2. Ojcowie Apostolscy i teksty początkowe.
Ojcowie Apostolscy - pierwsi pisarze chrześcijańscy I i II wieku, którzy byli w bezpośredniej bądź pośredniej łączności z apostołami (przez ich osobistą znajomość lub ich uczniów) albo związanych z nimi bliskością czasu oraz treścią i formą głoszonej nauki; są to: aut. Didache, Klemens Rzymski, Ignacy Antiocheński, Polikarp ze Smyrny, Hermas, aut. Listu Barnaby, Papiasz z Hierapolis.
Didache - zbiór nakazów moralnych, modlitw, przepisów liturgicznych i zarządzeń organizacyjnych pierwszych wspólnot chrześcijańskich, sporządzonym przez anonimowego autora, prawdopodobnie w Syrii zachodniej, w 2 połowie I wieku. Didache (gr. nauka, nauczanie), jest pierwszym wyrazem tytułu dzieła. Inaczej Didache nazywane jest: „Nauką 12 apostołów”. Didache składa się z 16 rozdziałów, które można podzielić na 3 części: 1 cz. zawiera pouczenia moralne dla katechumenów, 2 cz. - przepisy liturgiczne i modlitwy, 3 cz. - zarządzenia organizacyjne pierwszych gmin. Zakończenie jest wezwaniem do czujności w oczekiwaniu na powtórne przyjście Chrystusa. Jest też opis chrztu a także i Eucharystii. Opisana jest modlitwa, jej rodzaje i sposoby odmawiania. Podany jest także opis hierarchii kościelnej i roli kościoła. Współcześnie Didache stanowi bezcenne źródło do historii liturgii, historii Kościoła i prawodawstwa kościelnego.
Klemens Rzymski - biskup Rzymu (92-101), trzeci następca św. Piotra po Linusie i Anaklecie, uczeń apostołów. Klemens napisał „List do Koryntian” w latach 96-98. Powodem napisania listu był spór powstały w gminie korynckiej o bezpodstawne usunięcie prezbiterów nienagannie sprawujących swoje urzędy. List liczy 65 rozdziałów, podzielony jest na 5 części. K. Rz. wzywa do załagodzenia sporu, pokuty, posłuszeństwa, gościnności, pokory, pokoju i zgody. Przywołany jest również Bóg jako sprawca i dawca wszelkiego życia i władzy na świecie i tyczy się to również sukcesji apostolskiej K. Rz. pisze swój list nie we własnym imieniu lecz w imieniu całej gminy rzymskiej, która czuje się odpowiedzialna za dobro całego Kościoła. List ten ma duże znaczenie historyczne. Potwierdza pobyt św. Pawła i Piotra a Rzymie i podróż pierwszego do Hiszpanii a także śmierć męczeńską ich obu.
Teologia Listów Ignacego Antiocheńskiego - Ignacy, biskup, męczennik, mistyk, pochodził prawdopodobnie ze środowiska pogańskiego. Ok. 105 r. za panowania Hadriana został uwięziony i skazany na śmierć. W drodze z Antiochii do Rzymu widział się z Polikarpem, biskupem Smyrny. Tam też napisał 4 listy. Potem z Troady napisał kolejne 3 listy. Zasadniczym rysem teologii Ignacego jest chrystocentryzm inspirowany nauką św. Pawła i Jana.
CHRYSTUS - jako prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek łączy w sobie cechy boskie i ludzkie pozornie się wykluczające: jest ponad czasem i czasu nie zna, jest niewidzialny a stał się widzialny, jest nietykalny a jednak cierpiał na krzyżu.
KOŚCIÓŁ - po raz pierwszy występuje określenie „Kościół katolicki” - oznaczenie całego ludu Bożego. Przedstawiona jest całkowita jedność Kościoła. Ludzie, którzy zjednoczeni są w Kościele przyobleczeni są w Chrystusa.
TRWAĆ W CHRYSTUSIE I NAŚLADOWAĆ GO - Ignacy wzywa swych adresatów by trwali w Chrystusie i wyznawali Go i aby nigdy nie odchodzili od Niego. Ludzie swym życie powinni upodobnić się do życia Jezusa.
HIERARCHIA - kościelna składa się z biskupów, prezbiterów i diakonów. Biskupi reprezentują Boga Ojca, prezbiterzy - grono apostolskie, diakoni zaś pełnią funkcję służebną Chrystusa. Wierni zatem trwając i będąc pomocnymi biskupom i innym duchownym, służą Chrystusowi i Kościołowi.
WIARA, NADZIEJA, MIŁOŚĆ (AGAPE) - są one zespolone w Bogu, w Jezusie. Kto posiada te cnoty, uczestniczy w życiu Chrystusa, trwa we wspólnocie z Bogiem. Ważna jest wiara i miłość która jest realizacją i dopełnieniem życia Chrystusa. W miłości zawierają się 2 pozostałe cnoty.
KOŚCIÓŁ RZYMSKI - darzy Ignacy szczególnymi względami i poważaniem. Wyraz tego daje właśnie w swoich listach.
Polikarp ze Smyrny - Ur. Się ok. 70 roku w zamożnej rodzinie chrześcijańskiej. Był uczniem św. Jana apostoła. Ok. 100 r. został ustanowiony biskupem Smyrny przez Jana Apostoła widział się z Ignacym Antiocheńskim. Wizytował u papieża Aniceta w sprawie święcenia Wielkiej Nocy. Po powrocie do Smyrny został aresztowany. Miał wtedy 86 lat. Podczas modlitwy miał wizję spalonej poduszki - to przepowiadało jego męczeńską śmierć na stosie. Jednak płomienie się go nie chwyciły. Został przebity sztyletem przez jednego z oprawców 23 II 155, 156, 167, 177 r. Rok jest dyskutowany. Z listów Polikarpa zachował się tylko „List do Filipian”, którzy to prosili go o przesłanie kopii listów Ignacego. List ten składa się wg. najnowszych badań z 2 pism i zawiera:
wezwanie do naśladownictwa Chrystusa, praktykowania cnót chrześcijańskich
zachęty duszpasterskie skierowane do różnych stanów (żony, wdowy, diakoni, młodzieńcy, dziewice, prezbiterzy)
potwierdzenie wiary w bóstwo Chrystusa, prawdziwość jego śmierci i zmartwychwstania
troskę o grzeszników i błądzących
Na końcu znajduje się wezwanie do modlitwy.
Papiasz z Hierapolis - biskup Hierapolis we Frygii (Azja Mniejsza). Wg Ireneusza był uczniem Jana Apostoła i towarzyszem Polikarpa ze Smyrny. Ok. 130 r. napisał „Wyjaśnienie mów Pańskich” w 5 księgach z których zachowało się tylko 13 fragmentów. Korzystał nie tylko z Biblii ale i z tradycji ustnej zaczerpniętej od uczniów apostolskich. Wypowiedzi Papiasza zaświadczają o powstaniu Ewangelii Marka i Mateusza. Papiasz głosił millenaryzm.
List Barnaby - jest krótkim traktatem apologetyczno - katechetycznym w formie listu anonimowego autora, prawdop. pochodzenia żydowskiego. Powstał w środ. syryjsko-palestyńskim ok. 130 r. Składa się ze wstępu, dwóch nauk i zakończenia. Wstęp jest duchowym ubogaceniem wiary czytelnika. Nauka pierwsza jest katechezą skierowaną przeciw judaizmowi. Nauka druga zawiera pouczenia moralne. Zakończenie jest podsumowaniem obu nauk. Klemens Al. i Orygenes autorswo Listu przypisywali towarzyszowi św. Pawła, Barnabie, Euzebiusz i Hieronim zaliczają go do apokryfów. Pismo to było odpowiedzią na zagrażający chrześcijaństwu judaizm.
Pasterz Hermasa - jest pismem wzorowanym na apokalipsach żydowskich , napisanym przez Hermasa prawdopodobnie w Rzymie w latach 130-150. Autor był wg. Kanonu Muratoriego bratem papieża Piusa I. Wychowany w rodzinie chrześcijańskiej, później jako niewolnik a wreszcie jako wolny człowiek - kupiec i rolnik stał się gorliwym chrześcijaninem, głosił pokutę. „Pasterz” zawiera relacje objawień, które Hermas otrzymał w Rzymie od starszej niewiasty i anioła w figurze pasterza. Dzieło dzieli się na 5 wizji, 12 przykazań i 10 podobieństw. 12 przykazań to krótkie streszczenia zasad moralności chrześcijańskiej. 10 podobieństw to także pouczenia moralne. Pokuta (metanoia) szeroko opisana w dziele tym to wewnętrzna przemiana człowieka czyli: poznanie i zrozumienie popełnionego zła, żal i skrucha, nastawienie woli ku dobremu, okupienie winy. Pismo to było wielkim dziełem - autorytetem. Czytano je w kościołach. Wielu teologów, filozofów i pisarzy opierało się o jego treść i przesłanie stąd ma dla nas duże znaczenie.