Gdzie postawić przecinek ? Poradnik ze słownikiem

J. Podracki, A. Gałązka

KROPKA

NIE stawiamy:

1. tytuły

2. informacje na kartach tytułowych książek

3. imiona i nazwiska na wizytówkach, wywieszkach

4. napisy na szyldach, afiszach i transparentach

STAWIA SIĘ:

Po cyfrach arabskich oznaczających liczebnik porządkowy:

Zaczął lekturę od 2. tomu.

Wyjątek!! Nie stawia się kropki po cyfrach arabskich w określeniach podających rok, dzień miesiąca lub godzinę.

Stawia się kropkę pomiędzy cyframi oznaczającymi godziny i minuty, np.: 10.10.

NIE STAWIA SIĘ KROPKI PO LICZEBKIKACH PORZĄDKOWYCH PISANYCH CYFRAMI RZYMSKIMI.

Można stawiać po cyfrze rzymskiej, oznaczającej rozdział, paragraf itp.

Umieszczamy kropkę po liczebnikach porządkowych w nazwach instytucji itd.

Pracuje w 4. Oddziale Narodowego Banku Polskiego.

Kropka bywa opuszczana przy oznaczeniach tomów i stron.

Zastosowanie kropki jest konieczne w razie wątpliwości co do tego, czy chodzi o liczebnik porządkowy czy główny.

Na osiedlu zbudowano 1 kino. = jedno kino

Na osiedlu zbudowano 1. kino. = pierwsze kino

PRZECINEK

NIE stawiamy - Nie oddzielamy podmiotu i orzeczenia, np. Nasz Janek pracuje w domu. -Jeśli nie są równorzędne, nie oddzielamy przecinkami ( kiedy jeden ze składników określa drugi ),np. Pierwsze powojenne wybory. W ogrodzie rosną białe pnące róże. - Przy powtórzeniach o charakterze WYKRZYKNIKÓW ( typu: no, ho, he itp.) No no no, daj spokój a takimi żartami. ( niektórzy autorzy zalecają stawiać przecinki, w zależności od intonacji lub indywidualnej decyzji mówiącego) -Doprecyzowujące składniki wyrażenia, np.: panie prezydencie, kochana mamo.

TAK (stawiamy) - Przed szeregiem wyrazów o podobnej funkcji ( równorzędnej), np. Było nam smutnie, żałośnie, tęskno. - Postawienie przecinka wpływa na znaczenie tekstu: brat Andrzej - jedna i ta sama osoba; brat, Andrzej to dwie osoby( dwa równorzędne wyrazy) - !! Przecinek stawia się między składnikami powtórzonymi. Jego spojrzenie biegło w dal, w dal. Chciałby zwiedzić i Pragę, i Wiedeń, i Bratysławę. ( składniki zdania pełnią funkcję równorzędną) - By podkreślić nacechowanie emocjonalne (gniew, ironia) zamiast przecinka stawiamy wykrzyknik. Ho, ho! Co za piękny widok! - Jeśli nie zależy nam na podkreśleniu emocjonalnych wykrzykników typu: hej, ach, o), wydzielamy od reszty przecinkiem, a jeśli umiejscowione są w środku zdania,- dwoma przecinkami, np. Hej, zawołać tu Felka. Bała się teraz śmierci. Straszliwie, ach, straszliwie! - W zależności od kontekstu, np. Oj nie, dziś! Oj, nie dziś! - Wołacze: Zosiu, tato, ty wstrętny złośliwcze. A. Jeśli znajdują się w środku zdania- mają charakter wtrącenia - wydzielamy je dwoma przecinkami. Słuchaj, ty kochliwy marabucie, pluń… B. Jeśli na początku zdania, stawiamy PO nich przecinek. Słoniu, kochany słoniu, prawda, że nie zrobiłbyś nam nic złego? C. Jeśli na końcu - przecinek stawiamy PRZED nimi. Nie byłoby im do twarzy z długimi włosami, Alicjo. -Jeśli w zdaniu spotkały się dwa przecinki: a. możemy je wydzielić przecinkami: Ach, panie, to moja córka; O, mój Boże b. lub potraktować jako całość!!! O mój Boże, co za zmiany!

WYRAZY, PRZED KTÓRYMI NIE STAWIAMY PRZECINKA

- bez względu na to jaką funkcję pełnia w zdaniu.

Spójniki łączne, rozłączne, wyłączające.

i

oraz

tudzież

lub

albo

bądź

ani

ni

a = i

WYJĄTEK Przed i „wynikowym”, czyli równoznacznym z toteż, więc, możemy postawić przecinek.

Chyba dostanie na gwiazdkę wymarzony rower i będzie mógł trenować.

Lakier samochodu jest stary, i kamienie łatwo go uszkadzają. ( i „wynikowe”)

!! WYJĄTEK Stawiamy przecinek przed i, oraz, tudzież, lub, albo, bądź, ani, ni, a = i, jeśli tekst następujący po nich ma charakter dopowiedzenia:

Przyjaźnimy się bardzo mocno, i to od dawna.

Można nazwać go kabotynem, albo raczej żałosnym komediantem.

lub jeśli wyrazy te zostały powtórzone- wtedy stawia się przecinek przed i ewentualnie drugim członem.

Interesował się i filmem, i teatrem, i sztuką.

Nie chcieli ani pieniędzy, ani jedzenia.

Czy do niej, czy do niego mamy jednakowo daleko.

- Zasada stosowania przecinka przed powtarzanymi wyrazami NIE dotyczy zdań, w których i, albo, ano itp. łączą, rozłączają lub wyłączają człony NIERÓWNORZĘDNE, tzn. dwa zdania i dwie części zdania.

Chwycił karabin i wystrzelił szybko i celnie.

Pierwsze i łączy zdania: chwycił (karabin) i wystrzelił.

Drugie i łączy dwa wyrazy: szybko i celnie.

Nie wiem, czy uda wam się kupić tę czy inną maszynę.

Pierwsze czy jest wyrazem wprowadzającym zdanie podrzędne. Drugie (współrzędne) łączy wyrazy: tę i inną maszynę.

UWAGA Jeśli czy łączy równorzędne części zdania lub zdania współrzędne - przecinka nie stawiamy. Natomiast jeśli czy wprowadza zdanie podrzędne - stawiamy przed nim przecinek.

Tutaj czy tam?

Zostajemy tutaj czy idziemy tam?

Zapytała mnie, czy ciągle się jeszcze gniewam.

Wyraz typu: i, ani, albo jest umiejscowiony po zdaniu wplecionym, które tak jak każde inne wtrącenie powinno być ujęte w dwa przecinki (lub rzadziej myślniki):

Chyba dostanie na gwiazdkę rower, o którym tak marzył, i będzie mógł trenować.

WYRAZY, PRZED KTÓRYMI STAWIAMY PRZECINEK

a także w połączeniach: a więc a choć a gdy a jeśli a kiedy a mianowicie a ponieważ a że a gdy a jeśli a kiedy a mianowicie a ponieważ a że aby acz aczkolwiek albowiem ale bo bowiem by byle byleby chociaż chociażby choć choćby chyba że (żeby) czyli dlatego (że, iż) dopiero gdy ( jak, kiedy) dopóki gdy także w połączeniach: potem gdy teraz gdy wtedy gdy wtem gdy z chwilą gdy

gdyby gdyż gdzie i ( = więc, toteż) ile ilekroć im inaczej innymi słowy iż iżby jako że jednak jednakże jeśli jeśliby jeżeli jeżeliby lecz ledwie ledwo mimo to mimo że (iż) natomiast nim o ile po czym podczas gdy pomimo to pomimo że (iż) ponieważ póki przeto skoro skutkiem tego (czego) tedy to jest to znaczy toteż tyle że tylko że (iż) tym bardziej że tymczasem w miarę jak

w razie gdyby więc właśnie gdy (jak, kiedy) wprzód nim wszakże wtedy za to zaledwie zanim zaś zwłaszcza gdy (kiedy) zwłaszcza że (iż) że także w połączeniach: że aby że aż że gdy że jeśli żeby WYJĄTEK Nie stawia się przecinka w wyrażeniach zawierających wyraz a, które mają charakter utartych połączeń wyrazowych (frazeologizmów): to a to ten a ten tyle a tyle tam a tam itd. Tak a tak mówiłeś, to a to czyniłeś, i wszystko to było prawdą…

Przecinek a zdanie złożone

W większości przypadków należy postawić przecinek. Te nieliczne zdania złożone bez przecinka zawierają wyrazy, przed którymi z zasady nie stawia się tego znaku interpunkcyjnego ( typu: i, lub, ani)

Myślę o tym podobnie jak ty

ale:

Myślę o tym dzisiaj, podobnie jak ty myślałeś o tym wczorajszego wieczora.

Zdanie złożone, toteż przed połączeniem wyrazowym należy postawić przecinek.

Inne wyrazy sprawiające kłopot:

aż czy jak jakby

jak gdyby jakoby na skutek niech

niż poza tym przecież tak jak

- Wyrazy które zaczynają zdania pytające ( typu: którym jaki czyj, kto co, kiedy, po co, dlaczego, dokąd, odkąd, gdzie itp. ) w zdaniach złożonych wprowadzają zdania składowe - a więc poprzedzamy je przecinkami.

Który to powiedział?

Zapytała mnie, którą sukienkę bym wolała.

-Niektóre zdania złożone nie są połączone za pomocą specjalnych wyrazów, lecz przy użyciu znaków interpunkcyjnych:

Stała oferta o poręcz schodów, konferowała z sąsiadkami.

Stała oferta o poręcz schodów - konferowała z sąsiadkami.

Stała oferta o poręcz schodów; konferowała z sąsiadkami.

Stała oferta o poręcz schodów. Konferowała z sąsiadkami.

-Przecinek między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym stawiamy bez względu na szyk tych zdań:

Marek idzie do pracy, choć jest jeszcze trochę chory.

Choć jest jeszcze trochę chory, Marek idzie do pracy.

-!!! Zdanie wplecione dwoma przecinkami:

Marek, choć jest jeszcze trochę chory, idzie do pracy.

- Elementami łączącymi zdania składowe mogą być nie tylko wyrazy, ale i utarte połączenia wyrazowe ( przecinek stawiamy przed całym wyrażeniem):

Ciężko harowaliśmy, podczas gdy ty jeździłeś po świecie.

-Czasami umiejscowienie przecinka zależy od sensu zdania:

Powinieneś postępować tak, aby nikogo nie skrzywdzić.

ale:

Powinieneś postępować szlachetnie, tak aby nikogo nie skrzywdzić. WSO

Najczęściej spotykane wyrażenia tego typu:

potem gdy tak iż tak jakby tak że tak żeby taki jak

taki sam jak tam gdzie tam skąd ten sam co teraz gdy to co po co

wtedy gdy z chwilą gdy wówczas gdy dlatego że w razie gdyby podczas

ZALECENIE:

Wyrazy na -ąc, -łszy, -wszy są w zdaniu złożonym oddzielone przecinkami, nawet jeśli nie towarzyszą im jakieś określenia.

Obudziwszy się, o niczym już nie pamiętał.

Wlókł się, kulejąc, brzegiem lasu. WSO

!!! Jeśli wyrazom na -ąc, -łszy, -wszy towarzyszą określenia, zawsze oddziela się je przecinkiem - wraz z towarzyszącymi im określeniami.

Nudzisz nas, opowiadając to po raz setny.

Jeśli wyrazy na -ąc, -łszy, -wszy ( i towarzyszące im określenia) mają charakter wtrącony, wydzielamy je dwoma przecinkami ( lub rzadziej myślnikami).

Uczniowie, czytając, zerkali jednocześnie na tablicę.

-Jeśli wtrącenie takie umiejscowione jest po specjalnym wyrazie wprowadzającym zdanie podrzędne, przed którym postawiliśmy zgodnie z zasadami przecinek, to z kolejnego przecinka rezygnujemy.

Wiele mówiono o tym chłopcu, który (tu powinien być przecinek, z którego rezygnujemy)

nie ucząc się wcale, przeszedł jednak do następnej klasy.

-Jeśli w zdaniu złożonym występuje kilka zdań składowych zawierających wyrazy na

-ąc, -łszy, -wszy, to każde z nich oddzielamy przecinkiem.

Wszyscy chcieliby spędzić urlop, odpoczywając nad ciepłym morzem, nie wydając dużo pieniędzy, nie obijając się o bliźnich.

-Utarte wyrażenia wyrazowe typu: krótko mówiąc, szczerze mówiąc, prawdę powiedziawszy, oddziela się w całości od pozostałej części zdania.

Krótko mówiąc, jesteś nieuczciwy.

Jesteś, krótko mówiąc, nieuczciwy.

UWAGA!! Słowa, które kończą się na -ąc, -łszy, -wszy, ale których znaczenie odbiegło od pierwotnego, czysto czasownikowego. SŁÓW TYCH NIE WYDZIELAMY PRZECINKIEM.

Wyjąwszy w znaczeniu `oprócz'.

-Dopowiedzenia mogą być wprowadzane przez połączenia wyrazów, przed którymi zgodnie z zasadami nie stawia się przecinka. Ponieważ jednak wprowadzają treści uzupełniające, bliżej określające treść zdania głównego, wyjątkowo stawiamy przed nimi przecinek. Chodzi tu o wyrażenia typu:

i to

albo raczej

lub raczej

czy raczej

albo lepiej

ani też

ani nawet

czy może

Parlament znów obraduje, czy raczej prowadzi ciągłe kłótnie.

Przecinkiem należy wydzielić też dopowiedzenia wprowadzane przez wyrażenia typu:

na przykład

chyba

przynajmniej

zwłaszcza

prawdopodobnie

ewentualnie

nawet

raczej

jeśli podkreślają lub bliżej określają treść zdania.

Nie lubię na ogół tajemnic, zwłaszcza z ludźmi nieznajomymi.

-Zdania zawierające konstrukcje typu: nazwiskiem…, imieniem…, rodem…

oddzielamy przecinkiem.

W chacie mieszkał gajowy, imieniem Szczepan.

Znak zapytania:

- W zdaniu złożonym podrzędnie stawiamy na końcu znak zapytania tylko wtedy, gdy zdaniem pytającym jest część nadrzędna (czyli ta, która jest główną częścią i którą część podrzędna dookreśla).

Czy wiesz (co?), co jest zadane na jutro ?

Co zrobimy( w jakich warunkach?), jeśli nie otrzymamy pieniędzy?

-Nie stawiamy znaku zapytania na końcu zdań złóżonych, jeśli zdaniem pytającym jest zdanie podrzędne - tzn. pytanie zależne.

Myśleliśmy (o czym?), jak rozwiązać ten problem.

---