieją, są realnie, a byty które nas otaczają nie mają wymiaru rzeczywistego.
Metafora jaskini - księga 2 Państwa Platona. Platon -> jaskinia otwarta na światło, ludzie przykuci za nogi i szyje, zwróceni twarzą do ściany od dzieciństwa, na ścianach cienie - za nimi jest mur, za murem przenoszone są posągi, a po między posagami a wejściem jest ognisko, cienie posągów. Cienie - rzeczywistość, odwzorowanie idei, echo prawdy, nieadekwatny, wypatrzony poglad na świat. Gdy uwolnimy niewolnika nie wie co jest prawdą, oślepienie, nie umie pojąć, stopniowe dojście do prawdy. Stopniowe przejście to szansa, że blask wiedzy go nie oślepi. Jeżeli oślepi to cienie były bardziej rzeczywiste. Stopniowe wyjście i powrót do jaskini - nikt im nie uwierzy, jaskinia ich zniszczy -> losy Sokratesa. Ten proces wymaga wysiłku i dyscypliny, rola wychowania.
Teoria moralności - niemożliwe oddzielenie moralności od polityki, nie ma etyki elit i mas. Endejmonistyczna - osiągnięcie najwyższego dobra - szczęścia. Dobro człowieka - pielęgnowanie duszy, rozwój osobowości. Odpowiedni stan duszy gwarantuje szczęście. Człowiek to istota społeczna - polityczna. Sekretem jest odpowiednia proporcja - dobro postać piękna z miary i proporcji, szczęście można osiągnąć dążąc do cnoty. Platon przyjmował utożsamienie cnoty z wiedzą. Cnotliwego życia można się nauczyć, sprawiedliwość to skutek wychowania. Występuje przeciw utożsamieniu: dobra z przyjemnością, zła z bólem. Wynagrodzić niesprawiedliwość to gorzej niż być niesprawiedliwie potraktowanym. Czynienie zła nigdy nie jest dobre.
Filozofia państwa: Platon złośliwie i dobitnie wytyka wady panującego ustroju (Ateny), przyczyny upadku - demokracja, złe postępowanie władz. Koncepcję państwa cechuje racjonalizm
Idealne państwo to: państwo ascetyczne - konieczne jest wyrzeczenie się wszelkich dóbr doczesnych; rządzone przez miłośników mądrości - filozofów; idealne społeczeństwo to takie w którym wszystkie elementy współgrają, funkcjonują harmonijnie (nie ma konfliktu, każda klasa jest szczęśliwa); jest komunizmem utopijnym; jest dobrem wspólnym; ustrój oparty na idei dobra i sprawiedliwości; twórcą państwa jest człowiek, przyczyną powstania państwa jest instytucja.
Platońska teoria państwa- charakter uniwersalny- przejawia się na 2 płaszczyznach -> a) jednakowy dla wszystkich, b)nie podlegał żadnym zmianą, dobrem jest stałość i niezmienność. Państwo zbudowane na kształt organizmu - każdy obywatel ma w nim wyznaczone miejsce. Państwo to wspólny wysiłek, oparte na wiedzy, zbudowane hierarchicznie i w sposób stanowy (zakaz mieszania się stanów), wśród elit własność wspólna. Według Platona - > a) istotą timokracji jest odwaga, b) oligarchią rządzi chciwość, c) demokracja oparta na anarchii, d) tyrania - strach, zbrodnia.
PAŃSTWO - a) władcy- mądrość, b) strażnicy - męstwo, c) robotnicy - panowanie nad sobą.
Filozofia polityki - Platon nie wyłożył nigdzie: metafizyka, ontologia. ,,Państwo” , ,,Prawa” - 2 traktaty. Wspólnota ludzi żyjących - 3 grupy, każdej warstwie odpowiadała dusza: a) rządzący- życie prywatne reglamentowane, wychowanie - Platon postulował usunięcie poetów - rozmiękczają serca, powodują zniewieściałość; b) wojownicy - dusza mężna - rozum, przeważało męstwo, kontrola w wyższej grupie społecznej - kontrolowała czy dochodzi do prokreacji w odpowiednim momencie, Platon - nie wolno byle kiedy, o tym decydowali wojownicy, kobiety i dzieci -> wspólne. Platon wyraża pewną tęsknotę za stworzeniem idealnego, doskonałego państwa. Inżynieria społeczna - 3 warstwy społeczne. VIII księga - wzór - udowadnia w jakim czasie najlepiej począć dziecko. c.) rzemieślnicy- nie było kontroli społecznej, prawo posiadania własności prywatnej, wychowanie nie odgrywa znaczącej roli. * niewolnicy istnieli z założenia- najniższa warstwa - dusze pożądliwe.
Sprawiedliwość - jednostkowa i społeczna. Arystokracja i wojownicy nie mogli mieć niczego na własność, otrzymywali od państwa.
Dla Platona - nie ma różnicy między polityką, a moralnością. Etyka jest częścią polityki. Czas płynie cyklicznie -> Człowiek niedoskonały to nie to samo co idea człowieczeństwa doskonałego. ARYSTOKRACJA - najdoskonalszy ustrój, TIMOKRACJA - jednostki gromadzą własną prywatność, OLIGARCHIA, DEMOKRACJA - Platon nie lubił demokracji, bo są ludzie, którzy nie zdają sobie sprawy na kogo oddają swoje głosy, TYRANIA - najgorszy ustrój. * nie ma przejścia między tyranią a arystokracją.
Arystoteles- wszyscy ludzie z natury dążą do poznania - księga ,,Metafizyki”. Różne stopnie poznania 1. Poznanie pragmatyczne. 2. Poznanie dla samej wiedzy - wiedza dla mądrości bez zobowiązań, nauka o pierwszych zasadach, jej źródłem jest zdziwienie. Ludzie zaczynają odczuwać wielkość rzeczy. Filozofia rodzi się z pragnienia zrozumienia, nazywać ją należy wyzwoloną. Poszumienie wiedzy dla niej samej (poszukiwanie mądrości), wiedzę się kocha, umiłowanie. 4 przyczyny -> a) substancja - istota rzeczy, b)materia - przedmiot, c) źródło ruchu -przyczyna sprawcza, d) przyczyna ostateczna - dobro.
Metafizyka Arystotelesa - część fizyki, po śmierci Arystotelesa, pojawienie się tej nazwy. Byt jako taki - badanie tego bytu. Rozważa istotne przedmioty bytu. To coś jest -> to coś jest jednym. JEDNOŚĆ - istotny przymiot bytu, znajduje się nie we wszystkich kategoriach. Jedność-> transcendentalne przymioty bytu, niezależne od innych <- dobro. Terminu byt nie orzeka się o wszystkich istniejących rzeczach. Byt jest tym co może być orzekane od innych, o czym jednak nic nie może być orzekane. Substancja składa się z formy i materii. Substancja - a) zmysłowa i zniszczalna, b) zmysłowa i wieczna (np. ciało niebieskie), c) niezmysłowa i wieczna. Arystoteles odrzuca Platońskie idee jako wieczne, niezmienne, doskonałe, istniejące niezależnie od indywidualnych przedmiotów. Formy istnieją tylko i wyłącznie poprzez przedmioty, które taką formą można określić.
Umiarkowany relatywizm pojęciowy- istnieje forma człowieczeństwa, bo istnieje człowiek.
Relacja możności i aktu. Możność - możliwości, nieograniczona liczba. Akt -pierwszy w stosunku do możności, doktryna rzeczywistego rozwoju, to co jest możnością jest sprowadzane do aktu, przez to co jest aktem. To co jest aktem jest zawsze stworzone z tego co jest możnością. To co jest aktem jest czasowo pierwsze.
Doktryna o skali istnienia -> Możność- przejście, przyczyna sprawcza, zewnętrzne -> akt. Z możności można coś zaktualizować. Forma istnieje dzięki egzemplarzom - niszczymy ludzi, nie ma formy, przyczyna formalna. Forma to jest coś, co mamy wspólne. Materie to coś, co nas wyróżnia, przyczyna materialna. Przyczyna wewnętrzna - immanentny, np. przedłużenie gatunku, przyczyna celowa. Przyczyna celowa, sprawcza, formalna są tym samym. Przejście z możności do aktu wymaga celu w działaniu. Pierwszy nieruchomy pocieszyciel - nie było wcześniej, przed nim żadnej przyczyny sprawczej = BÓG ??
Etyka Arystotelesa - jest otwarcie teleologiczne - nastawione na osiągnięcie celu. Zajmują się czynem nie jako czynem samym w sobie lecz czynem prowadzonym do ludzkiego dobra - działanie właściwe. Sztuka, badanie prowadzi do DOBRA. Istnieją różne dobra. Trudne pytanie - czym jest dobro?. Przedmiot etyki - ludzkie działanie, nie można określić go matematycznie. Cel: szczęście, jego osiągnięcie -> człowiek zmienia poglądy co do szczęścia, 1) brak bólu, b) brak cierpienia c) posiadanie partnera, d) wykształcenie. SZCZĘŚCIE - 1) jest aktywnością właściwą, 2) to działanie zgodne z cnotą, 3) stajemy się cnotliwi poprzez działanie cnotliwe, cnoty można się nauczyć. Szczęście jest wspólną cechą wszystkich czynów.
Złoty środek Arystotelesa - cnota ma wymiar ontologiczny, jest środkiem. Wymiar aksjologiczny jest doskonałością. NADMIAR (rozrzutność)-> DOBRO/ZŁO -> NIEDOSTATEK (tchórzostwo).
Arystoteles - 384-322p.n.e. podział ustroi, opis ustroi - były one modyfikacją podstawowych, nie poszukiwał, ale opisywał idealne państwo, ostrożny w formułowaniu myśli, projektowanie myśli. Człowiek to zwierze polityczne (społeczne). Polis - społeczeństwo podkreślał jej rolę w życiu jednostki, wspólnota szczęśliwego życia. Państwo- łączy rody, rodziny, dla celów doskonałego i samowystarczalnego bytowania, człowiek żyje we wspólnocie z innymi, człowiek wypełnia swój cel - telos. Cnotliwe życie nie jest możliwe poza wspólnotą - daje cele i możliwość ich osiągania, państwo powinno dbać o cnotę, łączy problemy etyczne z politycznymi. Etyka - częścią polityki, trwa to do XV wieku, przedmiotem polityki jest dobro najwyższe. Dobro - jest czymś czego wszyscy pożądają, życie zgodne z przeznaczeniem człowieka rozumnego. Eudajmonia życia codziennego jest bardziej wyższa. Najważniejszą cnotą jest sprawiedliwość - to co jest dobrem.
Cnoty łączące etykę i politykę wg Arystotelesa - > 1) sprawiedliwość - równi powinni być równo traktowani, nierówność jest czymś naturalnym, niewolnicy to ożywione narzędzia bycia, pożyteczne i sprawiedliwe, mówiące narzędzia. 2) przyjaźń -
PODZIAŁ USTROJU - A) jakościowe- czyje dobro realizuje władza, ogółu: monarchia, arystokracja, politea; rządzących: tyrania, oligarchia, demokracja. B) ilościowe - każdemu ustrojowi pozyt odpowiada negatywny: monarchia - tyrania, arystokracja - oligarchia, politea - demokracja.
Dwa stanowiska etyczne w starożytności - stoicyzm, epikureizm.
Stoicyzm - Zenon z Kition, Cypr IV w.p.n.e. Logika - prawda - 1, fałsz - 0. Jeżeli zdanie jest prawdziwe to 1. Etyka - Seneka, życie zgodne z naturą, lekceważenie konwencji, cel: poddanie się porządkowi świata wyznaczonemu przez bóstwo, nauki moralne mają sens, mogą się wewnętrznie zbuntować - wolność wyboru, ważne są intencje, zło dotyczy intencji. Zdolność oddzielania intencji od czynu, żadne czyny nie są złe same w sobie. Człowiek mądry to ten, który idzie drogą przeznaczenia. Skala wartości - człowiek mądry ma wolność wyboru, wybiera wartości wyższe. Cnota jest czymś dobrym. Cnoty kardynalne - roztropność, męstwo, samokontrola czyli umiarkowanie, sprawiedliwość. Kto ma jedną z nich ma je wszystkie, z wadami jest tak samo. Doktryna namiętności i uczuć- przyjemność, smutek, przygnębienie, strach.
Epikureizm - Epikur z Samos 342r.p.n.e. celem życia jest przyjemność, każda istota dąży do przyjemności i na niej polega szczęście. PRZYJEMNOŚĆ: 1.nie ulotna lecz trwająca przez całe życie, 2. Nieobecność bólu, 3. Zdrowie ciała - przyjemność intelektualna. 4.intensywna przyjemność wiedzie do cierpienia, cierpienie wiedzie do przyjemności. 5.unikanie ma na celu zdrowie ciała i spokój duszy. 6. Nie ma miejsca na rozróżnianie przyjemności od różnych wartości moralnych. 7. Rozważanie czy przyjemność nie przyniesie bólu, a ból przyjemności. Cnota to warunek pogody ducha, ocena według dawania przyjemności, nie można żyć przyjemnie, jeżeli nie żyje się mądrze i sprawiedliwie. Przyjemniej jest zrobić jakąś uprzejmość niż jej doznać. Epikur mówił o przyjemnościach, sztuka mierzenia i kalkulowania przyjemności. PRZYJAŹŃ - największe z dóbr.