Jak zachowuje się dziś literatura?
Pytanie opracowane na postawie wstępu „Teorie literatury XX wieku” (Burzyńska, Markowski)
Wiek XX można uznać za wiek teorii literatury ponieważ właśnie wtedy otrzymała ona status osobnej dyscypliny. Na rozwój teorii literatury w XX wieku wpłynęły dwa wielkie przełomy
-przełom antypozytywistyczny który przyniósł jej naukową autonomię i skierował jej zainteresowania w stronę języka dzieła literackiego (tzw. zwrot lingwistyczny)
-przełom poststrukturalistyczny który z kolei tę naukowa autonomię podważył, powodując kolejne ważne zwroty teorii:
> zwrot pragmatystyczny (pytania o istotę literatury zastąpiły pytania o sposoby jej działania), >etyczno-polityczny (niemożność oddzielenia teorii od uwikłań moralnych i ideologicznych), >narratywistyczny (podważał niezależność języka teoretycznego od retoryki, strategii narracyjnej itd.)
>zwrot kulturowy, aktualna postać teorii literatury to teoria kulturowa gdzie na pierwszym panie są rozmaite praktyki interpretacji uruchamiające zróżnicowane konteksty kulturowe w jakich uczestniczy tekst literacki
Pierwsza połowa XX zdominowana została przez problematykę esencjalistyczną-stawiano sobie pytania „czym jest literatura”. Odpowiedzi które padały odwoływały się albo do tradycji wcześniejszych (np. teoria formalistów rosyjskich reaktywująca założenia estetyki Kanta) albo starały się określić własne kryteria w nawiązaniu do aktualnych koncepcji filozoficznych(teoria Ingardena) lub językoznawczych (teoria strukturalistów). Pojawiały się też tendencje próbujące pogodzić tendencje esencjalistyczną z aktualnymi przemianami w samej literaturze. Po przełomie poststrukturalistyczny pytania o istotę literatury osłabły. Zrezygnowano z pytań o istotę literatury na rzecz pytań o rozmaite formy oddziaływania literatury na odbiorcę. Jonathan Culler wyróżnił 4 sposoby działania danego tekstu:
-wymóg zrozumiałości
-tekst literacki skłania nas do refleksji nad użytymi środkami wyrazu
-prowokuje do namysłu nad znaczeniami
-dostarcza przyjemności w lekturze
Nastąpił zwrot wiedzy o literaturze w kierunku interpretacji, a tym samym jej odwrót od nauki. Współczesna definicja teorii literatury: szerokie, interdyscyplinarne, wielokontekstowe i zmienne historycznie uniwersum wszelkiej wiedzy użytecznej w procesie czytania literatury czyli dziedzina która wzbogaca literaturę maksymalnie dostarczając nowych kontekstów. Staje się czymś w rodzaju szeroko pojętej poetyki kulturowej która poszerza rozumienie literatury i tworzy nowe jej obszary.
Podsumowanie
W wieku XX teoria literatury przekształca się w poetykę kulturową. Najnowsze tendencje w wiedzy o literaturze:
-przesunięcie zainteresowań w stronę praktyk interpretacji
-odwrót od esencjalizmu i zwrot w stronę pragmatyzmu a więc rezygnacja z pytań czym jest literatura, pojawienie się pytań jak działa literatura
-poszerzenie obszaru interpretacji poprzez uruchomienie wszelkich możliwych kulturowych odniesień dzieła literackiego i włączenie rozmaitych dyskursów kulturowych (politycznych, estetycznych, rasowych, seksualnych) („płeć kulturowa” gender, odmienność gueer)