37 Gloria victis ( Chwała pokonanym)- powstanie styczniowe 1863-1864

podręcznik, str. 214-221

1. Przyczyny wybuchu powstania styczniowego:

1. brak nadziei na autonomię Królestwa Polskiego- słowa cara Aleksandra II- „ Żadnych marzeń, panowie” skierowane do Polaków w okresie tzw. odwilży ( wiosny posewastopolskiej- złagodzenie polityki cara po klęsce Rosji w wojnie krymskiej)

2. tłumione przez władze carskie manifestacje patriotyczne Polaków:

- noszenie biżuterii patriotycznej, tradycyjnego polskiego stroju ( kontusz, żupan), odzieży żałobnej

- uroczysty pogrzeb gen. Katarzyny Sowińskiej

• brutalne rozpędzenie manifestacji patriotycznej 8 IV 1861 r. na Placu Zamkowym- wojska carskie zastrzeliły około 100 uczestników)

3. polityka ugodowa wobec caratu margrabiego Aleksandra Wielopolskiego ( sprawował funkcję naczelnika rządu): niepopularnego wśród patriotów polskich

• spolszczenie szkolnictwa i administracji, utworzenie w roku 1862 Szkoły Głównej

4. działalność organizacji konspiracyjnych:

- „czerwoni”- radykalne hasła społeczne, młodzi konspiratorzy

* uwłaszczenie chłopów bez odszkodowań dla ziemian,

* zwolennicy szybkiego wywołania powstania

* uczestnicy manifestacji patriotycznych, sieć konspiracyjna- drukarnie, poczta, policja, administracja

* władze „czerwonych” Komitet Centralny Narodowy, który na początku powstania przekształcił się w Tymczasowy Rząd Narodowy

* główne postacie „czerwonych”: Stefan Bobrowski, Ludwik Mierosławski, Jarosław Dąbrowski, Ignacy Chmieleński

- . „biali”: * liberałowie, ziemiaństwo, przemysłowcy ( burżuazja), inteligencja,

* zwolennicy dyplomacji międzynarodowej, niechętni idei powstania,

* zapowiadali uwłaszczenie chłopów, ale z odszkodowaniami dla ziemiaństwa,

* główni przedstawiciele: Leopold Kronenberg, Marian Langiewicz, Andrzej Zamoyski

* przejęli władzę podczas powstania zmieniając Tymczasowy Rząd Narodowy ( „czerwonych”) na Rząd Narodowy ( władza wykonawcza i ustawodawcza, własna administracja, podatki, obligacje, sądy, policja

e. „branka” - bezpośrednia przyczyna wybuchu powstania styczniowego

Niespodziewany pobór do wojska carskiego, zarządzony przez margrabiego Aleksandra Wielopolskiego, by pokrzyżować szyki organizacjom przygotowującym powstanie ( listy imienne zamiast losowania). Zarządzona w dniach 14/15 stycznia 1863 r. stała się bezpośrednim powodem wybuchu powstania.

2. Wybuch powstania:

1. w nocy z 22/ 23 stycznia 1863 r. Komitet Centralny Narodowy „czerwonych” ogłasza wybuch powstania

2. przekształcenie Komitetu Centralnego Narodowego w Tymczasowy Rząd Narodowy

3. manifest Tymczasowego Rządu Narodowego: 22 I 1863

- wezwanie narodów: polskiego, litewskiego i białoruskiego do walki z zaborcą, - zniesienie różnic stanowych,

• uwłaszczenie chłopów i przekazanie na własność chłopom ziemi, którą uprawiali, za udział w powstaniu bezrolnym chłopom obiecano ziemię,

1. skromne siły powstańcze:

- brak amunicji i broni ( 6 tys. powstańców z 600 strzelbami), siły rosyjskie w Królestwie Polskim- 100 tys. żołnierzy

- w decydującym momencie powstania po stronie powstańców było 30 tys. słabo uzbrojonych przeciwko 340 tys. armii rosyjskiej

- w ciągu powstania udział wzięło w nim około 200 tys. powstańców

2. Władze powstania:

1. Tymczasowy Rząd Narodowy- „czerwoni”- dyktatorzy powstania: Stefan Bobrowski, Ludwik Mierosławski, Jarosław Dąbrowski

2. Rząd Narodowy- „biali”- od marca 1863 - Marian Langiewicz, Romuald Traugutt ( X 1863-IV 1864, stracony przez Rosjan na Cytadeli 5 VII 1864)

• stworzył państwo podziemne, pełnił władzę wykonawczą i ustawodawczą, zbudował administrację, wprowadził podatki, obligacje, sądy, policję)

3. Oddziały partyzanckie:

1. partie powstańcze to nieregularne oddziały, złożone z ochotników, posiadające różnorodne uzbrojenie i skład ilościowy

- w decydującym momencie powstania po stronie powstańców było 30 tys. słabo uzbrojonych przeciwko 340 tys. armii rosyjskiej; w ciągu powstania udział wzięło w nim około 200 tys. powstańców)

2. dowódcy partii partyzanckich: ks. Stanisław Brzóska ( jego oddział walczył najdłużej), Józef Hauke- Bosak, Marian Langiewicz, Edmund Taczanowski ( z wielkopolskiej Choryni ), Zygmunt Sierakowski, Francisco Nullo, Konstanty Kalinowski ( Białostocczyzna)

c. żuawi śmierci- doborowa jednostka założona przez Franciszka Rochenbruna, złożona w dużej części z zagranicznych ochotników. Nosili charakterystyczne czarne ubrania z białymi krzyżami na piersiach.

d. ważniejsze potyczki: odnotowano około 1200 starć: Staszów, Pieskowa Skała, Małogoszcz, Opatów, Żyrzyn, Grochowiska,

4. Skutki powstania:

1. represje popowstaniowe:

• egzekucje- stracono około 2 tys. powstańców,

• konfiskata około 1500 majątków ziemian i zsyłka powstańców i ich rodzin na katorgę ( ciężką pracę) na głąb Rosji na Syberię - około 40 tys. osób,

• zmiana nazwy Królestwa Polskiego na Kraj Przywiślański,

• rusyfikacja szkolnictwa i administracji,

• represje na Litwie- działalność generała- gubernatora Michała Murawiowa „Wieszatiela”

b.upadek pozycji ziemiaństwa

1. uwłaszczenie chłopów 2 marca 1864 r. przez władze carskie

---