Historia Tybetu

Według chińskich badaczy najstarsze ślady obecności człowieka na Wyżynie Tybetańskiej pochodzą sprzed 50 tysięcy lat. Wskazują na to wykopaliska znalezione w Tingri, w nadrzecznym tarasie na wysokości 4300 m n.p.m.

Uważa się, że Tybetańczycy pochodzą z kilku wędrownych plemion, które przywędrowały ze stepów środkowo-wschodniej Azji na południowy zachód i mieszały się z mieszkającymi tam nieznanymi ludami. Z biegiem czasu plemiona te dotarły do dorzecza Brahmaputry, gdzie osiedliły się, nauczyły się uprawy roli i dały początek kulturze tybetańskiej. Sądzi się także, że nomadzi i inne ludy zamieszkujące płaskowyż umiały wydobywać i przerabiać niektóre surowce mineralne, w tym zapewne złoto.

Zgodnie z tradycją i mitycznymi opowieściami pierwsi królowie zstąpili na ziemię z nieba po sznurze i w dolinie Jarlungu zbudowali swój zamek Jumbu Lhakang. Miało to miejsce ponad dwa tysiące lat temu. Po śmierci królowie również po sznurze wracali do nieba. Dopiero ósmy król z Jarlungu, zabity podstępnie w czasie, kiedy nie miał na sobie magicznej zbroi, a co za tym idzie, także cudownych zdolności, został pochowany w potężnym kurhanie w sąsiedniej dolinie Czongje. Następni władcy Tybetu, nie posiadający cudownych zdolności, mieszkali w dolinie Jarlung w zamku Jumbu Lhakang, który do dnia dzisiejszego uważny jest za najstarszą budowlę tybetańską.

W kilku zachowanych wzmiankach wspomina się także o istnieniu królestwa Żang-żung (Szang-szung) obejmującego swoim zasięgiem zachodnią i centralną część Tybetu ze stolicą w mieście K'jung-lung-dngul-mk'ar (Khjunglung) nad rzeką Satledż w pobliżu masywu Mt. Kailas. Państwo to zostało podbite w VII wieku przez jednego z pierwszych królów tybetańskich Songcena Gampo, którego istnienie zostało historycznie udokumentowane. Ten legendarny wielki król zjednoczył Tybet, a następnie przeniósł stolicę do Lhasy, zwanej „Miastem Bogów”. Tam również wzniósł zamek Potala, siedzibę Dalaj Lamy. Songcen Gampo przyczynił się do wprowadzenia i umocnienia się religii buddyjskiej w Tybecie, stało się to po części także dzięki jego żonom nepalskiej księżniczce Tritsun Bhrikuti Deva (po tybetańsku Belsa) i chińskiej księżniczce Wencz'eng Kung-Czu (zwaną w Tybecie Gjasa). To one w swoim posagu przywiozły ze swoich ojczyzn pierwsze posagi buddyjskie.

Po śmierci Song-tsena Gampo (r. 650) rozpadł się sojusz chińsko-tybetański i przez dwa kolejne wieki oba państwa toczyły między sobą walki. W 763 roku Tybetańczycy zajęli stolicę dynastii Tang, miasto Changan, obecnie Xi'an. W okresie tym Tybet prowadził także zwycięskie wojny z Kaszmirem i muzułmańskimi państwami Azji Środkowej. Potęga państwa Dachu Świata załamała się w IX wieku. Nastąpił rozpad na szereg mniejszych państw. W XI-XIII wieku Tybecie rozpowszechnił i zakorzenił się buddyzm. Od połowy XIII wieku Tybet został ponownie zjednoczony pod zwierzchnictwem mongolskim i wraz z przejęciem władzy przez mongolską dynastię Yuan (1279-1368) popadł w zależność od cesarzy chińskich.

Po upadku dynastii Yuan (1368 r) rozpoczęła się rywalizacja o władzę w Tybecie pomiędzy miejscowymi szkołami buddyjskimi. Dzięki poparciu mongolskich władców decydujące znaczenie uzyskali lamowie szkoły Żółtych Czapek z klasztoru Drepung, niedaleko Lhasy. Doprowadzili oni do powstania w Tybecie rządów teokratycznych, gdzie Dalaj Lama jako naczelny przywódca religijny był również zwierzchnikiem rządu. Siedzibą rządu został pałac Potala. W 1641 roku sprawujący władzę V Dalaj Lama wspierany przez władców mongolskich podbił i zjednoczył Tybet Wschodni oraz w roku 1642 prowincję Tsang. Władza V Dalaj Lamy uznawana była przez chińskich cesarzy z dynastii mandżurskiej Qing. Po śmierci Dalaj Lamy w roku 1682, na skutek walki o władzę w Tybecie doszło do interwencji zbrojnej Chińczyków w roku 1717. Tybet został włączony do cesarstwa z zachowaniem autonomii.

W połowie XIX wieku wpływy Chin znacznie zmalały, a następnie na początku XX wieku Chiny podjęły starania o przejęcie kontroli nad Tybetem, zajmując w latach 1906-1909 Tybet Wschodni i w roku 1910 Lhasę. Dalaj Lama schronił się w Indiach, skąd powrócił w 1912 roku po zwycięstwie rewolucji w Chinach i opuszczeniu Tybetu przez wojska chińskie. W roku 1913 proklamowano niepodległość Tybetu.

Po zwycięstwie komunistów w Państwie Środka, w roku 1950 nowe władze skierowały swoje wojska do Tybetu, a w roku 1951 podpisany został układ, w którym Tybet uznał zwierzchność Chin w zamian za obietnice szerokiej autonomii. Chińczycy nie przestrzegali podpisanego porozumienia, podejmując działania mające na celu doprowadzenie do zmiany tradycyjnych struktur społecznych, gospodarczych i religijnych. Między innymi przeprowadzono sekularyzację dóbr klasztornych, kolektywizację rolnictwa i rozpoczęto zakrojoną na szeroką skalę akcję przesiedlania Chińczyków na teren Tybetu.

W skutek prób włączenia Tybetu Wschodniego pod bezpośrednią administrację Państwa Środka rozpoczęła działalność antychińska partyzantka. W 1959 roku wybuchło powstanie, krwawo stłumione przez Chińczyków. XIV Dalaj Lama udał się na emigracje do Chin, gdzie stanął na czele tybetańskiego rządu emigracyjnego. W 1965 roku ustanowiono Tybetański Region Autonomiczny. W okresie rewolucji kulturalnej, w latach 1966-1976 nasilił się proces sinizacji (m.in. osadnictwo chińskie), podjęto prześladowania i represje tybetańskich elit religijnych i politycznych, niszczono miejsca kultu religijnego, tybetańskie klasztory i świątynie. Rozpoczęto również prowadzenie gospodarki rabunkowej bogactw i zasobów naturalnych. Po śmierci przewodniczącego Mao Tse-Tunga w 1976 roku władze chińskie nieco zliberalizowały politykę wobec Tybetu, łagodząc restrykcje i prześladowania. W roku 1989 doszło do zamieszek w Lhasie, wystąpień antychińskich, co spowodowało wprowadzenie stanu wyjątkowego na terenie całego Tybetu w latach 1989-1990.

---