Rodzinny system alkoholowy



Powstanie systemu alkoholowego = pojawianie się uzależnienia w rodzinie



moment kluczowy - decyzja współmałżonka o rozstaniu z osobą uzależnioną lub tez
pozostaniu z nią i zainicjowaniu procesu adaptacji siebie i rodziny do choroby partnera.



prowadzi to do zahamowania rozwoju członków rodziny, nie uwzględniania ich
indywidualnych potrzeb



procesowi adaptacji rodziny do sys. alko. towarzyszy przeformułowanie dotychczasowych
zasad i reguł - największy wpływ na kształt tych działań ma osoba alkoholika - wywiera on
coraz większy wpływ na życie pozostałych członków rodziny ---> przez co nowe zasady i
reguły odpowiadają głównie potrzebą alkoholika a ich celem jest zapewnienie osobie
uzależnionej komfortu picia i możliwości unikania negatywnych konsekwencji



nowe reguły mają charakter sztywny, dezadaptacyjny, stopniowo stają się coraz bardziej
rozbieżne z naturalnymi potrzebami rodziny

Reguły specyficzne dla funkcjonowania systemu alkoholowego według Wegscheider-
Cruse:

1. Picie alkoholu przez osobę uzależnioną jest najważniejszą sprawą w życiu rodziny,

wokół której tworzą się trwałe interakcje i kierunki działania

2. Alkohol nie jest przyczyną rodzinnych problemów (mechanizm zaprzeczenia)
3. Alkoholik nie ponosi odpowiedzialności za swoje uzależnienie
4. Wszyscy członkowie rodziny powinni za wszelką cenę dążyć do stanu równowagi i

utrzymania statusu quo rodziny

5. Wszyscy członkowie rodziny są zobowiązani do podjęcia roli Wspólnika, w którą

wpisane jest nieustanne ochranianie osoby uzależnionej i jej picia

6. Nie wolno rozmawiać o tym co się dzieje w rodzinie zarówno między sobą, jak i z

osobami z zewnątrz

7. Nie wolno mówić o tym, co się naprawdę czuję w związku z uzależnieniem alkoholika

Z czasem reguły te przestają pełnić rolę regulacyjno-porządkującą przez postępujące usztywnienie i
dezadaptację, co prowadzi do pogłębienia patologii systemu - zaczyna dominować chaos,
niekonsekwencja brak stabilności i totalna nieprzewidywalność.

Sytuacja dziecka w rodzinie z problemem alkoholowym



dzieciństwo w rodzinie z problemem alkoholowym bardzo często jest doświadczeniem
traumatycznym - wpływa na funkcjonowanie osoby w ciągu całego jej życia



zazwyczaj --> źródło trwałego psychicznego urazu obejmującego: zanik normalnych funkcji
samozachowawczych w obliczu nieuchronnego niebezpieczeństwa. Pojawienie się takiego
stanu rozpoznajemy po tym, że jednostka uznaje iż niebezpieczeństwo jest nieuniknione i
poddaje się mu



Dwa typy urazu: rozmyty i ostry



URAZ ROZMYTY - długotrwałe, trudne doświadczenie emocjonalne, które charakteryzuje
poczucie niepokoju, chaosu, nieprzewidywalności i braku oparcia



URAZ OSTRY - związany z pojedynczym lub powtarzającym się traumatycznym
doświadczeniem bólu, przemocy, upokorzenia lub wykorzystania seksualnego.



Dzieci alkoholików doświadczają obu typów urazów - przy czym częściej ma miejsce typ
rozmyty (u źródła tego typu leży ciągłe utrzymywanie statusu quo rodziny)



Siła urazu bywa tak duża że zarówno u dzieci jak i później u osób dorosłych może wystąpić
PTSD

Podstawowe syndromy stresu pourazowego u DDA według Cermaka:

1. skłonność do przeżywania urazu wciąż na nowo na skutek obsesyjnego myślenia o rodzinie i

kompulsywnego powtarzania zachowań oraz uczyć w odpowiedzi na wydarzenia
przypominające pierwotny uraz

2. poczucie odrętwienia psychicznego oraz poczucie izolacji
3. nadmierna czujność, u której podstaw leży lęk
4. poczucie winy charakterystyczne dla osób, które przeżyły katastrofę (często przyjmuje postać

zaburzeń depresyjnych)

5. nasilenie się objawów pod wpływem wydarzeń przypominających pierwotny uraz



Doświadczenie emocjonalne dzieci z rodzin alkoholowych: napięcie, lek, dezorientacja,
samotność, zamrożenie uczuć, wyparcie własnych potrzeb ------> wykształcenie tzw. postawy
obronnej



Postawa obronna: tendencja do izolacji, czujności, ciągłego pogotowia emocjonalnego oraz
filozofia życiowa "aby przetrwać:" -----> prowadzi do destrukcyjnych zmian w
funkcjonowaniu dzieci: pojawia się skłonność do znieczulenia na doznania oraz niepewność
co do własnych spostrzeżeń, nie wykształca się umiejętność konsekwencji własnych
zachowań (może prowadzić do zaburzeń w planowaniu, realizacji zadań a nawet w zakresie
myślenia przyczynowo-skutkowego). Ponadto dziecko uczy się że jego subiektyne poczucie
bezpieczeństwa wzrasta, gdy podejmuje ono próby opanowania otaczającego je chaosu
poprzez kontrolowanie siebie, pozostałych osób czy wydarzeń ----> usilnie próbuje
kontrolować sytuację, której kontrolować się nie da co tylko nasila poczucie bezradności i
lęku



reguła "trzech nie": nie mów, nie ufaj, nie czuj. Nie mów - dziecko nie może z nikim
rozmawiać o przeżywanych emocjach i uczuciach wobec osoby pijącej oraz wynikających z
tego konsekwencji dla pozostałych członków rodziny = zakaz ekspresji samego siebie. Nie
czuj - dziecko uczy się, że lepiej dla niego kiedy nie doświadcza przeżywanych przez siebie
emocji - zwłaszcza tych, których ujawnienie groziłoby utratą rodzicielskiej miłości i akceptacji
np. złości na rodziców za to, że je ranią ----> może przejawiać się swego rodzaju
znieczuleniem emocjonalnym (ogólne obniżenie intensywności przeżywanych uczuć). Nie
ufaj - dziecko uczy się że nikomu, pod żadnym pozorem nie można ufać!(utrudnia to
wchodzenie w bliskie relacje z innymi ludźmi oraz korzystanie z ich pomocy)



dziecko przyjmuje zasadę --> aby przeżyć muszę zaakceptować wszystkie warunki, jakie
stawiają mi rodzice - skutkuje to przyjmowaniem przez dzieci specyficznych dla systemu
alkoholowego ról, które blokują rozwój potencjalnych możliwości jednostki, są sztywne i nie
uwzględniają zmian w otaczającej rzeczywistości. Są przy tym podejmowane w sposób
nieświadomy

Cztery podstawowe wzorce funkcjonowania dzieci w rodzinach alkoholowych

1. Rola Herosa - zwykle dotyczy najstarszego dziecka. Jego zadanie polega na byciu "wizytówką

rodziny" - świadczy ono przed ludźmi spoza systemu rodzinnego o tym, że rodzice są
wartościowymi osobami. Dodatkowo na jego barkach spoczywa podnoszenie poczucia
własnej wartości pozostałych członków rodziny. Aby to osiągnąć Heros jest skazany na
nieustanne dążenie do odnoszenia sukcesów, co ma służyć stabilizacji systemu
alkoholowemu rodziny. Zatem od najmłodszych lat internalizuje szereg dyrektyw: bądź
doskonały, sprawiaj innym przyjemność i dawaj i m to, czego pragną, nie ujawniaj
negatywnych uczuć, wyrażaj tylko pozytywne, NIE ROZMAWIAJ Z NIKIM O PICIU RODZICA. Z
racji tego, że często Heros nie jest świadomy motywacji jakie nim kierują, kompulsywnie
dąży do doskonałości i realizacji celu związanego z rolą w systemie przez całe życia.
Niepowodzenie skutkuje permanentnym poczuciem winy, poczuciem niedoskonałości,
nieadekwatności. Emocją która dominuje jest złość na rodziców, którzy nie udzielają mu
potrzebnego wsparcia oraz na samego siebie z powodu pomijania własnych potrzeb i
pragnień. Wypierana złość może skutkować późniejszymi chorobami psychosomatycznymi.
Jednak początkowo funkcjonowanie w tej roli może sprzyjać rozwojowi intelektualnemu
dziecka oraz uzyskiwaniu dużej akceptacji w gronie rówieśników, to z czasem uniemożliwia
nawiązywanie autentycznych i intymnych relacji interpersonalnych. Cena jaką płaci Heros
jest wysoka.

2. Rola Kozła Ofiarnego - najczęściej przypada młodszemu/kolejnemu dziecku w rodzinie.

Koncentrują się na nim negatywna uwaga pozostałych członków rodziny - co pozwala na
odwrócenie uwagi od głównego problemu systemu jakim jest alkoholizm. Drugie dziecko nie
mogąc otrzymać takiej uwagi i akceptacji jakiej doświadcza Heros decyduje się na
pozyskanie jej dzięki negatywnemu zachowaniu - gdyż lepiej być zauważonym w taki sposób
niż wcale. Postawa ta jest źródłem nieustannej frustracji i cierpienia. U jej podstaw leżą
intensywne picie Uzależnionego, niemożność zaspokojenia potrzeby kontaktu
emocjonalnego, brak pozytywnych wzmocnień ze strony rodziców, znacznie obniżone
poczucie własnej wartości. Złość i bezradność jest przejawiana w zachowaniach będących
wyrazem buntu wobec systemu (łamanie prawa, nadużywanie środków psychoaktywnych)
oraz zachowaniach autodestrukcyjnych. Kozioł Ofiarny nie potrafi przez to nawiązywać
bliskich relacji z rówieśnikami. Ze względu na brak wzorców w sferze relacji intymnych
nawiązuje on wiele relacji powierzchownych i skoncentrowanych na potrzebach własnego
Ja. Brak akceptacji w rodzinie kompensuje pełniąc role przywódcze w grupach rówieśniczych

3. Rola "Zapomniane Dziecko" - rodzi się w sytuacji, kiedy ze względu na postępujący chaos,

niemożliwe jest uzyskanie jakiegokolwiek zainteresowania ze strony rodziców czy
rodzeństwa. Dlatego też Zapomniane Dziecko izoluje się fizycznie i psychicznie od otoczenia,
stara się zaspokoić swoje potrzeby samodzielnie. Można powiedzieć, że jest to dziecko,
którego właściwie nie ma. Dla ZD prawie niemożliwe jest nawiązanie relacji i uzyskanie
wsparcia poza rodziną, wiąże się to z jego wyobcowaniem, samotnością oraz smutkiem i
przerażaniem, wynikającym z braku treningu społecznego w zakresie współpracy czy
rywalizacji oraz z przekonania że bezpieczeństwo jest możliwe tylko z dala od innych osób.

4. Rola Maskotki (Błazna) - przyjmuje ją zwykle najmłodsze dziecko. Jako że pojawia się ono w

rodzinie pogrążonej w ogromnym cierpieniu i chaosie związanym z postępującą chorą
alkoholika oraz nieskutecznymi działaniami podejmowanymi przez pozostałych członków
rodziny. Maskotka to ktoś przymilny, uroczy, pełen wdzięku, sprawnie rozładowujący
napięcia rodzinne przez właściwie dobrany dowcip lub właściwe "rozbrojenie" taty czy
mamy. Dramat tego dziecka polega na tym iż rodzina próbuje chronić je przed destrukcją,

której sama doświadcza, poprzez sukcesywne zaprzeczenia istnieniu jakichkolwiek
problemów. W tej sytuacji dziecko przezywa ogromny lęk i niepewność co do własnych
spostrzeżeń. W rodzinie nie ma przyzwolenia na ujawnianie przez Maskotkę uczuć
negatywnych - dziecko tłumi je co prowadzi do kumulowania nieokreślonego napięcia
psychicznego. Rozładowywane jest w sytuacjach nagłych i niespodziewanych zachowań
błazeńskich - jednak prawdziwa ich funkcja to rozładowywanie napięcia w rodzinie. Niestety
dziecko nie uczy się innych form radzenia sobie z chronicznym stresem i stosuje ten sam
wzorzec we wszystkich sytuacjach trudnych, których doświadcza. Otoczenie postrzega je
jako osoby niedojrzałe, z którymi dobrze jest się bawić ale nie można porozmawiać na
trudne tematy, dodatkowo nie dostrzega się że pod zewnętrznym uśmiechem kryje się
głęboko skrywany ból i cierpienie, lęk i obawa o swoich najbliższych.

Konsekwencje dorastania w rodzinie alkoholowej

Wychowywanie w takiej rodzinie może prowadzić do skutków negatywnych ale też pozytywnych.
Tego typu dziedzictwo rozwojowe może skutkować wykształceniem określonych, specyficznych
zasobów rozwojowych takich jak: spokój i opanowanie w sytuacjach trudnych, umiejętność opieki i
udzielania osobom potrzebującym itp. Niestety - najczęściej dla dzieci alkoholików jest to źródło
trwałych doświadczeń urazujących.

Syndrom DDA - specyficzny zespół cech funkcjonowania Dorosłych Dzieci Alkoholików. Wyróżnia
się tutaj między innymi:

I. Zgadywanie co jest normalne, a co nie, obsesyjne poszukiwanie norm i wartości oraz bardzo

sztywne ich przestrzeganie

II. Stała potrzeba bezlitosnego oceniania siebie i innych według skrajnych, czarno-białych

kategorii, przy czym ocena własnej osoby ma zazwyczaj charakter negatywny

III. Trudności w przeprowadzaniu swoich zamiarów od poczatku do końca
IV. Kłamstwa w sytuacjach, w których równie dobrze można by powiedzieć prawdę (W

rodzinach alkoholowych kłamstwo jest normą i podstawowym elementem systemu
rodzinnego)

V. Trudności w przeżywaniu radości i w zabawie, traktowanie siebie bardzo poważnie
VI. Tendencja do nadmiernej kontroli siebie i innych
VII. Trudności w nawiązywaniu bliskich relacji, intymnych relacji interpersonalnych oraz

świadome ich unikanie

VIII. Przesadne reagowanie na zmiany, na które nie mają wpływu (związek z doświadczeniem

bezsilności)

IX. Bezustanne poszukiwanie potwierdzenia i uznania
X. Przekonanie osoby o tym, że różni się od wszystkich innych
XI. Tendencja do bycia nadmiernie odpowiedzialnym lub nadmiernie nieodpowiedzialnym
XII. Postawa niezwykłej lojalności, nawet w obliczu dowodów na to że druga strona na to nie

zasługuje

XIII. Stosunkowa łatwość ulegania impulsom

Warto podkreślić, że aby mówić o DDA nie jest wymagane aby wszystkie powyższe czynniki
wystąpiły. Te które się ujawnią mają związek z ,czynnikami socjospołecznymi takimi jak: wielkość i

struktura rodziny, dalsi krewni, liczba rodzeństwa, różnica wieku między nimi, stan cywilny rodziców,
status społeczny, miejsce zamieszkania. Istotne jest też to kiedy rodzice stali się alkoholikami - czy
wstępował od zawsze czy pojawił się jako zaburzenie, w jakim wieku rozwojowym znajdowały się
dzieci. Po trzecie ważne jest to na ile alkoholizm zdominował funkcjonowanie rodziny i życie dziecka.
Ostatnią kwestią jest to które z rodziców piło/pije, czy jest to ojciec czy matka czy też oboje. Gdy
jedno z rodziców pozostaje trzeźwe istnieje szansa że stanie się ono dla dziecka oparciem i zapewni
poczucie bezpieczeństwa i ochronę oraz zapobiegnie wykształceniu się systemu alkoholowego :)