BEZROBOCIE NA WSI

I. Wstęp

Badania rynku pracy z uwzględnieniem zmiennej: miasto - wieś, niezależnie od zastosowanej metody, potwierdzają tezę o szczególnie niekorzystnej sytuacji ludności wiejskiej na rynku pracy.
W latach dziewięćdziesiątych zjawisko bezrobocia dotknęło mieszkańców wsi w wyniku:
- likwidacji pgr-ów zatrudniających około 700 tys. osób,
- redukcji w przedsiębiorstwach państwowych obejmujących w pierwszym rzędzie ludność dwuzawodową, tzw. chłopo-robotników,
- likwidacji wielu nierentownych państwowych i spółdzielczych zakładów pracy na wsi, zajmujących się obsługą rolnictwa (np. spółdzielni kółek rolniczych, Samopomoc Chłopska).
Dane o liczbie bezrobotnych zależą w dużej mierze od stosowanej w badaniach metodyki przy określaniu statusu bezrobotnego. Ma to szczególne znaczenie dla charakterystyki zjawiska bezrobocia na wsi ze względu na specyfikę polskiego rolnictwa (rozdrobniona struktura agrarna, dominująca rola rodzinnych gospodarstw rolnych, nadmierne zatrudnienie w rolnictwie).
Podstawowymi źródłami informacji o stanie i strukturze bezrobocia w Polsce są dane statystyczne publikowane przez Krajowy Urząd Pracy (KUP) oraz Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzone przez Główny Urząd Statystyczny.
Statystyki Krajowego Urzędu Pracy opierają się na - określonej w ustawie z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jedn. tekst Dz. U. z 1997 r. Nr 25, poz. 128 z póź.zm.) - definicji osoby bezrobotnej. Dopiero po spełnieniu licznych warunków dana osoba może zostać zarejestrowana w rejonowym urzędzie pracy. Zaletą systemu rejestracji jest miesięczna częstotliwość opracowywania danych, możliwość dysponowania informacjami o bezrobociu w przekroju lokalnych rynków pracy (zasięg działania rejonowych urzędów pracy) oraz możliwość analizy - od 1992 r. - napływu i odpływu bezrobotnych. Dane o bezrobociu, publikowane w oparciu o rejestry rejonowych urzędów pracy, przedstawiają tzw. bezrobocie rejestrowane. Według ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu prawo do rejestrowania się w charakterze osoby bezrobotnej posiadają członkowie gospodarstw domowych, w skład których wchodzi użytkownik indywidualnego gospodarstwa rolnego o powierzchni mniejszej niż 2,0 ha przeliczeniowe, co powoduje iż, część bezrobocia na wsi nie może zostać ujawniona poprzez rejestry rejonowych urzędów pracy.
Dla potrzeb bardziej wszechstronnej oceny sytuacji i zmian na rynku pracy prowadzone są przez GUS badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL). Podstawową zaletą tych badań jest wyróżnienie trzech kategorii ludności; pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo, co stwarza możliwość precyzyjnego wnioskowania o całościowych zmianach na rynku pracy. Ponadto badania te dostarczają bogatszych niż rejestry rejonowych urzędów pracy informacji o cechach społeczno-demograficznych wszystkich trzech kategorii ludności. Przyjęta przez GUS definicja bezrobotnego opiera się na standardach międzynarodowych (definicja Międzynarodowej Organizacji Pracy) i nie jest związana z faktem rejestracji w urzędach pracy. Definicja bezrobotnego zalecana przez MOP jest bardziej rygorystyczna z punktu widzenia możliwości wykonywania jakiejkolwiek pracy - bezrobotny nie może pracować dorywczo więcej niż 1 godzinę w tygodniu, natomiast ustawowa definicja bezrobotnego, którą posługują się urzędy pracy dopuszcza od 1 stycznia 1997 r. osiąganie przez osobę bezrobotną dochodu poniżej połowy najniższego wynagrodzenia (do końca 1996 r. pułap dochodu był określony na poziomie najniższego wynagrodzenia). Ze względu na ostrzejsze kryteria wyodrębniania osób bezrobotnych przyjmuje się, iż badania aktywności ekonomicznej ludności dają obraz bezrobocia minimalnego. W stosunku do wielkości bezrobocia rejestrowanego poziom bezrobocia na wsi szacowany na podstawie BAEL jest niższy, albowiem nie obejmuje częściowo zbędnej siły roboczej w gospodarstwach rolnych, w których stopień wykorzystania pracy jest niewielki. Bezrobotni wchodzący w skład chłopskiego gospodarstwa domowego z braku innych zajęć na ogół uczestniczą w pracach w gospodarstwie rolnym, co wyklucza możliwość zaliczenia ich do bezrobotnych na podstawie przyjętej w BAEL definicji bezrobocia.
Opisane wyżej sposoby monitorowania zjawiska bezrobocia nie wykazują rzeczywistego poziomu bezrobocia na wsi - przede wszystkim nie uwzględniają bezrobocia ukrytego w chłopskich gospodarstwach indywidualnych.
Dla rozpoznania skali bezrobocia ukrytego przeprowadzone zostały przez GUS odrębne badania.
Wszechstronne badania wiejskiego rynku pracy prowadzi także Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej według własnej metody badań ankietowych, dostosowanych do specyfiki polskiego rolnictwa. Badania takie zostały przeprowadzone w 1995 r. i w 1996 r.
Na podstawie wyżej wymienionych źródeł przedstawione zostały w niniejszym opracowaniu zasadnicze cechy bezrobocia na wsi głównie w latach 1994 - 1996, albowiem dla tego okresu czasu dysponujemy najbardziej kompletnymi informacjami. Wskazane zostały także zjawiska i tendencje występujące w 1997 r. w oparciu o statystyki KUP i badania aktywności ekonomicznej ludności.

I. Poziom bezrobocia na wsi

Od 1995 r. następuje spadek liczby osób zarejestrowanych jako bezrobotne w rejonowych urzędach pracy. Dotyczy to również bezrobotnych mieszkańców wsi.

Liczba zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców wsi
XII. 1994 r. - 1157,9 tys.
XII. 1995 r. - 1126,5 tys.
XII. 1996 r. - 1037,2 tys.

Spadek liczby bezrobotnych zamieszkałych na wsi występował też w 1997 r.: w marcu było zarejestrowanych 1,010, 7 tys. bezrobotnych mieszkańców wsi, w czerwcu - 914,7 tys., a we wrześniu - 832,4 tys.
Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że spadek liczby osób bezrobotnych na wsi był mniejszy niż bezrobotnych w miastach. W związku z tym występuje wyraźna tendencja do zwiększania się udziału bezrobotnej ludności wiejskiej w ogóle zarejestrowanych bezrobotnych.

Udział bezrobotnych mieszkańców wsi w ogóle zarejestrowanych bezrobotnych
XII. 1994 r. - 40,8%
XII. 1995 r. - 42,9%
XII. 1996 r. - 44,0%
VI. 1997 r. - 44,8%
IX. 1997 r. - 44,9%

Udział bezrobotnych mieszkańców wsi w ogóle bezrobotnych - 44,9% - jest wyższy niż udział mieszkańców wsi w ogólnej liczbie ludności kraju, który w pierwszej połowie 1997 r. wynosił 36,0%. Świadczy to o zagęszczaniu się bezrobocia na terenach wiejskich.
Tempo spadku stopy bezrobocia w mieście było znacznie szybsze niż na wsi. W rezultacie różnica pomiędzy stopą bezrobocia w miastach i na wsi zmniejsza się.

Stopa bezrobocia (BAEL)

	wieś	miasto
XI. 1992	10,3%	15,8%
XI. 1993	12,0%	16,9%
XI. 1994	12,4%	14,8%
XI. 1995	12,2%	13,7%
XI. 1996	10,7%	12,0%

Warto zwrócić uwagę na zjawisko, jakie ukazały wyniki badania aktywności ekonomicznej ludności z sierpnia 1997 r. Spadek poziomu bezrobocia i równoczesny wzrost liczby pracujących miał miejsce tylko w miastach. Nie odnotowano wzrostu liczby pracujących na wiejskim rynku pracy, pomimo iż zwykle następował on w sierpniu (w związku z intensyfikacją prac rolnych bezrobocie spada w II i w III kwartale). Stopa bezrobocia na wsi w sierpniu 1997 r. nie zmniejszyła się w stosunku do sierpnia 1996 r. i nadal kształtowała się na poziomie 9,4%, natomiast w tym samym okresie w miastach nastąpił spadek stopy bezrobocia z 13,0% do 11,5%.
Odnotowywana od 1995 r. poprawa sytuacji na rynku pracy dotyczy więc bardziej miast niż wsi.
Informacje dotyczące poziomu bezrobocia na wsi dostarczane przez rejestry urzędów pracy oraz standardowe badania GUS-u nie obejmują bezrobocia ukrytego na wsi, toteż dane te są niewątpliwie zaniżone.
W statystyce międzynarodowej bezrobocie ukryte obejmuje osoby, które nie poszukują pracy, gdyż uznały, iż nie mają szans na jej znalezienie. Ta forma bezrobocia ukrytego w Polsce w latach 1995-1996 kształtowała się na poziomie 280-270 tys. tj. około 11% bezrobocia zarejestrowanego i ponad 13% bezrobocia według BAEL. W tej kategorii bezrobocia ukrytego mieszczą się mieszkańcy miast i wsi.
Szczególnym problemem polskiej wsi jest ukryte bezrobocie w rolnictwie indywidualnym, a więc wśród rodzin chłopskich. GUS dwukrotnie przeprowadził badania w celu oszacowania poziomu bezrobocia ukrytego w gospodarstwach chłopskich. Na podstawie badań modułowych z listopada 1993 r. bezrobocie ukryte w indywidualnych gospodarstwach rolnych zostało oszacowane od 150 tys. przy zastosowaniu kryterium obiektywnego (czas pracy w gospodarstwie rolnym), do 688 tys. osób przy kryterium subiektywnym (opinia gospodarującego o przydatności konkretnej osoby do pracy na roli). Za najbardziej prawdopodobną przyjęto liczbę ok. 447 tys. osób.
W czerwcu 1996 r. GUS przeprowadził ponowne badania przy okazji Powszechnego Spisu Rolnego. Według kryterium obiektywnego (praca w gospodarstwie rolnym najwyżej 3 miesiące w roku lub do 3 godzin dziennie w przypadku osób pracujących ponad 3 miesiące) liczba ludności zbędnej w gospodarstwach rolnych (od 1 ha użytków rolnych) wyniosła około 900 tys., w tym około 500 tys. osób w wieku produkcyjnym. Ta ostatnia liczba wskazuje poziom bezrobocia ukrytego. Według kryterium subiektywnego (deklaracja użytkownika gospodarstwa rolnego) bezrobocie ukryte wynosiło około 730 tys. Użytkownicy indywidualnych gospodarstw rolnych uznali, że 325 tys. osób jest całkowicie zbędnych a 408 tys. mogłoby częściowo zrezygnować w pracy w gospodarstwie.
Wśród ludności pracującej na działkach rolnych (od 0,1 ha do 1 ha użytków rolnych) bezrobocie ukryte oszacowano na poziomie od 160 do 220 tys. osób.
Z powyższych badań wynika, iż w 1996 r. w indywidualnych gospodarstwach rolnych i działkach rolnych, bezrobocie ukryte obejmowało od 720 do 900 tys. osób w wieku produkcyjnym.
Ogółem poziom bezrobocia na wsi (rejestrowanego i ukrytego) można szacować (w zależności od przyjętego kryterium) od 1,3 mln do 1,7 mln osób.
Na rozmiar rzeczywistego bezrobocia ma także wpływ praca w szarej strefie. Zjawisko tzw. pracy na czarno występuje częściej na wsi niż w mieście. Według badań GUS w 1995 r. niezarejestrowaną pracą trudniło się ponad 16% czynnej zawodowo siły roboczej na wsi, jednakże na wsi rozmiary czasu pracy nierejestrowanej są wyraźnie niższe niż w mieście i praca ta obejmuje na ogół nisko opłacaną działalność usługową. Można więc uznać, że zjawisko pracy w szarej strefie wpływa na uzupełnienie dochodów ludności wiejskiej, ale ogranicza w niewielkim stopniu rozmiary bezrobocia.

III. Struktura bezrobocia

Osoby bezrobotne mieszkające na wsi rekrutują się przede wszystkim z ludności niechłopskiej. W latach 1994-1996 osoby bezrobotne posiadające gospodarstwo rolne stanowiły mniej niż 2,0% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych zamieszkałych w mieście i na wsi.

Odsetek bezrobotnych posiadających gospodarstwo rolne
XII. 1994 r. - 1,4%
XII. 1995 r. - 1,7%
XII. 1996 r. - 1,9%.
IX. 1997 r. - 1,8%

Bezrobocie na wsi koncentruje się wśród ludności nie posiadającej gospodarstw rolnych. Stopa bezrobocia ludności pozarolniczej jest znacznie wyższa niż ludności związanej z gospodarstwem rolnym i w sierpniu 1997 r. według BAEL wynosiła odpowiednio: 17,7% i 5,0%.
Z badań przeprowadzonych przez IERiGŹ wynika, iż w latach 1992 - 1996 nastąpiła kumulacja bezrobocia w grupie pozarolniczej ludności wiejskiej, o czym świadczy wzrost stopy bezrobocia w tej kategorii z 22,3% do 27,3% i wzrost odsetka bezrobotnych z 15,1% do 18,4%.

1. Bezrobotni według płci
Podobnie jak w mieście również na wsi stopa bezrobocia kobiet jest wyższe od stopy bezrobocia mężczyzn.

Stopa bezrobocia wśród mieszkańców wsi według płci (BAEL)

	kobiety	mężczyźni
XI. 1994	14,1%	11,1%
XI. 1995	13,4%	11,2%
XI. 1996	12,7%	9,1%

Systematycznie zwiększa się udział bezrobotnych kobiet w ogóle zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców wsi. Wskazują na to poniższe dane:

XII. 1994 r. - 48,8%
XII. 1995 r. - 51,0%
XII. 1996 r. - 54,4%
VI. 1997 r. - 58,3%
IX. 1997 r. - 60,7%
W szczególnie trudnej sytuacji znajdują się kobiety nie związane z gospodarstwem rolnym: w sierpniu 1997 r., według BAEL, stopa bezrobocia wynosiła dla tej kategorii 24,2%, zaś dla kobiet związanych z gospodarstwem rolnym - 5,0%

2. Bezrobotni według wieku
Bezrobocie na wsi obejmuje przede wszystkim ludzi młodych. W listopadzie 1996 r. w strukturze bezrobotnych mieszkańców wsi aż 37,1% stanowiły osoby w wieku poniżej 25 lat, podczas gdy w mieście odsetek ten wynosił 26,1%.

Struktura bezrobotnych według wieku (BAEL listopad 1996)

	Wieś	Miasto
15-19 lat	10,5%	6,9%
20-24	26,6%	19,2%
25-29	14,1%	12,1%
30-34	15,0%	11,8%
35-44	22,9%	29,4%
44-54	9,6%	15,5%
55 lat i więcej	1,1%	4,9%

Stopa bezrobocia w przypadku osób bezrobotnych w wieku 20-24 lata i 25-29 lat kształtowała się na tym samym poziomie na wsi i w mieście, a dla osób w wieku 30-34 lat była wyższa na wsi. W lepszej sytuacji w stosunku do mieszkańców miast znajdują się osoby w wieku powyżej 35 lat mieszkające na wsi.

Stopa bezrobocia według wieku (BAEL listopad 1996 r.)

	Miasto	Wieś
15-19 lat	28,9%	42,2%
20-24	23,8%	23,9%
25-29	12,4%	12,7%
30-34	12,3%	11,4%
35-44	8,8%	10,2%
44-54	6,1%	8,1%
55 lat i więcej	0,9%	8,6%

Ogólna stopa bezrobocia wśród absolwentów w miastach i na wsi kształtowała się na zbliżonym poziomie (odpowiednio: 34,0% i 33,0%). Zarówno w miastach jak i na wsi jej poziom jest zróżnicowany w zależności od poziomu wykształcenia absolwentów, ale poziom wykształcenia w znacznie mniejszym stopniu różnicuje stopę bezrobocia wśród mieszkańców wsi niż wśród mieszkańców miast.

Stopa bezrobocia absolwentów według poziomu wykształcenia (BAEL listopad 1996 r.)

	Wieś	Miasto
wyższe	22,2%	19,6%
policealne i średnie zawodowe	25,0%	29,9%
średnie ogólnokształcące	33,3%	35,7%
zasadnicze zawodowe	39,7%	45,2%
podstawowe i niepełne podstawowe	29,4%	50,0%

3. Bezrobotni według poziomu wykształcenia
Bezrobotni na wsi charakteryzują się niższym przeciętnym wykształceniem niż bezrobotni w miastach. W listopadzie 1996 r. wśród ogółu bezrobotnych na wsi ponad 77% stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym oraz zasadniczym zawodowym, podczas gdy w miastach odsetek bezrobotnych z podobnym wykształceniem wynosił 59,5%.

Struktura bezrobotnych według poziomu wykształcenia (BAEL listopad 1996)

	Wieś	Miasto
wyższe	1,0%	3,6%
policealne i średnie zawodowe	17,8%	28,2%
średnie ogólnokształcące	3,8%	8,7%
zasadnicze zawodowe	49,2%	39,5%
podstawowe i niepełne podstawowe	28,0%	20,0%

Kobiety na wsi (podobnie jak i w miastach) częściej niż mężczyźni legitymowały się wykształceniem policealnym i średnim zawodowym oraz średnim ogólnokształcącym.
Natężenie bezrobocia najwyższe było wśród mieszkańców wsi posiadających wykształcenie zasadnicze zawodowe (13,1%) i średnie ogólnokształcące (13,1%). Zwraca uwagę fakt, że stopa bezrobocia wśród bezrobotnych z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym kształtowała się na wsi na niskim poziomie - 8,6%, podczas gdy w miastach wynosiła 21,1%. Wynika to z większego na wsi niż w mieście zapotrzebowania na pracę niewykwalifikowanej siły roboczej.

Stopa bezrobocia według poziomu wykształcenia (BAEL listopad 1996)

	Wieś	Miasto
wyższe	3,6%	2,8%
policealne i średnie zawodowe	10,0%	10,1%
średnie ogólnokształcące	13,1%	13,1%
zasadnicze zawodowe	13,1%	14,8%
podstawowe i niepełne podstawowe	8,6%	21,1%

4. Bezrobotni bez prawa do zasiłku
W latach 1995-1997 znacząco zwiększył się odsetek zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców wsi nie posiadających prawa do zasiłku. Wynosił on:
XII. 1994 r. - 49,2%
XII. 1995 r. - 41,5%
XII. 1996 r. - 48,6%.
VI. 1997 r. - 53,6%
IX. 1997 r. - 62,9%
W latach 1991-1996 główną przyczyną zaprzestania pobierania zasiłku dla bezrobotnych przez mieszkańców wsi było wyczerpanie się uprawnień: sytuacja taka dotyczyła 62,7% bezrobotnych (w mieście - 53,2%). Oznacza to, że bezrobotni na wsi częściej pozostawali w rejestrach bezrobotnych dłużej niż okres pobierania zasiłku, natomiast bezrobotni w miastach mieli większą szansę na stałą pracę zanim zakończył się okres pobierania zasiłku.
Tendencja wzrostowa w 1997 r. dotyczy ogółu bezrobotnych w związku z wyłączaniem z rejestrów bezrobotnych osób, które były dotychczas bezrobotnymi, ale nabyły uprawnienia do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego albo rozpoczęły szkolenie lub staż pracy.
Z badań IERiGŻ wynika, że w 1996 r. tylko 18,8% osób znajdujących się w sferze bezrobocia ukrytego (uznanych za zbędne w gospodarstwie rolnym) otrzymywało zasiłek dla bezrobotnych, natomiast świadczenie to przysługiwało 58,3% osób poszukujących pracy z rodzin pozarolniczych.

5. Bezrobotni według okresu poszukiwania pracy
Przeciętny okres poszukiwania pracy na wsi i w mieście w latach 1994-1995 kształtował się na podobnym poziomie (14,8-14,9 miesięcy), natomiast w 1996 r. na wsi przeciętny okres poszukiwania pracy był dłuższy o 0,9 miesiąca niż w mieście (wieś - 14,6 miesiąca, miasta - 13,7 miesiąca).

Struktura bezrobotnych według okresu poszukiwania pracy (BAEL listopad 1996)

	Miasto	Wieś
do 1 miesiąca włącznie	7,9%	8,2%
2-3 miesiące	11,5%	13,3%
4-6 miesięcy	16,8%	18,7%
7-12 miesięcy	21,9%	20,1%
13-24 miesięcy	23,1%	23,0%
powyżej 24 miesięcy	18,7%	16,7%

Z badań aktywności ekonomicznej ludności przeprowadzonych w sierpniu 1997 r. wynika, że długoterminowo bezrobotni (powyżej 12 miesięcy) stanowili 39,6% ogółu bezrobotnych na wsi. W mieście wskaźnik ten był niewiele niższy i wynosił 39,1%.

6. Zróżnicowanie regionalne bezrobocia
Bezrobocie na wsi charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem regionalnym. Najtrudniejsza sytuacja występuje w makroregionie północnym, w którym, według badań IERiGŻ, stopa bezrobocia kształtowała się w 1996 r. na poziomie 31,7%, natomiast mieszkańcy wsi w makroregionie środkowowschodnim znajdowali się w najlepszej sytuacji (stopa bezrobocia - 9,3%).¹

Stopa bezrobocia na wsi w 1996 r. według makroregionów

Środkowozachodni	15,9%
Środkowy	15,1%
Stołeczny	10,9%
Środkowowschodni	9,3%
Południowo-wschodni	15,3%
Południowy	12,5%
Południowo-zachodni	19,9%
Północny	31,7%
Północno-wschodni	18,8%

Źródło: A. Sikorska, Aktywność zawodowa i bezrobocie na wsi, IERiGŹ, Warszawa 1997.

Niezależnie od obszaru Polski natężenie bezrobocia w pozarolniczej ludności wiejskiej było ponad dwukrotnie większe niż w rodzinach chłopskich. W makroregionie północnym stopa bezrobocia w rodzinach chłopskich wynosiła 15,1% zaś w rodzinach niechłopskich - 41,4%, natomiast w makroregionie środkowowschodnim wskaźniki te kształtowały się odpowiednio: 7,4% i 26,7%.

Stopa bezrobocia na wsi w 1996 r. według makroregionów i typu rodziny

	rodziny chłopskie	rodziny niechłopskie
Środkowozachodni	12,3%	25,7%
Środkowy	8,7%	27,3%
Stołeczny	8,8%	19,1%
Środkowowschodni	7,4%	26,7%
Południowo-wschodni	13,1%	21,7%
Południowy	8,9%	17,8%
Południowo-zachodni	12,0%	26,2%
Północny	15,1%	41,4%
Północno-wschodni	11,1%	38,9%

Źródło: A. Sikorska, Aktywność zawodowa i bezrobocie na wsi, IERiGŹ, Warszawa 1997.

Przestrzenne zróżnicowanie bezrobocia na wsi wskazuje, że jest ono zdeterminowane w dużym stopniu likwidacją państwowych gospodarstw rolnych oraz państwowych i spółdzielczych zakładów pracy, funkcjonalnie związanych z wiejskim środowiskiem.

IV. Zakończenie

Poprawa sytuacji na rynku pracy w latach 1995 - 1997 nastąpiła przede wszystkim w mieście. Stopa bezrobocia na wsi spada w znacznie wolniejszym tempie. Pogłębia się zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia na wsi. W szczególnie trudnej sytuacji znajduje się młodzież i kobiety. Szacuje się, że od 150 tys. do 200 tys. byłych pracowników pgr-ów w dalszym ciągu pozostaje trwale lub okresowo bez pracy.
Cechą charakterystyczną bezrobocia na wsi jest:
- koncentracja bezrobocia jawnego wśród ludności niechłopskiej,
- koncentracja bezrobocia ukrytego wśród ludności chłopskiej.
Na wsi polskiej mamy więc do czynienia z nadmiarem siły roboczej w rolnictwie i brakiem miejsc pracy dla ludności nierolniczej.
Nadmierne zatrudnienie w indywidualnych gospodarstwach rolnych łagodzi napięcia na rynku pracy, stwarza pewną osłonę socjalną. Ale zjawisko to opóźnia konieczną restrukturyzację rolnictwa i powiększa przestrzenne dysproporcje w rozwoju ekonomicznym i materialnych warunkach życia.
Bezrobotni mieszkańcy wsi mają małe szanse na znalezienie zatrudnienia na lokalnych rynkach pracy. Funkcje nierentownych państwowych i spółdzielczych zakładów pracy przejęły zakłady prywatne. Jednakże nie odtworzyły one wszystkich miejsc pracy. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez IERiGŻ w latach 1992-1996 średnio na jedną wieś traciło pracę 13 osób zatrudnionych na terenach wiejskich, natomiast w wyniku powstawania nowych zakładów pracy zatrudnianych było tylko 5 osób. Indywidualne gospodarstwa rolne nie stwarzają dużego zapotrzebowania na siłę roboczą. Według badań IERiGŻ w 1995 r. tylko 20,9% gospodarstw rolnych doraźnie najmowało pracowników. Na jedno takie gospodarstwo przypadało średnio rocznie 28 dniówek roboczych, w tym 20,2 dniówki stanowiła praca mężczyzn. Reasumując, nie ma na wsi popytu na pracę w sferze pozarolniczej, a trudna sytuacja mieszkaniowa w mieście nie sprzyja mobilności siły roboczej.
Należy podkreślić, iż niski poziom wykształcenia stanowi główną barierę w uzyskaniu konkurencyjnej pozycji na rynku pracy przez bezrobotnych mieszkańców wsi. Bardzo rozpowszechnione wśród ludności wiejskiej wykształcenie zasadnicze zawodowe wobec jego niedostosowania do potrzeb rynku pracy, stawia bezrobotnych w szczególnie trudnej sytuacji.

Źródła
1. M. Kałaska, J. Witkowski, Rynek pracy w Polsce w 1996 roku: kontynuacja pozytywnych tendencji, GUS, Warszawa 1997.
2. Aktywność zawodowa i bezrobocie w Polsce w listopadzie 1996 r., GUS, Warszawa 1997.
3. Aktywność ekonomiczna ludności polskiej, sierpień 1997, GUS, Warszawa 1997.
4. Bezrobocie rejestrowane w Polsce I-II kwartał 1997, GUS, Warszawa 1997.
5. Informacja o stanie i strukturze bezrobocia we wrześniu 1997 r., KUP, Warszawa, październik 1997 r.
6. W. Michna, Bezrobocie na wsi, IERiGŻ, Warszawa 1996.
7. A. Sikorska, Aktywność zawodowa i bezrobocie na wsi, IERiGŹ, Warszawa 1997.
8. W. Padowicz, Praca i bezrobocie nas wsi - diagnoza, "Rynek Pracy" nr 5/1997.
9. S. Kosturbaniec, A. Kowalska, Efektywność polityki rynku pracy, GUS, Warszawa, 1997.

Przypisy
1)W badaniach tych do kategorii osób bezrobotnych zaliczono także osoby zbędne przy pracach w gospodarstwie rolnym, co nie tylko zwiększyło rozmiar bezrobocia, ale także wpłynęło na powiększenie się zróżnicowania przestrzennego stopy bezrobocia.

---