Ignacy Krasicki Wybór liryków
opracował Sante Graciotti
1. Liryka w Europie w wieku XVIII:
W wieku XVIII w większości literatur europejskich dominowała proza (ze względu na racjonalizm poprzedniego stulecia - klasycyzmu, triumf reguł, a także oświeceniowy racjonalizm).
Zmierzch poezji widoczny jest w krajach będących kolebką francuskiego klasycyzmu
i początkowo francuskiego, a później przede wszystkim francuskiego oświecenia.
Zasadę tę łamie dopiero utrwalenie się rokoka, sentymentalizmu i preromantyzmu.
2. Liryka w Polsce wieku XVIII:
Literatura polska odradza się po epoce saskiej w wieku XVIII, ale nie jest to żadna rewolta,
a tradycja renesansu i baroku. Literatura drugiej połowy tego stulecia to wynik połączenia tradycji rodzimej z sugestiami współczesnych literatur oraz kultur obcych.
(Przykładowo - poezja pasterska wieku XVIII odwołuje się do nurtu wiejsko - bukolicznego baroku).
3. Cechy charakterystyczne polskiej liryki XVIII-wiecznej:
* epoka przedstanisławowska i epoka postanisławowska (druga z prądami: klasycystyczny - programowy, w literackim otoczeniu króla, arkadyjsko - sentymentalno - rokokowy wśród średniej szlachty i arystokracji).
Elżbieta Drużbacka - jedyna warta uwagi osobowość okresu przedstanisławowskiego (hagiografizm dewocyjny, alegoryzm teologiczny, wierszowane romanse przygodowo - sentymentalne), ewentualnie - Andrzej Załuski, Józef Epifan Minasowicz, Wacław Rzewuski.
Polski klasycyzm - sztuka naznaczona w treści mocnym zaangażowaniem moralnym,
w formie - racjonalną kontrolą środków ekspresji, czyli triumfem normy. Dominujące gatunki - monumentalne formy tragedii i epiki, moralizujące listy poetyckie, satyry, bajki zwierzęce
i poematy heroikomiczne („zabawne zwierciadło błazeńskiej epopei życia”).
Reprezentanci polskiego klasycyzmu - triada: Adam Naruszewicz, Ignacy Krasicki
i Stanisław Trembecki.
Etykieta klasycysty pasuje szczególnie do Krasickiego ze względu na: osobiste ideały horacjańskiego umiarkowania i stoickiej niewzruszalności, gatunkom, które uprawiał, nieufności do uczuć i zamiłowaniu do racjonalnej jasności przejawiającej się w wyborze artystycznej materii i jej organizacji.
Naruszewicz - urodzony liryk, tworzy poezję wykwintną i sentymentalną, która do barokowego patosu wnosi klasyczny układ, czerpie z pisarzy obcych (nie klasycystycznych).
Trembecki - klasycysta z motywacji pozapoetyckiej - udział w życiu dworu królewskiego, „libertynizm”. Nieklasycystyczne są u niego: szczerość wierszy erotycznych, wdzięk utworów rokokowych, bukolizm wierszy idylliczno - opisowych (chociażby Sofijówka).
Stan stanisławowskiego klasycyzmu oddaje przegląd Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych, zawierających bardzo dużo poezji, przede wszystkim lirycznej, głównie pasterskiej
i arkadyjskiej, m.in. F. Kniaźnina, A. K. Kossakowskiego, A. Naruszewicza,
J. Szymanowskiego, F. K. Zabłockiego. Tam tłumaczy się też Boileau i Woltera, tam piszą członkowie rzymskiej Arkadii.
Polska liryka sentymentalna - triada: Józef Szymanowski, Franciszek Kniaźnin, Franciszek Karpiński. Ich twórczość charakteryzowały: związek z tradycją literacką, stosunek do twórczości ludowej (schematy wierszowe, mitografia, folklor), zaangażowanie
w aktualne życie polityczne kraju (patriotyczny charakter twórczości, nie tylko poetyckiej).
U Karpińskiego ponadto widoczna jest twórczość religijna.
4. Liryczny świat Krasickiego:
* Cztery serie dzieł (gatunki czerpane z praktyki francuskiego klasycyzmu):
satyry - pełne gryzącego szyderstwa;
poematy heroikomiczne - pod znakiem rozbawienia (Myszeida, Monachomachia);
bajki - dojrzały owoc medytacji nad życiem;
proza powieści utopijno - pedagogicznych - Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki.
Literatura zaangażowana - obyczaje społeczne, o tonie nie-indywidualnym, a społecznym.
Krasicki był marnym narratorem.
Poeta refleksji nad historią, „baśnią życia ludzkiego”, a nie dziania się historii (stawiał na opis, nie na akcję), pisarz „moralnie zaangażowany”, przy czym zaangażowanie jest źródłem intelektualizmu jego poezji.
Poprzez poezję osądza rzeczywistość społeczną i ujmuje swe sądy w formy dzieła artystycznego.
Miejsca mityczne i ich znaczenie światopoglądowe.
Piękna przyroda, natura - pojawiająca się w jego utworach poprzez konotację wiejską, flora
i fauna - znamię autentycznego arkadyzmu. „Filozofia kącika”, marzenie o życiu wedle zasady poprzestawania na małym, według zasad Horacego i Kochanowskiego. Wieś - natura połączona została ze stoicko - epikurejskim ideałem życia w osamotnieniu.
Postulowana przez poetę mierność była mu w życiu codziennym obca - żył dostatnie, miła pieniądze, wszelkie wygody, darzono go zaszczytami, w twórczości poety funkcjonuje na zasadzie jego marzenia, namiętności etyczno - estetycznej, ideału.
Dążenie do utopii i pytania egzystencjalne.
Krasicki wierzy w miraż wyspy szczęśliwej, w możliwość przeniesienia nipuańskiej fikcji
w rzeczywistość polską, w możliwość powrotu „złotego wieku”. Projekt nowego świata oparty jest na filozofii mierności, wyzwolonego z prawa przemocy poprzez zrzeczenie się bogactwa i władzy.
Dwie są w twórczości Krasickiego rzeczywistości, do których dąży - mityczna
(w przeszłości) i utopijna w przyszłości).
Treść religijności jest zawsze poznaniem i percepcją Innego, odkryciem elementy transcendentnego, tkwiącego w człowieku. Udręka egzystencjalna prowadzi aż do percepcji Boga, przejawiającej się w zachwycie nad pięknem i wielkością świata.
Poetyckość poezji moralistycznej.
Krasicki, jako prawdziwy klasycysta, uważał poezję za służebną wobec rozumu - duże cykle poetyckie odpowiadają pierwotnemu zamiarowi, żeby pouczać, choćby bawiąc: rozumieć, pozwalać rozumieć, osądzać (satyry, poematy heroikomiczne, bajki).
Poezja moralistyczna Krasickiego wyobraża metaforyczny w stosunku do niej samej wizerunek rzeczywistości, deformuje postaci (hiperbolizując ich cechy, ukazując kwintesencję), jaskrawo pokazuje komedię ludzką.
Krasicki, nie wierzący w filozofię swojego wieku, wierzył jednocześnie w jego mity i utopie, dążenie do prawdy i piękna. Zaangażowanie intelektualne pozbawiło go poezji rozumianej jako osobiste wyznanie, ale sprzyjało jego poezji obywatelskiej i moralnej, jego refleksje nad ludzkim istnieniem upoetyczniając.
5. Wiersze:
1. Powązki
Powązki to słynny park w stylu rokokowym pod Warszawą, założony w latach 1770 - 1774 przez Izabelę Czartoryską (której to wiersz ten Krasicki wysłał wraz z listem).
Wiersz składa się z 4 czterowersowych zwrotek o rymach parzystych, każdą zwrotkę kończy fraza: Insze miejsca kształtniejsze / obfitsze / bogatsze / wspanialsze - nie masz nad Powązki.
Wiersz opisuje wgląd parku (gaik, wody, strumyk, drzewa owocowe, ścieżki, chata - Powązki stylizowane były na wieś) utrzymany w konwencji poezji „arkadyjskiej” (co dodatkowo argumentuje „zręczna prostota”, charakterystyczna dla niej). Operuje wieloma przymiotnikami.
Utwór mieści się w szeregu pochwał Powązek, zainicjowanych przez Duriniego
i Naruszewicza, kontynuowanych przez Kniaźnina i Trembeckiego.
2. Osobność
W wierszu tym poeta opisuje „spokojny kat”, który jest jego gabinetem pracy. Miejsce to daje mu poczucie bezpieczeństwa, chroni go przed światem zewnętrznym, pełnym nieznanych wyroków fortuny i losu, jest jego azylem. Tu znajduje dostatek i spokój duszy.
Dwa wątki - humanistyczna rozkosz w uczonej samotności oraz wiadomość, że życie już się kończy. Poeta, już niemłody, chce odpocząć po życiu pełnym wędrówek, dobrych i złych przygód.
Forma - 3 zwrotki po 6 wersów, rymy ababcc.
3. Nadgrobek chłopa
Wiersz nie był publikowany za życia poety, problemy z ustaleniem jego autorstwa rozstrzygnął Mieczysław Klimowicz.
Treść - opis skromnej, trawiastej mogiły kryjącej nieznanego z nazwiska, pochowanego ubogo chłopa, którego opłakała tylko żona i dzieci. Puentą utworu jest lakoniczne, ale dosadne stwierdzenie: Gdyby był jak pan kradał, wisiałby na drewnie.
Ośmiowersowy utwór jest zdecydowaną deklaracją na cześć ciemiężonego chłopa.
4. Wpośród okropnej zaciszy...
Wiersz opublikowany dopiero w 1934 roku, zapewne nieukończony. Składa się z dwóch sześcio- i jednego czterowiersza o rymach sąsiednich.
Zawarta w nim eksklamacja do „osobności” wiąże się z jednym z głównych motywów światopoglądowych Krasickiego.
Samotność źródłem szczęśliwości, siły, pomaga zebrać myśli i jest źródłem rozkoszy.
Podmiot wystrzega się dumy i bogactw, nie dosięga go przez to zazdrość innych. W puencie stwierdza: Mało mam, ale wystarczy.
5. Nadzieja
Utwór czterozwrotkowy, każda zwrotka czterowersowa, rymy krzyżowe abab. Dziewięciozgłoskowce wymienne z ośmiozgoskowcami, co jest dość nietypowe.
Wiersz napisany w krytycznej fazie insurekcji kościuszkowskiej. Dominuje w nim nastrój nadziei wyrażonej poprzez dwie postaci antycznej mitografii - żeglarza i rolnika.
Pierwsza zwrotka to szerge pytań o to, co robić w obliczu nieszczęścia, dwie kolejne są opisem wspomnianych postaci i ich pracy. Ostatnia jest podsumowaniem - nadzieja jest dla nich wszystkim, ufają, że ich los się odwróci.
6. Szczęśliwość
Utwór składający się z 5 zwrotek czterowersowych, w tym piąta krótsza (11-zgłoskowe wersy plus ostatni każdej zwrotki 5-zgłoskowy), rymy parzyste aabb.
wiersz podejmuje tematykę filozoficzną - propaguje postawę stoicko - epikurejską. Człowiek szczęśliwy przygotowany jest na wszystko, zachowuje spokój, jest dobry dla innych a dla siebie pobłażliwy, ludzki, stara się zdobywać wiedzę i nie być porywczym.
Wzór horacjański.