POLITYKA REGIONALNA
LITERATURA;
Część I IRENA PIETRZYK - `”POLITYKA REGIONALNA UNI EUROPEJSKIEJ I REGIONY W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH” wydawnictwo PWN Warszawa, 2003r.
REGION - pojecie wieloznaczne rozpatrywane z różnych punktów widzenia - region jako część państwa, w przedmiocie polityki regionalnej używać będziemy go w kontekście ekonomiki regionu, w stosunkach międzynarodowych pojęcie region występuje w odniesieniu
do państw, które się integrują, a więc grupa państw tworząca np. Unię Europejską.
Pojęcie to można, więc występować w różnych kontekstach np.
1.Region geograficzno-fizyczny ( bierze się pod uwagę rzeźbę terenu, region górski, nizinny wyżynny, górski, regiony leśne, pojezierza itp.
2.Regiony historyczno-kulturowe - wtedy patrzymy na region, który posiada wspólną przeszłość historyczną, np. wspólny dialekt, własny język np. ŚLĄSK, Wielkopolska itp.
3.Regiony geograficzno-ekonomiczne - cechy gospodarki na danym terenie tj. regiony przemysłowe, regiony rolne, przemysłowo-rolnicze, rolniczo-leśne
4.Regiony metropolitarne - obszar objęty przez duże aglomeracje miejskie, które charakteryzuje niezwykle wysoka dynamika rozwoju, jako pociąg rozwoju całego kraju.
5.Region administracyjny - region może być jednostką podziału administracyjnego ( terytorialnego kraju)
W ramach regionów administracyjnych, można wyróżnić regiony mające różny status prawny np.:
REGIONY RZĄDOWE - ma to miejsce wówczas, gdy organem władzy w regionie jest przedstawiciel rządu w terenie np. poprzednie 49 województw.
REGIONY RZĄDOWO-SAMORZĄDOWE - ma to miejsce wówczas, gdy w regionie istnieje pochodząca z wyborów Rada Regionalna, u nas Sejmik Samorządowy - jako organ stanowiący, natomiast władza wykonawcza należy do przedstawiciela państwa w terenie i jest on wtedy podwójnie podporządkowany ( z góry Premier, od dołu Rada Regionalna, czyli sejmik samorządowy)., np. Francja, gdzie istniały Departament Generalne przed reformą lat 80, urząd prefekta.
REGIONY SAMORZĄDOWO-RZĄDOWE - obecnie polskie województwa, faktycznym gospodarzem jest samorząd, ale obok władz samorządowych istnieje przedstawiciel rządu w terenie ( regionie).
REGIONY POSIADAJĄCE KOMPETENCJE LEGISLACYJNE - zalążek ewolucji państwa złożonego - typowym przykładem państwa federalne np. Niemcy, Belgia, Austria. Takie rozwiązanie było charakterystyczne dla 2 państwa tj. Włoch i Hiszpanii- państwa zróżnicowane kulturowo, etnicznie. Obecnie Włochy i Hiszpania ewoluowały w kierunku rozwiązań federalnych, ( państwa federalne to Niemcy, Belgia, Austria, państwa regionalne to Włochy i Hiszpania).
REGIONY niekoniecznie muszą być jednostkami podziału administracyjnego, mogą być wyodrębnione wyłącznie do wykonywania określonych funkcji, najczęściej są to funkcje planistyczne wówczas mamy do czynienia z:
REGIONAMI FUNKCJONALNYMI np. wyodrębnianymi dla potrzeb planowania regionalnego, takie rozwiązania istnieją w Unii Europejskiej przykładem jest Portugalia. W Portugalii konstytucja zawiera istnienie regionów, lecz nie uchwalono ustaw wykonawczych, więc nie doszło do ich powstania. W regionach funkcjonalnych istnieją wówczas agendy planistyczne rządu centralnego w Portugalii istnieje 5 takich regionów.
Charakterystykę tzw. Regionów funkcjonalnych, mają także MAKRO-REGIONY PLANISTYCZNE - utworzone w połowie lat 70 po wprowadzeniu podziału na 49 województw. Początkowo utworzono kilka takich regionów pasmowo np. makro region nadmorski - potem powstało ich 10 i funkcjonują one do dziś. W miastach, które stanowiły stolice makro-regionu utworzono biura Centralnych Biur Planowania, przekształciły się one w Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, które funkcjonują do dziś.
MAKRO-REGION- to np. przynajmniej 2 województwa
Z PUNKTU WIDZENIA ZASIĘGU PRZESTRZENNEGO:
1.Regin podstawowy to jednostka podziału terytorialnego
2.Makro-region - przynajmniej 2 lub więcej regiony podstawowe
3.Subregion ( Podregion) - część regionu podstawowego np. 2 powiaty lub więcej powiatów
4.Mikroregion - z reguły utożsamia się je z gminą lub kilkoma sąsiadującymi gminami - najmniejszy zasięg przestrzenny.
REGIONALIZACJA;
Jest aktem lub procesem podziału państwa na regiony. Może także odnosić się do podziału czegoś, pomiędzy regiony np. funduszy.
Regionalizacja jest procedurą odgórną, której dokonują władze.
Może mieć charakter asymetryczny, tzn. wyodrębnienie w postaci oddzielnego regionu autonomicznego, administrowanego obszaru posiadającego bardzo wyraźną specyfikę istotnie różniącą się od pozostałej części kraju. Np. Portugalia, gdzie w kraju położonym na kontynencie nie dokonano podziału, a wyspy portugalskie Madera i Azory - posiadają regiony.
Regionalizacja jest zazwyczaj efektem procesu decentralizacji, co oznacza przekazywanie kompetencji szczebla centralnego, pochodzącym z wyboru - niższym szczeblom władzy.
Od decentralizacji należy odróżnić dekoncentrację administracji, która oznacza przekazywanie kompetencji rządu jego przedstawicielom w terenie np. przekazywanie zadań wojewodom.
REGIONALIZM
Słowo wywodzące się z języka francuskiego, oznaczało ruch społeczny, mający na celu ochronę kultury, języka i tożsamości regionalnej. W II połowie XIX wieku w Prowansji powstała szkoła literacka, która postawiła sobie za cel ochronę języka prowansalskiego przed wyginięciem, wtedy właśnie użyto tego sformułowania i tak nazwano to pojęcie.
A więc, regionalizm to cos odmiennego od regionalizacji - oznacza:
Tendencje oddolną, mającą źródło w regionie
Ma na celu ochronę interesów regionalnych.
POLITYKA REGIONALNA
Tym mianem określimy działania władz publicznych, ukierunkowane przestrzennie albo regionalnie - na określony region, każde działanie, które ma ukierunkowana działalność na określony - konkretny region.
PARADYGMATY (koncepcje) ROZWOJU REGIONALNEGO
Ujęcie chronologiczne:
Paradygmat egzogenicznego rozwoju regionalnego - to rozwój stymulowany przez czynniki zewnętrzne, rynek zewnętrzny.
Paradygmat endogenicznego rozwoju regionalnego - to rozwój stymulowany przez czynniki wewnętrzne
Koncepcja mieszana - łącząca w sobie cechy obu paradygmatów, leży u podstaw polityki regionalnej.
PARADYGMAT - można zastąpić słowem koncepcje, (gr.paradeigma, koncepcja, przykład, wzór, w teorii poznania ogólnie uznane osiągnięcie naukowe, które dostarcza modelowych rozwiązań w danej dziedzinie nauki, może pociągać za sobą modelowe rozwiązania i stawać się istotnym składnikiem poglądu na świat. Twórcą teorii paradygmatu był prof. Kuhn ( Kun), który w latach 60 obrazował ewolucje i zmiany w teoriach naukowych, consensus omnium tzn. podzielenie poglądów, zgoda na zmianę poglądów w danej dyscyplinie, pogląd dominujący. Jedną z najbardziej znanych rewolucji, jest rewolucja kopernikowska, gdzie wyraźnie widać, że poglądy zmieniły się o 180 stopni, większość uznała teorie kopernikowską za właściwą, właśnie tu można mówić o paradygmacie, - czyli nowym poglądzie podzielanym przez większość.
KONCEPCJA EGZOGENICZNEGO ROZWOJU REGIONALNEGO
Paradygmat tego rozwoju wywodzi się w dwóch głównych nurtów ekonomii, a mianowicie
Szkoły neoklasycznej ( to skupiali się zwolennicy rynku, upatrujący w nim właśnie wszelkich zalet)
Keynesizmu ( Jon M. Keynes)- jego podstawę stanowi przekonanie, że samoczynnie działające mechanizmy rynkowe, uzupełnione regulującą rolą państwa są w stanie zapewnić sprawne i efektywne funkcjonowanie gospodarki.
Wyrazem tego poglądu była tzw. Synteza neoklasyczna dominująca w ekonomii do połowy lat 70 XX wieku. Z syntezą wiążą się takie nazwiska jak: P.Samuelsona, R. Solow, którzy dokonali połączenia tych pojęć.
Oznacza to, że w paradygmacie rozwoju egzogenicznego doszło do przeniesienia poglądów dominujących w ekonomii w odniesieniu do skali całej gospodarki na skalę regionalną
Cechą charakterystyczną rozwoju egzogenicznego było ilościowe podejście do rozwoju (wzrost, - choć nie każdy wzrost musi być rozwojem) oraz założenie o decydującej roli popytu w ukierunkowaniu wzrostu gospodarczego w regionie.
Na paradygmat egzogeniczny miały wpływ także teorie:
Teoria korzyści skali i efektów zewnętrznych ( Skala MARSHALA).
Teoria 3 sektorów ( FISHER) - to zmiany struktury zatrudnienia w długich okresach w III sektorach;
Rolnictwo, przemysł wydobywczy
Przemysł przetwórczy i budownictwo
Usługi - szeroko rozumiane, obecnie z tego sektora wyłania się IV sektor tj. usługi wyższego rzędu np. finansowe, konsultingowe.
Specyfikę tego paradygmatu rozwoju egzogenicznego oddają inne zamiennie stosowane jego określenia takie jak:
Rozwój odgórny ( top down)
Rozwój zcentralizowany
Rozwój zstępujący ( z góry w dół)
Rozwój skierowany na zewnątrz
Rozwój sektorowy
Dodatkowo jeszcze na wykształcenie się tego paradygmatu rozwoju egzogenicznego miały wpływ dwie doktryny regionalne mianowicie:
Teoria bazy ekonomicznej
Doktryna biegunów wzrostu i rozwoju spolaryzowanego
Teoria - to zespół poglądów oparty na podstawach naukowych
Doktryna zaś - niekoniecznie musi opierać się na naukowych podstawach, mogą w niej dochodzić do głosu poglądy wartościujące, ideologie, wartości polityczne, czy też pozostawać wyrazem opinii autorytetów
TEORIA BAZY EKONOMICZNEJ
Sformułowana została przed II wojną światową w odniesieniu do rozwoju miast, a potem przeniesiona na skalę szerszą regionalną.
Teoria ta, opiera się na założeniu, że rozwój miast uzależniony jest od tworzonych w nich nowych miejsc pracy, przy czym warunkiem istnienia miasta są tzw. Bazowe miejsca pracy znajdujące się w gałęziach wytwarzających na eksport, czyli poza region, na zaspakajanie potrzeb zewnętrznych.
Te gałęzie wytwarzające poza region tworzą, tzw. sektor bazowy, który przeciwstawiany jest sektorowi rezydencjalnemu produkującemu na zaspakajanie potrzeb wewnętrznych, lokalnych.
W teorii tej dochodzi do podziału na dwa sektory:
Bazowy
Rezydencjalny
Nośnikiem wzrostu jest sektor bazowy, ponieważ zapewnia on przypływ dochodów z zewnątrz i w ten sposób pociąga za sobą rozwój sektora rezydencjonalnego. Sektor rezydencjalny stanowi sfera usług, rzemiosła, których rozwój zależy głównie od dochodów lokalnych, a więc po to, aby region się rozwijał, musi istnieć eksport.
Teoria ta, została rozwinięta po II wojnie w latach 50 i stała się podstawa do sformułowania zasad rozwoju regionalnego.
Zgodnie z tymi zasadami zacofanie regionu tłumaczone było brakiem lub słabością sektora bazowego regionie i nadmiernie rozbudowanymi sektorami rezydencjonalnymi.
Z teorią tą, kojarzone jest nazwisko historyka gospodarczego D.NORTH (laureata nagrody Nobla w 1993r.) podał on przykład Kalifornii w Stanach Zjednoczonych, gdzie stan ten w związku z gorączką złota rozwinął popyt na inne dobra w tym stanie.
Ostatecznie badania prowadzone w ramach tej teorii doprowadziły do powstania hipotezy, że regionalny wzrost gospodarczy, stanowi odpowiedź na skierowany spoza regionu popyt na jego zasoby.
Stąd też warunkiem rozwoju regionu jest jego otwarcie na zewnątrz, za którym przemawiają także korzyści skali. Implikuje to równocześnie pewną określoną wielkość każdego regionu, każdego organizmu, a więc miasta, przedsiębiorstwa, bo odpowiednia wielkość to odpowiedni potencjał.
Natomiast w przypadku regionów zamkniętych, czyli niewymieniających się z otoczeniem - brak zewnętrznego bodźca powoduje, iż możliwe jest jedynie reprodukowanie z okresu na okres tych samych wielkości.
Ostatecznie, zatem, siłę motoryczna rozwoju regionalnego stanowią czynniki zewnętrzne np. eksport, czyli popyt zewnętrzny, np. wydatki publiczne państwa w regionie, dochody z turystyki, wszelkie transfery społeczne.
Państwo, jako władza jest tu postrzegane, jako czynnik zewnętrzny.
Teoria bazy poddana została krytyce w latach 70 i podstawowym zarzutem było to, że uzależnia rozwój regionalny od czynników zewnętrznych, tak jakby czynniki wewnętrzne nie miały w ogóle znaczenia.
Krytykowano także teorię bazy z industrializacją, czyli uprzemysłowieniem.
SŁABOŚCI TEJ TEORII TO:
Nie dostrzeganie czynników wewnętrznych
Utożsamianie czynnika bazowego z przemysłem
DOKTRYNA BIEGUNÓW WZROSTU I ROZWOJU SPOLARYZOWANEGO
Biegun z fr. Le pole ( czytaj le pool)
Doktryna stworzona przez szkołę francuską jej twórcą był wybitny ekonomista francuski FRANSU, PERROUX ( Peru) - W koncepcji tej siłę motoryczną rozwoju regionalnego stanowią tzw. bieguny wzrostu. tj.
Le pool de classance -, którymi są przemysły lub przedsiębiorstwa ( napędowe)
ISTOTA TEJ DOKTRYNY - sprowadza się do twierdzenia, że różnice w rozwoju regionalnym mogą zostać zmniejszone przez tworzenie biegunów wzrostu w regionach opróżnionych w rozwoju i przez mechanizmy polaryzacji, oznaczające rozszerzenie się wzrostu z bieguna na obszary otaczające.
Ta doktryna zrobiła światową karierę dostarczała, bowiem państwom prostych recept na rozwój regionów opróżnionych
Poniosła ona jednak fiasko, gdyż okazało się, że powstawały tzw. „ katedry na pustyni” tzn. wybudowano np. wilki kombinat w regionie opóźnionym i wcale to nie przyczyniło się do aktywizacji.
Ponadto posiadała niesprecyzowane pojęcia, była rozumiana różnie, w różnych krajach.
W latach 50, gdy akurat funkcjonowała, dominującą rolę odgrywał przemysł ciężki, więc utożsamiano biegun wzrostu z przedsiębiorstwami związanymi z tym właśnie przemysłem.
W latach 70 - doktryna ta została poddana szerokiej krytyce i kontrowersje wokół niej trwają do dnia dzisiejszego.
Niektórzy twierdzą, że zachowuje ona dalej swą aktualność, jedynie zmianie uległa zawartość treści bieguna wzrostu, tzn., że biegunem obecnie nie są przedsiębiorstwa przemysłu ciężkiego, a przedsiębiorstwa wysokich technologii.
Wykład 07.03.2003r.
CZYNNIKI, KTÓRE SPRAWIŁY, ŻE DOTYCHCZASOWA KONCEPCJA PRZESTAŁA PRZYSTAWAĆ DO RZECZYWISTOŚCI.
W połowie lat 70 paradygmat egzogenicznego rozwoju regionalnego został podważony i zakwestionowany podobnie jak dotychczasowy model wzrostu gospodarczego oparty na syntezie neoklasycznej. Decydującą rolę odegrał w tym kryzys strukturalny, który sprawił, że wiele założeń, na których bazowała koncepcja straciło swą aktualność.
ZAŁOŻENIA, KTÓRE STRACIŁY SWĄ AKTUALNOŚĆ
Załamanie tempa wzrostu gospodarczego - zmniejszyło możliwości finansowania dyfuzji wzrostu gospodarczego do regionów opóźnionych w rozwoju. STAGFLACJA tj. stan wysokiego bezrobocia, inflacja, i stagnacja gospodarcza. Wcześniej „krzywa Philipsa”- zależność- zwiększanie inflacji i zmniejszanie bezrobocia i odwrotnie, w granicach do tolerowania. Stosowano politykę „stop and go”. Wymienność między bezrobociem i inflacją przestała funkcjonować. Nowy termin stagnacja i inflacja = stagflacja. Załamanie gospodarcze pogłębił kryzys energetyczny, nastąpił kryzys strukturalny. Wydawało się najpierw, że było to tylko chwilowe pogorszenie koniunktury, ale okazało się inaczej.
Postępujący kryzys przemysłu ciężkiego ( napędowy, motoryczny) - uznawanego wtedy za podstawowy - górnictwo, hutnictwo, stoczniowy.
Ujawnienie się negatywnych efektów dotychczasowego modelu rozwoju
Negatywne efekty ekologiczne - degradacja środowiska naturalnego, będąca efektem ekspansji przemysłu ciężkiego, zatrucie powietrza, wody, skażenie gleby.
Nadmierna i rabunkowa eksploatacja zasobów nieodnawialnych, ( czyli zasobów naturalnych). Początki ruchów ekologicznych partii zielonych. W latach 70 opublikowano 3 pierwsze raporty Klubu Rzymskiego (grono wybitnych osobistości, naukowców, przemysłowców, którzy postawili sobie za cel…)
I-szy Raport Rzymski pt. „ Spór o granice wzrostu”- zrobienie prognozy wyczerpywania się zasobów nieodnawialnych. Obliczono, że jeżeli w takim tempie będzie postępowała eksploatacja - to światu grozi zagłada, bo zasoby się wyczerpują.
II-gi Raport Rzymski pt.” Ludzkość w punkcie zwrotnym” Klub złagodził tę pesymistyczną wizje perspektyw ludzkości, bo geniusz ludzki nie ma granic. Człowiek zawsze cos wymyśli, żeby przetrwać. Produkty nowe, sztuczne tworzywa, plastiki - przewyższają nawet naturalne to właśnie pozwoli przetrwać. I-szy raport to był zimny prysznic, na gorące głowy, zwracający uwagę na aspekty ekologiczne, tym którzy zwracali uwagę jedynie na wzrost.
Ujawnienie się wzrostu znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw. Nawet na zachodzie hołdowano korzyści skali. Duże przedsiębiorstwa były producentem miejsc pracy, ale i bezrobocia- zwalniały pracowników. Nowe miejsca pracy tworzyły małe i średnie przedsiębiorstwa, ujawniały się, więc zalety małych i średnich przedsiębiorstw.
Zalety:
Tworzenie nowych miejsc pracy
Bardziej elastyczne niż duże i łatwiej przystosowujące się do zmian w warunkach gospodarowania
Małe przedsiębiorstwa też mogą być źródłem innowacji, postępu technicznego, technologicznego
Na zalety tej małej skali wskazał SZUMACHER - ekonomista brytyjski pochodzenia niemieckiego, praca pod tytułem „Małe jest piękne” ( kariera tytułu), bo często bywa tak, że jeżeli jakieś stare zalecenia, nie znajdują wyników to dochodzi do odwrotu, SZUMACHER powiedział, więc, że gdyby żył w epoce dużej skali, to napisałby „ duże jest piękne”, jemu chodziło o docenienie małych i średnich przedsiębiorstw.
Ujawnienie się także lokalnych, w znaczeniu terytorialnym, zdolności innowacyjnych w niektórych regionach. Odwrócenie między innymi kierunku przestrzennej dynamiki rozwoju. Były Reginy świetnie rozwinięte np. Belgia- na północy Flamandczycy, na południu Walonowie mówiący po francusku. Rozwinięta była Walonia, ( naród pochodzenia celtyckiego zamieszkujący belgijskie prowincje- zwane tez Walonią), która pociągała rozwój całego kraju, jest to kraj federalny od 10 lat. Kryzys spowodował rozwój tej dotychczas niedorozwiniętej Flandrii i od tego czasu następuje stały rozwój i odstawanie od południowej Walonii. Tu nastąpiło odwrócenie kierunku dynamiki przestrzennej, nie ma to generalnego charakteru, ale występuje w wielu Reginach, np. południe Francji, Włochy, zaczęto się zastanawiać nad tego przyczynami.
wykształcenie się nowego przestrzennego podziału pracy- mianowicie lokalizowanie różnych faz procesu produkcyjnego w różnych miejscach ( działalność badawczo-rozwojowa, produkcja standardowa, funkcje marketingowe). Okazało się, że wcześniej panowało przekonanie o jedności terytorialnej procesu produkcyjnego, gdzie produkcja tam i dystrybucja. Nastąpiło rozdzielenie między tymi funkcjami, funkcja zarządcza, działalność marketingowa - funkcje szlachetne, a funkcje czysto produkcyjne - w miejscach, gdzie jest tania siła robocza. Zadecydowała opłacalność lokowania, podzielono wtedy świat na centrum ekonomiczne i peryferia- kraje słabo rozwinięte. Nastąpił dualizm społeczeństwa- podział na zamożnych i biednych.
wzrost dążeń społeczeństwa doprowadził do podmiotowości i do udziału w decyzjach wpływających na jego losy - REWINDYKACJA- chodzi o dążenie do zwiększenia samorządności i partycypacji społeczeństwa w procesie decyzyjnym. Efektem była duża fala decentralizacji w różnych krajach. Efektem nowej sytuacji, nowych warunków, było sformułowanie alternatywnej koncepcji rozwoju regionalnego, regionalnego mianowicie określonej mianem rozwoju ENDOGENICZNEGO. Ta nowa koncepcja stanowiła dokładne przeciwieństwo (antynomię) poprzedniej - to jest rozwoju egzogenicznego.
Znalazło to wyraz także w innych określeniach:
- rozwój oddolny ( tam odgórny)
- button up - od dołu do góry
- rozwój wznoszący się - tam zstępujący
- rozwój skierowany do wewnątrz
- rozwój kompleksowy
- rozwój terytorialny
Twórcami tej nowej koncepcji byli regionaliści amerykańscy, ale nie tylko: JON FRIEDMANN, CLYTE WEAVER, Austriak WALTER STOR.
Źródeł koncepcji regionalnego rozwoju endogenicznego, w odniesieniu do regionów, upatrywać należy w modelu rozwoju endogenicznego zaproponowanego dla krajów trzeciego świata w ramach tzw. nowego
ładu ekonomicznego inspiracji ONZ.
Podobnie, jak przy poprzedniej koncepcji rozwoju egzogenicznego koncepcja rozwoju endogenicznego - zaproponowana została do skali krajowej, a następnie przetransponowana, przeniesiona do problematyki regionalnej.
W zaproponowanej, nowej koncepcji rozwoju szczególny nacisk położono na przymiotnik terytorialny rozwój, ponieważ oznacza to, że nie chodzi tutaj o przestrzeń fizyczną, jako taką, lecz o konkretne obszary, terytoria, z ich indywidualnymi cechami, należące do określonej społeczności, posiadającej swoją tożsamość.
TERYTORIUM -, to nie tylko obszar fizyczny, ale również ludzie zamieszkujący ten teren, wszelkie instytucje itp.
Kategoria terytorium, oznacza w tym przypadku obszar fizyczny, zamieszkującą go społeczność, instytucje funkcjonujące w obrębie tej społeczności oraz sieci relacji w łonie tej społeczności regionalnej, Te sieci relacji wewnątrz danego terytorium stanowią tzw. kapitał społeczny, który aktualnie urasta do rangi jednego z głównych czynników rozwoju regionalnego.
Tak rozumiane terytorium może być źródłem innowacji.
DYSTRYKTY ( okręgi administracyjne, obwody- specjalizacja
Rozwój endogeniczny w pierwotnej koncepcji miał oznaczać wykorzystanie zasobów regionalnych przez mieszkańców danego regionu, przede wszystkim w celu zaspokojenia ich własnych potrzeb i rozwój ten miał opierać się na dwóch głównych zasadach:
Selektywnej autarkii ( samowystarczalności)
Regionalnej przewagi strategicznej
ZASADA SELEKTYWNEJ AUTARKII
Gospodarka samowystarczalna - oznacza rozwijanie produkcji opartej na zasobach miejscowych, lokalnych, równocześnie preferowanie przez miejscową społeczność wyrobów tej produkcji, przejawem może być hasło w odniesieniu do Polaków - kupuj wszystko, co polskie.
W konsekwencji realizacja tej zasady miała doprowadzić do zahamowania międzynarodowego podziału pracy.
ZASADA REGIONALNEJ PRZEWAGI STRATEGICZNEJ
Oznacza ograniczenie działalności eksportowej do produkcji ściśle kontrolowanej przez region, wytwarzającej wyroby w zakresie, których region posiada korzystną pozycje negocjacyjną. Podstawy rozwoju produkcji eksportowej winno stanowić poszerzanie wewnętrznych zdolności eksportowych, a nie zewnętrzne zapotrzebowanie na zasoby regionalne. Ewidentny wpływ sformułowania tej koncepcji dla krajów trzeciego świata.
Jednakże warunkiem wstępnym warunkiem koniecznym rozwoju endogenicznego jest wola wspólnego działania mieszkańców i ich inicjatywa. Umożliwia ona, bowiem, dokonywanie świadomych wyborów, czyli podejmowanie świadomych decyzji z punktu widzenia interesów danej społeczności i tym samym przeciwstawianie się zcentralizowanej władzy państwowej oraz potędze wielkich firm międzynarodowych.
Rozwój regionu powinien być stymulowany przez potrzeby lokalne, a postęp technologiczny powinien bazować na wiedzy i umiejętnościach lokalnych, a nie na imporcie technologii.
Czyli paradygmat rozwoju terytorialnego - zakłada lokalny charakter innowacji, których źródłem jest środowisko lokalne.
W paradygmacie rozwoju endogenicznego - podstawową rolę w rozwoju przypisano malej skali, w tym skrajnym ujęciu, tzn. opartym na małych miastach, małych wspólnotach, małych przedsiębiorstwach, które maja zasadniczą rolę do odegrania, ponieważ są silnie osadzone, zakotwiczone w lokalnym środowisku i dzięki temu działają w kierunku stabilizowania rozwoju regionalnego.
Natomiast duże przedsiębiorstwa - wykorzystują przestrzeń do własnych celów, maja swoją strategię przestrzenną i zbierają jedynie śmietankę z zasobów regionalnych, zaś w dogodnym dla siebie czasie przenoszą się z jednego regionu do dowolnego.
Strategia taka prowadzi do dualizmu przestrzeni i społeczeństwa- „ Łowcy premii”.
Małe przedsiębiorstwa są bardzo uzależnione od lokalnego otoczenia i nie posiadają takiej siły, jaka posiadają duże przedsiębiorstwa. Tą wada jest mała siła finansowa. Lokalne środowisko powinna wspierać rozwój tych przedsiębiorstw.
W rozwoju endogenicznym - chodzi przede wszystkim o wykształcenie powiązań sieciowych, w przeciwieństwie do hierarchicznych powiązań i stosunków partnerskich, co warunkuje istnienie kapitału społecznego, a ponadto także przenikanie pomysłów i wymianę informacji.
Atuty parków technologicznych- zgromadzenie w jednym miejscu specjalistów w celu przedyskutowania, wymiany zdań i doświadczeń. Tworzenie ich to warunek, innowacyjności, bo to powoduje otwartość na innych.
W paradygmacie tym, każdy region winien posiadać autonomię, rozumianą jako samodzielność, samofinansowanie, samozarządzanie.
Rola państwa powinna być ograniczona do minimum, do ochrony granic, utrzymania spokoju wewnętrznego i ewentualnie pomocy w realizacji lokalnych programów oraz redystrybucji zasobów między bogatymi i biednymi obszarami.
Koncepcja powyższa, tak sformułowanego rozwoju endogenicznego została dość szybko szeroko skrytykowana i właściwie nie doczekała się w praktyce realizacji ( w doniesieniu do państwa upadła).
Uznano tę koncepcje za nierealistyczna i utopijną, zwrócono uwagę na utopijność dążenia do zahamowania międzynarodowego podziału pracy, szczególnie wobec postępującej globalizacji gospodarki.
Zakwestionowano także możliwość autonomicznego rozwoju regionów o bardzo ograniczonych zasobach- regionów peryferyjnych. Oznaczałoby to zgodę na pogłębianie się dysproporcji przestrzennych rozwoju.
Wskazano, że trudno jest zakładać w każdym przypadku wystarczająco silny patriotyzm lokalny, mający determinujące znaczenie dla zdolności inicjatywnej i zaangażowania wspólnot lokalnych.
Wykład 04.04.2003r.
MIESZNA KONCEPCJA ROZWOJU REGIONALNEGO
( Jest trzecia koncepcją - aktualna obecnie)
KONCEPCJA MIESZANA
Zakłada komplementarność rozwoju endogenicznego i egzogenicznego
Według niej na rozwój maja wpływ zarówno czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne.
Koncepcja ta stara się w sposób harmonijny połączyć niektóre zalecenia koncepcji egzogenicznej i endogenicznej, podejście takie, a więc odgórne i oddolne jest niezbędne ( TOP DOWN, BATONN UP).
Podejście oddolne
Sprzyja zwiększeniu efektywności ekonomicznej poprzez wykorzystanie potencjału rozwoju zlokalizowanego w regionach i uwzględnieniu specyfiki regionu.
Podejście odgórne
Jest niezbędne dla koordynowania działań w skali krajowej i dokonywania wyborów z punktu widzenia interesu kraju, jako całości.
Przykład: województwo małopolskie, posiada najmniejsze dotacje z UNI z przeliczeniu na głowę mieszkańca, można by rzec, że SA to niewłaściwe relacje, ale gdy porównamy regiony na ścianie wschodniej- to małopolska napewno nie dostanie mniej, chodzi o niepogłębianie dysproporcji między regionami..
W koncepcji mieszanej - podstawowa rola przypisywana jest zdecentralizowanemu planowaniu regionalnemu, czyli strategii rozwoju opracowanej samodzielnie przez władze regionu, jednakże uwzględniającemu priorytety ogólnonarodowe,
W tym celu w polityce regionalnej w coraz szerszym zakresie znajdują zastosowanie procedury umowne, chodzi tu o podpisywanie umów, kontraktów miedzy władzami centralnymi i Reginami ( Negocjacje)
Przykład: kontrakty wojewódzkie, ich idea polega na tym, że maja one charakter umowny, lecz w przypadku ich zawarcia, dochodzi do wspólnego finansowania przez państwo i region - zadań określonych, wyszczególnionych w kontrakcie.
Przyznawanie środków centralnych jest uzależnione od uwzględnienia w kontraktach priorytetów ogólnokrajowych. Pierwsze kontrakty w Polsce zostały zawarte w roku 2000/01 do 2002r- przez obecny rząd zostały renegocjonowane na kolejne 3 lata.
W koncepcji mieszanej- region - stanowi płaszczyznę styku- logiki odgórnej i logiki oddolnej regionu.
W koncepcji tej szczególną rolę przypisuje się rozwojowi lokalnemu, który najczęściej rozumiany jest jako rozwój „ w małej skali” tzn. np. gmina tak rozumiemy „lokalny”.
W koncepcji rozwoju lokalnego
Najważniejszy jest oddolny kierunek generowania dynamiki rozwoju tzn. dynamika oparta na potencjale wewnętrznym endogenicznym.
Natomiast skala przestrzenna jest na drugim planie, ma drugorzędne znaczenie. Rozwój lokalny- automatycznie kojarzony jest z mobilizacja w regionie. W literaturze zachodniej rozwój ten określany jest mianem „zróżnicowanej geometrii”, czyli o zróżnicowanym zasięgu przestrzennym.
Znaczy to, że pewna spójna, społeczność lokalna jest niezbędna do realizacji określonego celu, a więc granice administracyjne nie przesądzają o dynamice regionu.
Istnienie podziałów na dynamikę rozwoju regionalnego- jest niesłuszne, bowiem oba te rozwoje zawierają się w sobie- rozwój regionalny- powoduje, bowiem także rozwój lokalny.
EWOLUCJA POLITYKI REGIONALNEJ W PRAKTYCE
Tradycyjnie polityka regionalna - rozumiana była, jako działalność państwa mająca na celu wyrównywanie poziomu, między regionami - to najprostsza definicja tej polityki.
Słabo rozwinięty region lub region, w którym załamał się przemysł- to regiony rekonwersji- określa się je mianem regionów problemowych.
Polityka regionalna - to polityka, która w zróżnicowany sposób oddziaływuje na regiony, a przede wszystkim dba o rozwój regionów najuboższych.
Jako początek współczesnej polityki regionalnej podaje się Stany Zjednoczone w okresie prezydentury ROSSVELTA. Program zagospodarowania doliny rzeki TENNESI, był realizowany przez prezydenta, który współpracował w KEYNESEM, który uznawał, że w przypadku upadku aktywności regionu- niezbędna jest interwencja państwa, był to przykład kompleksowego rozwoju regionu, a więc rozwój rolnictwa, zalesianie, rozwój turystyki, produkcji energii elektrycznej. Był to skrajny przykład działalności USA, gdyż tam raczej rzadko następuje interwencja państwa.
W Europie - krajem pionierskim w zakresie polityki regionalnej była Anglia stanowiąca przykład państwa o najbardziej zróżnicowanych problemach rozwoju regionalnego. Na obszarze Wielkiej Brytanii wystąpiły niemal wszystkie rodzaje tak zwanych regionów problemowych, a więc:
Z jednej strony regionu uprzemysłowione dotknięte kryzysem, czyli regiony rekonwersji przemysłu.
Drugie to- regiony zatłoczone i tu problemy z zanieczyszczeniem, braki wody Londyn i inne metropolie
Trzecie - to regiony górskie o zupełnie niezaktywizowanej gospodarce
Kolejne- regiony pośrednie wymagające wsparcia i dynamiki rozwoju, to te między zupełnie nierozwiniętymi, a tymi bardzo rozwiniętymi.
Regiony o quasi kolonialnej i dualnej strukturze gospodarki. Dualizm w tym ujęciu należy rozumieć, jako z jednej strony obszary zaktywizowane, z drugiej zupełny brak rozwoju.
Rozwiązania, jakie wprowadziła Wielka Brytania w polityce regionalnej, były pionierskie, po raz pierwszy przeprowadzono np.
Politykę tworzenia nowych miast (niedaleko aglomeracji, aby je odciążyć
Politykę zagospodarowywania stref przemysłowych ( wyodrębnienie obszaru, na którym władze lokalizują przedsiębiorstwa.
Wiele innych rozwiązań
W Wielkiej Brytanii doszło także do opracowania BRYTYJSKIEJ KARTY REGIONALNEJ - ogłoszonej w 1939 roku, zawierającej podstawowe zasady i cele polityki regionalnej w odniesieniu do Wielkiej Brytanii, z wiadomych powodów nie doczekała się jednak ona realizacji.
POLSKA - po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Polska podjęła dość intensywnie politykę regionalną. Państwo „zszywało”, będące ówcześnie pod zaborami regiony, między którymi były bardzo duże różnice.
Budowa CENTRALNEGO OKRĘGU PRZEMYSŁOWEGO, gdzie skupiono głównie zakłady zbrojeniowe, budowa portu w Gdyni itp.
Polska w zakresie polityki regionalnej wyprzedziła państwa zachodnie, gdyż już w latach 20 prowadziła politykę regionalną, choć nie można doszukać się nawet wzmianki o tym w zachodnich podręcznikach, np. Polska jako pierwsza zastosowała ulgi dla zagranicznych inwestorów.
TRADYCYJNA POLITYKA REGIONALNA
Tradycyjna polityka regionalna - obejmowała działania państwa ukierunkowane przede wszystkim na: (są to, więc KIERUNKI POLITYKI REGIONALNEJ):
Rozbudowę tak zwanej ciężkiej infrastruktury, chodzi o drogi, połączenia transportowe, koleje, gazyfikację, elektryfikację, przede wszystkim w regionach zacofanych infrastrukturalnie- finansowane z budżetu państwa.
Lokalizowanie w regionach opóźnionych w rozwoju dużych kompleksów przemysłowych, finansowanych z budżetu państwa ( wielkich państwowych koncernów) albo kierowanie do regionów opóźnionych w rozwoju, inwestorów prywatnych poprzez stosowanie ulg podatkowych, subwencji, dotacji itp.
„Odstraszanie” inwestorów od regionów zatłoczonych, przeinwestowanych, poprzez prawny zakaz lokalizowania przedsiębiorstw -przykładem może być Londyn czy Paryż.
Ewentualnie ograniczenie zezwoleń lokalizacyjnych tylko do niektórych inwestycji np. pomieszczeń biurowych z obowiązkiem uiszczania wysokich opłat za uzyskana zgodę na lokalizację.
Działania te są określane w polskiej literaturze mianem - DEGLOMERACJI biernej, co oznacza przeciwieństwo aglomeracji, a więc nie powiększanie skali istniejącej już aglomeracji.
Obok deglomeracji biernej może istnieć DEGLOMERACJA CZYNNA, polega na przenoszeniu zakładów z istniejących już aglomeracji w nowe miejsce, do innych regionów, czyli delokalizacja-przemieszczanie.
Oczywiste jest, że rozwiązania takie, jak deglomeracja czynna, są przedsięwzięciem bardzo kosztownym i nie zawsze się udaje, dlatego też stosowane było bardzo rzadko.
W latach 90 rozwiązanie to - wpisał rząd francuski pod rządami EDIT KRESON, w odniesieniu do instytucji publicznych,( wiadomo, że większość instytucji publicznych usytuowana jest w stolicach, co powiększa koncentrację, ale przecież tak nie musi być) np. w Holandii stolica Amsterdam, a siedziba rządu i parlamentu w Rotterdamie, centrum handlowe UTREN, a więc miasta zlokalizowane w okręgu, każde będące specyficznie ukształtowane w specjalistycznej dziedzinie.
Holendrzy nazywani są Chińczykami Europy, by chronić środowisk, każdy jeździ na rowerze.
Od lat 80- zaczęła postępować zmiana- polityka regionalna zaczęła ewoluować w kierunku mieszanym, a więc przede wszystkim aktywizowania potencjału endogenicznego w regionach. Okazało się, że działania państwa nie są już wystarczające, zaczął się proces decentralizacji- rolę zaczynają odgrywać samorządy
Zaczęto mówić o interwencjonizmie ( polityka interwencji w pewne sprawy np. ekonomiczne)samorządowym.
AKTUALNA DEFINICJA POLITYKI REGIONALNEJ ( zmodyfikowana w stosunku do tradycyjnej)
Polityka regionalna - to całokształt działań władz publicznych ( centralnych, samorządowych) oraz innych instytucji i podmiotów prywatnych w regionach mających na celu:
Zdynamizowanie rozwoju regionalnego
Zwiększenie konkurencyjności gospodarek regionalnych
Redukowanie dysproporcji w poziomie rozwoju między regionami.
Obecna definicja polega na:
Zwiększeniu liczby podmiotów polityki regionalnej, co oznacza, że państwo utraciło swój monopol na jej prowadzenie- państwo przeszło z roli solisty na rolę dyrygenta, a więc koordynatora tajże polityki, a więc rola państwa uległa zmodyfikowaniu. Na plan pierwszy wysuwają się funkcje koordynacyjne, a także stymulacyjne i inicjujące.
Podział polityki regionalnej na:
Politykę interregionalną, której podmiotem jest państwo
Politykę inter-areginalną -politykę prowadzoną tylko w odniesieniu do danego regionu, przez jego władze samorządowe.. W tej chwili szczególna role przypisuje się sektorowi prywatnemu, mówi się, w polityce regionalnej o zasadzie 3P, co oznacza; PARTNERSTWO-PUBLICZNO-PRYWATNE
Przedefiniowaniu celów polityki regionalnej poprze
Zdynamizowanie rozwoju, ożywienie gospodarcze,
Pogodzenie efektywności ekonomicznej ze sprawiedliwością społeczną.
Nie wszyscy jednak podzielają pogląd pogodzenia efektywności ze sprawiedliwością społeczną, pewne kręgi uważają, że podział środków i zabieranie regionom bogatszym, aby dofinansować biedniejsze- jest wyrzucaniem środków w błoto
Wg. prof. PIETRZYK - redystrybucja środków jest niezbędna, gdy na dłuższą metę- brak dofinansowania regionów zacofanych- biednych, prowadziłoby do stworzenia ogromnych barier między regionami.
Zwiększenie liczby miejsc pracy
Zwiększenie konkurencyjności regionalnej, -która bardzo często jest źle rozumiana, jako konkurencyjna. KONKURENCYJNOŚĆ REGIONALNA - nie może być jednak pojmowana, jako konkurencja między przedsiębiorstwami powinna być rozumiana, jako gra o sumie dodatniej i powinna przynosić obopólne korzyści. Każdy, bowiem region posiada swą specyfikę, więc trudno mówić, aby była tu możliwa konkurencja typu przedsiębiorstw. KOMISJA EUROPEJSKA POPRZEZ KONKURENCYJNOŚĆ REGIONALNĄ rozumie: zdolność produktów wytworzonych w regionie do konkurowania na rynkach krajowych i zagranicznych.
Zmodyfikowanie tradycyjnego celu, który obecnie brzmi - redukowanie dysproporcji:
Nie można doprowadzić do drastycznych dysproporcji rozwoju między Reginami, aby zbyt duże różnice nie zagrażały jedności organizmu, a więc państwa, czy też wspólnot międzynarodowych. W tym kontekście, mówi się o wyrównywaniu szans rozwoju, co sprawia, że nawet z punktu widzenia polityki konkurencji dopuszczalna jest pomoc publiczna, przyznawana tak zwanym regionom problemowym.
W Polsce Urząd Ochrony Konkurencji, także w Unii, chodzi o ochronę uczciwej konkurencji, np. w Unii zakaz pomoc społecznej- publicznej, która dopuszczalna jest jedynie w regionach problemowych, gdzie wiadomo, że szanse uczciwej konkurencji nie są możliwe.
Chodzi także o równanie szans ludności np. dopłacanie państwa do usług pocztowych- tam gdzie prywatny inwestor, nie będzie ich prowadził, bo są deficytowe, np. odległe Bieszczady.
Reorientacja filozofii polityki regionalnej, a mianowicie PRZEDMIOTEM oddziaływania staje się nie bezpośrednio przedsiębiorstwo, ALE JEGO OTOCZENIE, które winno ułatwiać powstawanie i rozwój przedsiębiorstwa.
Np. strefy ekonomiczne - 10 lat zwolnienia z podatku, 10 lat połowa podatku, Komisja Europejska nie popiera takich działań, gdyż stosuje subwencje, które pozwalają określić kwoty wsparcia, u nas nikt nie wie, jakie kwoty uzyskają przedsiębiorstwa w wyniku zwolnień lub ulg podatkowych).
A)A więc przedmiotem oddziaływania jest -OTOCZENIE przedsiębiorstwa w postaci np. ośrodków konsultingowych, finansowanych przez władzę publiczna, finansowanie pewnych dla zakładających działalność gospodarczą, rozwijanie ośrodków informacji dla przedsiębiorstw. Bardzo ważnym przedmiotem tego otoczenia są formy udzielania wsparcia finansowego np. VENTURE CAPITAŁ ( u nas to słaba strona - przetłumacz na polski - kapitał wysokiego ryzyka, w Ameryce znaczy to przygoda z kapitałem- ta forma to wspieranie nowatorskich, innowacyjnych przedsiębiorstw.
Biznes angels ( aniołowie biznesu) cos podobnego do VENTURE CAPITAL, ale chodzi o pojedyncza osobę, a więc ktoś, kto odniósł sukces wspiera kogoś innego w jego początkowej działalności
Love money - pieniądze zebrane w rodzinie, by ktoś mający pomysł na działalność mógł wystartować,(pieniądze z miłości)
B) Pierwszoplanowa rolę przypisuje się 2 rodzajom kapitału:
- kapitałowi ludzkiemu
- kapitałowi społecznemu
KAPITAŁ LUDZKI -to wiedza i umiejętności posiadane przez człowieka ( a więc nacisk na kształcenie i badania naukowe, permanentna edukacja, (to także nas dotyczy) kapitał ludzki kształtowany poprzez naukę, badania- pozwala na lepszą adaptację człowieka do coraz to nowych warunków. W kapitale ludzkim czasami widzi się szersze spektrum, a mianowicie- stan zdrowia, możliwości regenerowania sił itp.
KAPITAŁ SPOŁECZNY- to istnienie rozwiniętych relacji między członkami poszczególnych grup, opartych na wzajemności, zaufaniu i współpracy ( a więc, nie opartych na mechanizmach rynkowych), to proste zwykłe relacje międzyludzkie oparte na życzliwości i współdziałaniu partnerów- uznaje się, że brak tego kapitału może być jedna z barier rozwoju.
C) Innowacja i postęp techniczny
Stanowiący podstawowy czynnik konkurencyjności determinujące wzrost:
Tworzenie parków technologicznych nastawionych na kreowanie innowacji, (chodzi i skupienie w 1 miejscu osób, które mogą pobudzać się wzajemnie do rozwoju, np., inspirując się)
Działalność badawczo-rozwojowa
Innowacje drobne (np. wynalazek kartek samoprzylepnych)
wiedza cicha, milcząca, która nie ma charakteru skodyfikowanego i nie przechodzi przez rynek, a przekazywana jest osobiście.
Wykład 25.04.2003r.
EUROPEJSKA POLITYKA REGIONALNA, CZYLI POLITYKA REGIONALNA UNII EUROPEJSKIEJ
Polityka regionalna nie została przewidziana w traktacie rzymskim, przesądziły o tym takie czynniki jak:
Bardzo liberalny charakter traktatu rzymskiego, upatrujący rozwiązań wszystkich problemów w swobodnie działających siłach rynkowych.
Podstawowym celem traktatu rzymskiego, stało się stworzenie normalnych warunków wolnej konkurencji.
W związku z tym w traktacie zakazano przyznawania pomocy publicznej, ponieważ mogłaby ona zniekształcić warunki wolnej konkurencji.
Dopuszczono jedynie przyznawanie pomocy w przypadkach wyjątkowych, a mianowicie - na obszarach dotkniętych niewystarczającą liczba miejsc pracy oraz anormalnie niskim poziomie życia, a więc w tych dwóch przypadkach państwa członkowskie mogły przyznawać pomoc, z zastrzeżeniem jednak, że pomoc ta nie będzie naruszać warunków konkurencji.
Ponadto imiennie jeszcze wymieniono dwa przypadki dopuszczalnej pomocy tj:
na obszarach RFN - graniczących z byłą NRD
w przypadku Berlina zachodniego
Drugi powód związany był z oporami państw członkowskich, szczególnie Francji ( było ówcześnie 6 państw założycielskich) - dotyczącymi obaw o naruszenie suwerenności państwowej w przypadku ingerencji wspólnot na ich terenie.
Niepodjęcie polityki regionalnej przez wspólnoty nie oznaczało jednak „neutralności” regionalnej innych polityk wspólnotowych, przykładem najbardziej wymownym była wspólna polityka rolna w ramach, której,(w skrócie te politykę nazywa się z ang. CAP, z franc. PAC).- w ramach tej polityki najsilniej wspierane były strategiczne kierunki produkcji rolnej, tj. produkcja zbóż, mięsa, mleka) - skoncentrowane w najzamożniejszych regionach wspólnot, a mianowicie regionach centralnych.
Jedynym instrumentem mogącym wpływać świadomie na rozwój regionalny we wspólnotach- były pożyczki przyznawane przez utworzony na mocy traktatu rzymskiego - EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY - EBI
EBI - znajduje się w Luksemburgu powstał w 1957r.
EBOiR - znajduje się w Londynie powstał w celu wspierania transformacji państw Europy wschodniej- EUROPEJSKI BANK ODNOWI I ROZWOJU.
EBI - powstał, jako autonomiczna, niezależna od wspólnot instytucja, mogąca udzielać tanich pożyczek miedzy innymi na stymulowanie rozwoju regionalnego.
Oprócz działalności EBI - pozytywny wpływ na rozwój miała także prowadzona polityka, przez pierwsza wspólnotę, a mianowicie Europejska Wspólnota Węgla i Stali- powstała w 1951 roku na 50 lat, a więc traktat wygasł 22 lipca 2002 roku, a więc EWWiS - już nie istnieje.
Jeśli chodzi o specjalne działania wspólnot tj. np., EWG EUROPEJSKA WSPÓLNOTA GOSPODARCZA - i jej działania na rozwój- to właściwie podjęte one zostały w początkach lat 70.
Pierwszym zwiastunem tych działań, było utworzenie w roku 1968 - GENERALNEJ DYREKCJI POLITYKI REGIONALNEJ, w ramach Komisji Europejskiej, w połowie lat 60- to utworzenie Dyrekcji- nastąpiło przy okazji fuzji organów wspólnotowych tj. trzech wspólnot i utworzeniu 1 Rady i 1 Komisji, jako organ wykonawczy dla trzech wspólnot: EWG, EWWiS, ……
W RAMACH TEJ KOMISJI - utworzono DG-XVI, - czyli DYREKCJA REGIONALNA POLITYKI REGIONALNEJ lub inaczej nazywa się ją REGIO,
Pierwsze działania Dyrekcji Generalnej XVI wieku- skierowane zostały na koordynowanie polityk regionalnych krajów członkowskich, poprzez kontrolę przyznawanej przez kontrolę przyznawanej przez nie pomocy na rzecz rozwoju regionalnego.
Początkowo ( od 1971 roku) kontrolą, antydopingową, objęto centralne regiony wspólnotowe, w których łączna wysokość przyznawanych subwencji nie mogła przekraczać 20 % kosztów inwestycji.
Zasada tej kontroli finansowej została zmodyfikowana w 1979 roku, gdy określono dla niej górne granice pomocy na całym obszarze Unii, a mianowicie
na poziomie 75% nakładów inwestycyjnych w regionach najbardziej oddalonych tzw. ultraperyferyjnych, superperyferyjnych np. departamenty zamorskie Francji, Guane Francuską, Gwadelupę, wyspę Reunion u wschodnich wybrzeży Afryki, Hiszpańskie wyspy Kanaryjskie oraz Azory, czy tez Madera.
W regionach peryferyjnych do 30%-35% - to regiony na obrzeżach.
Na obszarach przejściowych - miedzy peryferyjnymi, a centralnymi do 25% kosztów
W regionach centralnych do 20% nakładów.
To były właśnie początki polityki wspólnotowej.
Pierwsze środki finansowe ukierunkowane regionalnie zostały przeznaczone z budżetu wspólnot, dopiero w 1972 roku, a mianowicie od tego to roku, podjęto decyzje o przeznaczeniu minimum 60% środków Europejskiego Funduszu Społecznego na walkę z bezrobociem w tzw. regionach schyłkowych lub opóźnionych w rozwoju
Przez schyłkowe - rozumie się regiony rekonwersji przemysłu, a więc starego przemysłu, upadającego tzn. węglowe, stoczniowe, hutnicze.
EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY ES - powstał w 1960 roku i utworzony został na mocy traktatu rzymskiego, jest najstarszym funduszem strukturalnym ( służył np. przekwalifikowaniu pracowników itp.)
Równocześnie w 1972 roku, podjęto decyzję dotyczącą drugiego funduszu tj. FUNDUSZU ROLNEGO
EUROPEJSKI FUNDUSZ UKIERUNKOWANIA I GWARANCJI ROLNYCH - EFUiGR/U
Wtedy to ustalono, że z części ukierunkowania funduszu rolnego, będzie przeznaczanych na poprawę struktury rolnictwa w regionach wiejskich o niskim wskaźniku PKB na mieszkańca. Podjęto, więc w roku 1972, decyzję, że na obszarach wiejskich tych w/w - część funduszy przeznaczać się będzie na poprawę struktury tych regionów.
W latach późniejszych środkami z tego funduszu objęto także regiony górskie.
Zasadniczy przełom w finansowaniu polityki regionalnej przyniósł rok 1975, w którym to utworzono EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO EFOR
ES
EFUiGR
EFOR - to 3 fundusze strukturalne
4 jest FINASOWY INSTRUMENT UKIERUNKOWANIA RYBOŁÓWSTWA - powstanie on za 20 lat.
Z tych 3 ww. funduszy - finansowana jest Polityka Unii.
O powstaniu EFRR przesądziło przystąpienie do wspólnoty w 1973 roku, Wielkiej Brytanii, która w ten sposób chciała odzyskać część swych dużych wpłat do budżetu wspólnotowego.
RENACJONALIZACJA polityki rolnej tzn. polityka ulepszania rolnictwa w zakresie każdego państw samodzielnie.
W rozporządzeniu dotyczącym utworzenia EFOR - sprecyzowane zostały podstawowe zasady wykorzystywania jego środków.
Uzupełniający charakter finansowanej z niego pomocy polegający na subsydiowaniu inwestycji przedsiębiorstw oraz publicznych inwestycji infrastrukturalnych odpowiednio do wysokości 20 i 30% ogólnych kosztów, a więc przedsiębiorstwo 20%, inwestycje publiczne 30%
Ograniczenie pomocy jedynie do przedsięwzięć zgodnych z programami rozwoju regionalnego, przedstawianymi przez kraje członkowskie- komisji europejskiej.
.zastrzeżenie wyłączności występowania z wnioskami o subwencje do kompetencji poszczególnych państw.
Odnośnie do podziału środków funduszu miedzy państwa członkowskie, przyjęta została zasada `JUSTE RETOUR' tj. sprawiedliwego zwrotu. Oznaczała ona przyznanie każdemu państwu tzw. kwoty krajowej wyrażającej % udziału w środkach funduszu, uwzględniający wysokość wpłat danego państwa do funduszu. W 1980 roku wprowadzono pierwszą zmianę, kiedy to ustanowiono 5% część poza kwotową funduszu regionalnego, która oddano do dyspozycji Komisji europejskiej, był to pierwszy instrument prawdziwie wspólnotowy.
ZASADNICZA REFORMA FUNDUSZU REGIONALNEGO
weszła w życie w 1985 roku i wprowadziła kilka zmian:
kwoty krajowe zostały zastąpione tzw. widełkami interwencji, czyli określeniem dla każdego państwa dolnej i górnej granicy udziału w funduszu z równoczesnym zagwarantowaniem każdemu państwu uzyskania dolnej granicy w ciągu 3 lat.
- suma dolnych granic - 88,63%
- suma górnych granic - 116,56%
11,17% - przeznaczone było na finansowanie celów wspólnotowych.
KOLEJNA ZMIANA W `1985 ROKU - polegała na wprowadzeniu zasady stopniowego zastępowania subwencjonowania pojedynczych projektów inwestycyjnych, dofinansowaniem programów rozwoju, wówczas to wprowadzono 2 rodzaje programów:
tzw. PROGRAMY NARODOWE - mające znaczenie dla wspólnot, jako całości, opracowywane z inicjatywy poszczególnych państw członkowskich. PNIC
tzw. PROGRAMY Z INICJATYWY WSPÓLNOTOWEJ, które proponowała komisja europejska krajom członkowskim, a decyzje o tych programach zapadały na radzie Ministrów. PIC
trzecia zmiana polegała na reorientacji polityki regionalnej w kierunku stymulowania rozwoju endogenicznego w regionach, czyli mobilizowania zasobów lokalnych i całego potencjału endogenicznego w regionie.
W 1985 ROKU - zapoczątkowano ponadto _ finansowanie przez wspólnotę tzw. zintegrowanych programów śródziemnomorskich ZPŚ.
Zintegrowane programy śródziemnomorskie - ich koncepcja wyszła z Dyrekcji Generalnej DG-VI czyli Dyrekcji Generalnej Polityki Rolnej), lecz ze względu na regionalne ukierunkowanie tych programów wsparta została przez Dyrekcje Generalną XVI, ogółem na realizacje tych programów w latach 1986 do 1993 - przeznaczono środki w wysokości około 7 mld. ecu ( strona 90 podręcznik)
Zasadniczy przełom we wspólnotowej polityce regionalnej - przyniósł JEDNOLITY AKT EUROPEJSKI POWSTAŁ 01.07.1980r.
Celem traktatu stało się wprowadzenie jednolitego rynku europejskiego dniem 31.12.1992 roku, co oznacza istnienie JAE? - wprowadzenie 4 swobód:
Swobodę przepływu towaru, usług, kapitału i ludności tu należy przypomnieć, że Wielka Brytania i Irlandia - nie podpisały traktatu z SZENGEN dotyczącego swobodnego przepływu ludności, gdy renegocjonowano JAE, zastanawiano się czy swobodny przepływ ludności przyczyni się do wyrównania poziomów regionów.
Z obawy o pogłębianie dysproporcji regionalnych rozwoju w wyniku wprowadzenia 4 swobód - postanowiono zreformować i zwiększyć środki finansowe na wspólnotową politykę regionalną.
Przede wszystkim polityka regionalna WPROWADZONA ZOSTAŁA DO TRAKTATU RZYMSKIEGO poprzez wpisanie do JEDNOLITEGO AKTU EUROPEJSKIEGO- nowego tytułu - „spójność ekonomiczna i społeczna”
W ramach polityki spójności społeczno-ekonomicznej - podstawowa rola przypisana została polityce regionalnej i w ten sposób Jednolity Akt Europejski - dokonał nobilitacji traktatowej, wspólnotowej - polityki regionalnej.
Wykład 16.05.2003r.
Spójność społeczno-ekonomiczna oznacza spójność terytorialną (tj. relacje w poziomie rozwoju między regionami. Spójność między poszczególnymi grupami społecznymi- obywatelami, cechuje się różnicami interpersonalnymi, a więc nierównością.
Następstwem Jednolitego Aktu Europejskiego była pierwsza reforma funduszy strukturalnych tzn. Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Ukierunkowania i Gwarancji Rolnych, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Ukierunkowania Rybołówstwa (tzw. Finansowy Fundusz Ukierunkowania Rybołówstwa FIUR, który powstał w 1993 roku)
PIERWSZA REFORMA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH - PRZEPROWADZONA ZOSTAŁA W OPARCIU O PAKIET DELORSA (1989-1993), który ówcześnie był przewodniczącym komitetu.
W wyniku tej reformy doszło do wyraźnego sprecyzowania celów polityki społecznej, reforma weszła w życie w 1988 roku i objęła lata 1989 do 1993, określiła 5 celów, a właściwie 6, gdyż cel Nr 5 był podzielony na dwa cele szczegółowe.
Cel Nr 1 -
Wspieranie rozwoju regionów opróżnionych w rozwoju, zacofanych, w których wskaźnik, PKB na mieszkańca kształtuje się poniżej 75% przeciętnej wspólnotowej.
Cel Nr 2
Pomoc dla regionów rekonwersji przemysłu
Cel Nr 3
Walka z bezrobociem długookresowym ( tj. pozostawanie bez pracy powyżej roku) - ludzi powyżej 25 roku życia.
Cel Nr 4
Walka z bezrobociem ludzi młodych, którzy nie przekroczyli 25 roku życia.
Cel Nr 5 a
Adaptacja struktur rolnych ( powiększanie areałów, przekształcenia strukturalne w rolnictwie, leśnictwie, rybołówstwie, zarówno w produkcji, jak i przetwarzaniu, pomoc w pokonywaniu słabości obszarów wiejskich).
Cel Nr 5b
Wsparcie rozwoju przeludnionych lub peryferyjnie położonych obszarów wiejskich o niskich dochodach ludności, zdegradowanym środowisku naturalnym.
Tak, więc cele Nr 1, 2 i 5b to regionalne cele priorytetowe zorientowane na konkretne - geograficznie określone regiony.
Natomiast cele Nr 3, 4 i 5a - to cele horyzontalne, funkcjonalne niemające ukierunkowania geograficznego.
Przy tym przyjęto kwalifikacje dotyczące wskaźników wspólnotowych,
( wcześniej wskaźniki dotyczyły konkretnych krajów i ich wskaźników, zasięg przestrzenny może spłaszczać lub podnosić wskaźniki, albowiem parytet siły nabywczej to relacja dochodu mieszkańca do ceny, jeśli w danym regionie są niskie ceny, przy niższych dochodach, można nabyć więcej towaru).
Równocześnie- dla potrzeb zestawień statystycznych wprowadzono podział krajów członkowskich na tzw. terytorialne jednostki statystyczne NUTS, tj. powiązanie między poziomami terytorialnych jednostek statystycznych (NUTS), a podziałami administracyjnymi w krajach członkowskich UE.
( np. NTS 1 - Polska, NTS 2 - 16 województw, NTS 3 - Subregion ok.44 grupy powiatów, NTS 4 - powiaty ok. 380, NTS 5 gminy ok. 2500)
Następna zmiana to - wprowadzenie zasad europejskiej polityki regionalnej, od których egzekwowania zależy efektywność i skuteczność wspólnotowych działań na rzecz spójności społeczno-gospodarczej.
ZASADY EUROPEJSKIEJ POLITYKI REGIONALNEJ
ZASADY GENERALNE
Subsydiarność
Koordynacja
Elastyczność
ZASADY ORGANIZACJI POLITYKI REGIONALNEJ
Programowanie
Partnerstwo
Kompatybilność
Spójność
ZASADY FINANSOWANIA POLITYKI ROZWOJU REGIONALNEGO
Koncentracja
Dodawalność
Komplementarność
ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMÓW
Monitorowanie
Ocena (wstępna, bieżąca, następcza)
Kontrola finansowa
Cztery ( wytłuszczone) najważniejsze zasady polityki regionalnej zostały dodatkowo wzmocnione przy okazji rewizji funduszy strukturalnych w 1993 roku, a następnie udoskonalone przepisami nowych regulaminów funduszy strukturalnych czerwca i lipca 1999 roku
ZASADA PARTNERSTWA
Oznaczająca współdziałanie szczebli niższych władz terytorialnych w procedurze i realizacji programów.
ZASADA PROGRAMOWANIA
Rozwoju regionalnego, jako zasada obowiązkowa, oznacza odejście od stosowanej uprzednio praktyki subwencjonowania przez wspólnoty pojedynczych projektów inwestycyjnych na rzecz dofinansowania kompleksowych, zintegrowanych programów rozwoju regionalnego, choć dopuszczalne są wyjątki.
ZASADA KONCENTRACJI
Wyraziła się w ograniczeniu liczby celów wspieranych, doborze kryteriów, służących wyselekcjonowaniu regionów dotkniętych największymi problemami, skoncentrowaniu finansowania na regionach opóźnionych
Równocześnie podwojono wielkość środków funduszy strukturalnych w 1987 roku z 2,7 mld ecu do 14,5 mld ecu w roku 1993, w efekcie udział funduszy strukturalnych w budżecie wspólnot zwiększył się do ¼.
ZASADA DODAWALNOŚCI - DODATKOWOŚCI
Dotyczy sposobu finansowania celów priorytetowych, do której wprowadzono kryterium weryfikacyjne, mające zapewnić praktyczna realizacje tej zasady. Zasada ta oznacza, że fundusze strukturalne nie zastępują, lecz powiększają krajowe środki publiczne przeznaczone na politykę regionalna.
II REFORMA W roku 1992 objęła lata 1994-1999
DRUGI PAKIET DELORSA
Delos był 10 lat szefem komisji europejskiej, w pakiecie tym cele zostały nieznacznie zmodyfikowane, wprowadzono także kilka nowych elementów:
Dotychczasowe cele Nr 3 i 4 połączono w jeden cel Nr, 3 - czyli walkę z bezrobociem, sformułowano nowy cel Nr 4 - mający sprzyjać adaptacji pracowników do przeobrażeń strukturalnych w przemyśle, cel ten miał działanie prewencyjne przed powiększaniem bezrobocia.
Utworzono nowy fundusz określany mianem Finansowego Instrumentu Ukierunkowania Rybołówstwa, FIUR
Wprowadzono nowy cel Nr 6 w następstwie przystąpienia do Unii Austrii, Finlandii i Szwecji - objął on regiony arktycznego i subarktycznego rolnictwa - tu kryterium kwalifikacyjne stanowiła liczba mieszkańców - poniżej 8 tys. osób na kilometr kwadratowy.
W efekcie pomocą regionalną zostało objęte ponad 50 % mieszkańców, UE oraz około ¾ powierzchni UE (tj. wszystkich krajów członkowskich).
W tym okresie doszło do ponownego podwojenia środków funduszy strukturalnych przeznaczanych dla najbiedniejszych regionów w wyniku, czego udział w budżecie strukturalnym wspólnot wzrósł do 1/3.
Przy okazji II reformy doszło do utworzenia nowego funduszu zwanego funduszem spójności ( kohezji) - utworzony on został, na mocy traktatu z Maastricht ( Traktat o Unii Europejskiej).
FUNDUSZ SPÓJNOŚCI
Traktat z Maastricht zapowiadał utworzenie jednej waluty, w traktacie ustalono 4 kryteria konwergencji ( konwergencja - zbieżność, podobieństwo wytworów powstałych niezależnie od siebie u różnych ludów), warunkujące członkostwo w Unii Walutowej.
Deficyt budżetowy nieprzekraczający 3 % budżetu
Zadłużenie - dług publiczny nieprzekraczający 60 %
Niska inflacja - nie wyższa niż 1,5 punktu % od przeciętnej dla 3 krajów unii o najniższej inflacji
Długookresowa stopa % - nie wyższa niż 2 punkty % od przeciętnej dla 3 państw o najniższej stopie % długookresowej.
Fundusz spójności został przeznaczony na dwa cele
-50% rozbudowa transeuropejskiej infrastruktury transportowej,
50 % na inwestycje w ochronę środowiska.
Przeznaczony został dla państw, w których PKB na mieszkańca nie przekracza 90 % średniej wspólnotowej, tj. Irlandia, Portugalia, Hiszpania i Grecja - bywają one określane mianem państw Kohezji.
Warunkiem skorzystania ze środków tego funduszu było opracowanie przez dany kraj programu konwergencji, określającego sposób dochodzenia do kryteriów unii walutowej tzn.. pokazać, jak redukują deficyt, zadłużenie itp.
Fundusz spójności nie jest funduszem strukturalnym różni się od tych funduszy wieloma cechami, a mianowicie:
Został utworzony na okres przejściowy
Wspiera pojedyncze projekty, nie programy
Jest przeznaczony dla całych państw, nie regionów, nie ma ukierunkowania regionalnego.
W stosunku do niego nie obowiązuje zasada dodawalności, a więc może dofinansowywać wydatki krajowe
Wypłacana przez niego pomoc została uzależniona od podjęcia przez dany kraj programu konwergencji.
Fundusz spójny z funduszem spójności to fundusz ISPA, gdzie po 50 % środków przeznaczono na ochronę środowiska i 50% na infrastrukturę drogową - fundusz ten ma przygotować kraje członkowskie do wejścia i udziału w strukturach wspólnotowych.
Całość środków funduszy strukturalnych, ( bez ISPA):
W 90 % finansowało narodowe programy rozwoju, czyli te, które państwa przedstawiały komisji europejskiej
Około 9% na tzw. inicjatywy wspólnotowe, czyli programy proponowane przez komisje europejską tych inicjatyw było 13
np:- INICJATYWA INTEREG - wspierająca współpracę transgraniczną
- Program LEADER II - rozwój obszarów wiejskich
- Program PEACE - wspierania utrzymania pokoju, uczestniczyły Irlandia i Wielka Brytania- był to program wspierania utrzymania pokoju, inicjatywy są wspierane z funduszy strukturalnych.
c) poniżej 1% - to finansowanie działań nowatorskich komisji europejskiej, chodzi o nowe programy pilotażowe, służące jako przykład do naśladowania, które najpierw testuje się na jednym czy kilku regionach.
III REFORMA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH
w 1999 roku - objęła lata 2000-2006
Podstawę do wprowadzenia tej reformy stanowił pakiet Santera, czyli propozycja komisji, której był przewodniczącym, pakiet ten zwany jest również - „Agendą 2000 o silniejszą i poszerzoną Europę” - pochodzi z lipca 1997 roku, w wyniku stwierdzenia w 1998 roku nadużyć popełnianych przez samych komisarzy, komisja w 1999 roku przyjęła kodeks postępowania swoich członków. Równocześnie wraz z dymisją Komisji Santera, a następnie powołaniem nowej pod przewodnictwem Romo Prodiego - utworzony został nowy organ do walki z oszustwami finansowymi.
W III reformie dokonano następujących modyfikacji:
Wzmocniono zasady koncentracji
Zredukowano cele europejskiej polityki spójności z 7 do 3
Zmniejszono liczbę inicjatyw wspólnotowych
W ramach celu 1 realizowane są cele Nr 6.
- obecny cel nr 1 jest niezmieniony
- cel nr 2 - wsparcie dla regionów rekonwersji zarówno przemysłu, jak i dla obszarów wiejskich, które wymagają przebudowy struktury ich gospodarki, także wrażliwe strefy w miastach ( obszary koncentracji patologii)
Do celu tego, wliczono także wsparcie regionów uzależnionych od rybołówstwa.
- cel nr 3 - obecnie to jedyny cel horyzontalny, sformułowany, jako wsparcie rozwoju zasobów ludzkich
(Szwecja, Dania i Wielka Brytania - nie przystąpiły do unii walutowej)
Równocześnie postanowiono o bardzo rygorystycznym przestrzeganiu kryterium kwalifikującego do pomocy w ramach celu nr, 1 tj. pomocy regionom opóźnionym w rozwoju - miało to na celu wzmocnienie koncentracji środków dla regionów, które przekroczyły już ten wskaźnik. W Irlandii, Portugalii oraz dla regionów francuskich, korzystających w ramach celu nr 1 - przewidziano pomoc degresywną ( zmniejszającą się), - co znaczy, że wsparcie będzie stopniowo zmniejszane.
Równocześnie założono, ze pomocą regionalną z funduszy strukturalnych może zostać objęte maksimum 40% mieszkańców, a więc obniżono ten wskaźnik, przy czym pomoc dla 1 państwa nie może przekroczyć -4 % jego produktu krajowego brutto.
Polityka regionalna 27.03.2004
Autarkia selektywna oznacza rozwijanie produkcji opartej na zasobach miejscowych i preferowanie przez miejscową społeczność wyrobów tej produkcji. Konsekwencją realizacji tej zasady miało być zahamowanie międzynarodowego podziału pracy.
Zasada regionalnej przewagi strategicznej oznacza ograniczanie działalności eksportowej do działu ściśle kontrolowanego przez region, wytwarzającego wyroby, w zakresie których region posiada korzystną pozycję negocjacyjną. Podstawę rozwoju produkcji eksportowej winno stanowić poszerzanie wewnętrznych zdolności eksportowych, a nie zewnętrzne zapotrzebowanie na zasoby regionu. Rozwój regionu powinien być stymulowany przez potrzeby lokalne, a postęp technologiczny winien bazować na wiedzy i umiejętnościach lokalnych. W celu uniemożliwienia przejęcia władzy przez duże organizacje, rozwój endogeniczny bazuje na małej skali.
W rozwoju endogenicznym należy dążyć do rozwijania powiązań sieciowych i relacji partnerskich (w przeciwieństwie do hierarchicznych), ponieważ powiązania te ułatwiają m. in. przenikanie idei i wymianę informacji.
Każdy region powinien posiadać autonomię, rozumianą jako samodzielność, samofinansowanie i samozarządzanie, natomiast rola państwa powinna zostać ograniczona do ochrony granic i utrzymania pokoju wewnętrznego, ułatwiania i pomocy w realizacji programów lokalnych oraz redystrybucji zasobów między bogatymi i biednymi regionami.
Koncepcja rozwoju endogenicznego w powyżej przedstawionej skrajnej wersji bardzo szybko została poddana szerokiej krytyce. Nie doczekała się szerszego zastosowania w praktyce. Krytyka wskazała, że jest to nierealny i utopijny model rozwoju. Zakwestionowano przede wszystkim możliwość autonomicznego rozwoju regionów o ograniczonych zasobach (tzw. „regionów peryferyjnych”). Prowadziłoby to bowiem do pogłębiania się przestrzennych dysproporcji rozwoju. Trudno jest ponadto zakładać wystarczająco silny w każdym przypadku patriotyzm lokalny, który ma decydujące znaczenie dla zdolności inicjatywnej i zaangażowania wspólnot lokalnych. Za utopijne uznano także dążenie do zahamowania międzynarodowego podziału pracy, szczególnie wobec postępującej globalizacji gospodarki.
W konsekwencji tej krytyki koncepcja rozwoju endogenicznego bardzo szybko ewoluowała w kierunku modelu pośredniego (mieszanego), stanowiącego połączenie obu koncepcji i odrzucenie skrajnych hipotez w nich zawartych.
Mieszana koncepcja rozwoju regionalnego:
Jest określana mianem rozwoju zdecentralizowanego. Oznacza uznanie komplementarności modelu egzogenicznego i endogenicznego rozwoju regionalnego, ponieważ oba ujęcia są niezbędne i wzajemnie się warunkują. Zarówno konieczne jest oddolne podejście do rozwoju, oznaczające wykorzystanie potencjału endogenicznego w regionie i zwiększanie w ten sposób potencjału ekonomicznego, jak i podejście odgórne z uwagi na konieczność koordynowania regionalnych strategii rozwoju w skali całego kraju. Jest ono niezbędne także w przypadku tych regionów, które same nie są w stanie zmobilizować się do rozwoju.
Narzędziem koncepcji mieszanej rozwoju regionalnego powinno się stać planowanie zdecentralizowane, które oznacza opracowywanie programów rozwoju samodzielnie przez społeczności lokalne, lecz biorące pod uwagę cele i uwarunkowania ogólnokrajowe. W koncepcji mieszanej problem polega na zsynchronizowaniu obu wcześniejszych modeli rozwoju, a nie na ich przeciwstawianiu.
W mieszanej koncepcji rozwoju szczególna rola przypisana została szczeblowi regionalnemu, gdyż regiony powinny stanowić płaszczyznę styku i powiązania dynamiki odgórnej i oddolnej. Powiązanie obu dynamik w praktyce staje się możliwe dzięki stosowaniu procedur umownych (kontraktowych). Chodzi tu o umowy podpisywane przez rząd z władzami regionów na wspólną realizację i finansowanie wspólnie uzgodnionych kierunków rozwoju. Warunkiem uzyskania dofinansowania z budżetu państwa jest w tym przypadku uwzględnienie w strategiach regionalnych priorytetów ogólnokrajowych.
Istota polityki regionalnej - definicje, podmioty, cele, instrumenty
W tradycyjnym ujęciu polityka regionalna była rozumiana jako bezpośrednie i pośrednie działanie państwa na rozwój regionalny, w celu wyrównywania poziomu rozwoju w przekroju regionalnym.
Tradycyjne pojęcie - jedyny podmiot to państwo, a podstawowy cel to wyrównywanie poziomu rozwoju w skali przestrzennej.
To tradycyjne podejście odpowiadało koncepcji endogenicznej rozwoju gospodarczego.
Działania państwa w tradycyjnym pojęciu szły w trzech kierunkach :
rozbudowy urządzeń infrastrukturalnych (infrastruktura ciężka- połączenia kolejowe, drogi bite, szybkiego ruchu, autostrady, lotniska. Wszystko to zwiększa możliwość dotarcia do danego regionu.
Warunek „conditio sine qua non” bez którego nie ma rozwoju, wstępny ale niewystarczający
Tworzenie biegunów wzrostu w regionach opóźnionych, poprzez kierowanie do nich prywatnych inwestorów, dzięki przyznawanym subwencjom, dotacjom itd. lub poprzez finansowanie budowy państwowych zakładów przemysłowych, dużych kombinatów
„odstraszanie” inwestorów od regionów najlepiej rozwiniętych, zatłoczonych - poprzez akty prawne zakazujące inwestycji, poprzez konieczność ubiegania się o pozwolenie na lokalizację inwestycji w danym regionie, uzyskanie pozwolenia związane było z kosztami.
Procedura ta w polskiej literaturze regionalistycznej określana jest często mianem deglomeracji biernej (która oznacza niepowiększenie skali istniejącej już aglomeracji.
Oprócz deglomeracji biernej występuje także deglomeracja czynna, polegająca na przenoszeniu istniejących już zakładów i instytucji poza obszar aglomeracji, z reguły do regionów opóźnionych w rozwoju. To działanie w literaturze zachodniej nazywane jest delokalizacją.
Kraje pionierskie, realizujące politykę regionalną to USA i Wlk. Brytania.
Po uzyskaniu niepodległości także w Polsce podjęto działania wynikające z polityki regionalnej. Nowe państwo powstało na terenach 3 zaborów, różnych pod względem rozwoju (np. budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego - COP, budowa portu w Gdyni i zagospodarowanie tego odcinka wybrzeża). Po raz pierwszy zastosowano rozwiązanie takie jak : ulgi dla inwestorów, czy finansowanie inwestycji przez państwo.
Stosownie do koncepcji mieszanej rozwoju regionalnego, aktualnie polityka regionalna może być określana jako całokształt działań podejmowanych przez władze publiczne (centralny i terytorialny), podmioty prywatne i instytucje w regionach mający na celu dynamizowanie rozwoju w regionach, zwiększanie konkurencyjności gospodarki regionalnej oraz redukowanie przestrzennych dysproporcji rozwoju.
Zwiększeniu uległa liczba podmiotów polityki regionalnej.
W związku ze zwiększeniem liczby podmiotów, rozróżniamy politykę interregionalną i intraregionalną.
Interregionalna polityka - prowadzona przez państwo
Intraregionalna polityka - prowadzona przez władze regionalne i inne podmioty w regionach
Multi level govarnance - wielopoziomowe zarządzanie - współdziałanie wszystkich szczebli.
W polityce regionalnej powinno się opierać na współdziałaniu władz wszystkich szczebli w celu uzyskania efektów synergicznych (tj. 2+2=5)
Tzn. że dzięki współdziałaniu ostateczny rezultat jest większy niż przy działaniu oddzielnym.
Obecnie do realizacji celów polityki regionalnej wciąga się przedsiębiorstwa prywatne.
Zasada 3 P - partnerstwo publiczno-prywatne.
Wciąganie biznesu prywatnego np. do finansowania autostrad.
Instytucje funkcjonujące w regionie - fundacje, agencje rozwoju regionalnego - są to też podmioty polityki regionalnej.
Państwo utraciło monopol na prowadzenie polityki regionalnej - teraz jest jej podmiotem.
W tradycyjnym pojęciu polityki regionalnej podstawowy cel to wyrównanie rozwoju. Obecnie to dynamizowanie rozwoju w regionach, tworzenie nowych miejsc pracy.
Odwrócenie spojrzenia na rozwój w ogóle - poprzez wykorzystanie potencjału endogenicznego w regionie możliwe jest przyśpieszenie rozwoju całego kraju.
Drugi cel - zwiększenie konkurencyjności regionów - oznacza zdolność dóbr wytwarzanych w regionie do konkurowania na rynkach krajowych i międzynarodowych, zagranicznych.
Efektem powyższego jest dynamika wzrostu PKB.
Trzecim celem jest redukowanie międzyregionalnych dysproporcji rozwoju.
Obecnie nie dąży się do wyrównania rozwoju między regionami, ale żeby różnice, dysproporcje nie były zbyt duże, żeby nie zagrażały jedności całego organizmu.
Zmniejszenie (redukowanie) dysproporcji przestrzennych w polityce regionalnej zeszło na dalszy plan, ponieważ celem naczelnym stało się zwiększenie tempa wzrostu gospodarczego i walka z bezrobociem.
W polityce regionalnej powstaje dylemat wyboru między działaniami solidarnościowymi, mającymi na celu wspieranie rozwoju regionów najuboższych z działaniami efektywnościowymi, uzasadniającymi wspieranie przede wszystkim regionów najlepiej rozwiniętych. Jednakże dylemat ten występuje tylko w ujęciu krótkookresowym. W perspektywie długookresowej pogłębianie międzyregionalnych dysproporcji rozwoju prowadzić może ostatecznie do spadku ogólnego tempa wzrostu gospodarczego.
Kierunki oddziaływania nowej polityki regionalnej
Obecnie w związku z przechodzeniem do gospodarki opartej na wiedzy (gospodarka oparta na węglu - gospodarka oparta na wiedzy - GOW)
W polityce regionalnej stymuluje się rozwój miękkiej infrastruktury (związany z edukacją, kształceniem, kształceniem ustawicznym, działalnością badawczo-rozwojową), której celem jest wzrost wartości kapitału ludzkiego, jako ogół wiedzy i umiejętności posiadanych przez człowieka, także jako stan zdrowotności, jako poziom wyżywienia.
W nowej polityce oddziałowuje się na otoczenie, środowisko przedsiębiorstwa poprzez wspieranie przedsiębiorczości i rozwoju.
Tworzenie lokalnych form wsparcia finansowego dla małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnie dla przedsiębiorstw innowacyjnych.
Ventura capital (USA) - inicjatywa (dotyczy przedsiębiorstw innowacyjnych) - kapitał wysokiego ryzyka - związanego z innowacyjnością.
Rozwój usług doradczych (często finansowanych przez samorząd terytorialny).
Ogromną rolę przypisuje się kapitałowi społecznemu, czyli relacjom sieciowym, opartym na wspieraniu się podmiotów.
Istnienie tego kapitału stymuluje innowacyjność.
Brak tego kapitału może stanowić jedną z głównych barier dynamiki rozwoju regionalnego.
„Cicha wiedza” - przekazywanie poprzez wzajemne kontakty, nie ma ceny, jest nieskodyfikowana.
Polityka regionalna - 21 maj 2004
EWOLUCJA WSPÓLNOTOWEJ POLITYKI REGIONALNEJ
I reforma funduszy strukturalnych
Prawdziwy przełom w polityce regionalnej wspólnot europejskich przyniósł Jednolity Akt Europejski (JAE) - modyfikował Traktat Rzymski i będącą jego następstwem I reformę funduszy strukturalnych.
JAE - stanowił podstawę naszych negocjacji o członkostwo we wspólnocie. Przewidywał on utworzenie do 31.12.1992r. Jednolitego Rynku Europejskiego (JRE).
JAE wszedł w życie 1.07.1987r.
JRE - bazuje na 4 swobodach :
swobodny przepływ towarów
swobodny przepływ usług
swobodny przepływ ludności
swobodny przepływ kapitału
Polska negocjowała swoje członkostwo w JRE.
Obawy o powiększenie międzyregionalnych dysproporcji rozwoju w wyniku wprowadzenia jednolitego rynku i zniesienia granic między państwami członkowskimi wspólnoty sprawiły, że podjęto decyzję o wzmocnieniu polityki regionalnej wspólnot, przede wszystkim o jej wpisaniu do Jednolitego Aktu Europejskiego.
W JAE wprowadzono nowy tytuł tj. „Spójność gospodarcza i społeczna”. W tytule tym polityka regionalna uznana została za podstawowy element spójności społeczno gospodarczej.
Polityka regionalna = spójność społeczno-gospodarcza (w tym traktacie).
W przypadku polityki spójności chodzi nie tylko o dysproporcje przestrzenne rozwoju, ale także o dysproporcje między różnymi grupami społecznymi, interpersonalne (między ludźmi, pojedynczymi członkami społeczeństwa).
Dysproporcje przestrzenne - różny poziom rozwoju w poszczególnych regionach.
Spójność gospodarcza i społeczna - jest szersza niż spójność w sensie przestrzennym.
W tytule tym „Spójność gospodarcza i społeczna” podstawowym elementem polityki regionalnej stały się fundusze strukturalne. W ten sposób po raz pierwszy w Traktacie znajdował się zapis dotyczący Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
JAE dokonał zatem nobilitacji traktatowej polityki regionalnej, która za jego pośrednictwem wprowadzona została do Traktatu Rzymskiego.
Efektem tych postanowień JAE była I reforma funduszy strukturalnych. Miała ona miejsce w 1988r. i objęła lata 1989-1993.
Podstawą do jej przeprowadzenia stał się I Pakiet Delorsa (był on ówcześnie przewodniczącym Komisji Europejskiej). Zawierał on propozycję reformy finansowej Wspólnot, w tym także polityki regionalnej.
W wyniku tej reformy doszło do przyjęcia tzw. perspekty w finansach Wspólnot, czyli do określenia dochodów i wydatków budżetowych w horyzoncie wieloletnim.
Od końca lat 80 Wspólnoty przeszły na system planowania wieloletniego.
Reforma finansowa Wspólnot stała się możliwa dzięki tzw. umowie interinstytucjonalnej, zawartej między parlamentem, komisją i radą Wspólnot.
Ostatecznie w wyniku tej I reformy górny pułap dochodów ustalony został na poziomie 1,2% PNB Wspólnoty Europejskich, czyli wyznaczał górną granicę budżetu.
Budżet Wspólnoty uchwalany jest zawsze w równowadze :
Wydatki = wpływy
W wyniku I reformy funduszy strukturalnych doszło do podwojenia ich środków ( z 7,2 mld Ecu w 1987 do 14,5 mld w 1993).
Efektem tego był wzrost udziałów funduszy strukturalnych do ¼ wydatków budżetów Wspólnot.
Trzeci element tej reformy - sprecyzowanie podstawowych zasad wspólnotowej polityki regionalnej :
zasada koncentracji (środków finansowych)
zasada dodawalności (zasada dodatkowości)
zasada programowania
zasada partnerstwa
Zasada koncentracji środków finansowych - wyraża się w tym, że doszło do sprecyzowania niewielkiej liczby ponumerowanych celów polityki spójności, na których miały być skoncentrowane zwiększone ilości środków finansowych. Chciano wykorzystać wzmocniony efekt tych środków.
Na lata 89-93 wyznaczono 5 celów polityki spójności :
pomoc regionalna opóźnionym w rozwoju
rekonwersja regionów dotkniętych upadkiem przemysłu (chodziło o regionalne tradycje przemysłu np. węglowego)
walka z bezrobociem długookresowym
włączenie do pracy ludzi młodych
a) adaptacja struktur rolnych (komasacja gruntu np.)
b) rozwój obszarów wiejskich
Punkty 1,2,5b mają charakter regionalny
Punkty 3,4,5a - charakter horyzontalny, przebiegający w poprzek krajów członkowskich - niezależne regiony mogą być wspierane z funduszy strukturalnych
Cel 1 - kryterium - wskaźnik PKB na 1 mieszkańca < 75% średniej wspólnotowej - te regiony.
W celu zapewnienia porównywalności danych statystycznych wskaźników służących delimitacji (wyodrębnieniu) regionów wspomaganych w latach 70, opracowana została tzw . nomenklatura terytorialna jednostki statystycznej (NUTS). Ta nomenklatura (NUTS) do 2003r. funkcjonowała na zasadach dżentelmeńskiej umowy pomiędzy Eurostatem (Europejskim Urzędem Statystyczny) a każdym z państw członkowskich. W maju 2003r. po raz pierwszy została ona uregulowana prawnie poprzez Rozporządzenie Rady Ministrów i Parlamentu Europejskiego, które weszło w życie 11.07.2003r. W tym rozporządzeniu po raz pierwszy określono granice liczby ludności dla 3 poziomów (NUTS 1,2,3), które stanowią podstawę Regionalny System Statystyki Europejskiej (REGIO) i np. w odniesieniu do NUTS 1 - jednostki pomiędzy 3 a 7 mln ludności, co sprawia, że Polska nie może być traktowana jako jeden region w całości, na poziomie NUTS 1.
II zasada - dodawalności (dodatkowości) - polega na tym, że środki wspólnotowe mają być dodawane do środków krajowych, ale nie mogą ich zastępować.
III zasada - programowania - oznacza, że środki europejskie przyznawane są na wspieranie programów rozwoju, a nie na poszczególne przedsięwzięcia.
1 etap - sporządzenie przez państwa członkowskie narodowych planów rozwoju
2 etap - negocjowanie z Komisją Europejską w oparciu o narodowe plany rozwoju tzw. Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PWW - dokument) - wyznacza się w nim pewne priorytety rozwoju i środki na ich finansowanie , pochodzące z różnych źródeł.
Nie ma żadnego przepisu wspólnotowego, mówiącego o tym, że jeśli ze środków korzysta samorząd terytorialny, to reszta musi pochodzić też ze środków samorządowych - mogą być z budżetu Państwa.
Odpowiedzialnym za wydatkowanie tych środków jest państwo - budżet państwa odpowiada za wszelkie nieprawidłowości w wydatkowaniu środków.
3 etap - sporządzanie programów operacyjnych - rozpisanie planu narodowego na bardziej szczegółowe programy
4 etap - sporządzenie dokumentu uzupełniającego Dokument Programy, gdzie precyzuje się beneficjenta środków wspólnotowych.
Oprócz programów narodowych z funduszy mogą być finansowane inicjatywy wspólnotowe np. program INTERREG - wspierający współpracę interregionalną lub LEADER - inicjatywa wspierająca rozwój obszarów wiejskich).
Podział środków funduszy strukturalnych - ok. 90% finansowanie narodowych programów rozwoju, 8-9% - inicjatywy wspólnotowe, reszta ok.1% - akcje , działania nowatorskie - jedyny przypadek finansowania przedsięwzięć w całości.
IV zasada - partnerstwa - oznacza partnerstwo kraju członkowskiego i Komisji Europejskiej, z drugiej strony władz centralnych i terytorialnych w państwach członkowskich w opracowywaniu i realizacji programów rozwoju.
Następna reforma funduszy strukturalnych - 1992- określenie nowych perspektyw finansowych na lata 1994-99. Podstawę tej reformy stanowił II Pakiet Delorsa. Doszło wtedy do istotnego zwiększenia środków przeznaczonych na politykę spójności.
W wyniku tej reformy udział funduszy strukturalnych w budżecie wspólnot wzrósł do 1/3 (zmniejszył się automatycznie poziom wydatków na politykę rolną).
W 1992r. w lutym został podpisany Traktat MAASTRICHT (wszedł w życie w listopadzie 1993r.), zwany inaczej Traktatem o Unii Europejskiej.
Traktat ten m.in. zapewniał utworzenie unii monetarnej.
W związku z unią monetarną w Traktacie z Maastricht wpisano zapis nowego funduszu - KOHEZJI (spójności).
Nie jest on funduszem strukturalnym, o jego utworzeniu zdecydowała perspektywa unii monetarnej.
Celem tego funduszu stało się wsparcie procesu przygotowawania dostosowań do unii monetarnej w najmniej zamożnych państwach członkowskich (PNB na 1 mieszkańca - 90% średniej wspólnotowej.
Funduszem tym objęto 4 państwa - Irlandia, Portugalia, Hiszpania, Grecja - kraje KOHEZJI (spójności)- przeznaczono tylko na 2 cele :
ochrona środków transeuropejskiej infrastruktury
został utworzony na okres przejściowy- dochodzenie do unii monetarnej
warunkiem skorzystania z jego środków jest opracowanie programu konbergencji - dochodzenie do tych kryteriów warunkujących członkowstwo w unii monetarnej.
Wspiera pojedyncze projekty inwestycyjne, a nie programy rozwoju
Nie ma regionalnego ukierunkowania tzn. może finansować przedsięwzięcia na obszarze całego kraju
Nie odnosi się do niego zasada dodawalności - może dofinansowywać projekty inwestycyjne nawet do 25 % kosztów
Odpowiednikiem tego funduszu w krajach ubiegających się o członkowstwo jest fundusz ISPA (obecnie tylko Rumuni i Bułgaria).
1994-99 modyfikacji uległy cele polityki spójności.
Cel 3 i 4 - połączono w jeden cel trzeci.
Wprowadzono nowy cel 4 - adaptacja pracowników do zmian strukturalnych w przemyśle - poprzez wydatki kierowane na kształcenie, przekwalifikowanie ma zapobiegać bezrobociu.
1995 - wprowadzono cel 6 - wspieranie regionów słabo zaludnionych, dla których wskaźnik gęstości zaludnienia wynosi < 8 osób na km2 (wprowadzono go dla krajów skandynawskich).
III reforma funduszu strukturalnego - 1999r. - jej podstawę stanowił tzw. pakiet SANTERA (został nowym przewodniczącym komisji)
In. Agenda 2000 - zawierał on propozycję reformy budżetowej na lata 2000-2006. Ostateczna decyzja na szczycie europejskim w Berlinie ( w marcu 1999r.)
Przewidziano tam przystąpienie państw z Europy wschodniej od 2002r. - dla tych państw zarezerwowano środki, ale tylko dla 6 państw. Decyzja, że rozszerzenie obejmie więcej państw zapadła później, ale środków nie zmieniono.
Podobnie jak w okresie poprzednim, górny pułap rozmiarów budżetu został ustalony na poziomie 1,27 PNB.
Nie wzrosły środki na politykę spójności w relacji do budżetu (pozostały na poziomie 1/3) ale dla państw członkowskich ten udział się zmniejszył - bo trzeba było wygospodarować środki dla państw wstępujących.
Zmiany w polityce wspólnotowej - ograniczono liczbę celów do 3 :
bez zmian - dodano subarktyczne regiony w krajach skandynawskich (75%)
regiony szeroko rozumianej rekonwersji gospodarczej (12%) - wymagające restrukturyzacji - regiony upadającego przemysłu, włączono problemowe obszary wiejskie, wymagające aktywizacji gospodarczej, regiony uzależnione od rybołóstwa, wrażliwe strefy w miastach (zjawiska patologiczne)
rozwój zasobów ludzkich - może być wspierany we wszystkich regionach poza celem 1. Ma on charakter horyzontalny (13%)
INICJATYWY WSPÓLNOTOWE (obecnie)
INTERREG (1/2 środków)]
LEADER
URBAN (rozwój wrażliwych dzielnic w miastach)
EQUAL (inicjatywa wspierająca równość szans na rynku pracy)
W ramach celu 1 wyodrębniono regiony, które przekroczyły 75% PKB, które korzystają ze wsparcia malejącego do końca tego okresu planistycznego.
W tym okresie komisja wprowadziła zasadę, że wsparcie z funduszy strukturalnych i funduszu spójności nie może przekraczać 4% PKB danego państwa.
Polityka regionalna 23.04.2004
Geneza i początki wspólnotowej polityki regionalnej
Wspólnotowa polityka regionalna nie została przewidziana w Traktacie Rzymskim z roku 1957.
Tylko w preambule Traktatu zapisano, że jednym z celów wspólnot jest dążenie do harmonijnego rozwoju regionów, ale nie przewidziano żadnych instrumentów ani procedur do realizacji tego celu.
Raport Spaacha zalecił rozwój polityki regionalnej Europy lecz tego zalecenia w Traktacie Rzymskim nie uwzględniono, ponieważ zwyciężyła przy redagowaniu opcja liberalna, pokładająca zaufanie w niezakłóconym działaniu mechanizmów rynkowych.
Dlatego podstawowym celem Traktatu stało się stworzenie normalnych warunków konkurencji.
W związku z tym w Traktacie zapisano jako generalną zasadę zakaz przyznawania pomocy publicznej (ponieważ zniekształca warunki wolnej konkurencji). Jednakże w traktacie przewidziano kilka wyjątków od tego generalnego zakazu przyznawania pomocy, w tym także dotyczące pomocy przyznawanej na cele rozwoju regionalnego.
Jako przypadki oczywiste dozwolonej pomocy zapisano :
pomoc o charakterze socjalnym
przyznawanie pomocy przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych
imienny wyjątek - pomoc dla tych regionów RFN, które zostały dotknięte w wyniku podziału państwa niemieckiego
W Traktacie Rzymskim wymieniono inne derogacje, pod warunkiem, że pomoc nie będzie zniekształcała warunków wolnej konkurencji w sensie sprzecznym z interesem całego ugrupowania.
Pomoc regionalna (ukierunkowana regionalnie) - dopuszczono dwa przypadki :
pomoc dla regionów o anormalnie niskim poziomie życia
pomoc dla regionów dotkniętych niewystarczającą liczbą miejsc pracy (chodziło o pomoc przyznawaną przez każdy kraj członkowski własnym regionom)
Jedyną instytucją wspólną, utworzoną na mocy Traktatu Rzymskiego, której działalność miała służyć m.in. wspieraniu regionów opóźnionych w rozwoju był Europejski Bank Inwestycyjny, powstały jako autonomiczna, niezależna od wspólnot instytucja (znajduje się w Luksemburgu).
To nie to samo, co Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (w Londynie).
Pierwszym krokiem w kierunku uruchomienia wspólnotowej polityki regionalnej było utworzenie w 1968r. Dyrekcji Generalnej XVI (DGXVI). Stało się to przy okazji połączenia organów 3 wspólnot :
Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali
EWG
EURATO
Dzisiaj DGXVI nazywamy DG REGIO (podmiot wspólnotowej polityki regionalnej.
Pierwsze działania DGXVI poszły w kierunku koordynowania pomocy regionalnej przyznawanej w krajach członkowskich. Od 1971r. kontrolą tą zostały objęte centralne regiony wspólnot, w których przyznawana pomoc nie mogła przekroczyć poziomu 20% kosztów realizowanej inwestycji - „kontrola antydopingowa”.
Od 1979r. kontrola objęła cały obszar wspólnoty, przy czym wyznaczono różne pułapy dozwolonej pomocy w różnych regionach.
Najwyższy - w regionach najbardziej odległych (ultraperyferyjnych) - 75%
Obszary ultraperyferyjne - departamenty (regiony) zamorskie Francji (Gujana, Gwadelupa, Martynika i Wyspa Reunion) , Hiszpanii -Wyspy Kanaryjskie, Portugalii - Azory i Madera.
Regiony peryferyjne - na obrzeżach wspólnot, wyspy - pomoc do 35% nakładów inwestycyjnych.
Regiony między centrum a peryferialnymi regionami - 25%
Regiony centralne - do 20%
1972r. - od tego roku przeważającą część środków z funduszu wspólnotowego przeznaczano na wydatki ukierunkowane regionalnie, mianowicie : Europejski Fundusz Społeczny (powstał w 1960r). Od 1972r. podjęto decyzję, że 60% jego środków ma służyć finansowaniu walki z bezrobociem w tzw. regionach schyłkowych lub regionach opóźnionych w rozwoju.
Drugi fundusz to Fundusz Rolny (Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych/O (sekcja orientacji).
Składa się z dwóch części - sekcji :
Część Gwarancji Rolnych - finansowanie wspólnej polityki rolnej. Fundusz ten istnieje od 1062r. a od 1972 r. 2/3 sekcji orientacji funduszu rolnego przeznaczono na finansowanie struktury rolnictwa na obszarach wiejskich o niskim wskaźniku PKB na mieszkańca (potem doszły obszary górskie i rolnicze regiony śródziemnomorskie).
Są to dwa pierwsze fundusze strukturalne.
Trzeci fundusz strukturalny to Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (powstał w 1975r.).
Czwarty fundusz - (FIUR) Finansowy Instrument Ukierunkowania Rybołóstwa (1993).
Prawdziwy przełom - rok 1975 - utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - podstawowy instrument polityki regionalnej.
O powstaniu tego funduszu zdecydowało pierwsze poszerzenie wspólnoty (1973 - przystąpiły 3 państwa - Wlk. Brytania, Irlandia i Dania). Zdecydowała postawa Wlk. Brytanii.
Zasada preferencji wspólnotowej - kraje wspólnoty mają obowiązek zaopatrywania się w produkty rolne na obszarze wspólnoty. Jeżeli import, to nałożono dodatkowe opłaty.
Zasady sformułowane w rozporządzeniu dot. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
uzupełniający charakter pomocy przyznawanej z tego funduszu, polegający na wspieraniu inwestycji przedsiębiorstw do wysokości 20% kosztów, a publicznych inwestycji infrastrukturalnych do 30%.
Ograniczenie wsparcia z tego funduszu wyłącznie do przedsięwzięć zgodnych z programami rozwoju regionalnego, przedstawianymi przez kraje członkowskie do komisji europejskiej
Zastrzeżenie wyłączności występowania z wnioskami o to wsparcie do kompetencji poszczególnych państw (władz centralnych a nie podmiotów gospodarczych czy społecznych, lokalnych).
Podział środków między państwa członkowskie w formie ustalenia tzw. kwot krajowych, oznaczających procentowy udział każdego państwa w środkach funduszu. Kryterium ustalenia tych kwot - zasada „juste retour” czyli sprawiedliwego zwrotu. Oznaczała ona, że udział państw członkowskich w środkach funduszu ma brać pod uwagę udział tego państwa we wpłatach do budżetu wspólnoty.
Pierwsza zmiana w tym systemie z 1975r. - rok 1980 - ustanowiono 5% pozakwotowej części funduszu . Została ona oddana do dyspozycji Komisji Europejskiej.
Jedyny organ ponadnarodowy - Komisja Europejska .
Celem tych działań stało się kompensowanie negatywnych, względnie wzmacnianie pozytywnych skutków regionalnej instrumentów polityk wspólnotowych.
Inny cel to modernizacja gospodarki w regionach szczególnie zagrożonych konkurencją ze strony przyszłych członków wspólnot (Grecja, Hiszpania, Portugalia).
Zasadnicza reforma rozporządzenia dotyczy Funduszu Rozwoju Regionalnego (1984-1985).
Istotne zmiany - zastąpiono obowiązujące kwoty krajowe określonymi procentowo widełkami interwencji, z zagwarantowaniem każdemu państwu jedynie dolnej granicy widełek (w skali 3 lat).
Priorytety wspólnotowe - interes wspólnoty, a nie poszczególnych państw.
Różnice w poziomie rozwoju regionalnego występują we wszystkich państwach.
II zmiana - wprowadzono zasadę stopniowego subwencjonowania pojedynczych projektów inwestycyjnych dofinansowaniem programów.
Dwa rodzaje tych programów :
programy krajowe (mające znaczenie dla wspólnot jako całości - podejmowane z inicjatywy poszczególnych krajów)
programy inicjowane przez wspólnotę europejską (z inicjatywy wspólnotowej - inne inicjatywy wspólnotowe)
Ten podział trwa do dzisiaj.
Trzecia zmiana - dotyczy reorientacji polityki regionalnej w kierunku stymulowania wykorzystania potencjału endogenicznego w regionie i mobilizowania lokalnych zasobów, zamiast przyciągania inwestorów do regionów opóźnionych.
Naczelnym priorytetem stało się tworzenie sprzyjającego otoczenia dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.
Czwarta zmiana to ograniczenie liczby celów polityki regionalnej i zwiększenie poziomu subwencjonowania przedsięwzięć (później programów) do poziomu 50-55% w stosunku do publicznych nakładów inwestycyjnych.
Polityka regionalna 26.03.2004
Teoria bazy posłużyła do sformułowania zasad rozwoju regionalnego. Zgodnie z nimi zacofanie regionów tłumaczono brakiem lub słabością sektora bazowego w regionie i nadmiernie rozbudowanym sektorem rezydencjalnym. Zgodnie z wnioskami wypływającymi z teorii bazy regionalny rozwój gospodarczy stanowi odpowiedź na skierowany spoza regionu popyt na jego zasoby. Popyt ten uruchamia efekty mnożnikowe ( w wyniku eksportu wzrastają dochody miejscowej ludności) i pobudza w ten sposób rozwój sfery rezydencjalnej.
Tak więc siłę motoryczną rozwoju regionalnego stanowi czynnik zewnętrzny, w którym oprócz eksportu mogą być także wydatki publiczne państwa (skierowane do regionu ), dochody z turystyki, transfery społeczne (dokonywane przez budżet państwa). Warunkiem szybkiego rozwoju regionu jest jego otwarcie na zewnątrz, za którym przemawiają także tzw. korzyści skali , a to implikuje (pociąga ze sobą) równocześnie pewną minimalną wielkość każdego organizmu gospodarczego (regionu miasta, przedsiębiorstwa).
W połowie lat 70-tych, kiedy to podważeniu uległ dotychczasowy model rozwoju, teoria bazy poddana została krytyce, która wskazywała na jej dwie słabości:
uzależnienie rozwoju regionalnego wyłącznie od czynników zewnętrznych
utożsamianie sektora bazowego z przemysłem, podczas gdy obecnie oczywista jest także dynamizująca rola sektora usług wyższego rzędu
Doktryna biegunów wzrostu i rozwoju spolaryzowanego - została wypracowana przez francuską szkołę (ekonomistów) gospodarki regionalnej.
Główny autor - ekonomista Francois Perroux. Zdefiniował różnicę między wzrostem a rozwojem. Wzrost - zmiany ilościowe, rozwój - zmiany jakościowe i strukturalne.
Wprowadził pojęcie „bieguna wzrostu”.
Le pole - biegun (fr.)
W koncepcji F.Perroux siłę motoryczną rozwoju regionalnego stanowią tzw. bieguny wzrostu, którymi są przemysły, albo firmy napędowe (motoryczne).
Istota tej doktryny sprowadza się do twierdzenia, że różnice w rozwoju regionalnym mogą zostać zmniejszone przez tworzenie biegunów wzrostu i mechanizmy polaryzacji, powodujące rozszerzenie się wzrostu na obszary nierozwinięte.
Ta doktryna stała się popularna w latach 50-tych.
Rozwój kombinat, huta
Doktryna biegunów wzrostu zrobiła światową karierę i zainspirowała politykę regionalną w wielu krajach świata. Popularność tej doktryny związana była z faktem, iż dostarczała ona państwu prostej recepty na aktywizowanie rozwoju regionalnego (lokalizacja dużych zakładów w rejonach opóźnionych w rozwoju).
Jednakże w niektórych przypadkach praktyczna realizacja tej doktryny przyniosła dość kontrowersyjne efekty. Dość często utworzone bieguny wzrostu nie aktywizowały otaczających je obszarów, stając się jedynie tzw. „katedrami na pustyni”.
W konsekwencji także ta doktryna stała się przedmiotem krytyki i kontrowersje wokół niej trwają do dziś.
Przyczyną jej niepowodzeń był brak precyzyjnego sprecyzowania terminów, jakimi się posługiwała (duża firma przemysłowa) oraz różne tłumaczenie terminu polaryzacja. Niektórzy uważają, że zmieniła się obecnie jedynie „zawartość”, treść bieguna wzrostu, którym w chwili obecnej stają się przemysły wysokich technologii.
Paradygmat rozwoju egzogenicznego został zakwestionowany i podważony w efekcie głębokiego kryzysu strukturalnego, który dotknął wysoko rozwinięte kraje kapitalistyczne w latach 70-tych.
Kryzys lat 70-tych spowodował zdezaktualizowanie się dotychczasowych założeń, na których bazował model egzogenicznego rozwoju regionalnego.
Najważniejsze okoliczności to :
spadek, załamanie się wysokiego tempa wzrostu gospodarczego (państwo utraciło nadwyżkę ekonomiczną, dzięki której mogło finansować stymulowanie rozwoju regionalnego - subwencje, dotacje...)
ujawnienie się negatywnych efektów ekologicznych dotychczasowego modelu rozwoju, nastawionego wyłącznie na wzrost gospodarczy (czyli zmiany ilościowe)
ujawnienie się zalet i atutów małych i średnich przedsiębiorstw (przede wszystkim jako źródła nowych miejsc pracy i walki z bezrobociem, jako źródła inowacji i postępu technicznego, jako czynnika stabilizującego rozwój regionalny)
odwrócenie się przestrzennego kierunku dynamiki rozwoju w wielu krajach (upadek regionów dotychczas dynamicznie rozwijających się i pojawienie się ożywienia gospodarczego w regionach tradycyjnie opóźnionych w rozwoju) np. Belgia, Włochy.
Pojawienie się nowego przestrzennego podziału pracy polegającego na lokalizowaniu różnych faz procesu produkcyjnego w różnych miejscach (czyli zerwanie z jednością lokalizacji przedsiębiorstwa i procesu produkcyjnego)
Nasilenie się oddolnych rewindykacji do uczestniczenia w podejmowaniu decyzji wpływających na losy społeczeństwa ( i w konsekwencji nasilenie się tendencji decentralizacyjnych)
Pojawienie się terytorialnych źródeł inowacji oraz lokalnego potencjału ekonomicznego
W tym ostatnim przypadku terytorium rozumiane jest jako coś więcej niż przestrzeń fizyczna, stanowiąca miejsce lokalizacji inwestycji. Terytorium to obszar zamieszkiwany przez konkretną, określoną społeczność, posiadającą swoją tożsamość i specyfikę wraz z podmiotami gospodarczymi i instytucjami funkcjonującymi w obrębie tej społeczności oraz sieciami wzajemnych relacji między nimi.
Czynnik sprzyjający inowacyjności - cross fertilization (wzajemne zapładnianie się pomysłami)
A.Marsall - jako pierwszy opisał zjawisko dystryktów przemysłowych (klasterów) - opisując angielskie dystrykty opisał tzw. „atmosferę przemysłu”.
Dystrykt opiera się na współpracy przesiębiorstwa.
Wymienione wyżej czynniki doprowadziły w konsekwencji do sformułowania alternatywnej koncepcji rozwoju regionalnego, stanowiącej dokładnie antynomię (przeciwieństwo) poprzedniej koncepcji.
Antynomia (przeciwieństwo) - znalazło wyraz w nazwach tego rozwoju - koncepcja rozwoju endogenicznego, rozwoju oddolnego (button up), rozwój wznoszący się, skierowany do wewnątrz, kompleksowy i terytorialny.
Główni propagatorzy koncepcji rozwoju endogenicznego : (amerykanie) - John Friedmann, Clyde Waever, Walter Stohr.
Genezy tej koncepcji rozwoju regionalnego upatrywać należy w modelu rozwoju endogenicznego, zaproponowanym dla krajów III świata w ramach tzw. nowego ładu ekonomicznego (przedstawionym m.in. w 3 Raporcie Rzymskim, zredagowanym pod kierunkiem J.Tinbergena pt. „O nowy ład międzynarodowy”
Rozwój engogeniczny oznaczać miał wykorzystanie zasobów regionalnych przez mieszkańców danego regionu, przede wszystkim w celu zaspokojenia ich własnych potrzeb. Miał się on opierać na dwóch głównych zasadach, a mianowicie zasadzie selektywnej autarkii (samowystarczalności) oraz zasady regionalnej przewagi strategicznej. Jednakże warunkiem wstępnym i koniecznym rozwoju regionalnego jest wola wspólnego działania mieszkańców i ich inicjatywność, ponieważ umożliwia to podejmowanie świadomych decyzji z punktu widzenia interesów danej społeczności i tym samym przeciwstawienie się zcentralizowanej władzy państwa oraz potędze wielkich firm międzynarodowych.
12.03.2004r.
I. Pietrzyk „Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich” (PWN, Warszawa 2003)
Zagadnienia wprowadzające:
Pojęcie regionu może być rozumiane różnorodnie, w zależności od tego, przez jaką dyscyplinę naukową jest ono rozpatrywane. W ostatnim czasie szczególne zainteresowanie tym pojęciem wykazują dwie dyscypliny:
międzynarodowe stosunki gospodarcze,
ekonomia regionalna (ekonomika regionu).
W pierwszym przypadku chodzi o regiony rozumiane jako ugrupowania sąsiadujących ze sobą krajów - np. Unia Europejska czy Północnoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (NAFTA). Są to regiony międzynarodowe.
W drugim znaczeniu region rozumiany jest jako część państwa (region w mniejszej skali) lub ewentualnie jako część ugrupowania międzynarodowego (np. euroregiony). W tym znaczeniu region stanowi przedmiot zainteresowania polityki regionalnej.
W obu powyższych przypadkach stosowane są dwa pojęcia:
regionalizacja - w odniesieniu do międzynarodowych stosunków gospodarczych regionalizacja oznacza podział świata na regiony ekonomiczne, natomiast w odniesieniu do ekonomii regionalnej pojęcie to oznacza podział państwa na mniejsze regiony;
regionalizm - termin ten powstał we Francji w XIX w.; oznacza on oddolne tendencje (wyrażane przez społeczność lokalną) zmierzające w kierunku ochrony tożsamości regionalnej, kultury, zwyczajów, języka danego regionu, a więc tego wszystkiego, co odróżnia dany region od innych; terminu „regionalizm” używa się również w odniesieniu do regionów międzynarodowych (wówczas dotyczy ono dążeń państw członkowskich do ochrony ich odrębności na tle innych państw wchodzących w skład danego regionu).
Region jako część państwa może mieć różne znaczenia. Może być rozpatrywany:
z punktu widzenia geografii fizycznej (regiony geograficzno-fizyczne, np. regiony górskie, nadmorskie, nizinne); jako kryterium wyodrębnienia regionów wykorzystuje się wówczas położenie geograficzne, powierzchnię ukształtowanie terenu itp.;
z punktu widzenia historyczno-kulturowego (m. in. pod kątem wspólnej historii, tradycji, języka danego regionu - np. Małopolska, Mazowsze);
jako jednostka administracyjna państwa - regiony administracyjne mogą mieć bardzo zróżnicowany status prawny. W państwach unitarnych (np. Polska) mówi się o regionach: rządowych, rządowo-samorządowych, samorządowo-rządowych, samorządowych. O regionach rządowych mówimy wówczas, gdy jedynym organem władzy w danym regionie jest przedstawiciel rządu centralnego (w Polsce jest to wojewoda - z tego rodzaju regionami mieliśmy do czynienia przed rokiem 1990). Region rządowo-samorządowy występuje, jeżeli władza stanowiąca (rada regionalna - w Polsce sejmik wojewódzki) wyłaniana jest w demokratycznych wyborach, natomiast władza wykonawcza należy do przedstawiciela rządu centralnego. Regiony samorządowo-rządowe stanowią m. in. aktualne polskie województwa. Faktycznym gospodarzem regionu są pochodzące z demokratycznych wyborów władze samorządowe, a ponadto w regionie działa przedstawiciel władzy centralnej ( w Polsce jest nim wojewoda). Natomiast w regionach samorządowych działają wyłącznie organy władzy samorządowej.
Odróżnienie pojęcia decentralizacji i dekoncentracji administracji:
Decentralizacja oznacza przekazanie części kompetencji władzy centralnej pochodzącym z demokratycznych wyborów organom władzy w terenie.
Dekoncentracja to przekazywanie niektórych uprawnień władzy centralnej jej przedstawicielom w terenie.
Z pojęciem decentralizacji wiąże się pojęcie subsydiarności. Oznacza ono rozłożenie kompetencji pomiędzy różne szczeble władzy wyłaniane w demokratycznych wyborach, ale w odróżnieniu od decentralizacji jest zasadą bardzo starą (często wywodzona jest ze starożytności, z poglądów Arystotelesa). Zasada subsydiarności mówi, że tylko te kompetencje, których skuteczne wykonywanie przekracza możliwości lub zasięg przestrzenny szczebla niższego, wykonywane są przez wyższy szczebel władzy. Zasada ta została przypomniana m. in. w doktrynie społecznej Kościoła przez encykliki papieskie, począwszy od „Rerum novarum” Leona XIII. Na język polski zasada subsydiarności została przetłumaczona jako „zasada pomocniczości”. Może ona być rozumiana w dwóch aspektach:
jako adekwatne rozłożenie kompetencji pomiędzy różne szczeble władzy,
jako wspieranie władz niższego szczebla w wykonywaniu ich kompetencji przez szczebel wyższy.
W państwach złożonych (federalnych) regiony administracyjne mają o wiele szerszy zakres kompetencji niż w państwach unitarnych. Przede wszystkim, oprócz kompetencji wykonawczych (administracyjnych), posiadają one także kompetencje legislacyjne (w państwach federalnych regiony posiadają własne parlamenty, które mają kompetencje uchwalania aktów prawnych, takich jak ustawy.
Niekiedy w państwach unitarnych występują przykłady tzw. asymetrycznej regionalizacji, która oznacza, że ze szczególnych względów niektóre regiony mogą posiadać także kompetencje legislacyjne (np. w Portugalii status autonomiczny posiadają dwa regiony - Azory i Madery; w Finlandii status taki posiadają Wyspy Alandzkie, zamieszkane przez ludność szwedzką).
Duże zróżnicowanie regionów w Europie sprawiło, że Rada Europy jako jedyny wspólny mianownik dla struktur regionalnych wskazała fakt, iż region jest to szczebel organizacji terytorialnej państwa znajdujący się bezpośrednio poniżej szczebla centralnego. Unia Europejska nie ma prawa ingerować w dziedzinę regionalizacji państw członkowskich - jest to tzw. autonomia instytucjonalna.
Oprócz w/w kategorii, region może być rozpatrywany również jako kategoria ekonomiczna (regiony ekonomiczne, gospodarcze). Regiony ekonomiczne są wyodrębniane z punktu widzenia cech gospodarczych. Z reguły jest to obszar przestrzennie zwarty, posiadający przynajmniej jedną większą aglomerację miejską i charakteryzujący się swoistymi formami zagospodarowania, odróżniającymi go od otaczających obszarów. Każdy region ekonomiczny posiada określoną specjalizację (dominującą dziedzinę gospodarki). Pozwala to wyróżnić: regiony miejsko-przemysłowe, rolniczo-leśne, turystyczne itd.
Ponadto wśród kategorii regionów mogą też występować tzw. regiony funkcjonalne, które bardzo często nie są jednostkami podziału administracyjnego, lecz wyodrębniane są w celu pełnienia określonych funkcji. Najczęściej występującym przykładem regionów funkcjonalnych są regiony planistyczne, tworzone dla potrzeb planowania regionalnego. Przykłady: Portugalia w części kontynentalnej, podzielona na pięć regionów planistycznych, w których funkcjonują regionalne agencje planowania bezpośrednio podlegające rządowi (utworzone dla potrzeb europejskiej polityki regionalnej); standardowe regiony planowania w Wielkiej Brytanii w latach 60-tych XX w. (zlikwidowane przez rząd Margaret Tatcher); w Polsce od połowy lat 70-tych XX w. do lipca 2003 r. istniały regiony planistyczne, noszące nazwę „makroregionów planistycznych”, utworzone po poprzedniej reformie administracyjnej kraju, która wprowadzała podział na 49 województw (województwa te były zbyt małe dla potrzeb planistycznych, dlatego utworzono makroregiony, w których działały agendy centralnego organu planowania).
W zależności od zasięgu przestrzennego może występować rozróżnienie na: makroregiony, regiony podstawowe, subregiony oraz mikroregiony. Makroregion to kilka sąsiadujących ze sobą regionów podstawowych. Część regionu podstawowego może stanowić subregion. Np. w Polsce regionem podstawowym jest województwo, które część może stanowić subregion, składający się co najmniej z dwóch powiatów. Natomiast mikroregion jest kojarzony tradycyjnie ze skalą gminy lub kilku (kilkunastu) gmin.
Ewolucja poglądów na rozwój regionalny:
W ujęciu historycznym można mówić o:
paradygmacie egzogenicznego rozwoju regionalnego,
paradygmacie endogenicznego rozwoju regionalnego,
koncepcji mieszanej (połączenie pewnych cech w/w paradygmatów).
Paradygmat - pojęcie to zostało spopularyzowane w latach 60-tych XX w. przez filozofa nauki T. Kuhna. Oznacza ono momenty przełomowe (rewolucje) w różnych dziedzinach nauki (np. w ekonomii - paradygmat keynes'owski). Zgodnie z łacińskim określeniem „consensus omnium” (zgoda powszechna) paradygmat w tym przypadku oznacza zgodę większości przedstawicieli środowiska naukowego w danej dyscyplinie wiedzy.
Ad 1) Paradygmat egzogenicznego rozwoju regionalnego wywodzi się z dwóch głównych nurtów ekonomicznych: keynesizmu i szkoły neoklasycznej. Jego podstawę stanowi przekonanie, że samoczynnie działające mechanizmy rynkowe, uzupełniane regulującą rolą państwa, są w stanie zapewnić sprawne i efektywne funkcjonowanie gospodarki. Wyrazem tego poglądu była tzw. synteza neoklasyczna, która dominowała w ekonomii do lat 70-tych XX w. Jej autorami byli m. in.: P. Samuelson i R. Solo.
Inaczej mówiąc: paradygmat rozwoju egzogenicznego oznaczał przeniesienie dominujących w teorii ekonomii poglądów na problematykę wzrostu gospodarczego ze skali ogólnokrajowej na skalę regionalną.
Inne teorie dominujące w tej kwestii to m. in.:
teorie korzyści skali i efektów zewnętrznych (A. Marshall);
teoria trzech sektorów gospodarki - oznaczała podział gospodarki na: sektor pierwszy (rolnictwo i przemysł wydobywczy), sektor drugi (przemysł przetwórczy i budownictwo) i sektor trzeci (szeroko rozumiane usługi); obecnie z trzeciego sektora zaczyna się wyodrębniać sektor czwarty, jakim jest sektor usług wyższego rzędu (m. in. usługi finansowe, consultingowe); przedstawicielami tej teorii byli m. in. Fisher i Clark;
teoria wymiany międzynarodowej (handlu zagranicznego).
Cechy rozwoju egzogenicznego:
Cechą charakterystyczną było ilościowe podejście do rozwoju (tempo wzrostu gospodarczego) oraz założenie o decydującej roli popytu w ukierunkowywaniu wzrostu gospodarczego w regionie.
Specyfikę tego paradygmatu rozwoju oddają jeszcze inne określenia, takie jak: rozwój odgórny, scentralizowany, rozwój zstępujący, skierowany na zewnątrz, rozwój sektorowy. Często stosuje się też określenie angielskie: rozwój „top - down” (z góry na dół).
W tym paradygmacie rozwoju decydującą rolę przypisuje się czynnikom zewnętrznym (poza regionem).
W paradygmacie rozwoju egzogenicznego główną rolę odegrały dwie doktryny:
teoria bazy ekonomicznej (eksportowej),
doktryna biegunów wzrostu i rozwoju spolaryzowanego.
Teoria bazy ekonomicznej:
Sformułowana została przez uczonych amerykańskich przed drugą wojną światową, w wyniku prowadzonych przez nich badań nad rozwojem miast. Opiera się ona na stwierdzeniu, że rozwój miast uzależniony jest od tworzonych w nich nowych miejsc pracy, przy czym warunkiem istnienia miasta są tzw. bazowe miejsca pracy, które znajdują się w gałęziach wytwarzających produkty przeznaczone na eksport (poza granice regionu), czyli na zaspokojenie potrzeb zewnętrznych. Gałęzie te tworzą sektor bazowy, który przeciwstawiany jest sektorowi rezydencjalnemu, produkującemu na potrzeby wewnętrzne (lokalne). Do sektora rezydencjalnego zalicz się m. in.: rzemiosło, usługi na potrzeby miejscowej ludności. Jego rozwój zależy głównie od dochodów lokalnych.
Nośnikiem wzrostu gospodarczego jest więc sektor bazowy, ponieważ zapewnia on przypływ dochodów z zewnątrz i w ten sposób pociąga za sobą rozwój sektora rezydencjalnego.
Teoria bazy eksportowej rozwinięta została w USA po drugiej wojnie światowej (w latach 50-tych XX w.). Stała się ona podstawą do sformułowania zasad rozwoju regionalnego. Teorię tę rozwijał przede wszystkim Douglas North, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii.