Ania Przystanska

FRANCISZEK KSAWERY DMOCHOWSKI (1762- 1808)

• Ur. 2.12. 1762 w Oprawczykach na Podlasiu

• Pochodził z rodziny drobnomieszczańskiej, herbu Pobóg

• Wcześnie oddany do konwiktu jezuickiego

• Następnie przebywał w kolegium pijarskim w Drohiczynie

• Mając 16 lat wstąpił do nowicjatu zakonu pijarów

• Od 1778 przebywał w ośrodku pijarów w Podolińcu na Spiszu

• W 1783 był nauczycielem w szkole pijarskiej w Radomiu

• W 1785 przeniósł się do Warszawy na stanowisko podprefekta

• 1786-87 uczył w kolegium łomżyńskim

• 1788 powrócił do Radomia, gdzie był profesorem wymowy

• 1789 przebywał w Warszawie, gdzie wykładał prawo, nauki moralne, historię w szkole wydziałowej

• W pewnym okresie należał do najbliższych współpracowników Kołłątaja

• W 1793 został zastępcą przewodniczącego Wydziału Instruktarzowego Rady Najwyższej Narodowej

• Pracował jako dziennikarz w Gazecie Rządowej

• W 1795 wyjechał do Paryża i tam został członkiem Deputacji

• Przeszedł na protestantyzm i poślubił swoją uczennicę: Izabelę Mikorską

• Uczestniczył w tworzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk (był 2 lata sekretarzem)

• Wszechstronnie wykształcony, ambitny, nie ograniczony poglądowo

• Pierwsza jego biografia została napisana w 1808 roku

UTWORY:

• DEBIUT:

-debiut nie jest do końca wyjaśniono; domniema się, że Dmochowski włączył się w spór na temat utworu M.D. Krajewskiego Podolanka w stanie natury wychowana i w 1784 był autorem anonimowego tekstu: List Sandomierzanki do Podolanki

• Kolęda do narodu na rok 1785

• Podkreśla moralizatorskie i satyryczne zacięcie autora

• 1785- przekład poematu Sąd ostateczny Edwarda Younga

• Dedykacja dla Naruszewicza

• W drugiej edycji z 1803 dodał przedmowę, w której jeszcze dobitniej podkreślił podziw dla Younga; przytacza również fragment utworu Sebastiana Merciera Mon bonet de nuit, który również głosi pochwałę Younga

• Pojawiły się również elementy polskie: autor podkreśla wielkość wolności i bohaterów narodowych

• Przekład fr. Raju utraconego Miltona

• Obrazy dynamiczne

• Wyraziste wizualnie

• Brak groźnej, mrocznej aury

• 1786 bajka Orzeł i paw (nie zachował się ani druk, ani odpis) lub Paw w dobroci Pana Podstolego- nie ma jednak pewności, czy aby na pewno jest to dzieło Dmochowskiego

• Bajka alegoryczna

• Paw- przedstawia krytyczną ocenę postawy A.K. Czartoryskiego w związku z aferą Dogrumowej

• Bajka broni władcy, jego powagi i autorytetu

• Pracował nad szkolnymi podręcznikami: Książka pomocnicza do nauki etyki- O cnotach towarzyskich i występkach im przeciwnych

• Jasność

• Moralizatorski styl

• Adaptuje teksty i myśli Zach. filozofów

• Moralność= nauka o pożyciu z ludźmi

• Najważniejsze jest dobro publiczne, ważniejsze niż dobro jednostki

• 1787- Pochwała dobroczynności Jegomości Pana Karpia, chorążego upitskiego

• Pojawia się nowy wzór osobowy

• 1788 Sztuka rymotwórcza

- Dmochowski jest tu teoretykiem i kodyfikatorem jak również krytykiem

- jest to adaptacja poematu L'art. Poetique z 1673 Nicolasa Boileau

- treść zawiera:

• Ogólne zasady poetyki

• Reguły hierarchizacji gatunków lit.

• Koncepcje twórczości poetyckiej, jej źródła, role społ.

• Wzór pisarza

• Szkic dziejów rozwoju literatury narodowej

• Ocenę stan współczesnej literatury narodowej

- autor przywołuje dzieła o poetyce Arystotelesa, Vidy, Pope'a

- zauważamy ślady pism: Batteux, Marmonlela, Diderota, Merciera

- składniki koncepcji:

• Idee normy

• Przekonanie o racjonalizmie procesu twórczego- nadrzędny jest rozum i rozsądek

• Niezbędność narzucenia literaturze zasad odgórnych

- poezja powinna posiadać funkcje WYCHOWAWCZE, powinna być narzędziem PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

*BAJKA- ma cel moralny

*SIELANKA- przybiera konwencjonalny kostium dla treści ideologicznych

*ELEGIA- wyraża uczucia zbiorowe

*Oda- gani temat powstały z uczuć prywatnych

*SATYRA- gatunek czysto pedagogiczny

*EPOPEJA -kreuje wzniosłego bohatera jako wzór moralny

*KOMEDIA- - powinna uczyć powinności

-POETA- powinien posiadać talent i znajomość prawideł sztuki i modeli literatury; winien być etykiem

• Autor licznych broszur politycznych

• 1789- satyryczny- parodystyczny poemat Urywek bicza kręconego w Krakowie

• Popis złośliwej uszczypliwości wobec przeciwników;

• Popis umiejętności dostrzeżenia i wykpienia ich najdrobniejszych potknięć i niezręczności

• Ukazany tu został dar słowa autora, jego sprawność wierszowania

• Nieprzebiernie w słowach, środkach podkreślających kompromitację

• Bral udział w publikacji Do Stanisława Małachowskiego. Anonima listów kilka

• Przypisuje mu się autorstwo- jednakże niepewne: Do Jaśnie Oświeconego Książęca JMCi Karola Radziwiłła. Wojewody wileńskiego z okoliczności ofiarowanego Rzeczypospolitej legionu 6210 ludzi.

• Apel Do stanów z okoliczności uchwały sto tysięcy wojska

• Inwokacja i liczne apostrofy

• Zwięzłe wskazówki

• Sławi uchwałę i jej twórców

• Podkreśla ofiarność na rzecz wojska

• Oda Do Kołłątaja o sprawiedliwości

• Pochwała Podkanclerzego w reformie sądownictwa

• Pisma polityczne prozą

• Do JJWK Imci Pana Tadeusza Czackiego i Mikołaja Wolskiego z okoliczności pisma o Konstytucji 3 Maja

• 1790- Mowa o potrzebie i sposobie uczenia się łaciny

• 1790- publiczny przekład I pieśni Iliady

• 1792 w Lipsku pracował nad Konstytucją 3 Maja

• 1798 dokonał przekładu Nocy Younga

• W związku z przejściem na protestantyzm napisał utwory:

• Ksiądz małżonek

• Nic nowego, nic dziwnego

• Obrona Ks. Małżonka, czyli List na krytykę, która wyszła przeciwko niemu w 1800

• Zdanie o niedawno wyszlym dziele Pt. Ks. Małżonek

* w utworach tych potępia i usprawiedliwia ten czyn

• 1801 reagował Nowy Pamiętnik Warszawski, do 1805 roku wydał 20 tomów

- pamiętnik zawierał:

• Informacje o teatrze

• Literaturę polską i obcą

• Literaturę dawną i najnowszą

• Recenzje przekładów dramatów

• Recenzował nowości

• Omówienia działalności i działań uczonych oświeceniowych np. Konarskiego, Krasickiego

• 1800-1801- pełny przekład Iliady

• Wydał dzieła Krasickiego

• Pomagał Lindemu przy tworzeniu Słownika

• Pracował nad przekładem Eneidy

---