22. Jan Kochanowski Dzieła polskie, Proporzec, Jezda do Moskwy, Fragmenta, oprac. Alicja Siwek
Jan Kochanowski - „Dzieła polskie”
Jezda do Moskwy
1583 - opublikowany
1582 - prawdopodobnie napisany
Dedykowany Krzysztofowi Radziwiłłowi
Utwór poświęcony dokonaniom wojennym Krzysztofa Radziwiłła w walce z Rosja z 1581 roku
Bezpośredni zwrot do adresata (Krzysztofa) - w całym wierszu
Rozpoczyna się rozbudowaną metafora - Krzysztof zestawiony z młodym orłem, który obserwuje ataki i działania swojego ojca.
Krzysztof już jako młodzieniec poszedł w ślady ojca, broniąc ojczyzny i przynosząc chwałę całej rodzinie
Krzysztof: odważny , silny, mężny, obdarzony łaską bożą tak jak jego ojciec
Zarys charakteru i wcześniejszych dokonań bohatera
Zwycięstwa w walce z Rosjanami -> duma i ogromna radość ojca, sława dla całego rodu
Ojciec zwraca się do syna: wychwala ród Radziwiłłów, ich odwagę i męstwo w walce, mówi też o powinnościach wobec ojczyzny i nakazuje synowi, aby poszedł on w jego ślady
Walka to dla nich rodzaj spadku po przodkach, którzy zasłynęli na polu bitewnym
Relacja z jego działań wojennych w Rosji - rzeczowa, konkretna, bez cudownych zdarzeń, podobna do rzeczowej relacji kronikarskiej.
Wyliczenie działań wojennych i zwycięstw Krzysztofa -> podkreślenie jego odwagi, siły i męstwa
Utwór kończy się radą autora skierowaną do Krzysztofa, aby brał przykład z ojca, kroczył jego śladami, żył w cnocie, przynosił chwałę i sławę rodzinie.
Proporzec albo hołd pruski
1569 - napisany po hołdzie pruskim ( Albrecht i Zygmunt August)
Poemat
Poprzedzony przedmową
Głosi potęgę Rzeczypospolitej, jej zwierzchność nad Prusami i wzywa do jedności
Rozpoczyna się zwrotem do hetmana Jerzego Jazłowieckiego, wojewody ruskiego -> upamiętnienie wręczenia ręcznie tkanego proporca.
Wstęp - opis Jazłowieckiego -> zacny ubiór, złota korona, tron, złote jabłko, Ewangelia
Poeta wyraża wdzięczność zmarłemu ojcu Olbrychta - Albrechtowi, od którego otrzymał pomoc wsparcie, kiedy studiował w Królewcu
Kochanowski wspomina ziemię pruską za czasów panowania Albrechta -> kierował się on mądrością, najważniejsza była wiara i cnota
W Prusach zapanował pokój, zawieszono broń, wrogowie zostali pokonani, zaczęto budować miasta i drogi
Pokonani Krzyżacy wrócili z odwetem, aby pomścić przegraną
Syn książęcy bierze do ręki proporzec malowany drogimi farbami -> pokazuje on Prusy walczące o Mazowsze
Konrad Mazowiecki prowadzi przeciwko nim Krzyżaków
Margrabowiebranderburscy najeżdżają Pomorze, Krzyżacy przychodzą na pomoc, ale sami podstępnie zajmują te tereny
Wtedy na pomoc przybywają Polacy
Opis walk z Krzyżami od czasów Łokietka
Opis pokojów i unii zawartych pomiędzy Polską i Litwą
Wojny z Krzyżakami kończy hołd pruski
Na końcu Olbrycht klęczy w książęcym ubiorze, wziął od króla chorągiew, na której był czarny orzeł, z małym znakiem litery S, symbolizującej pierwszą literę imienia króla polskiego Zygmunta
Wspomniana została wyprawa różnych krajów sąsiadujących ze Słowianami, którzy się nie poddali. Została zapowiedziana potęga Słowian. Słowianie walczyli z ludami z północy. Olbrycht wziął proporzec i zaczęła się wojna. Wtedy rozpętała się burza, po czym skłócone narody wróciły do domu. Resztę dnia spędzili ucztując.
Król chciał zjednać dwa narody Polskę i Litwę. Gdy Polska i Litwa nie zawarły jeszcze unii, to Niemcy miały przewagę, ale po zawarciu unii między Polska a Litwa, kraje te stały się mocniejsze i zyskały przewagę nad Niemcami.
Autor zwraca się do króla, żeby ten jednał sobie ludzi i wprowadził pokój między nich.
Rzeczypospolita ma być bezpieczna.
Fragmenta
1590
Pieśń I - życie ziemskie pełne pokus, niebezpieczeństw, grzechów. Zwrot do Boga -> prośba o zesłanie łaski, która pomoże ludziom nie ulegać pokusom i osiągnąć zbawienie po śmierci
Pieśń II - życie ludzkie jest kruche, ulotne, nie ma w nim nic trwałego. Młodość jest lekkomyślna, szalona, nie myśli o starości, ani śmierci, ulotna tak jak całe życie. Należy wystrzegać się trosk i kłopotów
Pieśń III - Pochwała potęgi Boga, który stworzył wszechświat i wszystko co się w nim dzieje, to za sprawą jego mocy. Należy głosić jego potęgę. Nikt nie ucieknie przed śmiercią. Warto walczyć w obronie ojczyzny, wykazać się męstwem i odwagą, a sława, jaką wtedy zyskamy pozwoli nam być nieśmiertelnymi.
Pieśń IV - Trzeba przyjmować z pokorą wszystko, co życie nam przynosi. Woli boskiej nie da się zmienić. Nadzieja ma być podporą w niedoli.
Pieśń V - Bóg jest sprawiedliwy. Źli i bogaci mogą lękać się jego sądu, a biedni i skromni mają zapewnione życie wieczne. Bóg zsyła łaski i broni ludzi dobrych i pobożnych.
Pieśń VI - życie, młodość i piękno szybko przemijają tak jak zachodzi to w przyrodzie. Różnica jest taka, że jak człowieka dopadnie starość, to młodość już nie powróci. Historia człowieka, który chciał odzyskać młodość za pomocą czarów i ziół ->zamiast tego zginął. Zwrot do Hanny, by cieszyła się swoja urodą, a malarze, żeby utrwalili ją na płótnie. Nawiązania do postaci mitologicznych. Piękno to dar od Boga, więc nie można go zdobyć ani kupić.
Pieśń VII „ do zalotnej” - dziewczyna bawiąc się uczuciami podmiotu, daje mu nadzieje, czaruje, mąci w głowie
Pieśń VIII - cierpienia, żale i smutki kobiety, która musi jest nieszczęśliwa i zniewolona przez mężczyznę.
Pieśń IX - opis kobiecego piękna
Pieśń X - motywy mitologiczne, przywołuje się postacie takie jak Parys, Wenus
Pieśń XI - zawód miłosny, podmiot przejrzał na oczy, dostrzegł prawdziwe oblicze swojej ukochanej
Kolęda - wychwalanie Boga, prośba o zesłanie nadziei, łaski, wiary, miłosierdzia, dostatku, błogosławieństwa i opieki.
DO JEGO M. PANA MIKOŁAJA FIRLEJA - cnota jako najwyższa wartość w życiu.
Epitaphium - wszyscy zmierzamy ku śmierci, wola boska jest nieodwracalna, wszystko co się zdarzyło i to co się zdarzy to część boskiego planu wobec nas
Pieśń żałobna - prośba o łaskę bożą w cierpieniu po stracie żony i dzieci
Nagrobek Tęczyńskiemu - śmierć jest nieprzewidywalna i bezwzględna, nikogo nie oszczędza, odbiera życie nawet tym młodym, nikt nie może przed nią uciec.
Śmierci się nie bać, cnoty naśladować - dobry człowiek nie powinien się lękać śmierci, bo otrzyma zbawienie. Należy ufać Bogu i żyć w cnocie. Wszystko, co ziemskie przeminie, ale dobra sława może pozostać.
EPITAPHIUM KASPRA KOCHANOWSKIEGO,
PISARZA SENDOMIERSKIEGO. - krótki utwór wspominający dobrego człowieka, którego śmierć należy opłakiwać
1