3.WPŁYW REFORMACJI I KONTRREFORMACJI NA OŚWIATĘ I

WYCHOWANIE W EUROPIE I W POLSCE

Reformacja - ruch polityczny i społeczny doprowazil do rozłamu w kosciele katolickim , chcieli powrotu do orginalu pisma swietego

Kontrreformacja- ruch w kosciele katolickim zwalczajacy reformacje w celu odbudowania wlasnej potegi i wpływów

1. Marcin Luter (1483 - 1546) i jego stosunek do oświaty

• 1517r- tezy lutra

• najpierw twierdzil ze jego kościół sluzy potrzebom religii nie poszczegolnym warstwom spol.

• Pozniej twierdzil ze książęta są reprezentantami Boga na ziemi i mają prawo decydowania o religii poddanych

• całe szkolnictwo niemieckie związane było z kościołem Potępiał wszystkie przedmioty szkolne, metody nauczania i podręczniki. Szkoły porównywał często do piekła, nauczanie do mąk czyśćcowych chłopców, którzy nie wynosili ze szkoły niczego prócz sinych śladów nadużywanej stale rózgi.

• przetłumaczeniu Biblii na język niemiecki,

• Uczenie się więc w szkole łaciny i innych języków starożytnych traktowano jako marnowanie czasu.

• nauka wbija ludzi w dumę, rozwija w nich chciwość i skłania kler oraz prawników do oszukiwania niewykształconych.

• zaniku większości szkół.

• kurczyła się też działalność uniwersytetów.

• Zaczęto domagać się od Lutra odbudowy zniszczonego szkolnictwa.

• Luter zmienił zupełnie swój dotychczasowy stosunek do szkół i wykształcenia. Każde państwo potrzebuje wykształconych urzędników, chwała i potęga zależy od dobrze wychowanych i inteligentnych obywateli.

• Luter oddawał szkoły pod opiekę książąt

• władze państwowe mają obowiązek zmuszać rodziców do kształcenia swoich dzieci, szczególnie jeżeli są one wybitnie zdolne. w imieniu dobra publicznego.

• przymus szkolny- synów bogatych rodziców szlacheckich i mieszczańskiego pochodzenia. naukę łaciny, greki, języka hebrajskiego, -konieczne do badania Biblii.

• cenił język niemiecki, przetłumaczył nań Biblię i ułożył w tym języku wiele pieśni religijnych,

• uczyć się niemieckiego we wszystkich szkołach na równi z łaciną i greką.

• Po wojnie chłopskiej, zaczął zabraniać nauczania w szkołach języka niemieckiego, namawiał do zamykania szkół dla ludu.

• zalecał każdemu czytać Biblię. po wojnach chłopskich twierdził, jedynie uczniom najwyższych klas szkoły średniej.

• Wiedzę religijną ludu należało ograniczyć do pamięciowego opanowania małego katechizmu,

• Początkowo podkreślał- zapewnić wykształcenie każdemu dziecku; później -należy się to tylko najzdolniejszym chłopcom

• wychowanie ogółu młodzieży -poznania elementarnych prawd religijnych z krótkiego katechizmu..

• Oddal wychowanie młodzieży ludowej w ręce pastorów

• chciał, by synowie chłopów i rzemieślników pogodzili się z ciężkimi warunkami życia ekonomicznego i społecznego jako z nieuniknioną koniecznością.

• polecał wpajać ludowi przede wszystkim posłuszeństwo, pokorę, wierność i życzliwość panom.

• Nauczanie w niemieckich szkołach luterańskich dzieci chłopów i rzemieślników czytania oraz pisania - po śmierci Lutra. Główną

• księstwo Wittenberskie, wydało zarządzenie o obowiązku zakładania i prowadzenia przy każdej parafii szkółek. Miały one uczyć dzieci chłopów oraz drobnych mieszczan czytania, pisania, rachunków i śpiewu kościelnego. Nadzór nad szkołą sprawował pastor, nauka katechizmu -przymusowa i jeżeli rodzice nie posyłali na nią swych dzieci, podlegali karze. Nauczycielami -krawcy, stolarze i szewcy.

2. Działalność Filipa Melanchtona (1497 - 1560)

• odbudowy szkolnictwa średniego w Niemczech

• „wychowawca Niemiec”,

• Wiedza szkolna, według jego poglądów, polegała z jednej strony na poznaniu słów i rzeczy, z drugiej zaś na umiejętności jasnego przedstawiania własnych myśli.

• Zrozumienie starozytnych srodel, i znajomość gramatyki.

• . Zdobyte przez lekturę wiadomości uczeń powinien umieć zreferować ustnie i pisemnie, przy czym wzorem w wypowiadaniu myśli powinien być dlań Cycero,

• nauka wymowy -ostateczny cel nauczania.

• napisał w 1528r. dla Saksonii ordynację szkolną, którą potem naśladowały wszystkie miasta i państwa objęte ruchem luterańskim.

• głównym zadaniem szkoły było przygotowanie chłopców do pełnienia różnorodnych urzędów państwowych oraz obowiązków pastorów,

• utrzymanie władze świeckie

• gardził ludowymi szkołami nauczającymi w języku ojczystym.

• Zabraniał używania języka niemieckiego

• podział szkoły średniej na trzy klasy:

• pierwsza klasa początkujący zaczynali poznawać łacinę. alfabet gramatyk Dystychów Katona na pamięć. W języku łacińskim religia

• w klasie drugiej pogłębiali gramatyki, Bajki Ezopa Rozmówki Erazma z Rotterdamu, komedii Terencjusza i Plauta;

- do trzeciej klasy znający już dokładnie łacinę; dzieła Wergiliusza, Owidiusza i Cycerona logika i retoryka,

• szereg podręczników dla szkoły średniej, używane nawet w szkołach katolickich.

• Według jego wskazań zreformowano wiele uniwersytetów niemieckich: w Wittenberdze, Tubindze, Heidelbergu, Lipsku, Rostocku, Frankfurcie nad Odrą itp.

3. Myśl pedagogiczna Jana Sturma (1507 - 1589)

• najwybitniejszych znawców w Europie wymowy Cycerona

• uczęszczał do szkoły Braci Wspólnego Życia w belgijskim Liege,

• Zdobyte w Liege doświadczenie organizacyjne zastosował później w gimnazjum w Strasburgu. Po przejściu na luteranizm, został mianowany rektorem szkoły w -40lat.

• trzy szkoły łacińskie w różnych dzielnicach miasta. Połączenie- = dziesięcioletniego gimnazjum, -wzorem dla licznych szkół średnich.

• głównym celem każdego wykształcenia powinno być przyswojenie młodemu chłopcu zasad wyznawanej religii oraz umiejętności wypowiadania swoich myśli w pięknym łacińskim stylu.

• Pobożnością i znajomością religii każdy człowiek,

• umiejętność wymowy każdy wykształcony.

• łaciny powinny uczyć się dzieci od lat najmłodszych wcześniej niż języka ojczystego.

• gimnazjum sztrasburskiego dziesięć klas:

- 1 i 2 czytanie i pisanie w języku łacińskim oraz najprostszych form gramatycznych;

- 3 - 6 opanowaniem form i przepisów gramatycznych +lekturą utworów klasycznych;

- 7-10 - naukę retoryki.

• zasadnicze wykształcenie w szóstym roku życia nawet w piątym.

• Każda klasa dzieliła się na sekcje po dziesięciu uczniów, kierowane najzdolniejszych, -dekurioni.

• nagrody za pilność i dobre sprawowanie.

• Każda klasa własny, szczegółowy program, metody dydaktyczne i wychowawcze.

• program, obejmował bardzo wąski zakres materiału: religię, łacinę, grekę, lekturę wybranych utworów literatury klasycznej oraz logikę.

• głównycel szkoły, - wymowa łacińska.

• W klasach początkowych mały katechizm Lutra na pamięć- jedyne lekcje w języku niemieckim.

• W klasach średnich katechizm łaciński i zabranione używanie języka ojczystego także poza szkołą.

• Katechizmu i religii uczono w soboty i niedziele;

• inne dni śpiewali w języku łacińskim Psalmy

• religia nie stanowiła w niej głównego celu, - środek pomocniczy przy nauczaniu łaciny.

• nauczania retoryki. najwazniejsze

• o inne nauki nie dbał zupełnie nauczanie ich odkładał do pięcioletnich kursów wyższych, dla absolwentów gimnazjum.

• nacisk kładł natomiast na nauczanie literatury klasycznej, jako źródła wymowy i stylu.

• zwyczaj organizowania przedstawień szkolnych, -komedie Plauta i Terencjusza,

• rozprawy sądowe, z dzieł Cycerona.

• kształcił się tam przyszły hetman i wielki kanclerz Jan Zamoyski.

• Wywarł on duży wpływ na Kalwina oraz na zorganizowaną przez niego szkołę w Genewie.

• nie posuwała ona naprzód myśli wychowawczej; raczej wyraźnie ją cofała.

• Jego szkoła pozbawiała kulturę klasyczną starożytności jej ogólnoludzkich, humanistycznych wartości, sprowadzała ją do suchych reguł gramatycznych i formalnej zgodności przemówień uczniowskich ze stylem Cycerona. W wyniku tej praktyki wychowanek Sturma był w teorii dobrym, formalnie praktykującym chrześcijaninem i wybornym znawcą łaciny, zdolnym do przemawiania pięknym językiem Cycerona na każdy temat zgodnie ze wskazaniami religii. Brak natomiast mu było zupełnie znajomości otaczającego świata i jakiegokolwiek przygotowania do życia.

4. Powstanie szkół kalwińskich - Jan Kalwin (1509 - 1564)

• kościół powinien kontrolować ściśle wszystko, co łączy się z religią bądź zasadami moralnymi.

• W oparciu o te poglądy zorganizował w Genewie ustrój teokratyczny, wychowanie młodzieży według zasad moralnych i religijnych zawartych w dziełach Kalwina.

• członkowie stworzonego konsystorium wizytowali przynajmniej raz w roku każdy dom i badali dokładnie wiadomości dzieci oraz ich poglądy moralne.

• Szkoła powinna być utrzymywana przez państwo, ale jej metody wychowawcze, program i praca nauczycieli miały być ściśle kontrolowane przez władze kościelne.

• Kalwin nie interesował się szkołą elementarną w języku ojczystym, był jej przeciwnikiem.

• szkoły elementarnej z językiem ojczystym tylko dla chłopcow, którzy nie wykazują zupełnie zdolności do łaciny.

• Nie domagał się nigdy szkół dla dziewcząt,

• nie żądał też wprowadzenia przymusu szkolnego.

• Sądził, że dla ogółu młodzieży wystarczą wiadomości zawarte w opracowanym przez niego katechizmie.

• kalwinizm dopatrywał się głównej siły motorycznej w miejskiej gospodarce kapitalistycznej. Kalwinizm był głównie ruchem miejskim, popieranym przez bogatych kupców i drobne mieszczaństwo.

• główną rolę miała odgrywać religia,

• nigdy nie potępiał nauk świeckich -nauki świeckie są konieczne zarówno dla życia prywatnego, publicznego, jak i dla rozwoju kościoła.

• .Z powodu nieporozumień z przywódcami Genewy, Kalwin musiał ją opuscic- wygnanie do Strasburga, gdzie poznał organizację i metody pracy Sturma.

• zasady organizowania szkoły, która miała przygotować chłopów do urzędów świeckich i godności duchownych.

• Aby podnieść autorytet nauczyciela domagał się zrównania go w prawach z pastorami,

• Dopiero po powtórnym pobycie w Strasburgu powołał do życia gimnazjum oraz wyższe kursy nazwane akademią.

• podzial szkoły na klasy, klas na dziesięcioosobowe grupy z dekurionami na czele,- podobieństwo do sturma

• wprowadził w nim, 7 klas.

• 1-4 charakter wstępny, przygotowawczy. nauczanie języka francuskiego równolegle z łaciną.

• przywiązanie w gimnazjum znacznie mniejszego znacznie do poznawania dzieł i naśladowania ciceroniańskich wzorów literackich

• Gimnazjum genewskie było szkołą przygotowującą do wyższych kursów akademickich, dla kandydatów na pastorów w zakresie teologii oraz kandydatów na urzędników państwowych w zakresie prawa.

• Kursy te miały charakter zawodowy.

II Reformacja w Polsce:

1. Gimnazja humanistyczne w Elblągu, Gdańsku i Toruniu

• Cały obóz reformacyjny, dążył do unarodowienia kultury polskiej, do wprowadzenia języka narodowego do ceremonii kościelnych, do życia politycznego i umysłowego

• protestantyzm powołał do życia instytucję scholarchatu.

• Na jego członków wybierano wybitnych przedstawicieli społeczeństwa, zainteresowanych rodziców i nauczycieli.

• Scholarchat zapewniał szkole fundusze i opiekę, nadzór administracyjny, pedagogiczny, wpływ na ustalenie programu.

• Dzięki scholarchatom, religia nie przesłaniała nigdy wymagań życia codziennego i nie przeszkadzała w przygotowaniu dzieci do wzorowego wypełniania w życiu dojrzałym obowiązków społecznych, obywatelskich i prywatnych.

• Gimnazjum w Elblągu - było pierwszą luterańską szkołą na ziemiach polskich. Powstało w 1535r. pod kierownictwem holenderskiego humanisty, Wilhelma Gnapheusa,.

• w pierwszych Starał się głównie o spopularyzowanie programu oraz celów wychowawczych szkoły- widowiska i przedstawienia teatralne.

• udało mu się ściągnąć do szkoły wielu synów mieszczańskich, szlacheckich i magnackich nie tylko z Prus, ale także z Korony.

• po jego wyjeździe, obowiązki rektora przejął Andrzej Aurifaber, który upodobnił program gimnazjum do programów opracowanych przez jego Melanchtona

• ograniczenie godzin przeznaczonych na nauczanie gramatyki łacińskiej

• Uzyskane w ten sposób godziny przeznaczył na naukę arytmetyki, języka greckiego i historii powszechnej.

• Nauczanie reguł gramatycznych połączył z lekturą najwybitniejszych poetów,

• Retorykę opierał głównie na tekstach Cycerona,

• Poezja przez lekturę dzieł Wergiliusza.

• Jan Hoppe. Dzięki jego działalności gimnazjum stało się nie tylko wybitnie humanistyczną szkołą średnią, ale także podjęło ambitne starania o wprowadzenie kursów na poziomie uniwersyteckim.

• Jan Mylius i Michał Mylius - stałe kursy z zakresu teologii i filozofii, podniesienie poziomu nauczania łaciny i greki, retoryki i dialektyki.

• oddzielne klasy do nauczania języka niemieckiego oraz oddzielne do nauczania polskiego. Do klas niemieckich - młodzież polska Kursy języka polskiego -młodzieży niemieckiej z terenu Niemiec i Prus.

• Gdańskie Gimnazjum Akademickie -Rozpoczęła swoją działalność w 1558r. pod kierownictwem Jana Hoppego.

• czteroletnie gimnazjum oparte na programie Melanchtona, przepojone luterańskim duchem religijnym.

• zadaniem gimnazjum jest przygotowanie uczniów do życia, wychowanie ich na dobrych obywateli,

• następcy Hoppego, Henryk Möller, organizowaniu teatru szkolnego i przedstawień komedii Terencjusza,

• Andrzej Franckenberger -rozszerzył program nauczania, nowe przedmioty, jak muzyka, astronomia, historia, geografia, filozofia, etyka, a nawet elementy wykształcenia medycznego.

• gruntowną reorganizację gimnazjum. Dokonał w 1580r. Jakub Fabricius, dodając do dwie nowe klasy o charakterze akademickim, obejmujące siedem przedmiotów: matematykę, filozofię, prawo, historię, medycynę, poetykę i teologię.

• lektoratowi języka polskiego

• obowiązkowe nauczanie teologii nie tylko na kursach akademickich, ale we wszystkich klasach.

• powstało Collegium Medicum, pierwsza na ziemiach polskich organizacja naukowa lekarzy.

• katedra filozofii, prowadzona przez Bartłomieja Keckermanna

• Należy powołać specjalny urząd do spraw wychowania,

• we wszystkich miastach i wsiach szkoły dla dziewcząt i prowadzenia grono poważnych kobiet,

• dysputy publiczne.

• nauczanie matematyki. zaczęto w gimnazjum gdańskim wykładać teorię Kopernika,

• lektorat języka polskiego- wprowadzono szereg polskich dzieł literackich do obowiązkowej lektury szkolnej.

• szkoły prywatne, zwane szkołami pokątnymi. też szkoły prywatne dla dziewcząt. samorzutnie i działały bez żadnej kontroli.

• rada miejska wprowadziła obowiązek rejestracji tych szkół i uzyskiwania zezwolenia na ich prowadzenie.

• Gimnazjum Akademickie w Toruniu -zreformowanie w nowym duchu luterańskim działających szkół parafialnych oraz do założenia własnej szkoły średniej.

• w 1568r. wydaniem ordynacji gimnazjum -szkoła sześcioletnia, zbliżona do szkół Melanchtona.

• bogaty program humanistyczny z nauczaniem greki i łaciny

• wyraźne oblicze wyznaniowe z dużą ilością nabożeństw, modlitw i kazań.

• dysput, deklamacji i przedstawień teatralnych.

• klasa polska, to jest rodzaj kursu języka polskiego przede wszystkim dla cudzoziemców.

• okres głębokiego upadku. Wydobyło się z niego. dzięki Henryka Strobandy

• zamiast sześciu - dziesięć klas opartych na programie Sturma.

• dodano dwuletnią klasę najwyższą, uczyć wszystkich nauk wykładanych na uniwersytetach.

• uzyskała tytuł gimnazjum akademickiego.

• trzy stopnie szkolnictwa: szkołę elementarną, w skład której weszły klasy najniższe; humanistyczną szkołę średnią oraz dwuletnie kursy akademickie przygotowujące do studiów uniwersyteckich.

• szóstym roku życia do osiemnastego

• zwiększenie liczby nauczycieli do dziewięciu

• ufundowaniem biblioteki oraz drukarni szkolnej,

• kursy nauki prawa i polityki, etyki świeckiej.

• organizacja scholarchatu (sprawami administracyjnymi i dyscyplinarnymi szkoły), podlegała „rada szkolna”, będąca władzą wychowawczą i dydaktyczną,

• przekształcenia go w protestancką szkołę wyższą- Henryk Stroband. Nie zgodzili się

1. Szkolnictwo kalwińskie w Polsce

• W 1551r. zaczęła swoją działalność szkoła w Pińczowie pod kierownictwem Grzegorza Orszaka.

• Przybyły jesienią 1556r. do Pińczowa ze szwajcarskiej Lozanny młody Francuz, Piotr Statorius

• zachodzi konieczność sprowadzenia jeszcze jednego nauczyciela z zagranicy. Był nim zaprzyjaźniony ze Statoriusem Francuz Jan Tenaudus, również wykształcony w Szwajcarii. Ponadto gimnazjum musiało przyjąć w tym czasie jeszcze jednego nauczyciela Polaka.

• Statorius i publikuje jej zasady wydając Urządzenie gimnazjum pińczowskiego.

• stworzył gimnazjum czteroletnie, a właściwie trzyletnie,

• 1 była przeznaczona na naukę czytania i pisania oraz katechizmu kalwińskiego w języku polskim.

• Właściwe wykształcenie humanistyczne w 2 kl gramatyki łacińskiej i lektury Dystychów Katona,

• 3 i 4 - uzupełniały znajomość przepisów gramatycznych, zaznajamiały uczniów z dziełami najwybitniejszych pisarzy rzymskich, dialektyki i retoryki oraz języka greckiego.

• zajęciach dodatkowych - arytmetyki, muzyki, śpiewu. języka niemieckiego,

• Program nauczania jednostronny. filologiczno - literackie.

• język polski- katechizm tłumaczenie dzieł literackich listów

• bardzo szczegółowych przepisów organizacyjnych podział na klasy, dokładny program nauczania, ustalenie ilości zajęć przed - i popołudniowych, tematów ćwiczeń, określenie nabożeństw, kazań, modlitw itp., wyznaczenie godzin na zajęcia dodatkowe, opracowanie przepisów regulujących postępowanie i karność uczniów

• dni wolnych od nauki, świąt i letnich wakacji.

• kwestii opłat za naukę. 12groszy kwartalnie. dzielono równomiernie między czterech nauczycieli szkoły, odliczając niewielki procent dla ubogich uczniów.

• wyznaczenie podręczników dla każdego przedmiotu.

• . Ponieważ Statorius był od początku zwolennikiem nowych prądów gimnazjum pińczowskie stało się pierwszą szkołą ariańską w Polsce.
  

1. Szkolnictwo ariańskie

• Szkoła Wojciecha z Kalisza w Lewartowie -przekształcona z kalwińskiej na ariańską szkoła w Lewartowie lubelskim.

• Jej rektor, Wojciech z Kalisza, organizację i program nauczania jak w pięcioletnim gim Sturma

• Nauka wymowy nie była związana z religią, z doskonałością moralną.

• Religia jej nauczanie ograniczyło się tylko do lektury Biblii i śpiewania psalmów.

• etyki świeckiej.

• ekonomię, racjonalnego gospodarowania i zarządzania prywatnym majątkiem.

• polityka - wyjaśniała ona zasady życia codziennego i wskazywała sposoby zarządzania państwem.

• prawa; nie tylko o prawach państwowych, ale też o prawach natury.

• retoryka - miała charakter polityczny; przygotowywała do wygłaszania przemówień

• równouprawnienie w klasie retoryki łaciny z językiem polskim oraz niemieckim,.

• nauka fizyki (wiadomości o niebie, ziemi, morzach, o wszystkich rzeczach stworzonych i tych które poznaje się przy pomocy zmysłów),

• medycyny (szkoła nie mogła jednak jej nauczać, żeby nie przeciążać programu).

• Arytmetyka została ograniczona tylko do czterech działań i reguły trzech.

• astronomii, astrologii, muzyki (polegającej na zbiorowym śpiewie psalmów).

• Gimnazjum w Rakowie - upadek szkoły lewartowskiej zmusił starszyznę ariańską do otwarcia w Rakowie w 1603r. centralnej szkoły całego wyznania.

• szkoła średnia, pięcioklasowe pięcioletnie gimnazjum humanistyczne

• Rektorem został Joachim Stegmann.

• obowiązek pracy fizycznej, któremu mieli podlegać wszyscy uczniowie

• należyte przygotowanie uczniów do życia.

• większość uczniów była pochodzenia szlacheckiego usiłowano w łatwy sposób przygotować ich do kierowania Rzeczypospolitą.

• łaciny (nie głównego celu studiów; narzędzie porozumiewania się z ludźmi,).

• retoryki (zagadnień dla niej szukano nie w literaturze starożytnej, lecz w ówczesnym życiu).

• ekonomii, etyki, historii Polski

• polityki.

• nauka prawa.

• nauki przyrodnicze

• matematyki konieczną arytmetyki -dość skromnie ale wysoki poziom geometrii, traktowana jako „miernicka nauka

• etyka. wyjątkowe znaczenie- mniej ważną rzeczą jest, jak ktoś wierzy, lecz jak żyje i postępuje.

• propagowało zasady tolerancji religijnej

• w szkole nieznane były lekcje religii.

• uczęszczali codziennie rano przed lekcjami do kościoła w celu wysłuchania kazania

• Chłopcy należący do innych wyznań mieli w tym czasie odprawiać swoje modlitwy w domu.

• W dniach świątecznych udawać się na nabożeństwa do najbliższych kościołów ich wyznań.

• życie religijne jest sprawą prywatną człowieka,

• wzorowa dyscyplina. Przepisy szkolne wymagały,

• Normowały również dokładnie obowiązki nauczycieli.

• szkoła dopuszczała kary fizyczne za każde przewinienie ostrzegając nauczycieli przed ich nadużywaniem..

• uznała oficjalnie. pedagogów prywatnych, czyli korepetytorów i usiłowała regulować ich pracę.

6

---