Scharakteryzuj bezrobocie jako problem gospodarki
i społeczeństwa
Pojęcie bezrobocia naturalnego sformułował w 1967 r. Milton Friedman, czołowy przedstawiciel nowej ekonomii klasycznej. Obejmuje ono:
bezrobocie frykcyjne
bezrobocie strukturalne
Bezrobocie frykcyjne wynika z niedostosowania posiadanych kwalifikacji i miejsca zamieszkania do wymaganych miejsc pracy. Obejmuje ono także tę liczbę pracowników, którzy z różnych powodów zmieniają pracę i przejściowo, w okresie poszukiwania nowych miejsc pracy, są bezrobotni.
Bezrobocie strukturalne pojawia się wówczas, gdy w określonych regionach kraju lub gałęziach występuje zastój gospodarczy i napływające nowe roczniki w wieku zdolności do pracy nie mogą znaleźć zatrudnienia.
Ze wskazanych przyczyn pewna część pracowników będzie przejściowo znajdowała się bez pracy, tworząc naturalne zaplecze potencjalnego zatrudnienia. Naturalna stopa będzie więc zawsze towarzyszyć gospodarce rynkowej. Nie wywołuje ona zbyt wielkich napięć społecznych, natomiast zapewnia gospodarce rynkowej wysoką możliwość adaptacyjną do zmieniających się warunków wzrostu produkcji.
Istnienie bezrobocia naturalnego oznacz, że chęć podjęcia pracy i chęć zatrudnienia nie pokrywają się z ich realizacją. Występują bowiem różnice niedostosowania o charakterze frykcyjnym lub strukturalnym, które powodują, że zamierzenia zarówno po stronie pracodawców, jak i pracowników nie zawsze dają się w pełni urzeczywistnić.
Jednakże w gospodarce zawsze będą występowały ograniczenia utrudniające zatrudnienie wszystkich, którzy zgłosili gotowość podjęcia pracy przy płacy realnej.
Teoria naturalnego bezrobocia próbuje dość realistycznie interpretować faktyczne rozbieżności występujące między zgłoszeniami i ich realizacją zarówno po stronie pracowników, jak i pracodawców. Ta rozbieżność jest zjawiskiem trwałym, dlatego bezrobocie naturalne musi towarzyszyć ogólnej równowadze w gospodarce rynkowej.
Oprócz bezrobocia naturalnego, tradycyjna ekonomia neoklasyczna posługuje się pojęciem bezrobocia dobrowolnego. Jest ono spowodowane tym, że pewna część pracowników poszukujących pracy nie akceptuje poziomu płacy realnej. Byliby oni skłonni podjąć pracę, ale tylko przy odpowiednio wyższej płacy. Preferencje pewnej części pracowników nie pokrywają się rachunkiem opłacalności zatrudnienia stosowanym przez pracodawców. Dlatego ta część pracowników poszukujących pracy jest z wyboru bezrobotna, oczekująca na korzystniejsze oferty pracy.
Bezrobocie dobrowolne może zmienić swe rozmiary. Po okresie bezskutecznych poszukiwań pracy pewna część dobrowolnie bezrobotnych może zrezygnować z oczekiwań wysokiej płacy i zgodzi się pracować za odpowiednio niższą cenę. To rozumowanie zakłada istnienie elastyczności płac w dół oraz braku zasiłków dla bezrobotnych.
Istnieje także bezrobocie przymusowe. Nowa ekonomia klasyczna tłumaczy je istnieniem ustawowej gwarancji płacy minimalnej, a przede wszystkim działalnością związków zawodowych.
Bezrobocie przymusowe spowodowane jest względną sztywnością płac w stosunku do produktywności pracy. Gdyby płace były elastyczne, dostosowujące się do zmiennego poziomu produkcyjności pracy w zależności od rozmiarów zatrudnienia, wówczas zniknęłoby bezrobocie i pozostałoby bezrobocie naturalne i dobrowolne.
Najnowsze teorie płac zwracają uwagę na inny aspekt usztywnienia płac przez związki zawodowe. Płaca opłacana powyżej poziomu równowagi nie tylko przyczynia się do wyższego bezrobocia kraju, ale także stwarza silniejszą motywację do bardziej wydajnej pracy. Przedsiębiorców mało interesują społeczne skutki przymusowego bezrobocia. To problem dla państwa. Ich zainteresowania koncentrują się na wymuszaniu wyższej wydajności pracy odpowiednio do wyższego poziomu płac. Istotne jest to, by rosnące płace nie dokonywały się kosztem zysku przedsiębiorstwa, lecz znajdowały uzasadnienie w osiąganych efektach zatrudnionych pracowników.
Bezrobocie jako problem społeczny
Cofając się do lat trzydziestych XX wieku, bezrobocie było najtrudniejszym problemem społecznym. W najbardziej rozwiniętych krajach Europy i Ameryki Północnej wynosiło od 20% do 25% zasobów siły roboczej. Natomiast w Polsce stopa bezrobocia w 1931 r. Osiągnęła 21,2%.
Po II wojnie światowej, a głównie w latach sześćdziesiątych bezrobocie ponownie wzrosło powyżej przyjmowanej stopy naturalnej i stało się w wielu krajach zachodnich, jak i w Polsce, poważnym problemem społecznym.
Natomiast w 1990 roku bezrobocie w krajach UE obejmowało około 16 mln bezrobotnych. Mniej więcej połowa, tj. około 8 mln osób, pozostawała bez pracy dłużej niż rok, czyli należała do kategorii osób długookresowo bezrobotnych.
Bezrobocie jest z reguły większe na obszarach peryferyjnych wielkich miast, w rejonach słabo rozwiniętych, na obszarach poddanych restrukturyzacji w przemysłach surowcowych i przetwórczych. Brak miejsc pracy, złe warunki życia i środowiska, bieda i izolacja prowadzą do powstania na takich obszarach tzw. wspólnot rozpaczy. Większość z nich nie ma ani nadziei na przyszłość, ani dość środków do życia. Im dłużej ktoś pozostaje bez pracy, tym mniej staje się interesujący dla potencjalnych pracodawców, bowiem jego umiejętności i doświadczenie stopniowo się dezaktualizują. Nawet gdy bezrobocie ogólnie ulega zmniejszeniu, pojawiające się nowe miejsca pracy otrzymują poważne osoby bezrobotne dopiero od niedawna, młode i cieszące się dobrym zdrowiem.
Zbyt długie przebywanie na tzw. „bezrobotnym” powoduje proces destrukcji. Wyraża się on:
brakiem kontaktu z kolegami
izolacją społeczną
brakiem zaufania do samego siebie
niskimi dochodami
stresem w rodzinie
spadkiem kondycji intelektualnej i duchowej
pogorszeniem zdrowia psychicznego i fizycznego
bardziej ograniczonym dostępem do rynku mieszkaniowego
mniejszymi możliwościami transportu
niewystarczającym stopniem mobilności zawodowej
zwiększonymi trudnościami w znalezieniu nowej pracy
W wielu wysoko rozwiniętych krajach zachodnich tworzy się różne programy dotyczące rynku pracy. Mają one na celu:
umożliwienie uzyskania okresowych umów o pracę dla bezrobotnych
pomoc w skuteczniejszym ubieganiu się o zwiększenie liczby miejsc pracy
zalecanie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę
tworzenie miejsc pracy w niepełnym wymiarze godzin itp.
Natomiast z inicjatyw lokalnych powstają różne instytucje i organizacje społeczne, które nastawione są na różnorodną pomoc w znalezieniu nawet doraźnej pracy, organizowaniu sposobu spędzania czasu wolnego oraz regeneracji gospodarczej danego terenu w celu poprawy warunków życia bezrobotnego i jego rodziny.
4