Polityka regionalna J Sawicka grudzień 2008


Janina Sawicka

Polityka Regionalna Unii Europejskiej

    1. Polityka regionalna

Polityka regionalna (tak jak inne polityki) jest działalnością, a w tym przypadku działalnością instytucji władzy i administracji Unii Europejskiej. W każdej definicji polityki zawarte są: podmiot, którym jest państwo, władze regionalne lub instytucje ponadnarodowe;cele; instrumenty, środki, dzięki którym cele są wprowadzane w życie oraz obszar oddziaływania polityki.

Polityka regionalna - jako składowy element krajowej polityki gospodarczej - jest to świadoma i celowa działalność organów władzy publicznej zmierzająca do rozwoju regionalnego, tj. mająca na celu poprawę potencjału gospodarczego regionów oraz ich konkurencyjności i poziomu życia mieszkańców, co przyczynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.

Wyróżnia się politykę interregionalną (międzyregionalną), prowadzoną przez centralne organy władzy publicznej wobec regionów, orientowaną najczęściej na regulowanie międzyregionalnych proporcji rozwoju, oraz politykę intraregionalną (wewnątrzregionalną), prowadzoną przez organy regionalnej władzy publicznej dla realizacji własnych celów, na bazie własnych środków i na własną odpowiedzialność.

W szerszym ujęciu polityka regionalna jest polityką strukturalną. Około 90% środków przeznaczonych przez Unię Europejską na politykę strukturalną związanych jest z potrzebami regionalnymi. Jednakże polityka regionalna odnosi się do konkretnych obszarów, podczas gdy polityka strukturalna ma zasięg horyzontalny - może się odnosić także do wszystkich regionów.

Chociaż polityka regionalna odnosi się do całej sfery gospodarki, to jednak w Unii Europejskiej kładzie się szczególny nacisk na wyrównywanie szans rozwojowych regionów biedniejszych.

Polityka regionalna w Unii Europejskiej która od 2007 roku składa się z 27 krajów członkowskich ma głównie na celu wzrost poziomu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (przestrzennej). Do porównania siły ekonomicznej i zasobności regionów używa się najczęściej wskaźnika produktu krajowego brutto w przeliczeniu na mieszkańca, uwzględniając różnicę w parytecie siły nabywczej walut krajów członkowskich. Podstawowy cel polityki regionalno-strukturalnej współcześnie definiowanej coraz częściej jako polityka spójności polega na oddziaływaniu w kierunku zmniejszenia zróżnicowań w poziomie rozwoju gospodarczego pomiędzy bogatymi i biednymi obszarami Europy.. Spójność społeczna jest mierzona najczęściej za pomocą wskaźnika stopy bezrobocia. Jako miernik wykorzystywany jest także wskaźnik aktywizacji siły roboczej (miernik określający, jaka część ludności w wieku produkcyjnym znajduje zatrudnienie). Poprawa spójności społecznej polega na zmniejszaniu sie zróżnicowań regionalnych w aktywizacji kapitału ludzkiego. Spójność terytorialna (przestrzenna) natomiast może być mierzona np. czasem przejazdu do danego miejsca komunikacją lotniczą, drogową i kolejową. Wzrost spójności terytorialnej (przestrzennej) polega na eliminowaniu barier dostępności do regionów peryferyjnych poprzez ich lepsze powiązanie z obszarami centralnymi Wspólnoty.

Ta polityka spójności ustanowiona Traktatem o Wspólnocie Europejskiej (art. 158) służy wzmacnianiu spójności gospodarczej i społecznej w Unii Europejskiej poprzez zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów o niekorzystnych warunkach naturalno-ekonomicznych w tym stref wiejskich.

Najbardziej znanymi i pełniącymi największą rolę instrumentami polityki regionalnej UE fundusze strukturalne. Zadaniem ich jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek regionów krajów UE, przez co wpływa się na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Kierowane są do regionalnych sektorów gospodarki, które bez pomocy finansowej nie są w stanie zbliżyć się do średniego poziomu ekonomicznego w UE.

Fundusze stanowią rodzaj gwarancji wydatków z budżetu Unii Europejskiej na określone cele i nie posiadają własnej struktury administracyjnej - zarządza nimi Komisja Europejska. Unia przede wszystkim współfinansuje programy polityki regionalnej, tzw. programy operacyjne, czyli wieloletnie działania, zmierzające do realizacji poszczególnych celów polityki regionalnej. O podziale środków finansowych pomiędzy poszczególne kraje członkowskie decyduje Komisja Europejska, na podstawie kryteriów ustalanych przez Radę Unii.

Realizację założeń polityki regionalnej wspierają także takie instrumenty i instytucje jak: Fundusz Spójności (Cohesion Fund, CF) oraz Europejski Bank Inwestycyjny (European Investment Bank, EIB).

Realizację niektórych celów polityki regionalnej finansują również tzw. Inicjatywy Wspólnotowe. Są to programy finansowane z funduszy strukturalnych, mające na celu rozwiązywanie problemów występujących na terenie całej Unii Europejskiej. Liczba i charakter Inicjatyw Wspólnotowych ulegają zmianom w zależności od zidentyfikowanych problemów mających wpływ na funkcjonowanie Unii Europejskiej. W latach 2000-2006 były to: EQUAL, INTERREG III, LEADER+, URBAN.

    1. Zasady polityki regionalnej w Unii Europejskiej

Funkcjonowanie funduszy, jako instrumentów realizacji polityki strukturalnej, jest określone przez następujące ważniejsze zasady:

Zasady te zostały sformułowane podczas pierwszej reformy funduszy strukturalnych w 1988 r. Są one wynikiem doświadczeń zdobytych przez Komisję Europejską, w procesie koordynacji i wspierania polityk regionalnych państw członkowskich. Wraz z ewolucją i reformowaniem funduszy strukturalnych były dopracowywane i doskonalone. Twórcom funkcjonującej w obecnym kształcie wspólnotowej polityki regionalnej zależało bowiem na poprawie efektywności przyznawanej pomocy.

    1. Cele polityki regionalnej w latach 2000-2006

Celem kolejnych reform funduszy strukturalnych było dążenie do zwiększenia skuteczności pomocy regionalnej poprzez zapobieganie rozproszeniu środków wspólnotowych na zbyt liczną grupę celów i zbyt duże obszary. O ile w latach 1989-1993 środki strukturalne przeznaczano na 6 celów polityki spójności UE, a w latach 1994-1999 na 7 celów, o tyle w rozporządzeniu ogólnym Rady na lata 2000-2006 zredukowano liczbę priorytetowych celów tej polityki do 3: dwóch regionalnych i jednego horyzontalnego. Cele polityki strukturalnej wg perspektywy finansowej na lata 2000 -2006 zostały określone następująco: