TYP ZABURZEŃ

ZABURZENIE

ROZPOWSZECHNIENIE

WIEK DZIECKA

PRZYCZYNY

OBJAWY

DIAGNOZOWANIE

LECZENIE

INNE INFORMACJE

Zaburzenia eksternalizacyjne (behawioralne)

ADHD

5% dzieci

Przed 7.r.ż.

- nieprawidłowości genetyczne - nieprawidłowości podczas ciąży i porodu - dzieci, które po wypadku doznały uszkodzeń mózgu Przyczyny te prowadzą do zmian funkcjonalnych i strukturalnych w obrębie OUN (płat czołowy). Neuroprzekaźniki: - dopamina -> procesy uwagi - serotonina -> stabilność nastroju - noradrenalina -> kontrola impulsów

Objawy pierwotne: a) brak uwagi: - błędy w zeszytach (np. duże litery zamiast małych) - brak koncentracji (np. nie koncentruje się na bajce, nie potrafi jej powtórzyć) - często wydaje się nie słyszeć tego, co się do niego mówi, nie wykonuje poleceń - system uwagi mimowolnej (skupia uwagę tylko na ty, co go interesuje) - niepowodzenia w postępowaniu wg instrukcji (np. rozpoczyna jakieś zadanie, ale ciężko jest mu kontynuować je) - trudności z organizacją (ciężko mu zorganizować swoje miejsce pracy) - częste gubienie przedmiotów - rozpraszanie pod wpływem zewn. bodźców (trudność koncentracji) b) nadmierna aktywność: - nadmierne poruszanie się - niespożyta energia (np. wspinanie się, skakanie) - impulsywność - wyrywanie się z odpowiedzią - nie umie czekać w kolejce - przerywa i przeszkadza rodzicom - nadmierne gadulstwo (nie zważa na to, co mówi słuchacz) Objawy wtórne: a) w sferze emocjonalnej: - nadwrażliwość emocjonalna (duże wahania emocjonalne; nie ma dopasowania emocjonalnego między osobą nadpobudliwą, a np. jej rodzicem) - mała motywacja 9cięzko jest dziecko zmotywować, zachęcić do działania; nie idzie go zmotywować w dłuższej perspektywie czasowej, dla niego liczy się tylko tu i teraz) b)w sferze społecznej: -małe dostosowanie społeczne w porównaniu z rówieśnikami - naiwność (często jest na nie zrzucana wina, nie potrafi się bronić)

- ocena zachowań dziecka przez rodziców i nauczycieli (Lista Zachowań Dziecka, Skala Ocen Connersa, Skala Oceny ADHD) - wywiady z dzieckiem, rodzicami i nauczycielami - bezpośrednia obserwacja zachowania i wykonania zadań

- strategie ukierunkowane na radzenie sobie z objawami, tzw. „okulary” - pochwały i praca z wykorzystaniem pozytywnej motywacji - systemy zasad i konsekwencji Odnośnie „okularów” wyróżniamy: - strategie radzenia sobie z nadmierną impulsywności -> przypominanie zasad np. w formie graficznej (krótki tekst wywieszony na drzwiach itp.); przewidywanie sytuacji - strategie radzenia sobie z nadruchliwością -> wyznaczanie pewnych ram poprzez tworzenie i powtarzanie zasad; sport - strategie radzenia sobie z zaburzeniami uwagi: * strategie mające na celu ograniczanie ilości bodźców docierających do dziecka w czasie wykonywania zadania -strategie pomagające w selekcjonowaniu odbieranych bodźców -strategie skracające czas i zakres zadań powierzonych do wykonania

Wg koncepcji Berkeley'a dociara do nas w każdej chwili mnóstwo bodźców z otoczenia, a u osoby nadpobudliwej do mózgu docierają wszystkie (!) bodźce Osoba nadpobudliwa charakteryzuje się dużą fluktuacją objawów (dużą zmiennością w czasie)

Zaburzenia zachowania

Podtyp wczesny: przed 10 r. ż. Podtyp późny: w okresie dojrzewania

a) środowiskowe - środowisko domowe (punitywny styl wychowania, dominują kary w wychowaniu, najczęściej fizyczne; agresja w domu; negatywny cykl emocji; deficyt umiejętności rozwiązywania problemów w tym domu; czynnikiem chroniącym jest bliska ciepła relacja z ojcem; czynnikiem ryzyka jest alkohol, broń) - środowisko pozarodzinne (sąsiedztwo; gry, telewizja mogą wzmóc tendencje zaburzeniowe) b) biologiczne (nieprawidłowości w obrębie kory czołowej, czyli też w obrębie neuroprzekaźników, zwłaszcza noradrenaliny; czynniki ryzyka to łatwość wzbudzania emocjonalnego i trudność wzbudzania emocjonalnego, czyli niska i wysoka reaktywność emocjonalna)

Wg DSM-IV: a) agresja w stosunku do ludzi i zwierząt - częste znęcanie się, grożenie lub zastraszanie innych - częste wszczynanie bójek - użycie broni, która może spowodować poważne uszkodzenia ciała - fizyczne okrucieństwo wobec ludzi i zwierząt - dokonanie kradzieży połączonej z konfrontacją z ofiarą - zmuszanie kogoś do czynności seksualnych b) niszczenie mienia - umyślne podłożenie ognia z zamiarem wyrządzenia szkód - umyślne niszczenie cudzej własności c) oszustwo lub kradzież: - włamanie do cudzego domu, budynku, samochodu - kłamstwa w celu zdobycie dóbr lub uniknięcia zobowiązań - kradzież przedmiotów o istotnej wartości, niepołączona z konfrontacja d) poważne naruszenie zasad: - częste niewracanie na noc do domu pomimo zakazu rodziców - co najmniej dwukrotne nocne ucieczki z domu podczas mieszkania z rodzicami - wagarowanie Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: - często traci panowanie nad sobą - często kłóci się z dorosłymi - często łamie ustalone zasady lub odmawia stosowania się do wymagań dorosłych - często umyślnie irytuje ludzi - często oskarża innych o popełnianie błędów lub niewłaściwe zachowanie - często jest drażliwy lub łatwo irytują go inni - często jest rozgniewany lub urażony - często jest złośliwy i mściwy

- skale obserwacyjne wypełniane przez rodziców i nauczycieli (skala Connersa, skala Ahenbacha) - ewaluacja skierowana bezpośrednio na diagnozę zaburzenia zachowania (kwestionariusze diagnostyczne wg DSM-IV i ICD-10; obserwacja relacji w rodzinie odnośnie poziomu dyrektywności rodzica, jego zaangażowania, oraz impulsywności dziecka, jego zachowań agresywnych itp.) - diagnoza osobowości (wykonywana tylko przez psychologa0 - diagnoza poznawcza (wykonywana tylko przez psychologa)

a) oddziaływania behawioralne (5 kroków podejmowanych wobec rodzica): - psychoedukacja (wyjaśnienie problemu) - obserwacja (uczymy obserwować, patrzeć szczegółowo na sytuacje nasilające i obniżające dane zachowanie) - wzmacnianie zachowań prospołecznych (uczymy tego) - eliminowanie zachowań niepożądanych - nadzór i pilnowanie b) oddziaływania poznawczo-behawioralne (podejmowane wobec dziecka) - trening umiejętności społecznych - nauka rozwiązywania problemów - kształcenie umiejętności panowania nad własnym gniewem - modelowanie - transfer umiejętności (przenoszenie umiejętności nabytych „tu” do środowiska naturalnego)

Czynniki prognostyczne: -lepiej rokuje podtyp późny - im większa różnorodność w podejmowaniu aktów dewiacji, tym gorsze rokowania - gorzej rokuje wysoki poziom impulsywności - im wyższy poziom funkcjonowania poznawczego, tym lepsze rokowania Formy interwencji: - świadome ignorowanie - wysyłanie sygnałów (ego działające z zewnątrz) - kontrola poprzez fizyczną bliskość i dotyk - zaangażowanie w kółku zainteresowań - afektywna życzliwość - rozładowanie napięcia poprzez humor - pomoc w celu przezwyciężenia trudności - interpretacja jako interwencja - przegrupowanie - zmiana struktury - bezpośredni apel - ograniczenie swobody przemieszczania się i dysponowania przedmiotami - wyrzucenie z grupy lub wyłączenie z sytuacji - interwencja fizyczna - przyzwolenie - kontrakt i nagroda - kary i groźby

Całościowe zaburzenia rozwojowe

Autyzm

5-10 przypadków na 10 000 urodzeń. Częstość występowania u chłopców jest od 3 do 4 razy większa niż u dziewczynek

Od urodzenia. Teoretycznie autyzm powinien być zdiagnozowany w II poł. 1. r. ż. (czyli ok. 6-12 m-cy), praktycznie ma to miejsce ok. 5 r. ż.

Przyczyny autyzmu nie są do końca znane. Wśród najczęściej wymienianych przyczyn autyzmu są: - czynniki genetyczne, dziedziczenie z pokolenia na pokolenie - choroby: wrodzona różyczka, padaczka, stwardnienie guzowate - uszkodzenia prenatalne -> zaburzenia OUN, anomalie neurologiczne - zaburzenia w napięciu mięśniowym - szczepienia, traumatyczne zdarzenia, dieta - nieprawidłowości w obrębie móżdżku, płatów czołowych i skroniowych, ciała migdałowatego

Wczesne objawy autyzmu (Borden i Ollendick): - noworodek -> wygląda tak, jak by nie potrzebował matki, okazuje obojętność, ma obniżone napięcie mięśniowe, rzadko płacze, może być silnie rozdrażnione - do 6. mies. ż. -> nie zauważa matki, jest mało wymagające, mała komunikacja niewerbalna lub jej brak, brak zainteresowania zabawkami - do 1. r. ż. -> nie interesuje się zabawami społecznymi, jest nieczułe, brak komunikacji werbalnej i niewerbalnej, reaguje na stymulację zbyt słabo lub nadmiernie Dziecko autystyczne: - postrzega świat jako coś nieprzyjemnego i szkodliwego - nie przytula się - ma obsesyjna potrzebę niezmienności w otoczeniu - często wykazuje zachowania autostymulacyjne (tzn. bujanie się, kręcenie w kółko, machanie rękami) i autodestrukcyjne (uderzanie się w ręce, gryzienie się) - nie nawiązuje kontaktu wzrokowego - szczególnie fascynuje się jakimiś przedmiotami - nie reaguje na ludzi - zachowuje się w sposób zrytualizowany - traktuje innych instrumentalnie, jako narzędzie do osiągania swoich celów - reaguje na bodźce w sposób nadmiernie selektywny - ma trudność z umysłowym przekształceniem lub manipulowaniem informacjami w umyśle - ma deficyt w rozumieniu swoich własnych i cudzych stanów psychicznych Cechy autyzmu wg DSM-IV: a) jakościowe upośledzenie interakcji społecznych: - deficyt w obrębie komunikacji niewerbalnej (brak naprzemienności w rozmowie, mała ekspresja mimiczna, nie kompensuje deficytu mowy ekspresją niewerbalną) - niepowodzenia w nawiązywaniu kontaktu z rówieśnikami (ma potrzebę kontaktu, ale nie potrafi jej zrealizować) - brak spontanicznego dążenia do dzielenia się aktywnością b) jakościowe zaburzenia w porozumiewaniu się: - opóźnienia w rozwoju mowy lub jej brak - niezdolność inicjowania rozmowy i podtrzymywania jej - stereotypowe i naśladownicze posługiwanie się językiem - brak zróżnicowanych, spontanicznych zabaw symbolicznych lub społecznych zabaw naśladowczych c) sztywne, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowań: - stereotypowe i powtarzające się maniery ruchowe - schematyczne i stereotypowe zabawy; muszą przebiegać wg planu; brak spontaniczności, stałe reguły wyraźne przywiązanie do specyficznych rutynowych czynności lub rytuałów - uporczywe zafascynowanie częściami przedmiotów

- wywiad diagnostyczny dla autyzmu (metody ustrukturalizowane) - relacja rodziców - spektrum autystyczne (aby poznać zaburzenie należy badać dzieci o różnym nasileniu symptomów) - diagnoza oparta na ICD-10 - profil psychoedukacyjny Schopflera - CBCL

Cechy dobrej terapii: - musi być wczesna - najskuteczniejsza jest terapia 1:1 - wyraźna struktura terapii i jej powtarzalność - intensywność oddziaływań - włączenie rodziny do terapii - terapia powinna być prowadzona w domu - należy uwzględniać mocne strony dziecka - wykorzystanie naturalnych wzmocnień (wzmocnienia muszą być adekwatne do sytuacji) Najlepsze efekty przynosi terapia behawioralna + szkolenia dla rodziców

Całościowe zaburzenia rozwoju to poważne zaburzenia psychiczne pojawiające się we wczesnym dzieciństwie, polegające na poważnej dezorganizacji funkcjonowania w dziedzinie poznawczej, społecznej, behawioralnej i emocjonalnej, powodującej poważne komplikacje w procesie rozwoju dziecka. Autyzm wpływa na podstawowe ludzkie właściwości: proces socjalizacji i złożone porozumiewanie się. Dzieci z autyzmem cechują się poważnym upośledzeniem w dziedzinie interakcji i relacji społecznych, zabawy społecznej i komunikowania się Po raz pierwszy autyzm został opisany prze Kannera w 1943r. na podstawie obserwacji dzieci z niezdolnością do nawiązywania normalnych relacji z ludźmi ujawniającą się od początku życia Echolalia - powtarzanie wypowiedzianych przez kogoś zwrotów lub wymyślonych przez dziecko słów, a także bezsensownych dźwięków. Teoria Umysłu - zdolność ujmowania ludzi w kategoriach ich wewnętrznych stanów psychicznych. Uważa się, ze teoria u. jest potrzebna do zachowywania się w sposób społecznie kompetentny. Autystycy mają ograniczoną zdolność do tworzenia t. u. Dawniej uważano, że osoby z autyzmem dzielą się na: - niepełnosprawnych intelektualnie i uciekających od kontaktu (ok. 70%) - osoby nieprzeciwstawiające się kontaktowi, ale w niego niewchodzące - osoby sprawne intelektualnie, ale sztywne, dziwaczne, stereotypowe Te dane wydają się być nieaktualne, bo ponad 40% osób diagnozowanych w dzieciństwie jako niepełnosprawne intel., w okresie dojrzewania „wychodzą” z niepełnosprawności. sprzyja temu: wczesne rozpoznanie (= wczesna terapia), rozszerzenie terminu „autyzm” W latach 50. i 60. XX w. dominowała teoria psychoanalityczna. Bettelheim jako przyczynę autyzmu podawał osobę opiekującą się dzieckiem, tzn. chłodnego, niekochającego rodzica. Drogi rozwoju autyzmu: - opóźnienie (dzieci, które od początku wykazują objawy) - regres (objawy pojawiają się po 24 m-cu ż.) Podział autystyków pod względem emocjonalnym: - skrajna impulsywność (ciężko prowadzić ich uwagę, częste wybuchy agresji) - wycofanie (osoby spokojne i grzeczne) - zmienność (z nadimpulsywności wpadają w stan wycofania, ciężko kontrolują i przeżywają emocje) Zaburzenia w interakcji sensorycznej współwystępują z autyzmem. Wyspy kompetencji -> uważa się, ze neuroprzekaźniki nie krążą po układzie nerwowym tak, jak u osób zdrowych.

Zaburzenia emocjonalne

Zaburzenia nastroju

Depresja

U dzieci przedszkolnych - 1% U dzieci w wieku szkolnym - 2 % W okresie adolescencji - 22% (chłopcy - dziewczęta 1:2)

Od wieku niemowlęcego (między 6. a 20. m-cem ż.), poprzez poniemowlęcy (3-5 lat), wiek przedszkolny (ok. 6 lat), wiek szkolny, po okres dojrzewania.

Może być dziedziczna. Jeśli przenosi się z pokolenia na pokolenie, to jej objawy są wzmożone. Przyczyny depresji: - genetyczne uwarunkowanie tzw. dużej depresji (80%) - neuroprzekaźniki a zaburzenia depresyjne (zakłócenia w obrębie monoamin, czyli norepinefryny, dopaminy i serotoniny, która ma największy związek z depresją; występuje zmniejszona ilość receptorów monoamin) - czynniki środowiskowe, wydarzenia życiowe (model podatność-stres) - style atrybucji -> Triada Poznawcza Beck'a: negatywne myśli na temat ja, bieżących doświadczeń i przyszłych doświadczeń * arbitralne wnioskowanie, sztywność w myśleniu * abstrakcja selektywna - skupienie na jednym szczególe * nadmierne uogólnianie * wyolbrzymianie i pomniejszanie * personalizacja (odnoszenie wszystkiego do siebie) * wyuczona bezradność - behawioralne czynniki związane z uczeniem się (wyuczona bierność)

W wieku niemowlęcym: zamknięcie się na świat przez apatię, zmniejszony apetyt, kłopoty ze snem, nieprzybieranie na wadze, płacz. W wieku poniemowlęcym pojawiają się biegunki, zaparcia, regres rozwoju, zauważa się deficyt koncentracji uwagi W wieku przedszkolnym może pojawić się moczenie nocne, można zauważyć maski depresji (zachowania agresywne, antyspołeczne, niszczenie, bicie) W wieku szkolnym: obniżona tolerancja na frustrację, częste zmiany nastrojów, trudności szkolne, wagary. W okresie dojrzewania: pojawiają się zachowania ryzykowne, zwiększony cynizm. Przy depresji dziecko przestaje cieszyć się tym, czym dotąd się cieszyło. Dziecko z depresją ma obniżona samoocenę, zmienia nawyki dotyczące snu i jedzenia.

- wywiady marionetkowe - kwestionariusz emocji dla dzieci w wieku przedszkolnym - kwestionariusze diagnostyczne wg DSM-IV i ICD-10 - wywiady z dzieckiem i z rodzicami - ustrukturalizowane wywiady - kwestionariusze samoopisu - techniki nominowania przez rówieśników - skale szacunkowe dla rodziców i nauczycieli

- skuteczność leków jest większa dopiero po okresie dojrzewania - metoda z wyboru -> terapia systemowa (rodzinna) - metoda indywidualna (skuteczna wobec adolescentów) - terapia poznawczo-behawioralna (u dzieci) Ćwiczenia: - chcieć to móc -> trzeba pogodzić się z tym, co niesie życie - punkty widzenia -> trzeba wymienić szereg problemów związanych z życiem społecznym i uporządkować je zgodnie z osobistym zaangażowaniem - różnorakie interpretacje ->trzeba różnie interpretować różne wydarzenia, wymaga się co najmniej trzech pozytywnych i trzech negatywnych komentarzy - dzień w ZOO -> notatki na temat mech. fizjologicznych i behawioralnych wykształconych prze zwierzęta (-> dowody na harmonię we wszechświecie) - działania paradoksalne -> np. mówimy, żeby osoba podała nam kilka przyczyn, dlaczego jest winna danej sytuacji w celu uświadomienia, ze faktycznie nie jest winna Osoby w depresji patrzą na świat życzeniowo. Należy pomóc im zaakceptować, że w życiu nie jest tak jak byśmy chcieli. Trzeba zwiększyć elastyczność danej osoby.

Anhedonia - niemożność odczuwania radości, przyjemności. Depresją zajmował się Spitz (1946r.). Badał więźniarki, które nie zostały odseparowane od swoich dzieci. Badania wykazały, że dzieci te są mniej skłonne do depresji, niż np. dzieci z domów dziecka. W pierwszym okresie życia dziecko odbiera siebie i matkę jako jedno. Więź ta jest gwarantem pozytywnego rozwoju we wszystkich sferach. Najgorsza sytuacja dla dziecka jest, gdy matka jest przy nim fizycznie, ale nie ma jej psychicznie (np. ma depresję poporodową), matka nie stanowi lustra emocji, które dziecko przejawia. Tłem dziecięcej depresji jest poczucie straty i poczucie bycia porzuconym. Zamiast matki ta więź może być zastąpiona przez inne osoby (nie jest istotna płeć ani pokrewieństwo; nie jest ważne, czy ta osoba jest dostarczycielem pokarmu; nie do końca istotna jest ilość czasu spędzona z dzieckiem -> gdy więź się zawiązuje, dziecko musi być stale z ta osobą, a gdy więź się wytworzy, to nie potrzebuje już tak wiele czasu) Grupy ryzyka: - dzieci doświadczające straty - dzieci z zaburzeniami zachowania, uwagi, zaburzeniami szkolnymi - dzieci, u których w rodzinach występował depresja - dzieci, u których wystąpiły zmiany nastroju lub depresja przed 12. r. ż. Skutki depresji: - epizody depresji w przyszłości - pogorszenie przygotowania społecznego - trudności z nauką szkolna - zwiększone ryzyko samobójstwa Wielkie Zaburzenie Depresyjne -> gdy istnieją dowody występowania wielkiego epizodu depresyjnego, epizodu, którego nie można lepiej wyjaśnić występowaniem innego zaburzenia, oraz kiedy nie występował nigdy epizod maniakalny Podział wielkich zaburzeń depresyjnych: - pojedynczy epizod - zaburzenie nawracające Model depresji Beck'a -> depresja wiąże się z negatywnym stosunkiem do samego siebie, świata i przyszłości Model podatność-stres -> biologiczne i genetyczne predyspozycje współdziałają z problemami rodzinnymi oraz zniekształceniami poznawczymi jednostki; depresja występuje rodzinnie, możliwe więc, że wystąpienie depresji we wczesnym dzieciństwie jest skłonnością przenoszoną genetycznie; do wystąpienia depresji przyczynia się także stres

Zaburzenia lękowe

Lęk uogólniony

5-10%

Od niemowlęctwa

- istotny, lecz umiarkowany wpływ czynnika dziedzicznego -> biologicznie warunkowany jest temperament - znaczenie czynnika rodzinnego - poczucie braku kontroli

Objawy somatyczne: - suchość jamy ustnej - przyspieszenie akcji serca - zaczerwienienie/bladość - rozszerzenie źrenic - wzmożone napięcie mięśni Objawy w sferze poznawczej: - luki w pamięci - problemy z koncentracja - chaos myśli Objawy w sferze emocji - drażliwość - płaczliwość - lepkość emocjonalna - pojawia się złość Objawy w sferze behawioralnej: - niepokój ruchowy - zahamowanie ruchowe - drżenie - zachowania stereotypowe (np. wzmagają się tiki)

(Lęk uogólniony - niepokój i napięcie w większości sytuacji; dziecko nie wie, czego się lęka, ale się lęka) Przyczyny: - psychospołeczne - podłoże genetyczne - funkcjonalny niedobór kwasu gamma-aminomasłowego-gaba.

- Inwentarz Stanu-Cechy Leku u Dzieci - Wielowymiarowa Skala Lęku u Dzieci - wywiad ustrukturalizowany z dzieckiem i rodzicami - CBCL

- terapia poznawczo-behawioralna - terapia systemowa - farmakologia (tylko wspiera leczenie)

Jest niebezpiecznie, gdy lęk ogranicza dziecko. Z tego powodu musi zmieniać aktywność. dziecko często antycypuje lęk (przewiduje go). Strach ma konkretną przyczynę. Przyczyny lęku nie da się dokładnie wskazać. Lęk pojawia się w związku z niezaspokojonymi potrzebami, np. potrzebą bezpieczeństwa, aktywności. Lęk jest patologiczny, gdy stale pojawia się w zachowani dziecka i traci swe przystosowawcze znaczenie, oraz gdy wywołuje u dziecka nieadekwatne do sytuacji zachowania. Jeśli dziecko się boi, to powinno podjąć działanie redukujące lęk. Stosuje strategie odcinania się od źródła lęku (zamykanie oczu itp.). Jeśli są to strategie działające, mogą powodować pojawienie się sztywnych działań. Strategie ucieczki od lęku, które mogą mieć negatywny wpływ: - ucieczka w chorobę - nawyki ruchowe (np. ssanie palca) - maskowanie lęku (np. błaznowanie, brawura) - zmiana percepcji (dziecko próbuje zmienić sposób postrzegania sytuacji albo spostrzegania siebie w sytuacji) - ucieczka w wybrane zachowanie o statucie uzależnienia, np. oglądanie TV Lękowe zaburzenie separacyjne -> dziecko nie jest w stanie odciąć się od matki; jest to objaw nieprawidłowości u dzieci po 6. r. ż. Matka obawia się autonomii dziecka, gdy dziecko jest jej potrzebne, gdy nie ma zaspokojonych własnych potrzeb. Kiedy dziecko nie doznaje opieki ze strony najbliższej osoby, również może to powodować lęk. Ono boi się o bezpieczeństwo matki. Lęk dziecka o matkę może być głębokim lękiem o siebie.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Sztywne myśli automatyczne (wywodzące się z podstawowych przekonań jednostki). u dzieci przejawia się to w pewnych rytuałach

Fobie

Kiedy osoba czuje silny lęk przez określony przedmiot lub sytuację. Najczęstsza jest fobia szkolna. Fobia szkolna - lęk przed niepowodzeniem -> tłem jest szereg niepowodzeń - lęk prymusa -> dziecko lęka się, że nie będzie najlepsze; tłem sa zawyżone wymagania rodziców, wzmacnianie tylko sukcesów Fobia społeczna -> nieśmiałość W powstawaniu fobii obserwuje się behawioralne zahamowanie

Zaburzenia odżywiania

Anoreksja

Mogący być zdiagnozowanymi: - anoreksja 1% - bulimia 1-3% - ogółem 4-5% (analizujemy populację w wieku dojrzewania) 95 % to dziewczęta 5% to chłopcy, w tym połowa to homoseksualiści (świadczy to o tym, że zaburzenia odżywiania są związane z seksualnością

12-14 lat i 18-21 lat

a) cechy indywidualne jednostki - odpowiedzialność, solidność, obowiązkowość, pilność - niska samoocena - uległość - krytycyzm i surowsza ocena siebie - wysokie ambicje i potrzeba sukcesu - trudności w kontaktach z rówieśnikami - trudności w akceptowaniu własnego wyglądu b) właściwości rozwojowe w stadium adolescencji (zmiana sylwetki, miesiączka i związany z tym brak akceptacji siebie i swojej eksualności) c)czynniki biologiczne: -predyspozycje genetyczne - wadliwe funkcjonowanie podwzgórza (odpowiedzialne jest za: jedzenie, picie, temp. ciała, zachowania seksualne) - dysregulacja aktywności serotonergicznej d)cechy rodziny, w której wystąpiła anoreksja wg Minuchina: - uwikłanie - sztywność - nadopiekuńczość - unikanie konfrontacji i nierozwiązywanie konfliktów - włączanie rodziny w konflikty małżeńskie e) normy społeczno-kulturowe (kult szczupłego ciała) Nadmierna kontrola ze strony rodziców i nadmierna samokontrola.

- spadek wagi prowadzący do masy ciała o co najmniej 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej stosownie do wieku i wzrostu - spadek wagi jest narzucony samemu sobie przez unikanie „tuczącego pożywienia” - samoocenianie siebie jako osoby otyłej oraz zaburzający strach przed przytyciem, co prowadzi do narzucenia samemu sobie niskiego progu masy ciała - obejmujące wiele układów zaburzenia endokrynne osi przysadkowo-gonadalnej przejawiającą się u kobiet zanikiem miesiączkowania, a u mężczyzn utratą seksualnych zainteresowań i potencji.

Trudności diagnostyczne: - czy w ogóle mamy do czynienia zaburzeniami odżywiania? -> kryterium rozstrzygającym jest w anoreksji waga, a w bulimii częstość napadowych objawów - rozróżnienie między anoreksją przeczyszczającą a bulimią -> kryterium rozstrzygającym jest obniżenie masy ciała

- metody biologiczne - metody psychodynamiczne - podstawy terapii poznawczo-behawioralnej - terapia rodzinna - psychoterapia grupowa inne formy terapii (terapia skoncentrowana na ciele, grupy wsparcia i samopomocy, leczenie za pomoca ciepła, terapia sztuką) Poziomy interwencji w przypadku anoreksji psychicznej: a) poziom somatyczny (zaburzenia elektrolitowe, zab. hormonalne, restytucja wagi, inne zaburzenia somatyczne) -> internista, endokrynolog, dietetyk, inny specjalista, zespół pielęgniarski b) poziom indywidualny -> psychoterapia indywidualna, podejście psychoanalityczne lub psychodynamiczne, podejście kognitywno-behawioralne, podejście systemowe, konsultacja psychiatryczna (leczenie farmakologiczne) c) poziom rodziny -> terapia rodzinna, psychoedukacja d) poziom funkcjonowania społecznego -> konsultacja systemowa, społeczność psychoterapeutyczna, psychoterapia grupowa, grupa wsparcia, zasady współpracy, rola i osoba koordynatora

Trudności w pracy z pacjentkami z anoreksją psychiczną: a) ze strony pacjentki -> mechanizmy zaprzeczania istotnych problemów, zaburzony obraz ciała, poczucie satysfakcji i kontroli, zły stan zdrowia, przewlekłość choroby, zmienny obraz kliniczny, brak motywacji do leczenia lub niska motywacja b) ze strony rodziny -> lęk o życie córki, poczucie winy, totalna bezradność i/lub totalna kontrola, chaotyczne poszukiwanie pomocy, walka z córką/synem c) ze strony profesjonalistów -> lęk o życie i zdrowie pacjentki, koncentracja na objawach lub lekceważenie, walka z pacjentką, kobiety terapeutki - możliwa identyfikacja z IP, mężczyźni terapeuci - możliwe bagatelizowanie przeżyć pacjentki dotyczących obrazu ciała, chaotyczne poszukiwanie właściwego modelu leczenia, sztywne trzymanie się jednego modelu leczenia, rywalizacja z innymi profesjonalistami włączonymi w leczenie d) ze strony teoretycznej -> różne koncepcje etiologiczne, niespójność podejścia terapeutycznego, różnorodne modele i techniki leczenia, chaotyczne poszukiwanie stosownej dla pacjentki metody leczenia Dzieli się na anoreksje ograniczającą i przeczyszczającą.

Atypowa forma zaburzeń odżywiania -> niektóre objawy diagnostyczne, ale w natężeniu niewystarczającym do diagnozy (dotyczy to fizjologii) Okres zachorowania -> 12-14 i 18-21, a w tym czasie: - dojrzewanie - myślenie abstrakcyjne - proces koindywidualizacji (oddzielenie się rodziny od nastolatka i nastolatka od rodziny) - kształtowanie się świadomości seksualnej Dziś mówi się, że przyczyny biologiczne występują już w niemowlęctwie (niejadki, karmienie przez sen) Pica -> w okresie przedszkolnym zjadanie dziwacznych rzeczy (tynk, liście itp.); dochodzi do tego uznanie takiego dziecka za dziwaka. Perspektywy wyleczenia: - najlepsze ma anoreksja w typie ograniczającym (ale jest też tu największe ryzyko śmierci) - remisje i powroty w przypadku anoreksji przeczyszczającej i bulimii Ortoreksja - skrajnie zdrowe odżywianie się Metody na obniżenie masy ciała: - głodówki, ograniczenie jedzenia - środki przeczyszczające i moczopędne - wymioty - duża aktywność fizyczna Podatność na zaburzenia odżywiania: - wczesna - wczesne dzieciństwo - późna - adolescencja Dominujące emocje u A i B: - lęk - wrogość

Bulimia

- brak samoakceptacji - konflikty rodzinne - brak bliskiej osoby - emocjonalne zaniedbanie dziecka w dzieciństwie - brak akceptacji prze grupe rówieśniczą - zaburzenia mechanizmów samoregulacji, samokontroli oraz uszkodzenia ośrodka sytości w mózgu Wg badań przeprowadzonych w 2003 r. bulimia może być uwarunkowana genetycznie, co związane jest z zaburzeniami w 10. parze chromosomów. Predyspozycje rodzinne występują, gdy członkowie rodziny cierpiwli na otyłość i zaburzenia depresyjne. Nadmierna kontrola ze strony rodziców i brak samokontroli.

Okresowe napady żarłoczności z utrata kontroli nad ilością spożywanych pokarmów. ataki przymusu jedzenia, nad którymi pacjent nie potrafi zapanować. Ponadto wystepuje zaburzony obraz własnego ciała i własnego ja. Bulimicy to najczęściej osoby pogodne, pomagające innym, świetnie maskujące swoją chorobę. Wewnątrz jednak ukrywają swój ból, lęk, poczucie winy czy depresję, które uzewnętrzniają się w napadach obżarstwa. Częste wymioty pozbawiają organizm ważnych składników odżywczych co z kolei może prowadzić do uczucia zmęczenia i depresji. Zarówno ból żołądka z powodu przejedzenia jak i poczucie winy wymuszają torsje. Ponadto ból spowodowany wymiotami uwalnia endorfiny, substancje wywołujące uczucie bycia na haju. Z tego to powodu wymioty zaczynają być wywoływane częściej. Po torsjach organizm stara się przywrócić normalne pH ale jest to niemożliwe z powodu kolejnych wymiotów. Wszystko to prowadzi do zaburzenia równowagi w organizmie co objawia się zaburzeniami fizycznymi i emocjonalnymi . Chorzy na bulimię często mają zaburzenia somatyczne. Somatyczne i psychiczne objawy towarzyszące bulimii: Najbardziej charakterystyczne są: niedobory pokarmowe, odwodnienie, zmęczenie, ospałość, zły nastrój, niepokój. Oprócz tego z rzeczy widocznych gołym okiem: sucha skóra, zgrubienia skóry palców (od prowokowania wymiotów), rany lub blizny na grzbietach dłoni, uszkodzenie szkliwa zębów, naczynek krwionośnych w oczach, opuchlizna twarzy i policzków. A poza tym : bóle głowy, niedociśnienie tętnicze, dyskomfort w jamie brzusznej, zaburzenia równowagi elektrolitycznej, nieregularne miesiączki lub ich brak, awitaminoza, rozciągnięcie żołądka do znacznych rozmiarów, osłabienie wątroby, serca i układu pokarmowego, podrażnienie przełyku, zgaga, refluks, a w skrajnych przypadkach nawet pęknięcie przełyku lub przepony. Z psychologicznego punktu widzenia, niechęć do samego siebie, stany depresyjne, poczucie wstydu i upokorzenia, psychiczne uzależnienie od środków przeczyszczających i odwadniających.

Pozytywne efekty w leczeniu bulimii daje terapia poznawczo-behawioralna w tym również grupowa. Polega ona na zmianie nieracjonalnych i dysfunkcjonalnych przekonań na temat objadania się i przeczyszczania. Częstymi przykładami takich przekonań będących motorem działania osób z bulimią są stwierdzenia: zadowolenie innych jest ważniejsze od moich potrzeb, aby być atrakcyjna muszę wyglądać jak modelka z TV, moje ciało jest tłuste i brzydkie, jeśli nie oczyszczę się z jedzenia utyję i nikt nie będzie mnie lubił. Kiedy pacjent nauczy się dostrzegać nieprawdziwość tych przekonań nieświadoma siła, która do tej pory kierowała jego zachowaniem zostanie usunięta. W celu skutecznego leczenia żarłoczności psychicznej potrzebna jest także terapia rodzin ponieważ zaburzenia odżywiania są najczęściej pochodną zaburzeń występujących w rodzinie. Aby leczenie było skuteczne przydatna jest również terapia farmakologiczna. Czasem pacjentom z bulimią przypisuje się środki przeciwdepresyjne. Jak dotąd najbardziej skuteczne w terapii okazały się inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny takie jak prozac, bioxetin, seronil, seroxat i inne ponieważ nie tylko leczą depresję ale także zmniejszają uczucie głodu.

Typy: - ograniczający (mamy do czynienia z nadmierna kontrola w życiu codzinnym) - objadająco-przeczyszcający (problem w obszarze kontroli; problemy z używkami)

Zaburzenia „mimowolne” (?)

Tiki

Zespół Tourette'a: ok. 7. r. ż. Okres diagnozowania tików: 7-11 r. ż. (jeśli pojawią się wcześniej, to źle to rokuje)

Syndrom Tourette'a jest zaburzeniem neurologicznym, którego przyczyna nie jest jeszcze dokładnie poznana. Coraz więcej dowodów przemawia za tym, że zaburzenie to wiąże się z nieprawidłowym metabolizmem neuroprzekaźników w mózgu: na pewno dopaminy (źle funkcjonuje podzespół mózgu związany z wytwarzaniem w nas różnych postaci przymusu). Wskazuje się również na pewne znaczenie wzgórza. Te szczególne obszary odgrywają znaczącą rolę w kontrolowaniu ruchów kończyn i twarzy. Przypuszcza się, że schorzenie ma podłoże genetyczne, ponieważ u krewnych pierwszego stopnia osób z tym zaburzeniem częstość występowania tego zespołu jest większa. Niektórzy badacze uważają, że jest to zaburzenie dziedziczne. Badania nad bliźniętami z tym zespołem wykazały u bliźniąt jednojajowych współczynnik zgodności pod względem tego zaburzenia w wysokości 50%, natomiast u bliźniąt dwujajowych poniżej 10%. Jeśli weźmie się pod uwagę wszystkie zaburzenia, w których występują tiki, to współczynnik zgodności u bliźniąt jednojajowych wzrasta do poziomu prawie 80%, natomiast u dwujajowych do ok.25%.

Tiki to mimowolne, szybkie, powtarzające się stereotypowe ruchy ciała lub wokalizacje. Tiki występują nagle i są nierytmiczne. Zwykle trwają krótko, pojedynczy tik rzadko trwa dłużej niż sekundę, ale zwykle wiele tików występuje w postaci napadów, z krótkimi przerwami między tikami. Tiki występują wiele razy dziennie, prawie każdego dnia lub okresowo. W DSM-IV zarówno tiki ruchowe (motoryczne), jak i głosowe (wokalne) można zaklasyfikować albo jako przewlekłe (chroniczne), albo jako przejściowe, w zależności od czasu trwania. Jak można oczekiwać, tiki przewlekłe diagnozuje się, o ile występują ponad rok, natomiast tiki przejściowe - jeśli występują przez mniej niż 12 kolejnych miesięcy. Tiki przejściowe, które są prawie zawsze zaburzeniem okresu dzieciństwa, nasilają się i zmniejszają w okresach tygodniowych lub miesięcznych. Niektóre powszechne tiki ruchowe to szarpanie szyją i grymasy twarzy, a powszechne tiki wokalne to chrząkanie i "przeczyszczanie" gardła. Niektóre tiki mogą być bardziej skomplikowane, tak jak np. gryzienie się, wąchanie przedmiotów i powtarzanie dźwięków wydawanych przez innych. Występowanie tików może zaostrzać się pod wpływem stresu, a zmniejszać się podczas absorbującej aktywności (takiej jak czytanie) i ustępować podczas snu. Klasyfikacja zespołu Tourette'a wg DSM W jakimś okresie choroby występują zarówno wielorakie tiki ruchowe, jak i pojedyncze lub liczniejsze tiki głosowe, chociaż niekoniecznie jednocześnie Tiki pojawiają się wiele razy dziennie, prawie każdego dnia, okresowo przez ponad rok, a w tym czasie nie było remisji dłuższej niż 3 kolejne miesiące Zaburzenie powoduje znaczne dolegliwości lub znaczące pogorszenie się funkcjonowania w dziedzinie społecznej, zawodowej lub w innym ważnym obszarze funkcjonowania Początek przed 18. rokiem życia Zaburzenie nie jest bezpośrednim fizjologicznym skutkiem zażywania substancji psychoaktywnych (np. stymulantów) lub wynikiem ogólnego stanu zdrowia (np. choroby Huntingtona lub wirusowego zapalenia mózgu) Początkowe symptomy zespołu T. to szybkie mruganie oczami, grymasy twarzy. Tiki charakterystyczne dla tego zespołu zmniejszają się podczas snu dziecka, jednak nie zanikają całkowicie. Dzieci z Zespołem Tourette'a mają trudności z uczeniem się odpowiednich do wieku umiejętności społecznych, mają problemy z dyscypliną. Często są one wybuchowe, agresywne, wykazują rozhamowanie i niedojrzałe zachowania.

wg kryteriów diagnostycznych DSM-IV i ICD-10

- psychoterapia i terapia behawioralna - środki farmakologiczne - metoda EEG Biofeedback - dieta

Niektóre dzieci dotknięte tikami lub zaburzeniami wydalania cierpią także na inne, dające się zdiagnozować choroby, podczas gdy w innych wypadkach zaburzenia te występują u dzieci bez innej diagnozy. Koprolalia - wypowiadanie, wołanie, wykrzykiwanie wulgarnych słów Na początku uważano, iż za chorobę ponoszą winę siły nieczyste. Z czasem jednak odstąpiono od tej teorii, wciąż nie było jednak wiadomo, jakie są przyczyny. Pewien psychoanalityk uznał na przykład, że owe tiki to następstwo tłumienia złości, która wydostaje się nagłymi wybuchami. Zachęcał pacjentów, by wyrażali swój gniew w sposób bardziej otwarty. Zwolennicy tej teorii trzymali się dość długo - do roku 1960 Na nasilenie tików może mieć wpływ szereg różnych czynników. Zaliczyć do nich można: stres, uczucie niepokoju, nudy, zmęczenia, rozdrażnienia, podekscytowania, a także niektóre substancje chemiczne, takie jak: alkohol, kofeina czy amfetaminy W przpadku tików mamy do czynienia z wzmożona impulsywnością, chaosem bodźców (jak w nadpobudliwości). Często kłopoty w szkole (np. niezrozumienie ze strony nauczycieli), ale nie z powodu samych tików, lecz z powodu tej impulsywności, braku kontroli, które zaburzają tok lekcji. Co robić, gdy mamy do czynienia z dzieckiem z tikami? -> mocny sygnał dotykowy w obszarze tikania i uspokajające slowa. Najgorzej jest dziecko upominać. Słaby dotyk może działać wręcz odwrotnie Tiki: - ruchowe - wokalne - czuciowe Rodzice czasami zarzucają dziecku wymigiwanie się od np. odrabiania lekcji, gdy tika w tym czasie. Ekspresja alternatywna -> uznaje się, że tiki maja wspólne podłoże neurologiczne z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Występuje to w zależności od poziomu lęku i poczucia kontroli. Wieksze poczucie kontroli -> zaburzenia o-k. U osób z tikami są większe zaburzenia w gospodarce dopaminą Tikanie a lęk. Lęk a zaburzenia obsesyjno-kompulsywne: - predyspozycje temperamentalne - dziedziczenie - wzmożone poczucie kontroli - większe poczucie lęku Utrata automatyzmu ruchu w przypadku leczenia farmakologicznego tików. Powstają też w związku z tym problemy tożsamościowe => są to osoby dowcipne, spontaniczne, „błaznowate”, a w trakcie leczenia to się zmienia. Czasem z tikami współwystępuje depresja „za maską”. W okresie adolescencji czasem pojawiają się tiki, które w zupełności później mijają. Często osoby tikjące mają słabą kontrole wewnętrzną. Tiki współgrają z mózgowym porażeniem dziecięcym.

Moczenie mimowolne

W wieku 6 lat zaburzeniem tym jest dotkniętych około 15 % dzieci. Odestek ten spada u 18-latków do 1%. W wieku do 5 lat moczenie jest tak samo częste u chłopców jak i dziewczynek, ale chłopcy 11 letni moczą się dwukrotnie częściej niż dziewczynki.

Wiek umysłowy - 5 lat

najczęstszą przyczyną izolowanego moczenia nocnego są zaburzenia czynnościowe układu moczowego będące powodem nieodpowiedniej proporcji dwóch parametrów: pojemności pęcherza moczowego i objętości moczu „nocnego”. W prawidłowych warunkach pęcherz moczowy powinien do rana utrzymać mocz spływający z nerek w godzinach nocnych. Jeżeli te dwie wielkości są nieproporcjonalne dochodzi do przepełnienia pęcherza i zmoczenia łóżka.        W związku z tym można wydzielić dwie grupy dzieci. W pierwszej grupie pęcherz o prawidłowej pojemności nie jest w stanie utrzymać do rana zbyt dużej ilości moczu „nocnego”. Natomiast w drugiej grupie dzieci ilość moczu nocnego jest wyraźnie mniejsza w porównaniu do ilości moczu dziennego, a przyczyną przepełnienia pęcherza moczowego i moczenia nocnego jest jego zmniejszona pojemność. Są to przeważnie dzieci, u których współistnieje moczenie dzienne.        .

Moczeniem mimowolnym nazywa się bezwiedne, niezależne od woli dziecka oddawanie moczu, w okresie, kiedy dziecko powinno już kontrolować funkcje pęcherza. Moczenie mimowolne można podzielić z uwzględnieniem okresu wystąpienia dolegliwości na: - moczenie pierwotne - moczenie wtórne Inny podział uwzględnia porę dnia, w której moczenie się pojawia (ICD-10): -moczenie wyłącznie dzienne -moczenie wyłącznie nocne -moczenie mieszane (dzienne i nocne). Moczenie pierwotne - Dzieci, które nie mają problemów medycznych, moczą się jedynie w nocy i nigdy nie pozostawały suche przez co najmniej 6 miesięcy. Moczenie pierwotne trwa nieprzerwanie trwa od okresu niemowlęcego, dziecko to nigdy nie nabyło umiejętności prawidłowej kontroli zwieraczy. Te dzieci które moczą się podczas dnia wymagają większej opieki medycznej i mogą być poddane terapii behawioralnej tylko wtedy, gdy moczenie dzienne zaniknie. Moczenie wtórne - pojawia się po okresie, kiedy dziecko w pełni opanowało trening czystości, sygnalizowało i kontrolowało potrzeby fizjologiczne (ok. 5-7 lat). Moczenie uznaje się za wtórne, jeśli po co najmniej 6 miesiącach utrzymywania suchości dziecko znów zaczęło się regularnie moczyć. Gorsze rokowanie w porównaniu z pierwotnym Pierwotne Izolowane Moczenie Nocne - ta długa i nieco skomplikowana nazwa oznacza, że dziecko : moczy się w nocy od urodzenia (nie było przerwy w moczeniu dłuższej niż 6 miesięcy), w ciągu dnia dziecko nie popuszcza moczu, nie ma epizodów gwałtownie występującej potrzeby oddania moczu (tzw. naglące parcia), mocz oddaje bez żadnych dolegliwości w badaniach dodatkowych nie stwierdza się innych odchyleń od normy

Podstawą prawidłowego rozpoznania są: 1. wywiad 2. badanie dziecka a) badanie przedmiotowe b) badania laboratoryjne i obrazowe Moczenie jako zaburzenie (enuresis - F- 98) zdiagnozować można u dziecka, jeśli spełnione zostaną wszystkie z poniższych kryteriów: a) kalendarzowy i umysłowy wiek wynosi co najmniej 5 lat b) dziecko moczy się mimowolnie lub w sposób zamierzony do łóżka bądź w ubranie c) w przypadku dziecka do lat 7-miu występują co najmniej dwa przypadki zmoczenia, u dzieci starszych co najmniej jeden w miesiącu d) czas trwania moczenia wynosi co najmniej 3 m-ce e) wykluczone zostały inne zaburzenia psychiczne f) po badaniu lekarskim zostało wykluczone podłoże somatyczne: przed podjęciem jakichkolwiek psychologicznych oddziaływań diagnostyczno - terapeutycznych należy bezwzględnie wykluczyć somatyczne podłoże.

- metody behawioralne *metoda dzwonka i podkładki * program „suche łóżko * FSHT - pełnozakresowy trening domowy - leczenie psychologiczne farmakoterapia

W moczeniu pierwotnym dziecko nie budzi się po zmoczeniu. Dziś uważa się, ze u przynajmniej 50% tych dzieci przyczyna jest wolniejszy rozwój układu nerwowego. Pytamy rodziców przede wszystkim o pierwszy rok życia dziecka i jego funkcjonowanie w zakresie: - reakcje na bodźce - rozwój ruchu - rozwój mowy - napięcie mięśniowe - czy trudno ukoić wybudzone dziecko? - rysunki (jakość) ll v jeśli są zaburzenia związane z rozwojem układu nerwowego, to jedyna metodą leczenia może być czekanie Dla niektórych dzieci dobre są metody behawioralne -> jeśli moczą się wtórnie; są to metody towarzyszące psychoterapii Często moczenie jest problemem dla rodziców, a nie dla dziecka, a metoda behawioralna pomaga im poczuć, że coś robią. Leczenie farmakologiczne jest mocno doraźne, więc polecane jest dla dzieci, które np. wyjeżdżają na wycieczkę

Zaburzenia komunikowania się

Mutyzm

0,02 %, a wśród dzieci leczonych psychiatrycznie - 0,1%

Między 3 a 5 r. ż.

a) Czynniki biologiczne: - organiczne uszkodzenia mózgu - opóźniony, dysharmonijny rozwój psychoruchowy - zaburzenia rozwoju mowy b) urazy psychiczne c) cechy osobowości: - społeczny lęk - wycofywanie się - nieśmiałość - kontrolowanie i manipulowanie otoczeniem - stawianie biernego oporu d) wzorzec rodziny -> pasywny ojciec, chłodny, czasem agresywny, starszy; lękliwa matka

- stała odmowa mówienia w co najmniej jednej sytuacji społecznej - poza tą sytuacją dziecko prawidłowo mówi i rozumie

Wg ICD-10

Opóźnienie rozwoju mowy

3-4 r. ż. Częściej chłopcy.

Wśród przyczyn zewnętrznych należy wymienić rodzinę, otoczenie, które jest mało zainteresowane niemowlęciem. Są matki mało mówiące, które nie pobudzają dziecka do rozwoju mowy. Do przyczyn wewnętrznych zaliczyć można zaburzenia słuchu, które w zależności od stopnia ich głębokości izolują dziecko od mówiącego otoczenia. Ważną przeszkodą w rozwoju mowy stanowi upośledzenie umysłowe. Podobny wpływ mają organiczne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Duży wpływ na rozwój mowy mogą wywierać zaburzenia metabolizmu, jak fenyloketonuria czy histydynemia. Zaburzenia te wiążą się z czynnością ośrodkowego układu nerwowego. Zmieniona przemiana materii wywiera blokujące działanie na rozwój komórek nerwowych, i w ten sposób uszkodzony jest substrat, na którym w przyszłości rozwinąć się powinna mowa.

Dziecko z opóźnieniem albo mało mówi, albo wcale. Słyszy doskonale i prawidłowo spełnia polecenia słowne. Potrafi wymówić w izolacji prawie wszystkie głoski mowy, nawet sylaby, nie jest natomiast w stanie złożyć ich w słowo i wypowiedzieć ich gładko, w odpowiednim tempie. Poziom umysłowy tych dzieci - badany testami bezsłownymi - jest prawidłowy, zgodny z wiekiem.

Dziecko z opóźnionym rozwojem mowy czynnej musi być pod stałą kontrolą lekarza foniatry lub logopedy. Praca z dzieckiem powinna odbywać się w atmosferze swobodnej, bez przymusu, oczywiście z udziałem rodziców.

Rozwój mowy u małego dziecka przebiega wyraźnie zaznaczonymi etapami. Sześciomiesięczne dziecko powinno gaworzyć, czyli produkować dźwięki mowy, nie układające się w sensowną wypowiedź. Mając 12 miesięcy, dziecko winno wypowiadać kilka znaczących słów, a w wieku 24 miesięcy powinno wypowiedzieć proste dwuczłonowe zdanie. Mając cztery lata winno umieć opowiedzieć bajkę. Nie zawsze to jest zgodne z rzeczywistością. Przyczyn opóźnionego rozwoju mowy mamy wiele. Badacze zajmujący się tą problematyką (Jastrzębowska 2000) proponują następującą klasyfikację. 1. Samoistne opóźnienie rozwoju mowy - które jest „Konsekwencją zakłócenia rozwoju” 2. Niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy, które jest konsekwencją zaburzeń rozwoju. Niekorzystnym następstwem opóźnionego rozwoju mowy są trudności w nauce czytania i pisania.

---