64. Podział terytorialny i rządowa administracja lokalna w II Rzeczypospolitej.
W chwili uzyskania niepodległości w 1918 roku, administracja polska spotkała się z pewnymi problemami. Poza władzami centralnymi na terenie Kongresówki i Galicji, na pozostałych obszarach kraju istniały tylko powiaty. W pierwszej kolejności należało utworzyć jednostki pośrednie - województwa. Z powodu różnych okoliczności (np. obowiązującego prawa zaborczego) zdecydowano się na zachowanie byłych granic rozbiorowych jako granice wojewódzkie.
Na mocy tzw. ustawy tymczasowej z 2 sierpnia 1919 (która de facto przetrwała do 1937 r.) z dziesięciu guberni Królestwa Polskiego (wraz z zachodnimi terenami guberni grodzieńskiej) utworzono 5 województw: białostockie, kieleckie, lubelskie, łódzkie i warszawskie. W Warszawie ustalono odrębne województwo.
1 kwietnia 1939 II Rzeczpospolita składała się z: 264 powiatów (w tym 23 grodzkich), 611 gmin miejskich (w tym 53 wydzielonych - z prawami gmin), 3195 gmin wiejskich oraz 40.533 gromad.
Z byłych terenów pruskich utworzono województwa poznańskie (1919) i pomorskie (1920).
Województwo śląskie powstało na mocy ustawy z 15 lipca 1920. Składało się z polskiej części dawnego pruskiego Górnego Śląska oraz polskiej części dawnego Księstwa Cieszyńskiego i było jedynym województwem przekraczającym dawne granice zaborów. Również jako jedyne w Polsce, województwo śląskie cieszyło się szeroką autonomią w zakresie administracji i ustawodawstwa. Podział administracyjny województwa śląskiego na powiaty został ustanowiony rozporządzeniem wojewody śląskiego z dnia 17 czerwca 1922 r. w przedmiocie ustroju powiatowego Województwa Śląskiego.
Ustawą z 3 grudnia 1920 zjednoczono administracyjny ustrój Galicji z tym wprowadzonym w byłym zaborze rosyjskim, tworząc 23 grudnia 1920 województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie.
Zgodnie z ustawą z 4 lutego 1921 na Zabużu utworzono województwa wołyńskie, poleskie i nowogródzkie. Ostatnim obszarem nowej Polski, który otrzymał status województwa była Ziemia Wileńska, tworząc województwo wileńskie dopiero w 1925 roku.
Łączna liczba województw w 1925 roku wynosiła 16 a liczba powiatów 281.
Stolicami województw na ogół były miasta duże (Warszawa, Kraków, Poznań), choć w kilku przypadkach były to miasta średnie (Łuck, Kielce), wręcz małe (Nowogródek). Siedziby powiatów były pod względem wielkości bardzo zróżnicowane. Niektóre miały większą liczbę mieszkańców niż stolice województw (Częstochowa, Radom, Gdynia, Bydgoszcz), inne były małymi miasteczkami, nawet wsiami (Janów Podlaski czy Stopnica). Istniejący podział administracyjny stanowił przedmiot krytyki.
W latach 20. wykazywano starania ku reformie administracyjnej, która zatarłaby ślady kordonów zaborowych. Postulowano m.in. podział Polski na pięć lub sześć województw, lecz takie skrajne projekty nie spotkały się z szerszym uznaniem. Poparcie zyskało natomiast przywracanie polskich nazw miejscowościom, których nazwy zostały zgermanizowane bądź zrusyfikowane (nie dotyczyło to jednak terenów dawnej Kongresówki, gdzie przetrwały nazwy carskiego pochodzenia typu Aleksandrów czy Konstantynów).
1 kwietnia 1932 roku nastąpiła masowa likwidacja powiatów. Zniesiono 21 najmniejszych bądź najsłabszych powiatów, głównie na terenie województw poznańskiego i krakowskiego. Równocześnie, w największych miastach zaczęły powstawać powiaty grodzkie. Łącznie 20 miast (wraz z Gdynią w 1929) zostało wykluczonych z otaczających je powiatów ziemskich i podniesionych do rangi odrębnych powiatów. Dwa powiaty (turczański i sarneński) zmieniły województwo.
W 1938 i 1939 roku przeprowadzono dwie reformy administracyjne, polegające głównie na przełączaniu powiatów między sąsiednimi województwami. W ramach reformy łącznie 25 powiatów (i pojedyncze gminy) zmieniły przynależność wojewódzką, często na zasadzie wzajemnej wymiany. Przeprowadzono także ujednolicenie podziału kraju na gminy i gromady. W październiku 1938 do Rzeczypospolitej zostało przyłączone Zaolzie.
65. Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej.
Na mocy tzw. ustawy scaleniowej z 1933 r. nastąpiła jednolita dla całego kraju organizacja samorządu. Organy samorządu zgodnie z przyjętymi zasadami dzielono na:
• wykonawczo-zarządzające
• stanowiąco-kontrolujące.
Ustawa przewidywała zespolenie organów wykonawczych na szczeblu powiatu i województwa z organami administracji ogólnej i pod przewodnictwem wojewody i starosty. Kompetencje działań organów uchwalających ograniczone zostały do spraw enumeratywnie wyliczonych, w razie wątpliwości istniała zasada domniemania na rzecz organów wykonawczych.
Samorząd gminny:
Do gmin włączone zostały wszystkie istniejące dotychczas obszary dworskie. Organami uchwalającymi w gminach była rada gminna, wybory do niej były jawne i pośrednie. Organ wykonawczy zarząd gminy składał się z:
• Wójta,
• Ławników wybieranych przez radę.
Czynnik fachowo - biurokratyczny reprezentował sekretarz. W gminach miejskich: rada miejska, zarząd miejski w skład, którego wchodzili:
Burmistrz (prezydent w miastach wydzielonych),
Ławnicy.
Samorząd powiatowy:
Samorząd powiatowy działał na obszarach powiatów oraz miast wydzielonych z powiatów. Organami uchwalającymi w powiatach były rady powiatowe. Rady powiatowe wybierały organ wykonawczy - wydział powiatowy działający ze starostą na czele.
Ustawa scaleniowa znacznie wzmocniła nadzór nad samorządem. Sprawowały go organy administracji ogólnej, czyli:
Minister spraw wewnętrznych,
Wojewodowie,
Starostowie,
Organy wykonawcze samorządu wyższego stopnia
66. Sądownictwo administracyjne w II Rzeczpospolitej.
Konstytucja marcowa z 1921 roku przewidywała powołanie wieloinstancyjnego sądownictwa administracyjnego z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym na czele. Najwyższy Trybunał Administracyjny utworzono na mocy ustawy z 1922 r. wzorowanej na rozwiązaniach austriackich.
Najwyższy Trybunał Administracyjny był sądem jednoinstancyjnym. Na mocy ustawy o Najwyższym Trybunale Administracyjnym utrzymano sądy administracyjne niższej instancji na terenach byłego zaboru pruskiego. Były to:
1) I instancja - wydział powiatowy,
2) II instancja - wojewódzkie sądy administracyjne,
3) III instancja - rewizyjna a Warszawie.
Nadzór nad Najwyższym Trybunałem Administracyjnym powierzono Prezesowi Rady Ministrów.
Skład:
• I prezes,
• Prezesi
• sędziowie.
Wszyscy posiadali wykształcenie prawnicze, a na mocy rozporządzenia z 1932 r. 1/3 kwalifikacje sędziowskie.
Najwyższy Trybunał Administracyjny dzielił się na izby w liczbie od 2 do 5.
Właściwości Najwyższego Trybunału Administracyjnego określała Klauzula Generalna: kontrola zgodności z prawem aktów administracyjnych wydawanych przez organy administracji. Skargę do Najwyższego Trybunału Administracyjnego można było wnieść dopiero po wyczerpaniu toku instancji administracyjnych - mógł to zrobić każdy.
Kontrola legalności sprawowana przez Najwyższy Trybunał Administracyjny miała charakter następczy - dopiero po wydaniu decyzji administracji. Wyroki Trybunału były ostateczne. Najwyższy Trybunał Adm był sądem kasacyjnym
Inwalidzki sąd administracyjny ISA
Na podstawie ustawy z dnia 26 marca 1935 r. na okres przejściowy u boku Najwyższego Trybunału Administracyjnego utworzony został Inwalidzki Sąd Administracyjny. Miał on odciążyć Trybunał przejmując orzecznictwo w sprawach skarg na decyzje o zaopatrzeniu emerytalnym i rentowym inwalidów wojennych i wojskowych.
Inwalidzki Sąd Administracyjny składał się z:
• Przewodniczącego,
• Sędziów oddelegowanych przez pierwszego prezesa Najwyższego Trybunału Administracyjnego
• Ławników.
Postępowanie przed Inwalidzkim Sądem Administracyjnym toczyło się według przepisów obowiązujących przed Najwyższym Trybunałem Administracyjnym. Nie obowiązywał jednak przymus adwokacji, zaś sam sąd posiadał uprawnienia rewizyjne.
Sądy ubezpieczeń społecznych
Rozwój prawa ubezpieczeń społecznych spowodował konieczność zoorganizowania odrębnych sądów ubezpieczeń społecznych. Ustawa wprowadzająca system sądów ubezpieczeń został podjęta tuż przed wybuchem II wojny światowej 28 lipca 1939 r.
Dwuinstancyjny system tworzyć miały:
- okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych,
- Trybunał Ubezpieczeń Społecznych.
Trybunał Kompetencyjny
Dla rozstrzygania sporów o właściwość (sporów kompetencyjnych) między organami administracji a sądami administracyjnymi lub innymi sądami utworzony został w 1925 r. Trybunał Kompetencyjny z siedzibą w Warszawie. Część członków Trybunału Kompetencyjnego stanowili sędziowie NTA, część - Sądu Najwyższego, część zaś wywodziła się z grona znawców prawa (wskazywanych przez wydziały prawa uniwersytetów państwowych).
Trybunał Kompetencyjny rozpatrywał zarówno pozytywne jak i negatywne spory właściwe.
2. Polityczne organizacje konspiracyjne, Polskie Państwo Podziemne:
Partie polityczne: Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy.
Departamentem Oświaty i Kultury kierowali działacze Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (październik 1939), którzy wspierali tajne nauczanie, na UW, Politechnice Warszawskiej, UJ, Uniwersytecie Ziem Zachodnich. Zajęcia odbywały się w domach prywatnych. Za udział w nich groziło więzienie lub obóz koncentracyjny.
W 1942 utworzono Radę Pomocy Żydom ?Żegota?. Zajmowała się przekazywaniem do gett żywności, leków, ubrań, organizowała ucieczki z gett, fałszywe dokumenty, mieszkania, kryjówki. Przekazywała informacje o losie Żydów.
Polskie Państwo Podziemne miało wszystkie władze centralne (prezydent, premier, ministerstwa, sądownictwo) na emigracji. W państwie podziemnym można wyróżnić III zasadnicze struktury.
Pierwszą była struktura wojskowa - był to punkt wyjścia dla polskiego państwa podziemnego. Pierwszą
Drugą strukturą była struktura polityczna. Było to zaplecze polityczne zawiązane z grup, które przed wybuchem wojny znajdowały się w opozycji wobec
Trzecią strukturą państwa podziemnego był pion administracyjny. Od 1940 funkcjonowała Delegatura Rządu na Kraj. Delegat stał na czele aparatu Delegatury rządu, na który składały się centralne instytucje administracji podziemnej (tzw. Departamenty) oraz władze lokalne. Na ich czele stali lokalni Delegaci Rządu. Delegat Rządu był najwyższym reprezentantem władzy państwowej na terytorium kraju. W Warszawie utworzono wszystkie ministerstwa istniejące przed wojną. Najważniejsze to: Departament Spraw Wewnętrznych, Departament Sprawiedliwości, Departament Oświaty i Kultury, Departament Skarbu. Powołano także nowe ministerstwo - Ministerstwo Ziem Odzyskanych, które funkcjonowało od 1943 roku. Tworzono siatki administracji terenowej. Powstało także dobrze rozwinięte szkolnictwo podziemne. Tajne nauczanie było bardzo dobrze rozwinięte na terenie GG, w innych rejonach możliwości prowadzenia tajnego nauczania były bardzo ograniczone. Wydawano polskie pisma - najważniejsze to „Biuletyn Informacyjny” i „Rzeczpospolita”.
6. Generalne Gubernatorstwo:
Pod względem administracyjnym GG podzielone zostało na 4 dystrykty: krakowski, radomski, lubelski i warszawski. 1 sierpnia 1941 roku do GG przyłączono piąty dystrykt pod nazwą Galicji z siedzibą we Lwowie. Powierzchnia GG wynosiła wtedy 145,000 km2 z niespełna 17 mln mieszkańców. Na czele dystryktu stali szefowie dystryktu, noszący od 1941 roku tytuł gubernatorów dystryktu. Gubernatorzy dystryktów podlegali personalnie i rzeczowo generalnemu gubernatorowi. Gubernatorowi podlegał z kolei urząd szefa dystryktu oraz dowódca SS i policji. Powoływał i odwoływał on wójtów i burmistrzów, podejmował decyzje o konfiskatach majątków wspólnie z dowódcą SS i policji oraz dowództwem Wermahtu, zarządzał nad przejętym majątkiem poprzez powierników (wyłącznie Niemców). Administracją powiatów kierowali starostowie powiatowi (Kreishauptmann) i starostowie miejscy (Stadthauptmann) zwani również naczelnikami.
Na czele całej administracji w GG z wyjątkiem wojskowej stał Generalny Gubernator. Był on mianowany i podporządkowany bezpośrednio kanclerzowi Rzeszy. Generalny gubernator miał pod swoją kontrolą wszystkie działy administracji, łącznie z administracją sądową. Scentralizowaną i prawie nieograniczoną władzę generalnemu gubernatorowi zapewniało stanowisko kierownika NSDAP w GG, oraz pełnomocnika do spraw planu czteroletniego i Komisarza do spraw obrony Rzeszy. Siedzibą jego był Kraków.
Doradczym i wykonawczym organem generalnego gubernatora był Urząd Generalnego Gubernatora, noszący od grudnia 1940 r. nazwę rządu. Kierownikiem rządu był sekretarz stanu, do maja 1940 r. funkcję tę sprawował dr Seyss-Inquart a później Genralny Gubernator powierzył to stanowisko drowi Józefowi Buchlerowi. Stałym zastępcą sekretarza stanu był podsekretarz stanu. Oprócz tego w skład rządu wchodzili: wyższy dowódca SS i policji, dowódcy policji bezpieczeństwa i policji porządkowej, komisarz Banku Emisyjnego, prezes najwyższego urzędu kontroli, kierownik dyrekcji generalnej monopoli i kierownicy oddziałów administracji. Rząd spełniał dwie funkcje, jedną była wykonawcza funkcja rządu, drugą stanowił rząd jako organ doradczy. Wyższy dowódca SS i policji był członkiem rządu jako organu doradczego, w którym zajmował miejsce jako pierwszy po sekretarzu stanu, natomiast nie brał udziału w pracach rządu jako organu wykonawczego.
Rząd jako organ wykonawczy generalnego gubernatora dzielił się na sekretariat i wydziały główne administracji:
- spraw wewnętrznych,
- finansów,
- sprawiedliwości,
- gospodarki,
- wyżywienia,
- leśnictwa,
- pracy,
- propagandy,
- budownictwa,
- poczty,
- nauki i oświaty,
- kolei.
Przy generalnym gubernatorze działali pełnomocnicy ministerstw i centralnych urzędów Rzeszy, a w Berlinie urzędował jego pełnomocnik.
Z organów administracji II Rzeczpospolitej pozostawiono jedynie organy wykonawcze samorządu z burmistrzami w miastach i wójtami w gminach wiejskich, oczywiście pod nadzorem niemieckim. Wójtom podlegali sołtysi. Burmistrzowie i wójtowie byli funkcjonariuszami administracji GG, powoływanymi i odwoływanymi przez gubernatorów dystryktów. Podlegały im zarządy miejskie i gminne. W większych miastach powołano niemieckich naczelników miast, którym podporządkowano burmistrzów. Kierownicze stanowiska w administracji zajmowali Niemcy, natomiast stanowiska sołtysów, wójtów i burmistrzów w większości były obsadzane przez Polaków. W okresie istnienia Generalnej Guberni liczba niemieckich urzędników (razem z funkcjonariuszami policji) wynosiła ok. 25 - 30 tys. osób. W roku 1941 liczbę polskich urzędników można zamknąć sumą 130 000 ludzi, w tym 40 000 polskich urzędników w administracji GG i 22 000 pracowników i funkcjonariuszy policji "granatowej".
Specjalne miejsce w administracji GG zajmowała policja. Jej kierownikiem był wyższy dowódca SS i policji, do 10. 11.1943 r. był nim gen. Kruger, po nim funkcję tą objął gen. Koppe będący do tej pory wyższym dowódcą SS i policji w Kraju Warty. Miał on uprawnienia do wydawania rozporządzeń policyjnych. Pełnił też funkcję pełnomocnika Komisarza Rzeszy dla umacniania niemczyzny, którym był Heinrich Himmler. Podlegali mu dowódca policji kryminalnej (Kripo), dowódca policji porządkowej, dowódca tajnej policji państwowej (Gestapo) oraz dowódcy SS i policji w dystryktach. Kompetencje policji były podobne do tych jakie miała policja na ziemiach wcielonych, sprawowała sądownictwo doraźne wobec wrogów Rzeszy, realizowała hitlerowską politykę wytępienia Żydów, zwalczała przeciwników reżimu. Często w administracji GG dochodziło do sporów kompetencyjnych między administracją cywilną a policyjną. Wyższy dowódca SS i policji wykazywał tendencje do niezależności. W 1942 doprowadził on do utworzenia sekretariatu stanu do spraw bezpieczeństwa w rządzie GG na czele którego stanął. Walka o nadzór nad siłami policyjnymi dotyczyła głównie utworzonej w 1940 r. przez Urząd Gubernatorski formacji tzw. służby specjalnej (Sonderdienst). W zamierzeniu miały one być niewielkimi siłami będącymi pod bezpośrednim zwierzchnictwem starostów miejskich i powiatowych, którzy nie mieli władzy nad stacjonującą w powiatach policją podporządkowaną bezpośrednio dowódcom SS i policji. Stanowiły one formację pełniącą służbę administracyjno - techniczną, jak strzeżenie mostów, budynków itp.
POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE :
-dwa piony cywilno-polityczny oraz wojskowy
-Służba Zwycięstwu Polski-a od grudnia 39 Związek Walki Zbrojnej-pion wojskowy
-1942 zwz przemianowano na AK-jej organem była Komenda Główna , a jej strukturę terenową dostosowano do przedwojennego podziału adm (okręgi , obwody i placówki)
-delegat rządu na kraj , delegaci okręgowi i powiatowi ?organizacja administracji podziemia . W kwietniu 1944 delegat rządu uzyskał rangę ministra i wicepremiera .
-aparat pomocniczy stanowiła delegatura samorządu podzielona na resortowe departamenty , które miały zbierać materiały na podstawie których mógł wykonywać decyzje , kierować i przygotować personel do objęcia urzędów po wyzwoleniu , opracowywać projekty ustaw .
-delegatura organizowała komórki administracji zastępczej w województwach , powiatach i gminach .
-POLICJA- Państwowy Korpus Bezpieczeństwa
-jako przeciwwaga dla PKWN delegat powołał Krajową Radę Ministrów .
-31 Grudnia 1943 powołano KRAJOWĄ RADĘ NARODOWĄ (KRN) ?opierała się na systemie terenowych rad narodowych ?wojewódzkich , powiatowych , miejskich i gminnych .
4. Administracja w Polsce Ludowej (1944-89)
Administracja centralna w latach 1944-1947
-władzę na terenach wyzwolonych w imieniu Krajowej Rady Narodowej objął PKWN
-PKWN-przewodniczący (E.Osóbka-Morawski) i dwóch wiceprzewodniczących .
-administrację podzielono na resorty , którymi zarządzali kierownicy resortów (14) .
-1 grudnia 1944 utworzono Rząd Tymczasowy a resorty przemianowano na ministerstwa .
1947-1952
-1947-Mała Konstytucja ?nie określała struktury wewnętrznej rządu , odsyłając w zakresie ilości , kompetencji i wzajemnych ministerstw do ustawy, która nigdy nie została wydana.
-w małej Konstytucji premier nie tylko przewodniczył RM , ale stał na jej czele.
-niekonstytucyjnym organem , który sprawował całą władzę było Prezydium Rządu , w skład którego wchodzili prezes i wiceprezesi RM , podsekretarz stanu oraz fakultatywnie inni ministrowie . Prezydium obradowało pod przewodnictwem Prezydenta RP ,który był przewodniczącym Rady Państwa , i I sekretarzem PZPR .
-zadania Prezydium Rządu : kierowanie pracami rządu i zastępowanie go w sprawach ważnych .
-rozbudowano system ministerstw branżowych ?w związku z wykonaniem planu sześcioletniego .
-Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów-organ pomocniczy i doradczy dla i przy RM .
-Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego ?przejęcie i scentralizowanie kompetencji w sprawach gospodarczych ?naczelny organ planowania gospodarczego . Komisja była jednoosobowa ,a jej przewodniczący był faktycznym zwierzchnikiem ministrów zarządzających resortami gospodarczymi .
1952-1989
-Konstytucja PRL z 1952r odrzuciła klasyczny trójpodział władz i dzieliła je na : organy władzy państwowej , administracji państwowej i sądowe .
RADA MINISTRÓW:
-naczelny wykonawczy i zarządzający organ administracji państwowej
-funkcje: kierowniczo ?koordynacyjne w stosunku do pozostałych naczelnych organów administracji , oraz określała stosunek działania całego aparatu administracyjnego .
-skład : Premier , jako przewodniczący , ministrowie oraz przewodniczący określonych ustawowo komisji i komitetów ustanowionych jako naczelne organy administracji państwowej ? przejściowo wchodził również prezes NIK. Prezesa i członków rady powoływał sejm .
-nowela z 1976 r traktowała premiera jako naczelny organ administracji .
Prezydium Rządu:
-Konstytucja 1952 nie mówiła nic o prezydium , a w 1957 r zostało ono zlikwidowane , bo ograniczało rząd , zostało przywrócone w 1969 uchwałą RM .
-rangę naczelnego organu administracji uzyskało w noweli z 1976r.
Ministrowie:
- naczelne organy administracji , kierujące jej określonymi działami .
-powoływani i odwoływani przez sejm , między kadencjami Rada Państwa na wniosek RM.
-podlegały im ministerstwa tworzone w drodze ustawy
-zasada jednoosobowego kierownictwa ministerstw
-zasada częściowej kolegialności w pracy ministerstw ? 1950-kolegia ministerstw jako organy opiniodawczo ?doradcze
Komisje i Komitety :
-naczelne organy administracji
-kolegialne i działające przy RM ?ich przewodniczący wchodzili w jej skład.
-przestały istnieć w latach ?80 .
Urzędy centralne :
-nie były naczelnymi organami administracyjnymi
-podlegały premierowi lub poszczególnym ministrom ?ich kierownicy nie wchodzili do RM
-przez cały okres PRL ministrów i ministerstw nie określono ustawowo
-niezależnie od ustawowego zakresu administracji centralnej podlegała ona kierownictwu PZPR ?wydziały istniejące w Komitecie Centralnym PZPR dublowały poszczególne resorty rządowe ?obowiązywała nomenklatura partyjna na stanowiskach państwowych.
ADMINISTRACJA TERENOWA W LATACH 1944-1990
1.lata 1944-1950
-statut tymczasowy KRN i ustawa z 11 września 1944 tworzyły podstawy do uczynienia z rad narodowych podstawowych ogniw . Zrezygnowano z nich pod koniec 1944 ?powrócono w 1950.
-od sierpnia 1944 zaczęto odbudowę organów administracji rządowej ?o przedwojennej strukturze . Dekret PKWN z 23 listopada 1944 restytuowano samorząd terytorialny powiązany z radami narodowymi ,którym przyznano zadania organów uchwałodawczych samorządu . Wprowadzono nowość w postaci samorządu terytorialnego na poziomie województwa . Wystąpił dualizm władzy i administracji ,który przejawiał się w istnieniu obok siebie pionu administracji rządowej i administracji samorządowej oraz rad narodowych .
-terenowymi organami administracji rządowej zespolonej byli , zgodnie z dekretem PKWN z 21 sierpnia z 1944 r wojewodowie i starostowie . Służbowo podlegali ministrowi administracji publicznej , a rzeczowo ministrom resortowym zależnie od sprawy .
-urzędy wojewodów i starostów utraciły charakter polityczny ( w por do II RP ) a z zakresu działania adm. ogólnej wyłączono Milicję Obywatelską .
-społeczną kontrolę nad organami administracji rządowej sprawowały odpowiednie prezydia
-organy wykonawcze samorządu terytorialnego : wydział wojewódzki(kierowany przez wojewodę lub zastępcę ) , wydział powiatowy( kier przez starostę ) , zarząd miejski (kier burmistrz lub prezydent ) , zarząd gminny(wójt) .Członków wybierały rady narodowe .
-jednoosobowe organy wykonawcze : prezydent , burmistrz wójt .
-rady narodowe ? organy uchwałodawcze , planowanie i kontrola administracji rządowej .
Wszystkie rady podlegały radom wyższego stopnia a te KRN , która ustalała kierunek ich działania .
-nadzór nad organami wykonawczymi powierzono organom administracji rządowej , wykonawczym samorządu wyższego stopnia oraz radom narodowym , a działy wojewódzkie podlegały ministrowi administracji publicznej
-1944 ?w miastach większych prezydenci przejęli funkcje przedwojennych starostów grodzkich
-1945-listopad- tereny zachodnie znalazły się pod wyłączną jurysdykcją Ministerstwa Ziem Odzyskanych , które istniało do stycznia 1949 . Oprócz zadań własnych koordynowało pracę innych ministerstw na tym terenie . Kierował nim W. Gomółka .Organami administracji na tym terenie byli okręgowi i obwodowi pełnomocnicy rządu .
-1946- na terenach odzyskanych ustalono podział administracyjny ?województwa , powiaty i gminy . Zniesiono autonomię śląska Do 1950 r. Ustalono nazewnictwo miejscowości : Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjokratycznych przy Prezesie Rady Ministrów) . Po 1950 zwiększono ilość województw co wiązało się ze ścisłym scentralizowaniem władzy .
2.lata 1950-1972/1975
-ustawa z 20 marca 1950 likwidowała samorząd terytorialny ?sprzeczność z zasadą centralizmu demokratycznego. Majątek samorządowy został przejęty na własność państwa . Zlikwidowano organy administracji rządowej zespolonej ?wojewodów , starostów i wójtów oraz wydziały wojewódzkie i powiatowe , zniesiono też organy adm.niezespolonej podległe ministrowi finansów , oświaty , a także terenowe jedn. Komisji Planowania Gospodarczego ? funkcje ich wszystkich przejęły rady narodowe , do których pierwsze wybory odbyły się dopiero w 1954r. Rady stały się terenowymi jednolitymi organami władzy państwowej w gminach , miastach i ich dzielnicach oraz w powiatach i województwach . Na ich czele stała od 1947r Rada Państwa posiadająca od 1952 charakter emanacji sejmu .
-Zadania rad :kierowanie działalnością gospodarczą , społeczną , kulturalną , ochrona porządku publicznego , własności społecznej , praw obywateli , uchwalanie terenowych budżetów i planów gospodarczych , współdziałanie w obronności państwa. Obrady odbywały się podczas sesji zwyczajnych w terminach ustawowych oraz zwoływanych przez rady nadzwyczajnych .
-organy wykonawcze : prezydia rady-kierował nimi przewodniczący .
-1954 ?ustawa z 25 września ?w miejsce gmin i gromad wprowadzono nowe gromady i w nich gromadzkie rady narodowe .Ich zadaniem miało być przede wszystkim aktywizacja produkcji rolnej .Obok gromad miały istnieć tzw wsie ustawowe ?zebrania wiejskie i sołtys. Jednocześnie utworzono osiedla z własnymi radami narodowymi .Miały one liczyć min 1000 mieszkańców. Mogły być wydzielone z obszaru gromady jako osiedla robotnicze , uzdrowiskowe , albo rybackie . Był to nowy typ jednostki podziału terytorialnego .
1972-1975
-29 listopada 1972 ustawa o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych
-1973-zmiany w wyższych jedn. podziału terytorialnego
-1975 ? stworzenie zasadniczego dwustopniowego podziału adm .
-gminy uzyskały status podstawowych jedn. podziału ter.
-zlikwidowano osiedla ?zostały włączone do gmin, lub stały się gminami
-przywrócono nazewnictwo : wojewodowie , prezydenci miast , gmina
-ustawa z 1972 powołała naczelników gmin
-Prezydium gminnej rady narodowej-kolegialne , reprezentacja na zewnątrz i koordynacja prac rady .
-1973 ustawa z 22 listopada-wojewodowie, naczelnicy , lub prezydenci miast uzyskali charakter terenowych organów adm państw. Prezydia utraciły charakter organów adm państwowej .
-ustawa z 28 maja 1975 r o dwustopniowym podziale administracyjnym oraz o zmianie ustawy o radach narodowych
Po 1989r.
-ustawa z 8 marca 1990r ustawa o samorządzie terytorialnym a 22 marca o terenowych organach rządowej administracji ogólnej oraz pracownikach samorządowych .
gmina: rada gminy i zarząd (wójt , burmistrz , prezydent ). Nastąpiła komunalizacja mienia publicznego .
PODSTAWOWE ZASADY USTROJOWE ADMINISTRACJI PRL
-centralizm demokratyczny
-praworządność socjalistyczna
-kierownicza rola partii
-udział mas pracujących w zarządzaniu państwem
-planowa działalność
-kierownictwo naukowe w administracji