POLITYKA REGIONALNA


POLITYKA REGIONALNA

LITERATURA;

Część I IRENA PIETRZYK - `”POLITYKA REGIONALNA UNI EUROPEJSKIEJ I REGIONY W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH” wydawnictwo PWN Warszawa, 2003r.

REGION - pojecie wieloznaczne rozpatrywane z różnych punktów widzenia - region jako część państwa, w przedmiocie polityki regionalnej używać będziemy go w kontekście ekonomiki regionu, w stosunkach międzynarodowych pojęcie region występuje w odniesieniu

do państw, które się integrują, a więc grupa państw tworząca np. Unię Europejską.

Pojęcie to można, więc występować w różnych kontekstach np.

1.Region geograficzno-fizyczny ( bierze się pod uwagę rzeźbę terenu, region górski, nizinny wyżynny, górski, regiony leśne, pojezierza itp.

2.Regiony historyczno-kulturowe - wtedy patrzymy na region, który posiada wspólną przeszłość historyczną, np. wspólny dialekt, własny język np. ŚLĄSK, Wielkopolska itp.

3.Regiony geograficzno-ekonomiczne - cechy gospodarki na danym terenie tj. regiony przemysłowe, regiony rolne, przemysłowo-rolnicze, rolniczo-leśne

4.Regiony metropolitarne - obszar objęty przez duże aglomeracje miejskie, które charakteryzuje niezwykle wysoka dynamika rozwoju, jako pociąg rozwoju całego kraju.

5.Region administracyjny - region może być jednostką podziału administracyjnego ( terytorialnego kraju)

W ramach regionów administracyjnych, można wyróżnić regiony mające różny status prawny np.:

REGIONY RZĄDOWE - ma to miejsce wówczas, gdy organem władzy w regionie jest przedstawiciel rządu w terenie np. poprzednie 49 województw.

REGIONY RZĄDOWO-SAMORZĄDOWE - ma to miejsce wówczas, gdy w regionie istnieje pochodząca z wyborów Rada Regionalna, u nas Sejmik Samorządowy - jako organ stanowiący, natomiast władza wykonawcza należy do przedstawiciela państwa w terenie i jest on wtedy podwójnie podporządkowany ( z góry Premier, od dołu Rada Regionalna, czyli sejmik samorządowy)., np. Francja, gdzie istniały Departament Generalne przed reformą lat 80, urząd prefekta.

REGIONY SAMORZĄDOWO-RZĄDOWE - obecnie polskie województwa, faktycznym gospodarzem jest samorząd, ale obok władz samorządowych istnieje przedstawiciel rządu w terenie ( regionie).

REGIONY POSIADAJĄCE KOMPETENCJE LEGISLACYJNE - zalążek ewolucji państwa złożonego - typowym przykładem państwa federalne np. Niemcy, Belgia, Austria. Takie rozwiązanie było charakterystyczne dla 2 państwa tj. Włoch i Hiszpanii- państwa zróżnicowane kulturowo, etnicznie. Obecnie Włochy i Hiszpania ewoluowały w kierunku rozwiązań federalnych, ( państwa federalne to Niemcy, Belgia, Austria, państwa regionalne to Włochy i Hiszpania).

REGIONY niekoniecznie muszą być jednostkami podziału administracyjnego, mogą być wyodrębnione wyłącznie do wykonywania określonych funkcji, najczęściej są to funkcje planistyczne wówczas mamy do czynienia z:

REGIONAMI FUNKCJONALNYMI np. wyodrębnianymi dla potrzeb planowania regionalnego, takie rozwiązania istnieją w Unii Europejskiej przykładem jest Portugalia. W Portugalii konstytucja zawiera istnienie regionów, lecz nie uchwalono ustaw wykonawczych, więc nie doszło do ich powstania. W regionach funkcjonalnych istnieją wówczas agendy planistyczne rządu centralnego w Portugalii istnieje 5 takich regionów.

Charakterystykę tzw. Regionów funkcjonalnych, mają także MAKRO-REGIONY PLANISTYCZNE - utworzone w połowie lat 70 po wprowadzeniu podziału na 49 województw. Początkowo utworzono kilka takich regionów pasmowo np. makro region nadmorski - potem powstało ich 10 i funkcjonują one do dziś. W miastach, które stanowiły stolice makro-regionu utworzono biura Centralnych Biur Planowania, przekształciły się one w Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, które funkcjonują do dziś.

MAKRO-REGION- to np. przynajmniej 2 województwa

Z PUNKTU WIDZENIA ZASIĘGU PRZESTRZENNEGO:

1.Regin podstawowy to jednostka podziału terytorialnego

2.Makro-region - przynajmniej 2 lub więcej regiony podstawowe

3.Subregion ( Podregion) - część regionu podstawowego np. 2 powiaty lub więcej powiatów

4.Mikroregion - z reguły utożsamia się je z gminą lub kilkoma sąsiadującymi gminami - najmniejszy zasięg przestrzenny.

REGIONALIZACJA;

Jest aktem lub procesem podziału państwa na regiony. Może także odnosić się do podziału czegoś, pomiędzy regiony np. funduszy.

Regionalizacja jest zazwyczaj efektem procesu decentralizacji, co oznacza przekazywanie kompetencji szczebla centralnego, pochodzącym z wyboru - niższym szczeblom władzy.

Od decentralizacji należy odróżnić dekoncentrację administracji, która oznacza przekazywanie kompetencji rządu jego przedstawicielom w terenie np. przekazywanie zadań wojewodom.

REGIONALIZM

Słowo wywodzące się z języka francuskiego, oznaczało ruch społeczny, mający na celu ochronę kultury, języka i tożsamości regionalnej. W II połowie XIX wieku w Prowansji powstała szkoła literacka, która postawiła sobie za cel ochronę języka prowansalskiego przed wyginięciem, wtedy właśnie użyto tego sformułowania i tak nazwano to pojęcie.

A więc, regionalizm to cos odmiennego od regionalizacji - oznacza:

Tendencje oddolną, mającą źródło w regionie

Ma na celu ochronę interesów regionalnych.

POLITYKA REGIONALNA

Tym mianem określimy działania władz publicznych, ukierunkowane przestrzennie albo regionalnie - na określony region, każde działanie, które ma ukierunkowana działalność na określony - konkretny region.

PARADYGMATY (koncepcje) ROZWOJU REGIONALNEGO

Ujęcie chronologiczne:

  1. Paradygmat egzogenicznego rozwoju regionalnego - to rozwój stymulowany przez czynniki zewnętrzne, rynek zewnętrzny.

  2. Paradygmat endogenicznego rozwoju regionalnego - to rozwój stymulowany przez czynniki wewnętrzne

  3. Koncepcja mieszana - łącząca w sobie cechy obu paradygmatów, leży u podstaw polityki regionalnej.

PARADYGMAT - można zastąpić słowem koncepcje, (gr.paradeigma, koncepcja, przykład, wzór, w teorii poznania ogólnie uznane osiągnięcie naukowe, które dostarcza modelowych rozwiązań w danej dziedzinie nauki, może pociągać za sobą modelowe rozwiązania i stawać się istotnym składnikiem poglądu na świat. Twórcą teorii paradygmatu był prof. Kuhn ( Kun), który w latach 60 obrazował ewolucje i zmiany w teoriach naukowych, consensus omnium tzn. podzielenie poglądów, zgoda na zmianę poglądów w danej dyscyplinie, pogląd dominujący. Jedną z najbardziej znanych rewolucji, jest rewolucja kopernikowska, gdzie wyraźnie widać, że poglądy zmieniły się o 180 stopni, większość uznała teorie kopernikowską za właściwą, właśnie tu można mówić o paradygmacie, - czyli nowym poglądzie podzielanym przez większość.

KONCEPCJA EGZOGENICZNEGO ROZWOJU REGIONALNEGO

Paradygmat tego rozwoju wywodzi się w dwóch głównych nurtów ekonomii, a mianowicie

Wyrazem tego poglądu była tzw. Synteza neoklasyczna dominująca w ekonomii do połowy lat 70 XX wieku. Z syntezą wiążą się takie nazwiska jak: P.Samuelsona, R. Solow, którzy dokonali połączenia tych pojęć.

Oznacza to, że w paradygmacie rozwoju egzogenicznego doszło do przeniesienia poglądów dominujących w ekonomii w odniesieniu do skali całej gospodarki na skalę regionalną

Cechą charakterystyczną rozwoju egzogenicznego było ilościowe podejście do rozwoju (wzrost, - choć nie każdy wzrost musi być rozwojem) oraz założenie o decydującej roli popytu w ukierunkowaniu wzrostu gospodarczego w regionie.

Na paradygmat egzogeniczny miały wpływ także teorie:

  1. Teoria korzyści skali i efektów zewnętrznych ( Skala MARSHALA).

  2. Teoria 3 sektorów ( FISHER) - to zmiany struktury zatrudnienia w długich okresach w III sektorach;

Specyfikę tego paradygmatu rozwoju egzogenicznego oddają inne zamiennie stosowane jego określenia takie jak:

Dodatkowo jeszcze na wykształcenie się tego paradygmatu rozwoju egzogenicznego miały wpływ dwie doktryny regionalne mianowicie:

Teoria - to zespół poglądów oparty na podstawach naukowych

Doktryna zaś - niekoniecznie musi opierać się na naukowych podstawach, mogą w niej dochodzić do głosu poglądy wartościujące, ideologie, wartości polityczne, czy też pozostawać wyrazem opinii autorytetów

TEORIA BAZY EKONOMICZNEJ

Sformułowana została przed II wojną światową w odniesieniu do rozwoju miast, a potem przeniesiona na skalę szerszą regionalną.

Teoria ta, opiera się na założeniu, że rozwój miast uzależniony jest od tworzonych w nich nowych miejsc pracy, przy czym warunkiem istnienia miasta są tzw. Bazowe miejsca pracy znajdujące się w gałęziach wytwarzających na eksport, czyli poza region, na zaspakajanie potrzeb zewnętrznych.

Te gałęzie wytwarzające poza region tworzą, tzw. sektor bazowy, który przeciwstawiany jest sektorowi rezydencjalnemu produkującemu na zaspakajanie potrzeb wewnętrznych, lokalnych.

W teorii tej dochodzi do podziału na dwa sektory:

Nośnikiem wzrostu jest sektor bazowy, ponieważ zapewnia on przypływ dochodów z zewnątrz i w ten sposób pociąga za sobą rozwój sektora rezydencjonalnego. Sektor rezydencjalny stanowi sfera usług, rzemiosła, których rozwój zależy głównie od dochodów lokalnych, a więc po to, aby region się rozwijał, musi istnieć eksport.

Teoria ta, została rozwinięta po II wojnie w latach 50 i stała się podstawa do sformułowania zasad rozwoju regionalnego.

Zgodnie z tymi zasadami zacofanie regionu tłumaczone było brakiem lub słabością sektora bazowego regionie i nadmiernie rozbudowanymi sektorami rezydencjonalnymi.

Z teorią tą, kojarzone jest nazwisko historyka gospodarczego D.NORTH (laureata nagrody Nobla w 1993r.) podał on przykład Kalifornii w Stanach Zjednoczonych, gdzie stan ten w związku z gorączką złota rozwinął popyt na inne dobra w tym stanie.

Ostatecznie badania prowadzone w ramach tej teorii doprowadziły do powstania hipotezy, że regionalny wzrost gospodarczy, stanowi odpowiedź na skierowany spoza regionu popyt na jego zasoby.

Stąd też warunkiem rozwoju regionu jest jego otwarcie na zewnątrz, za którym przemawiają także korzyści skali. Implikuje to równocześnie pewną określoną wielkość każdego regionu, każdego organizmu, a więc miasta, przedsiębiorstwa, bo odpowiednia wielkość to odpowiedni potencjał.

Natomiast w przypadku regionów zamkniętych, czyli niewymieniających się z otoczeniem - brak zewnętrznego bodźca powoduje, iż możliwe jest jedynie reprodukowanie z okresu na okres tych samych wielkości.

Ostatecznie, zatem, siłę motoryczna rozwoju regionalnego stanowią czynniki zewnętrzne np. eksport, czyli popyt zewnętrzny, np. wydatki publiczne państwa w regionie, dochody z turystyki, wszelkie transfery społeczne.

Państwo, jako władza jest tu postrzegane, jako czynnik zewnętrzny.

Teoria bazy poddana została krytyce w latach 70 i podstawowym zarzutem było to, że uzależnia rozwój regionalny od czynników zewnętrznych, tak jakby czynniki wewnętrzne nie miały w ogóle znaczenia.

Krytykowano także teorię bazy z industrializacją, czyli uprzemysłowieniem.

SŁABOŚCI TEJ TEORII TO:

DOKTRYNA BIEGUNÓW WZROSTU I ROZWOJU SPOLARYZOWANEGO

Biegun z fr. Le pole ( czytaj le pool)

Doktryna stworzona przez szkołę francuską jej twórcą był wybitny ekonomista francuski FRANSU, PERROUX ( Peru) - W koncepcji tej siłę motoryczną rozwoju regionalnego stanowią tzw. bieguny wzrostu. tj.

Le pool de classance -, którymi są przemysły lub przedsiębiorstwa ( napędowe)

ISTOTA TEJ DOKTRYNY - sprowadza się do twierdzenia, że różnice w rozwoju regionalnym mogą zostać zmniejszone przez tworzenie biegunów wzrostu w regionach opróżnionych w rozwoju i przez mechanizmy polaryzacji, oznaczające rozszerzenie się wzrostu z bieguna na obszary otaczające.

Ta doktryna zrobiła światową karierę dostarczała, bowiem państwom prostych recept na rozwój regionów opróżnionych

Poniosła ona jednak fiasko, gdyż okazało się, że powstawały tzw. „ katedry na pustyni” tzn. wybudowano np. wilki kombinat w regionie opóźnionym i wcale to nie przyczyniło się do aktywizacji.

Ponadto posiadała niesprecyzowane pojęcia, była rozumiana różnie, w różnych krajach.

W latach 50, gdy akurat funkcjonowała, dominującą rolę odgrywał przemysł ciężki, więc utożsamiano biegun wzrostu z przedsiębiorstwami związanymi z tym właśnie przemysłem.

W latach 70 - doktryna ta została poddana szerokiej krytyce i kontrowersje wokół niej trwają do dnia dzisiejszego.

Niektórzy twierdzą, że zachowuje ona dalej swą aktualność, jedynie zmianie uległa zawartość treści bieguna wzrostu, tzn., że biegunem obecnie nie są przedsiębiorstwa przemysłu ciężkiego, a przedsiębiorstwa wysokich technologii.

Wykład 07.03.2003r.

CZYNNIKI, KTÓRE SPRAWIŁY, ŻE DOTYCHCZASOWA KONCEPCJA PRZESTAŁA PRZYSTAWAĆ DO RZECZYWISTOŚCI.

W połowie lat 70 paradygmat egzogenicznego rozwoju regionalnego został podważony i zakwestionowany podobnie jak dotychczasowy model wzrostu gospodarczego oparty na syntezie neoklasycznej. Decydującą rolę odegrał w tym kryzys strukturalny, który sprawił, że wiele założeń, na których bazowała koncepcja straciło swą aktualność.

ZAŁOŻENIA, KTÓRE STRACIŁY SWĄ AKTUALNOŚĆ

  1. Załamanie tempa wzrostu gospodarczego - zmniejszyło możliwości finansowania dyfuzji wzrostu gospodarczego do regionów opóźnionych w rozwoju. STAGFLACJA tj. stan wysokiego bezrobocia, inflacja, i stagnacja gospodarcza. Wcześniej „krzywa Philipsa”- zależność- zwiększanie inflacji i zmniejszanie bezrobocia i odwrotnie, w granicach do tolerowania. Stosowano politykę „stop and go”. Wymienność między bezrobociem i inflacją przestała funkcjonować. Nowy termin stagnacja i inflacja = stagflacja. Załamanie gospodarcze pogłębił kryzys energetyczny, nastąpił kryzys strukturalny. Wydawało się najpierw, że było to tylko chwilowe pogorszenie koniunktury, ale okazało się inaczej.

  1. Postępujący kryzys przemysłu ciężkiego ( napędowy, motoryczny) - uznawanego wtedy za podstawowy - górnictwo, hutnictwo, stoczniowy.

  1. Ujawnienie się negatywnych efektów dotychczasowego modelu rozwoju

I-szy Raport Rzymski pt. „ Spór o granice wzrostu”- zrobienie prognozy wyczerpywania się zasobów nieodnawialnych. Obliczono, że jeżeli w takim tempie będzie postępowała eksploatacja - to światu grozi zagłada, bo zasoby się wyczerpują.

II-gi Raport Rzymski pt.” Ludzkość w punkcie zwrotnym” Klub złagodził tę pesymistyczną wizje perspektyw ludzkości, bo geniusz ludzki nie ma granic. Człowiek zawsze cos wymyśli, żeby przetrwać. Produkty nowe, sztuczne tworzywa, plastiki - przewyższają nawet naturalne to właśnie pozwoli przetrwać. I-szy raport to był zimny prysznic, na gorące głowy, zwracający uwagę na aspekty ekologiczne, tym którzy zwracali uwagę jedynie na wzrost.

  1. Ujawnienie się wzrostu znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw. Nawet na zachodzie hołdowano korzyści skali. Duże przedsiębiorstwa były producentem miejsc pracy, ale i bezrobocia- zwalniały pracowników. Nowe miejsca pracy tworzyły małe i średnie przedsiębiorstwa, ujawniały się, więc zalety małych i średnich przedsiębiorstw.

Zalety:

Na zalety tej małej skali wskazał SZUMACHER - ekonomista brytyjski pochodzenia niemieckiego, praca pod tytułem „Małe jest piękne” ( kariera tytułu), bo często bywa tak, że jeżeli jakieś stare zalecenia, nie znajdują wyników to dochodzi do odwrotu, SZUMACHER powiedział, więc, że gdyby żył w epoce dużej skali, to napisałby „ duże jest piękne”, jemu chodziło o docenienie małych i średnich przedsiębiorstw.

  1. Ujawnienie się także lokalnych, w znaczeniu terytorialnym, zdolności innowacyjnych w niektórych regionach. Odwrócenie między innymi kierunku przestrzennej dynamiki rozwoju. Były Reginy świetnie rozwinięte np. Belgia- na północy Flamandczycy, na południu Walonowie mówiący po francusku. Rozwinięta była Walonia, ( naród pochodzenia celtyckiego zamieszkujący belgijskie prowincje- zwane tez Walonią), która pociągała rozwój całego kraju, jest to kraj federalny od 10 lat. Kryzys spowodował rozwój tej dotychczas niedorozwiniętej Flandrii i od tego czasu następuje stały rozwój i odstawanie od południowej Walonii. Tu nastąpiło odwrócenie kierunku dynamiki przestrzennej, nie ma to generalnego charakteru, ale występuje w wielu Reginach, np. południe Francji, Włochy, zaczęto się zastanawiać nad tego przyczynami.

  2. wykształcenie się nowego przestrzennego podziału pracy- mianowicie lokalizowanie różnych faz procesu produkcyjnego w różnych miejscach ( działalność badawczo-rozwojowa, produkcja standardowa, funkcje marketingowe). Okazało się, że wcześniej panowało przekonanie o jedności terytorialnej procesu produkcyjnego, gdzie produkcja tam i dystrybucja. Nastąpiło rozdzielenie między tymi funkcjami, funkcja zarządcza, działalność marketingowa - funkcje szlachetne, a funkcje czysto produkcyjne - w miejscach, gdzie jest tania siła robocza. Zadecydowała opłacalność lokowania, podzielono wtedy świat na centrum ekonomiczne i peryferia- kraje słabo rozwinięte. Nastąpił dualizm społeczeństwa- podział na zamożnych i biednych.

  3. wzrost dążeń społeczeństwa doprowadził do podmiotowości i do udziału w decyzjach wpływających na jego losy - REWINDYKACJA- chodzi o dążenie do zwiększenia samorządności i partycypacji społeczeństwa w procesie decyzyjnym. Efektem była duża fala decentralizacji w różnych krajach. Efektem nowej sytuacji, nowych warunków, było sformułowanie alternatywnej koncepcji rozwoju regionalnego, regionalnego mianowicie określonej mianem rozwoju ENDOGENICZNEGO. Ta nowa koncepcja stanowiła dokładne przeciwieństwo (antynomię) poprzedniej - to jest rozwoju egzogenicznego.

Znalazło to wyraz także w innych określeniach:

- rozwój oddolny ( tam odgórny)

- button up - od dołu do góry

- rozwój wznoszący się - tam zstępujący

- rozwój skierowany do wewnątrz

- rozwój kompleksowy

- rozwój terytorialny

Twórcami tej nowej koncepcji byli regionaliści amerykańscy, ale nie tylko: JON FRIEDMANN, CLYTE WEAVER, Austriak WALTER STOR.

Źródeł koncepcji regionalnego rozwoju endogenicznego, w odniesieniu do regionów, upatrywać należy w modelu rozwoju endogenicznego zaproponowanego dla krajów trzeciego świata w ramach tzw. nowego

ładu ekonomicznego inspiracji ONZ.

Podobnie, jak przy poprzedniej koncepcji rozwoju egzogenicznego koncepcja rozwoju endogenicznego - zaproponowana została do skali krajowej, a następnie przetransponowana, przeniesiona do problematyki regionalnej.

W zaproponowanej, nowej koncepcji rozwoju szczególny nacisk położono na przymiotnik terytorialny rozwój, ponieważ oznacza to, że nie chodzi tutaj o przestrzeń fizyczną, jako taką, lecz o konkretne obszary, terytoria, z ich indywidualnymi cechami, należące do określonej społeczności, posiadającej swoją tożsamość.

TERYTORIUM -, to nie tylko obszar fizyczny, ale również ludzie zamieszkujący ten teren, wszelkie instytucje itp.

Kategoria terytorium, oznacza w tym przypadku obszar fizyczny, zamieszkującą go społeczność, instytucje funkcjonujące w obrębie tej społeczności oraz sieci relacji w łonie tej społeczności regionalnej, Te sieci relacji wewnątrz danego terytorium stanowią tzw. kapitał społeczny, który aktualnie urasta do rangi jednego z głównych czynników rozwoju regionalnego.

Tak rozumiane terytorium może być źródłem innowacji.

DYSTRYKTY ( okręgi administracyjne, obwody- specjalizacja

Rozwój endogeniczny w pierwotnej koncepcji miał oznaczać wykorzystanie zasobów regionalnych przez mieszkańców danego regionu, przede wszystkim w celu zaspokojenia ich własnych potrzeb i rozwój ten miał opierać się na dwóch głównych zasadach:

  1. Selektywnej autarkii ( samowystarczalności)

  2. Regionalnej przewagi strategicznej

ZASADA SELEKTYWNEJ AUTARKII

Gospodarka samowystarczalna - oznacza rozwijanie produkcji opartej na zasobach miejscowych, lokalnych, równocześnie preferowanie przez miejscową społeczność wyrobów tej produkcji, przejawem może być hasło w odniesieniu do Polaków - kupuj wszystko, co polskie.

W konsekwencji realizacja tej zasady miała doprowadzić do zahamowania międzynarodowego podziału pracy.

ZASADA REGIONALNEJ PRZEWAGI STRATEGICZNEJ

Oznacza ograniczenie działalności eksportowej do produkcji ściśle kontrolowanej przez region, wytwarzającej wyroby w zakresie, których region posiada korzystną pozycje negocjacyjną. Podstawy rozwoju produkcji eksportowej winno stanowić poszerzanie wewnętrznych zdolności eksportowych, a nie zewnętrzne zapotrzebowanie na zasoby regionalne. Ewidentny wpływ sformułowania tej koncepcji dla krajów trzeciego świata.

Jednakże warunkiem wstępnym warunkiem koniecznym rozwoju endogenicznego jest wola wspólnego działania mieszkańców i ich inicjatywa. Umożliwia ona, bowiem, dokonywanie świadomych wyborów, czyli podejmowanie świadomych decyzji z punktu widzenia interesów danej społeczności i tym samym przeciwstawianie się zcentralizowanej władzy państwowej oraz potędze wielkich firm międzynarodowych.

Rozwój regionu powinien być stymulowany przez potrzeby lokalne, a postęp technologiczny powinien bazować na wiedzy i umiejętnościach lokalnych, a nie na imporcie technologii.

Czyli paradygmat rozwoju terytorialnego - zakłada lokalny charakter innowacji, których źródłem jest środowisko lokalne.

W paradygmacie rozwoju endogenicznego - podstawową rolę w rozwoju przypisano malej skali, w tym skrajnym ujęciu, tzn. opartym na małych miastach, małych wspólnotach, małych przedsiębiorstwach, które maja zasadniczą rolę do odegrania, ponieważ są silnie osadzone, zakotwiczone w lokalnym środowisku i dzięki temu działają w kierunku stabilizowania rozwoju regionalnego.

Natomiast duże przedsiębiorstwa - wykorzystują przestrzeń do własnych celów, maja swoją strategię przestrzenną i zbierają jedynie śmietankę z zasobów regionalnych, zaś w dogodnym dla siebie czasie przenoszą się z jednego regionu do dowolnego.

Strategia taka prowadzi do dualizmu przestrzeni i społeczeństwa- „ Łowcy premii”.

Małe przedsiębiorstwa są bardzo uzależnione od lokalnego otoczenia i nie posiadają takiej siły, jaka posiadają duże przedsiębiorstwa. Tą wada jest mała siła finansowa. Lokalne środowisko powinna wspierać rozwój tych przedsiębiorstw.

W rozwoju endogenicznym - chodzi przede wszystkim o wykształcenie powiązań sieciowych, w przeciwieństwie do hierarchicznych powiązań i stosunków partnerskich, co warunkuje istnienie kapitału społecznego, a ponadto także przenikanie pomysłów i wymianę informacji.

Atuty parków technologicznych- zgromadzenie w jednym miejscu specjalistów w celu przedyskutowania, wymiany zdań i doświadczeń. Tworzenie ich to warunek, innowacyjności, bo to powoduje otwartość na innych.

W paradygmacie tym, każdy region winien posiadać autonomię, rozumianą jako samodzielność, samofinansowanie, samozarządzanie.

Rola państwa powinna być ograniczona do minimum, do ochrony granic, utrzymania spokoju wewnętrznego i ewentualnie pomocy w realizacji lokalnych programów oraz redystrybucji zasobów między bogatymi i biednymi obszarami.

Koncepcja powyższa, tak sformułowanego rozwoju endogenicznego została dość szybko szeroko skrytykowana i właściwie nie doczekała się w praktyce realizacji ( w doniesieniu do państwa upadła).

Uznano tę koncepcje za nierealistyczna i utopijną, zwrócono uwagę na utopijność dążenia do zahamowania międzynarodowego podziału pracy, szczególnie wobec postępującej globalizacji gospodarki.

Zakwestionowano także możliwość autonomicznego rozwoju regionów o bardzo ograniczonych zasobach- regionów peryferyjnych. Oznaczałoby to zgodę na pogłębianie się dysproporcji przestrzennych rozwoju.

Wskazano, że trudno jest zakładać w każdym przypadku wystarczająco silny patriotyzm lokalny, mający determinujące znaczenie dla zdolności inicjatywnej i zaangażowania wspólnot lokalnych.

Wykład 04.04.2003r.

MIESZNA KONCEPCJA ROZWOJU REGIONALNEGO

( Jest trzecia koncepcją - aktualna obecnie)

KONCEPCJA MIESZANA

Zakłada komplementarność rozwoju endogenicznego i egzogenicznego

Według niej na rozwój maja wpływ zarówno czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne.

Koncepcja ta stara się w sposób harmonijny połączyć niektóre zalecenia koncepcji egzogenicznej i endogenicznej, podejście takie, a więc odgórne i oddolne jest niezbędne ( TOP DOWN, BATONN UP).

Podejście oddolne

Sprzyja zwiększeniu efektywności ekonomicznej poprzez wykorzystanie potencjału rozwoju zlokalizowanego w regionach i uwzględnieniu specyfiki regionu.

Podejście odgórne

Jest niezbędne dla koordynowania działań w skali krajowej i dokonywania wyborów z punktu widzenia interesu kraju, jako całości.

Przykład: województwo małopolskie, posiada najmniejsze dotacje z UNI z przeliczeniu na głowę mieszkańca, można by rzec, że SA to niewłaściwe relacje, ale gdy porównamy regiony na ścianie wschodniej- to małopolska napewno nie dostanie mniej, chodzi o niepogłębianie dysproporcji między regionami..

W koncepcji mieszanej - podstawowa rola przypisywana jest zdecentralizowanemu planowaniu regionalnemu, czyli strategii rozwoju opracowanej samodzielnie przez władze regionu, jednakże uwzględniającemu priorytety ogólnonarodowe,

W tym celu w polityce regionalnej w coraz szerszym zakresie znajdują zastosowanie procedury umowne, chodzi tu o podpisywanie umów, kontraktów miedzy władzami centralnymi i Reginami ( Negocjacje)

Przykład: kontrakty wojewódzkie, ich idea polega na tym, że maja one charakter umowny, lecz w przypadku ich zawarcia, dochodzi do wspólnego finansowania przez państwo i region - zadań określonych, wyszczególnionych w kontrakcie.

Przyznawanie środków centralnych jest uzależnione od uwzględnienia w kontraktach priorytetów ogólnokrajowych. Pierwsze kontrakty w Polsce zostały zawarte w roku 2000/01 do 2002r- przez obecny rząd zostały renegocjonowane na kolejne 3 lata.

W koncepcji mieszanej- region - stanowi płaszczyznę styku- logiki odgórnej i logiki oddolnej regionu.

W koncepcji tej szczególną rolę przypisuje się rozwojowi lokalnemu, który najczęściej rozumiany jest jako rozwój „ w małej skali” tzn. np. gmina tak rozumiemy „lokalny”.

W koncepcji rozwoju lokalnego

Najważniejszy jest oddolny kierunek generowania dynamiki rozwoju tzn. dynamika oparta na potencjale wewnętrznym endogenicznym.

Natomiast skala przestrzenna jest na drugim planie, ma drugorzędne znaczenie. Rozwój lokalny- automatycznie kojarzony jest z mobilizacja w regionie. W literaturze zachodniej rozwój ten określany jest mianem „zróżnicowanej geometrii”, czyli o zróżnicowanym zasięgu przestrzennym.

Znaczy to, że pewna spójna, społeczność lokalna jest niezbędna do realizacji określonego celu, a więc granice administracyjne nie przesądzają o dynamice regionu.

Istnienie podziałów na dynamikę rozwoju regionalnego- jest niesłuszne, bowiem oba te rozwoje zawierają się w sobie- rozwój regionalny- powoduje, bowiem także rozwój lokalny.

EWOLUCJA POLITYKI REGIONALNEJ W PRAKTYCE

Tradycyjnie polityka regionalna - rozumiana była, jako działalność państwa mająca na celu wyrównywanie poziomu, między regionami - to najprostsza definicja tej polityki.

Słabo rozwinięty region lub region, w którym załamał się przemysł- to regiony rekonwersji- określa się je mianem regionów problemowych.

Polityka regionalna - to polityka, która w zróżnicowany sposób oddziaływuje na regiony, a przede wszystkim dba o rozwój regionów najuboższych.

Jako początek współczesnej polityki regionalnej podaje się Stany Zjednoczone w okresie prezydentury ROSSVELTA. Program zagospodarowania doliny rzeki TENNESI, był realizowany przez prezydenta, który współpracował w KEYNESEM, który uznawał, że w przypadku upadku aktywności regionu- niezbędna jest interwencja państwa, był to przykład kompleksowego rozwoju regionu, a więc rozwój rolnictwa, zalesianie, rozwój turystyki, produkcji energii elektrycznej. Był to skrajny przykład działalności USA, gdyż tam raczej rzadko następuje interwencja państwa.

W Europie - krajem pionierskim w zakresie polityki regionalnej była Anglia stanowiąca przykład państwa o najbardziej zróżnicowanych problemach rozwoju regionalnego. Na obszarze Wielkiej Brytanii wystąpiły niemal wszystkie rodzaje tak zwanych regionów problemowych, a więc:

Rozwiązania, jakie wprowadziła Wielka Brytania w polityce regionalnej, były pionierskie, po raz pierwszy przeprowadzono np.

  1. Politykę tworzenia nowych miast (niedaleko aglomeracji, aby je odciążyć

  2. Politykę zagospodarowywania stref przemysłowych ( wyodrębnienie obszaru, na którym władze lokalizują przedsiębiorstwa.

  3. Wiele innych rozwiązań

W Wielkiej Brytanii doszło także do opracowania BRYTYJSKIEJ KARTY REGIONALNEJ - ogłoszonej w 1939 roku, zawierającej podstawowe zasady i cele polityki regionalnej w odniesieniu do Wielkiej Brytanii, z wiadomych powodów nie doczekała się jednak ona realizacji.

POLSKA - po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Polska podjęła dość intensywnie politykę regionalną. Państwo „zszywało”, będące ówcześnie pod zaborami regiony, między którymi były bardzo duże różnice.

TRADYCYJNA POLITYKA REGIONALNA

Tradycyjna polityka regionalna - obejmowała działania państwa ukierunkowane przede wszystkim na: (są to, więc KIERUNKI POLITYKI REGIONALNEJ):

  1. Rozbudowę tak zwanej ciężkiej infrastruktury, chodzi o drogi, połączenia transportowe, koleje, gazyfikację, elektryfikację, przede wszystkim w regionach zacofanych infrastrukturalnie- finansowane z budżetu państwa.

  2. Lokalizowanie w regionach opóźnionych w rozwoju dużych kompleksów przemysłowych, finansowanych z budżetu państwa ( wielkich państwowych koncernów) albo kierowanie do regionów opóźnionych w rozwoju, inwestorów prywatnych poprzez stosowanie ulg podatkowych, subwencji, dotacji itp.

  3. „Odstraszanie” inwestorów od regionów zatłoczonych, przeinwestowanych, poprzez prawny zakaz lokalizowania przedsiębiorstw -przykładem może być Londyn czy Paryż.

  4. Ewentualnie ograniczenie zezwoleń lokalizacyjnych tylko do niektórych inwestycji np. pomieszczeń biurowych z obowiązkiem uiszczania wysokich opłat za uzyskana zgodę na lokalizację.

Działania te są określane w polskiej literaturze mianem - DEGLOMERACJI biernej, co oznacza przeciwieństwo aglomeracji, a więc nie powiększanie skali istniejącej już aglomeracji.

Obok deglomeracji biernej może istnieć DEGLOMERACJA CZYNNA, polega na przenoszeniu zakładów z istniejących już aglomeracji w nowe miejsce, do innych regionów, czyli delokalizacja-przemieszczanie.

Oczywiste jest, że rozwiązania takie, jak deglomeracja czynna, są przedsięwzięciem bardzo kosztownym i nie zawsze się udaje, dlatego też stosowane było bardzo rzadko.

W latach 90 rozwiązanie to - wpisał rząd francuski pod rządami EDIT KRESON, w odniesieniu do instytucji publicznych,( wiadomo, że większość instytucji publicznych usytuowana jest w stolicach, co powiększa koncentrację, ale przecież tak nie musi być) np. w Holandii stolica Amsterdam, a siedziba rządu i parlamentu w Rotterdamie, centrum handlowe UTREN, a więc miasta zlokalizowane w okręgu, każde będące specyficznie ukształtowane w specjalistycznej dziedzinie.

Holendrzy nazywani są Chińczykami Europy, by chronić środowisk, każdy jeździ na rowerze.

Od lat 80- zaczęła postępować zmiana- polityka regionalna zaczęła ewoluować w kierunku mieszanym, a więc przede wszystkim aktywizowania potencjału endogenicznego w regionach. Okazało się, że działania państwa nie są już wystarczające, zaczął się proces decentralizacji- rolę zaczynają odgrywać samorządy

Zaczęto mówić o interwencjonizmie ( polityka interwencji w pewne sprawy np. ekonomiczne)samorządowym.

AKTUALNA DEFINICJA POLITYKI REGIONALNEJ ( zmodyfikowana w stosunku do tradycyjnej)

Polityka regionalna - to całokształt działań władz publicznych ( centralnych, samorządowych) oraz innych instytucji i podmiotów prywatnych w regionach mających na celu:

Obecna definicja polega na:

  1. Zwiększeniu liczby podmiotów polityki regionalnej, co oznacza, że państwo utraciło swój monopol na jej prowadzenie- państwo przeszło z roli solisty na rolę dyrygenta, a więc koordynatora tajże polityki, a więc rola państwa uległa zmodyfikowaniu. Na plan pierwszy wysuwają się funkcje koordynacyjne, a także stymulacyjne i inicjujące.

Podział polityki regionalnej na: