ORGANIZACJA I ZADANIA RATOWNICTWA CHEMICZNO - EKOLOGICZNEGO.
Zagrożenie skażeniami chemicznymi.
W gospodarce narodowej stosowanych jest kilka tysięcy różnych związków chemicznych z czego około 200 stanowi szczegolne zagrozenie dla ludzi i środowiska przyrodniczego.
37 zakładow pracy powoduje duże zagrożenie toksyczne, a 26 zagrożenie dużymi skażeniami środowiska przyrodniczego. Zaklady powyższe stwarzają potencjalne zagrożenie dla blisko 1/4 terytorium kraju. Zagrożenia te potęguja zaklady chemiczne rozmieszczone na terenach przygranicznych w państwach sąsiednich. Znacznym zagrozeniem jest przewóz substancji chemicznych a w tym toksycznych środkow przemysłowych (TSP) transportem kolejowym oraz drogowym.
W ogólnym obrocie około 80% staniowią produkty ropopochodne, a w grupie szczególnie niebezpiecznych około 87% kwas siarkowy. Rocznie rejestruje się kilkaset przypadków kolizji drogowych w których uczestniczą pojazdy przewożące materiały niebezpieczne. W ponad 80% dotyczą one transportu paliw płynnych. Potencjalnie jest jednak możliwa katastrofa z udziałem takich mediów jak chlor, amoniak, dwutlenek siarki, fosgen.
Coraz większym zagrożeniem w ostatnich latach staje się transport rurociągowy. Dotyczy to produktów ropopochodnych (paliwa) i surowej ropy. Wzrost zagrożenia wynika z rozbudowy sieci rurociągów i wzrostu ilościowego tej formy transportu oraz narastającej ilości poważnych awarii wynikających z pęknięći i celowych nawiertów rurociągu. Obecnie rocznie transportuje się ok. 43 mln ton ropy oraz ok. 4 mln ton produktow.
Njawiększe potencjalne zagrożenia stanowią przejścia rurociągow przez duże rzeki gdzie awaria może spowodować bezpośredni wyciek do rzeki ok. 3-5 tys. ton produktu. Dotyczy to głównie rzek: Narew, Bug, Wisła, Warta, Odra w rejonach Warszawy, Płocka, Gniezna, Poznania, Gorzowa, Krajnika. Konsekwencją katastrofy , skutkiem której jest niekontrolowane uwolnienie substancji gazowych może być powstanie toksycznej chmury gazowej z zanieczyszczeniem powietrza niosącym zagrożenie zdrowia, życia ludzi i zwierząt. Szkodliwe oddziaływanie na dużych obszarach może rozpocząć się juz w czasie kilku minut od zdarzenia.
Substancje żrące i trujace w stanie ciekłym mogą powodować skażenia gruntu lub wód powierzchniowych na znacznym obszarze wymagając podjęcia neutralizacji lub rozcieńczenia poniżej granic szkodliwości ewentualnej ochrony zasobów i ujeć wody pitnej. Substancje ciekłe ropopochodne mogą skazić grunt oraz wody powierzchniowe na znacznym obszarze, a przy transporcie rurociągowym skażenie to będzie jeszcze większe.
Potencjalne przemysłowe źródła nadzwyczajnych zagrożeń środowiska.
O stopniu zagrożenia zakładu przemysłowego decyduje m.in. obecnośc i rodzaj materiału niebezpiecznego, a także ilość tych materiałów. W wyniku dokonanych ustaleń przeprowadzono podział potencjalnych przemysłowych zagrożeń:
Wielkie zagrożenie - występuje w jednostkach gospodarczych posiadających gazowe, ciekłe i stałe materiły niebezpieczne w ilościach przekraczających wielkości progowe. Jako kryterium występowania "wielkiego zagrożenia " przyjęto ilości nagromadzonych substancji wynikających z dyrektyw MOP i EWG.
Zagrożenie lokalne - występuje w jednistkach gospodarczych obracających materiałami niebezpiecznymi w ilościach podprogowych lub składajace materiały niebezpieczne mogące w wyniku awarii stwożyć lokalne, określone stany zagrożenia.
Wielkie zagrożenia.
Na liście obiektów gospodarczych ujęto 37 jednostek obracających chemikaliami gazowymi, płynnymi i stałymi oraz 26 jednostek masowego obrotu substancjami ropopochodnymi, szczególnie paliwami.
Zagrożenie gazowe.
Wiele jednostek gospodarczych obraca takimi gazami jak: chlor, amoniak, dwutlenek siarki, dwusiarczek węgla. wszystkie te gazy znajdują się w obrocie w postaci skroplonej pod ciśnieniem z tym, że:
chlor: produkowany w postaci gazowej, magazynowany i przewożony w postaci skroplonej.
Magazynowanie prowadzone jest w zbiornikach umieszczonych w szczelnych bunkrach podłączonych do instalacji niszczenia. Niekontrolowane, masowe zagrożenie może powstać tylko w wypadku całkowitego rozbicia bunkra ze zbiornikiem. Wwarunkach awarii technologicznych w czasie pokoju zagrożenie stwarza przeładunek i przewóz, nie ma bowiem możliwości niekontrolowanego wydobycia się chloru poza obręb komory magazynowej.
amoniak: magazynowany i przeładowywany na wolnym powietrzu.
Magazyny tworzą główna zbiorniki stojące z dachem stałym. Rejon parku zbiorników poddany jest automatycznej kontroli stężeń w powietrzu. potencjalne rozbicie zbiornika może grozić masowym skażeniem atmosfery i ze względu na rozpuszczalność w wodzie, poprzez kanalizację, wodzie powirzchniowej.
dwutlenek siarki: magazynowany w zewnętrznych zbiornikach cylindrycznych - leżących. W przypadku rozbicia zbiornika może skazić powietrze obszarowo.W ostatnich 5 latach nie były rejestrowane katastrofy przemysłowe w obrocie w/w gazami o charakterze masowym. Odnotowano natomist szereg awarii o charakterze miejscowym, których lokalizacja nie spowodowała katastrofy.
Konsekwencje:
Możliwość powstania toksycznej chmury gazowej z zanieczyszczeniem powietrza niosącej zagrozenie zycia, zdrowia ludzi i zwierząt. Szkodliwe oddziaływanie na duzych obszarach może sie rozpoczać w czasie kilku minut.
Zagrożenie chemikaliami ciekłymi.
Charakterystyka:
Jednostki gospodarcze obracają takimi grupami substancji jak: kwasy, trucizny.
Wszystkie te substancje magazynowane są zazwyczaj w zbiornikach naziemnych umieszczonych w tacach bezodpływowych, pokrytych materiałami odpornymi. rozszczelnienie masowe zbiornika ogranicza wyciek do obszaru tacy w przypadku zaniedbań eksploatacyjnych może nastapić wyciek poprzez systemy kanalizacji przemysłowej do wód powirzchniowych. W ostatnich 5 latach nie rejestrowano katastrof choć nie ma dnia by ratownicy nie likwidowali awarii w zakładach, transporcie uszczelniając, przepompowując i neutralizując te substancje.
Konsekwencje:
Możliwość skażenia odbiornika wód powierzchniowych wymaga podjęcia neutralizacji lub rozcieńczenia poniżej granic szkodliwych, a także ewentualnej ochrony zasobów i ujęć wody pitnej. Niesie za sobą zniszczenie w wodach powirzchniowych życia biologicznego i śnięcia ryb. Czasookres oddziaływania nie przekracza kilku dni.
Zagrożenie chemikaliami stałymi.
Charakterystyka:
Są to głównie takie substancje jak: soda kaustyczna i trucizny. Magazynowanie odbywa się zazwyczaj w zamkniętych pomieszczeniach, w opakowaniach jednostkowych. Zagrożenie może powstać wyłącznie podczas pożaru i wynikać będzie ze spalenia substancji z wydzieleniem toksycznych gazów, bądź spłukania substancji rozpuszczonej w czasie akcji ratowniczej na grunt i do kanalizacji. Nie były rejestrowane awarir o charakterze masowym, a jedynie lokalnym.
Konsekwencje:
W przypadku powstania w wyniku pożaru toksycznej chmury gazowej konsekwencje będą zbliżone do zagrożeń gazowych. W przypadku zmieszania z wodą gaśnicza powstaje samoczynnie duże rozcieńczenie zmniejszające potencjalne skutki.
Zagrożenia substancjami ropopochodnymi.
Charakterystyka:
Tymi produktami obracają jednostki przemysłu rafineryjnego. Bazy Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych i duże Zakłady Gospodarki Produktami Naftowymi CPN. Produkty magazynowane są w zbiornikach naziemnych, stojących, umieszczonych w tacach głównie ziemnych bezodpływowych lub zamkniętych zasuwami. Masowe rozszczelnienie zbiorników powoduje zalanie tac i zanieczyszczenie gruntu i wód podziemmnych. W przypadku uchybień eksploatacyjnych produkty mogą przedostac się kanalizacji i ewentualnie do odbiornika wód powierzchniowych. Większość jednostek posiada urządzenia zatrzymujące spływ zanieczyszczeń w obrębie zakładu - na oczyszczalni. Plagą ostatnich lat są wwiercenia do rurociągów wykonane w celach praestępczych.
Do najcięższych awarii zaliczyć należy:
rozszczelnienie zbiornika z benzyną w MZRiP Płock z wyciekiem do gruntu ok. 700 ton i skażeniem obszarowym gruntu i wód podziemnych (1993 r.)
uszkodzenie wiertni w Dargosławiu w woj. szczecińskim, z wyciekiem na grunt ok. 1300 ton ropy i skażeniem obszarowym gruntu i wód podziemnych (1991r.)
wycieki z rurociągów w woj. płockim i gdańskim (1993 r.)
codzienne akcje ratownicze prowadzone przez PSP w zakresie przepompowywania cystern na szlakach kolejowych i drogowych.
Konsekwencje;
Możliwość skażenia gruntu na obszarze kilkuset metrów kwadratowych, wód podziemnych na kierunku rozpływu wód powierzchniowych, wymagające podejmowania długotrwałych akcji ratowniczych usuwania zanieczyszczeń z powierzchni gruntu, wód powierzchniowych i wód podziemnych.
W razie konieczności także podjęcia ochrony zasobów i ujęć wody pitnej oraz terenów rekreacyjnych. Oddziaływanie uciążliwe moze trwać nawet kilkanaście lat i wymagac przez cały okres akcji technicznej usuwania zanieczyszczeń.
Zagrożenie lokalne.
Charakterystyka:
Dla substancji gazowych magazynowanie odbywa się głównie w bwczkach i butlach lub jak dla amoniaku w zbiornikach buforowych instalacji chłodniczych. Chemikalia ciekłe zazwyczaj magazynowane są w zbiornikach umieszczonych w pomieszczeniach a ropopochodne w cylindrycznych zbiornikach podziemnych.
Szczególna grupę stanowią składowiska - mogilniki środków ochrony roślin i trucizn, które obejmują zarówno komory bunkrów jak i betonowe studnie wypełnione tymi materiałami. Obiekty te obecnie właściwie zostają bez nadzoru i brak jest metod ich likwidacji. W tej grupie najczęściej rejestrowane są awarie techniczne oprzyrządowania zbiorników objawiające się rozszczelnieniami i wyciekami rzędu do kilku ton.
Konsekwencje:
Konsekwencje podobne są jak dla "wielkich zagrożeń" z tym, że skala i zasięg są znacznie ograniczone. Zazwyczaj nie przekraczają granicy instalacji zakładu.
Ze względu na krótkotrwałe skutki awarii podejmowane przez lokalne służby działania ratownicze ograniczają się do uszczelniania, przepompowywania, obserwacji zjawisk i ostrzegania ludności.
Ratownictwo chemiczno - ekologiczne.
Pod pojęciem akcji ratowniczej w Ratownictwie Chemiczno - Ekologicznym rozumie się całokształt działań interwencyjnych PSP zmierzających do ratowania życia, którym towarzyszy emisja chemicznych związków niebezpiecznych (przemysłowych substancji toksycznych).
Cel dziłania:
Identyfikacja substancji.
Określenie strefy skażenia.
Ewakuacja osób ze strefy zagrożenia.
Prognoza wielkości strefy.
Likwidacja źródła emisji.
Neutralizacja substancji chemicznych w terenie.
Zakres działania:
Identyfikacja za pomocą chromatografu lub inną dostępną metodą.
Pomiar strefy skażonej dostępnymi przyrządami i metodami.
Wyprowadzenie osób ze strefy bezpośredniego zagrożenia życia.
Prognoza wielkości strefy przy użyciu komputera i metod matematycznych.
Rozmieszczenie substancji do nowych zbiorników lub zbiorników zastępczych.
Wymina lub doraźne naprawy prostych elementów instalacji takich uszczelki, pokrywy, złącza, zawory.
Uszczelnianie wycieku na płaszczu zbiornika lub rurociągu.
Stawianie kurtyn wodnych.
Ograniczenie parowania.
Przewietrzenie strefy.
Neutralizacja substancjiami chemicznymi.
Związanie substancji sorbentami.
Zebranie substancji z powierzchni wody lub gleby.