1.IDEAŁ DEMOKRACJI PUSTYNNEJ HEBRAJCZYKÓW

Demokracja pustynna oparta była na zasadach równości, wolności i solidarności członków plemion. Hebrajczycy byli narodem w przeciwieństwie do innych funkcjonujących wówczas plemion. Z narodem mamy doczynienia, gdy jest idea państwowotwórcza. Żydzi od początku tę ideę posiadali. Cały czas dążyli do utworzenia własnego państwa. Na gruncie wspólnoty pochodzenia i kultu powstał związek 12 plemion. Na straży służby i prawa Bożego stoi szofet (sędzia) i on nie jest przywódca plemiennym. Jest tylko po to, aby rozstrzygać spory. Plemiona wyznają zasadę równości, sprawiedliwości i mają ideę solidaryzmu i wolności. 12 plemion żyje w strukturze rodowej. Nie walczą ze sobą. Dążą do ustanowienia wspólnego państwa. Łączy ich wspólna religia. Mają wspólnego przodka (12 synów Jakuba).

Początkowo Jahwe był utożsamiany z wiatrem, burzą i piorunami - później stał się swoistym opiekunem Izraela. Przed przymierzem na górze Synaj w plemionach żydowskich wszyscy byli równi, gdyż Bóg przyznał wszystkim takie same przywileje. Idea wolności mówiła, że władzą jest sam Bóg. Żydzi z sobą nie walczyli i to nie tylko ze względu na łączącą ich wiarę ale i pokrewieństwo - pochodzili od 12 braci - synów Jakuba. Występowała równość na płaszczyźnie prawnej natomiast brak jest równości na płaszczyźnie materialnej.

2. POZYCJA KRÓLA W DOKTRYNIE STAROHEBRAJSKIEJ

Gdy powstało państwo Izrael, król zastąpił sędziów, i stał się symbolem zjednoczenia. Król był tu zaledwie patriarchalnym naczelnikiem plemienia. Pierwszym królem został obwołany Saul. Po krótkim okresie panowania ginie w walce. Następnym władcą został Dawid. Był to człowiek prawy. O królu Dawidzie legenda głosiła, że zanim zawarł przymierze ze starszyzną i został przez nią kreowany na monarchę „pasał trzody swojego ojca”. Mamy obraz dużego i silnego Goliata oraz małego człowieka Dawida. W przezwyciężeniu Goliata pomogła mu niezłomna wiara w Boga. Jego włada nie wynikała z męstwa ale z wiary w Boga. Długo Żydzi opierali się przeciwko monarchii. W końcu jednak jak głoszą księgi biblijne Bóg zawarł z Dawidem nowe przymierze, które było realizacją wcześniejszego, ustanowionego na górze Synaj. W rezultacie pozycja monarchy znacznie wzrosła; król dysponował szczególnym wsparciem Boga, był jego adopcyjnym synem, miał prawo do zasiadania na tronie po bożej prawicy, spełniał funkcję kapłana Żydowski król nie był Bogiem, nie był przedmiotem kultu, nie miał tez własnej mocy rozkazywania siłom natury. Sprawował władzę świecką i sakralną. Po Dawidzie władzę obejmuje jego syn Salomon. Rozbudowuje on koncepcje monarchistyczną. Władza królewska jest uzasadniana tym, że król jest adopcyjnym synem Boga, bo władza, którą posiada jest od Boga, a natura jego jest ludzka. Faraon tez jest Bogiem ludzkim. Król jest wyznacznikiem pomyślności tego narodu. Jest utożsamiany z jutrzenką, rosą. Tymi przymiotami, które w tym klimacie są bardzo ważne. Zapewnia pokój i urodzaj. Pełni funkcję najwyższego kapłana. Reguluje święta, jest wyznacznikiem kultu. Świątynia jerozolimska była połączona z pałacem. Po jej zburzeniu nie została nigdy odbudowana. Pozostała jedynie ściana. Przeciwko wzmocnieniu monarchii występowali potężni kapłani.

3. MESJANIZM ŻYDOWSKI

W okresie niewoli babilońskiej pojawiła się idea mesjanizmu. W 586 r. p.n.e. upadła Jerozolima, nastąpił okres wielkiego wygnania i rozbicia państwowości. Rósł autorytet kapłanów jako przywódców, szerzyła się wiara w Mesjasza, którego Jahwe ześle na pomoc udręczonemu ludowi. Izraelici nie tylko wierzyli, że inne ludy pozostają w zaślepieniu, że oni powołani są do okazywania Jahwe wierności i miłości, ale byli jednocześnie przekonani, że Bóg powierzył im misję nawrócenia innych narodów. Idea mesjanizmu była mocnym ogniwem zespalającym społeczeństwo.

Trzy płaszczyzny mesjanizmu:

• Religijny; naród wybrany, jako kapłani innych ludów. Musi nauczać innych, szerzyć wiarę w jednego Boga. Wiara, że kult Jahwe zapanuje na całym świecie, a Izraelici będą jego kapłanami.

• Martyrologiczny; cierpienie traktowane jest jako kara i jako wątek wybrany. Kogo Bóg ukochał, na tego krzyże nakłada. Naród żydowski jest narodem wybranym po, to aby cierpieć i aby przez to cierpienie inne narody dowiedziały się, że to właśnie Żydzi są narodem wybranym.

• Personalistyczny; odnosi się do osoby mesjasza, ale traktuje siebie jako jego potomka z rodu Dawida, którego Bóg ześle na ziemię i który odbuduje państwo żydowskie jakie było za czasów Salomona. Mesjasz żydowski jest tylko królem, nie ma cech boskich.

Niepowodzenia i klęski Izraelici traktowali jako tymczasowe kary za nieposłuszeństwo i wierzyli, że po przebłaganiu Bóg obdarzy ich łaską.

4. ZNACZENIE PROROKÓW W HISTORII NARODU ŻYDOWSKIEGO

Prorocy przyczynili się do ostatecznego zwycięstwa kultu Jahwe. Prorocy występowali w imieniu Jahwe; byli nauczycielami i pisarzami. Głosili oni wyższość Jahwe nad innymi bogami. Izraelici wierzyli, że Bóg przemawia do nich ustami proroków głosząc im nadzieją i dając siłę do przetrwania. Znaczenie proroków wzrastało zwłaszcza w chwilach najazdów obcych wojsk i klęsk żywiołowych. Prorocy piętnowali koła rządzące, potępiali władców i niesprawiedliwe prawa. W wyniku ich działalności powstała właściwie nowa religia. Jej ośrodkiem stało się tylko jedno najwyższe i uniwersalne bóstwo, które nie żąda ofiar lecz sprawiedliwego życia, gdyż samo jest sprawiedliwe. Głosili, że jest on Bogiem, który za winy karze, ale jest jednocześnie miłosierny wobec ludzi.

5. STOSUNEK BÓG - NARÓD WYBRANY W DOKTRYNIE STAROHEBRAJSKIEJ

Od samego początku Izraelici wierzyli, że Bóg wybrał ich do wypełnienia szczególnego posłannictwa: by szerzyli wiedzę o nim i o jego moralnej naturze.

Czasy egipskie. Naród hebrajski jest w niewoli, ale już zna tego jedynego Boga. Czują się narodem wybranym. Mają poczucie inności, odmienności z faktu wiary w jednego Boga. Z tego powodu nie musieli tak jak inni niewolnicy składać czci faraonowi. Są przekonani, że muszą szerzyć tę wiarę na inne narody. Zaczyna się powoli kształtować formuła bliźniego braterstwa. Dla Żyda bliźni, to tylko jego współplemieniec. W chrześcijaństwie każdy, kto wierzy w Boga. Ucieczka z Egiptu została poprzedzona plagami. O plagach mówił Mojżesz. Była to wiedza przekazana od Boga. Bóg chciał posłuszeństwa od Żydów, bezwzględnego oddania. W słowa Mojżesza uwierzyli tylko Żydzi, a inni nie. Była to pierwsza umowa między Bogiem a Żydem. Ostatnią plagą była rzeź synów najstarszych. Kto wierzył w słowa Boga, ocalił swoje dziecko, malując na drzwiach ślady krwią baranka.

10 przykazań na górze Synaj, to akt równości. Jak ja Bogu, tak Bóg mi. Ujawniają się cech Boga żydowskiego. Jest on jeden, bezwzględny i surowy. Bóg chrześcijański działa inaczej; człowiek grzeszy a Bóg mu wybacza. Druga różnica to, że jest on bezosobowy. Nie możemy przedstawiać jego wizerunku. Przedstawiane są tylko ornamenty zwierzęce i roślinne. Jest on wielki i nie nazwany.

6. PODZIAŁ SPOŁECZNY SPARTY

Struktura polis:

Każda polis była na tyle samodzielna, że mogła sobie wybrać własny ustrój społeczny. Ustroje były przeróżne od demokracji, tyrani po timokrację.

Sparta to polis o charakterze timoktatycznym, jest to ustrój ludzi odważnych. Struktura społeczna: wszystkich mieszkańców określamy mianem spartan. Wśród nich wyróżniamy:

• Spartiatów

• Periojków

• Helotów

Spartiaci, to najwyżej uprzywilejowana grupa społeczna. To grupa pełnoprawnych obywateli Sparty. Posiadają prawa polityczne i cywilne. Jako jedyna grupa mogą zajmować się polityką, podejmować decyzje w sprawie polis, ale wbrew pozorom są ludźmi bardzo związanymi z państwem. Źródłem utrzymania ich jest ziemia, która nie jest ich własnością. Dostają ją oni od państwa za zasługi wojenne. Każdy Spartiata dostaje równy udział ziemi ale nie pod względem areału ale pod względem wartości. Spartiaci sami na tej ziemi nie pracują, państwo ma do tego Helotów. Ale on nie jest właścicielem ani ziemi ani helota. Nie może go ukarać ani zabić. Helota jest przypisany do ziemi.

Spartiata aby mógł zajmować się polityką musi spełnić mnóstwo warunków. Cała wolność polityczna jest określana mianem czci. Aby Spartiata nie utracił czci musi odebrać wychowanie - agorę, bo jeżeli nie odbierze tego wychowania to traci prawa polityczne. Zwolnione z tego wychowania były tylko dzieci królewskie.

Dziecko po urodzeniu było oddawane państwu. Następowało wspólne wychowanie poprzez państwo ze szczególnym uwzględnieniem wychowania fizycznego. Gdy dorosną odbywają służbę wojskową. Potem muszą się ożenić, bezżeństwo było karane. Drugi warunek to wnoszenie specjalnych opłat, podatków na wspólne uczty fiditia. Sparta na charakter obozu wojskowego. Mężczyźni większość czasu przebywają w swoim towarzystwie, gdzie odbywają fiditia. Jeżeli spartanin nie może płacić na fiditia, traci prawa polityczne.

Spartiata nie mógł sprzedać ziemi, bo nie była jego, ale państwo mogło nadać mu tą ziemię. Jeżeli Spartiata miał dzieci, to ta ziemia była dzielona na tyle kawałków ile synów. W ten sposób ubożeli. Jeżeli zaś miał córkę i wydał ją za mąż to dochodziło do połączenia ziemi i bogacenia się Spartiaty. Mógł Spartiata kupić ziemię od Periorków i wtedy była jego.

Tracił prawa publiczne jeżeli okazał się tchórzostwem lub przeszedł na stronę wroga. Traci również prawa gdy popełni przestępstwo popularne tj.: kradzież, zabójstwo, przekupił urzędnika.

Periojkowie to ludzie wolni, ale nie posiadający praw politycznych. Periojek - oznacza mieszkający na obrzeżu. Zajmują się handlem i rzemiosłem, czasami rolnictwem na najmniej urodzajnych ziemiach, które mogą mieć na własność. Periojkowie i Heloci narażeni są na bezwzględność państwa. Raz na jakiś czas urządzano święte wojny - kryptele. Były to wyprawy skierowane przeciwko Periojkom i Helotom aby zmniejszyć ich populację. Jeżeli Sparta liczyła 120 000 mieszkańców to Spartiatów było 5 -6 tysięcy. Spartiaci likwidowali Periojków i Helotów znienacka aby ich jak najwięcej „wyciąć”. Bo jeżeli było ich za dużo, to byli niebezpieczni. Musiała być zachowana równowaga.

Heloci, to niewolnicy państwowi, są oni własnością państwa. Spartiata nie może go zabić ani sprzedać. Kryptee organizowało państwo.

Ustrój polityczny Sparty:

• Zgromadzenie ludowe - Apella

• Rada starszych - Geruzja

• Królowie - w liczbie dwóch

• Efor - bardzo ważny urząd dla Sparty.

Do końca nie wiadomo dlaczego było dwóch królów. Może dlatego, że było dwa połączone szczepy i każdy zachował swojego władcę. Królowie mieli niewiele kompetencji. Pełnili funkcję sakralne, kapłańskie. Dwóch królów z 28 Gerontami tworzyli Geruzję.

Apella - zbierają się wszyscy pełnoprawni obywatele, mężczyźni, którzy nie utracili praw politycznych. Teoretycznie biorą udział od 18 roku życia a praktycznie od 21 roku życia, po zakończeniu służby wojskowej. Tylko Spartiaci biorą udział w Zgromadzeniu Ludowym. Zgromadzenie jest ciałem wykonawczym, ustawodawczym i sądowniczym. Wybierają urzędników, Eforów, Gerontów.

Zgromadzenie obejmowało bardzo wiele dziedzin łącznie z wypowiedzeniem wojny i jej zakończeniem, zawieranie sojuszy, sprawy podatkowe. Mogło on podjąć decyzję o wyzwoleniu niewolników. Miało prawo sądzić urzędników za różne przestępstwa np.: za przekroczenie kompetencji, kradzież.

Geruzja - zasiadają w niej leciwi mężowie po 65 roku życia, których służba wojskowa już nie obowiązuje. Do 65 roku życia muszą być gotowi do walki. Do pospolitego ruszenia na wypadek wojny. Geruzja była na początku przyboczną radą doradczą króla, ale z czasem przejęła podobne funkcje polityczne jak Zgromadzenie Ludowe ale w mniejszym zakresie.

Eforzy - bardzo ważny urząd, sprawowany kolegialnie. Wybiera ich Apella, mogą oni kontrolować królów. Jeśli jeden król wyrusza na wojnę zawsze towarzyszy mu Efor. Jeśli król zrobi coś nie tak, to król może zostać ukarany i strącony z tronu.

Eforów wybierało Zgromadzenie Ludowe. Eforowie raz do roku w księżycową, bezgwiezdną noc ze znaków niebieskich odczytywali sprawki króla. Jeżeli popełnił król czyn haniebny to mógł zostać strącony z tronu lub zabity przez Efora.

Efor sprawuje władzę nad wychowaniem spartańskim. Decyduje, kto będzie obywatelem a kto nie będzie. Eforowie organizują święte wojny i przewodniczą im za zgodą Zgromadzenia Ludowego. Eforów wybierano raz na rok.

System polityczny Sparty nie ma nic wspólnego z demokracją. Jest to system totalitarny, który organizuje życie człowieka od kolebki aż do śmierci. Kontroluje życie człowieka w każdej dziedzinie. To nie państwo jest dla człowieka, ale człowiek dla państwa.

W istniejącym systemie istniało szereg ograniczeń aby móc być obywatelem. Liczba pełnoprawnych obywateli była ograniczona, a jeszcze więcej było sytuacji, kiedy Spartiata mógł je stracić np.: fiditia. W Atenach tego nie było.

Spartiata tracił prawa polityczne gdy zhańbił się przekupstwem pospolitym, np.: brał łapówki, namawiał kogoś do czynów haniebnych. Trzeba był posiadać cześć.

Jeśli ktoś uciekł z pola bitwy, okazał się tchórzostwem lub gdy związał się z osobą spoza grupy Spartiatów, to tracił prawa polityczne. Sparta nie była tutaj wyjątkiem. Część Polis miała jednak oligarchiczną formę rządów, gdzie pozycję wyznaczał majątek - rządy ludów bogatych.

7. PODZIAŁ SPOŁECZNY ATEN.

Obywatele

Nie obywatele

Obywatele byli jednolitą grupą. Była to grupa pełnoprawnych obywateli, np.: Ateńczyk, który urodził się z matki Atenki i ojca Ateńczyka gdy ukończył 18 lat uzyskiwał prawa obywatelskie, ale praktycznie to dopiero po ukończeniu 20 lat i odbyciu służby wojskowej uzyskiwał prawa polityczne i otrzymywał czynne prawo wyborcze a bierne prawo wyborcze uzyskiwał dopiero w wieku 30 lat i dopiero wtedy mógł startować do urzędów.

Każdy obywatel, który miał prawa polityczne wpisywany był do księgi demu. To jest swoisty rejestr pełnoprawnych obywateli. Jeżeli Ateńczyk utracił prawa obywatelskie to był z księgi demu wykreślany.

Przed startowaniem do wyborów, był dany obywatel sprawdzany w księdze demu (Cesarze bizantyjscy, podpatrzyli to u Ateńczyków i też prowadzili rejestr w takich księgach). Ateńczyk mógł utracić prawa obywatelskie, ale nie brano pod uwagę spraw majątkowych i tego czy on wywiązuje się ze swoich obowiązków majątkowych wobec państwa. Prawa obywatelskie w pozostałych przypadkach tracił tak jak obywatel Sparty tzn.: gdy popełnił kradzież, zhańbił się czynem niegodnym lub pomówił kogoś albo próbował przekupić urzędnika.

Bycie obywatelem to był zaszczyt a w dużej mierze obowiązek. Niewyobrażalna była sytuacja, w której Ateńczyk odmówił piastowania jakiegoś urzędu. Demokracja to nie jest tylko pewien układ i instytucja a przede wszystkim rodzaj kultury politycznej. Politykę traktowano jako służbę, pracę dla dobra wszystkich. Polityka to rodzaj kultury politycznej. Polityka to rodzaj powołania. Ważna jest tutaj pewnego rodzaju cnota. We wszystkich Polis ustrój miał opierać się na cnocie.

Rzecz dotyczyła tylko mężczyzn. Funkcje polityczne sprawują tylko mężczyźni, bo bycie pełnoprawnym obywatelem to prawa polityczne, pełnia praw cywilnych tj. zawarcie pełnoprawnego związku małżeńskiego, prawo posiadania majątku, który można zapisać w spadku, przekazać komuś.

Metojkowie, ludzie wolni, którzy zamieszkiwali teren Attyki, nie pochodzili z zewnątrz. Nie posiadali praw politycznych, mieli ograniczone prawa cywilne. Z zasady nie mogli posiadać własności prywatnej, chyba że Ateny tę własność im nadawały. Ateńczycy to prawo własności w większości Metojkom. Metojkowie to byli ludzie, którzy prowadzili działalność gospodarczą i to wzbogacało Polis ateńską. Metojkowie to obywatele innych Polis. Metojek nie mógł być stroną w procesie sądowym. Nie miał zdolności do czynności prawnych.

Sytuacja niewolnika to sytuacja dzisiejszego dziecka, które ma ograniczone czynności prawne i musi być przez kogoś reprezentowane. Tak samo Metojek musiał mieć kogoś kto będzie go reprezentował w sądzie. Za to Metojek płacił podatek osobie, która go reprezentowała.

Ateńczycy chwalili się otwartością, sympatią do obcych. Metojkowie mogli zdobyć prawa obywatelskie za wybitne zasługi dla Polis. Zgromadzenie Ludowe nadawało im to prawo.

Wyzwoleńcy. Status polityczny i społeczny Wyzwoleńców jest prawie identyczny jak Metojków, z tą różnicą, że wyzwoleniec był kiedyś niewolnikiem. Wolność uzyskiwał w drodze testamentu, jeżeli był niewolnikiem prywatnym. Jeżeli był niewolnikiem państwowym, to Zgromadzenie Ludowe nadawał mu wolność. Wyzwoleniec też płacił podatek za reprezentowanie, jak Metojek, dla osoby, która go reprezentuje.

Wyzwoleńcy w Atenach (w odróżnieniu od Sparty, gdzie wyzwalano niewolników a potem zaraz ich skrytobójczo mordowano, bo byli niewygodni dla państwa) mogli dalej spokojnie żyć bez obawy o swoje życie.

Niewolnicy z grupy: prywatni i państwowy. Niewolnicy brali się z braństwa wojennego. Pochodzili też z targów niewolników lub jeżeli ktoś się urodził z matki niewolnicy automatycznie był niewolnikiem. Sytuacja niewolników państwowych i prywatnych różniła się diametralnie. Niewolnik prywatny nie mógł posiadać żadnej rzeczy na własność. Nawet ubranie i pieniądze nie były jego własnością a były własnością pana. Niewolnik prywatny był najczęściej służbą domową lub pracował w latyfundiach, dużych gospodarstwach domowych. Niewolnik państwowy mógł posiadać rzeczy ruchome na własność. Byli oni własnością pana, ale pan nie mógł bezkarnie zabić niewolnika. Mógł go ukarać chłostą i jeżeli niewolnik podczas chłosty zmarł to nie było to karalne dla pana. Niewolnicy państwowi wykonywali czynności haniebne z punktu widzenia Ateńczyków. Byli oni dozorcami więziennymi, pełnili funkcje straży miejskiej i kata. Pracowali także w kopalniach, na statkach. Myśl starożytna traktuje niewolników jako rzeczy ruchome. Cechy niewolnika to cechy z którymi on się rodzi. Niewolnik nie posiadał praw cywilnych i politycznych.

8 . GŁÓWNE ISTYTUCJE POLITYCZNE ATEN:

• Zgromadzenie Ludowe, które w Atenach nosi nazwę Eklezji

• Bulle, czyli Rada 500, Bulle rozpada się na Prytanie

• Zgromadzenie Archontów - Aeropag (Archonci - urzędnicy)

• Strateg, samodzielny urzędnik

• Archont, samodzielny urzędnik

Eklezja - Zgromadzenie wszystkich pełnoprawnych obywateli po 20 roku życia. Dla myśli starożytnej jest charakterystyczne, że te wszystkie zgromadzenia nie znały podziału władzy. Zgromadzenie pełni władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władzy nie można dzielić. Na Zgromadzeniu Ludowym pełnoprawni obywatele podejmowali decyzji ale nie dyskutowali na temat ich zasadności. Mówili tak lub nie. Głos mogli zabierać tylko Archonci lub Strategowie. Lud nie mógł dyskutować.

Bulla (podobnie jak w PRL Rada Państwa). Zgromadzenie Ludowe nie było dobre do podejmowania szybkich decyzji administracyjnych i innych bieżących. Dlatego powołano Bullę. Mogła ona wnosić projekty do zgromadzenia. Bulla obradowała cały czas. Była wyłoniona ze Zgromadzenia Ludowego. Było to 400-500 osób. To też było za dużo do podjęcia decyzji, dlatego wyłaniano Prytanów w liczbie 10-12 i oni mogli szybko i sprawnie zarządzać państwem. Prytanie pracowali 24 godziny. Urzędnicy ci zmieniali się co dobę, a obywatel mógł o każdej porze się do niego zwrócić.

12 urzędników to jedna Prytania. Bulla 500-400 osób to jest 10-12 Prytanów czyli 1 Prytania.

Areopag - organ polityczny z czasów królewskich. Na początku byli pomocnikami króla, a z czasem zaczęli przejmować kompetencje królewskie. W okresie klasycznej demokracji byli wybierani przez Zgromadzenie Ludowe. Liczba ich wynosiła około 9. Archontem mógł zostać człowiek leciwy po 60 roku życia. Sprawuje swoją funkcję przez rok a potem wchodzi w skład Aeropagu.

Trzech najważniejszych Archontów:

1. Archont - Archont Bazileus

2. Archont - Ptolemarchos

3. Archont - Eponymos

Bazileus zajmował się sprawami religijnymi. Zajmował się sprawą kultu, składał ofiary wojenne, modły i odczytywał z gwiazd przyszłość.

Ptolemarchos - odpowiadał za sprawy wojskowe.

Eponymos - zajmował się administrowaniem. Miał też pewne funkcje sądownicze.

Wszyscy Archonci mieli inicjatywę ustawodawczą. Mogli wnosić projekty ustaw na Zgromadzeniu Ludowym.

9. ZNACZENIE ZGROMADZENIA LUDOWEGO W ATENACH

Na Zgromadzeniu Ludowym każdemu przysługuje prawo zabierania głosu, za treść wystąpienia nie można nikogo ukarać ani nawet ganić. W Zgromadzeniu Ludowym mogli uczestniczyć tylko Ci którzy zostali wpisani do Księgi Demu; spośród nich losowani byli urzędnicy i członkowie bule. Zgromadzenie miało symbolizować pełnię praw obywatelskich oraz wolność.

Funkcje Eklezji:

• Wybór urzędników. Odbywał się przez losowanie. Wybierano tylko Strategów. Była urna a w urnie białe i czarne fasolki lub kamyczki. Na kogo wypadło ten został urzędnikiem. Jeżeli ktoś nie chciał to musiał przedstawić bardzo ważne powody, dlaczego nie chce.

Losowanie to był wyraz demokratyzmu. Nie można było nikogo przekupić. Losowano tylko urzędników. Strategowie byli wybierani. Musiał on mieć majątek i umiejętności.

Urzędnicy i wylosowani Strategowie ponosili odpowiedzialność za swoje działania. Odpowiedzialność nie tylko polityczną ale i karną.

• Karanie niezwykłych urzędników. Zgromadzenie Ludowe wybierało Archontów, którzy stanowili Areopak. Wybierało także Bullę, radę 500 (zazwyczaj było ich 400). Podejmowano uchwały, cały proces tworzenia prawa. Jedynie Zgromadzenie Ludowe miało prawo do wypowiadania wojny i zawierania pokoju. Prowadziło politykę zagraniczną np.: z kim zawrzeć sojusz, kogo przyjąć do Aten. Zgromadzenie Ludowe zajmowało się administrowaniem państwa. Było też ciałem sądowniczym. Mogło skazać urzędnika. Na Zgromadzeniu odbywał się Ostracyzm, odbywał się on na Eklezji. Był to sąd skorupkowy. Ateńczycy dumni ze swej demokracji uważali, że trzeba ją ochronić. Na zwykłym Zgromadzeniu Ludowym stawiane było pytanie czy jest wśród nas ktoś kto może być lub jest tyranem. Jeżeli większość powiedziała, że tak, to Zgromadzenie Ludowe zamykano i za miesiąc zbierano się znowu. Każdy dostawał tabliczkę i skorupkę i tam wpisywano nazwisko tyrana. Ten tyran nie tracił praw ale był wykluczany na 10 lat ażeby swoje czyny i postępowanie przemyślał. Pod koniec Polis Ateńskiej ten okres wynosił 5 lat.

10. PROSZĘ SCHARAKERYZOWAĆ SYNOJKIZM

Synoikizm, proces powstawania państw-miast polis w drodze połączenia kilku sąsiadujących ze sobą gmin. Proces ten zaczyna się od twierdzy warownej postawionej na skalistym wzniesieniu. Wokół żyją ludzie w małych wioskach. W ogóle nie związani z twierdzą. Ale w twierdzy jest źródło wody do którego ludzie muszą chodzić. Powstają pierwsze więzy, które wiążą ludzi z twierdzą. Sami podporządkowują się władzy tej twierdzy. W ten sposób powstaje pierwszy ośrodek władzy. Drugim ośrodkiem władzy są mury obronne (z wyjątkiem Sparty, tam okrążano wozami bojowymi). Każda polis ma swojego boga i jest to trzeci element synoikizmu. Kolejny to typ wytwórczości - każda polis w czymś się specjalizuje albo czymś się charakteryzuje albo z czegoś słynie np. budowa okrętów, Korynt - zachowały rury i system wodociągów, amfiteatr z bardzo dobrą akustyką w Epidauros.

Elementy władzy synoikizmu:

• Twierdza

• Mury obronne

• Bóg

• Typ wytwórczości

11. GŁÓWNE WARTOŚCI NA KTÓRYCH OPIERAŁA SIĘ DEMOKRACJA ATEŃSKA

Podstawowym pojęciem demokracji ateńskiej była wolność; oznaczała ona, że każdy może mówić to co chce i robić to co chce o ile nie zabrania mu tego prawo. Synonimem była też równość praw; oznaczało to równość głosu i udziału we władzy, równość traktowania obywateli w urzędzie podatkowym, sądzie na agorze. Zasada równości to równa szansa, równy start do bogactwa. Inna zasada to praworządność; pojmowana jako dobrowolne ale konieczne podporządkowanie prawu; obywatele są twórcami prawa, zmieniają je kiedy przestaje im służyć.

12. SPARTA - DLACZEGO NIEDEMOKRATYCZAN POLIS ?

System polityczny Sparty nie ma nic wspólnego z demokracją. Jest to system totalitarny, który organizuje życie człowieka od kolebki aż do śmierci. Kontroluje życie człowieka w każdej dziedzinie. To nie państwo jest dla człowieka, ale człowiek dla państwa.

W istniejącym systemie istniało szereg ograniczeń aby móc być obywatelem. Liczba pełnoprawnych obywateli była ograniczona, a jeszcze więcej było sytuacji, kiedy Spartiata mógł je stracić np.: fiditia. W Atenach tego nie było.

Spartiata tracił prawa polityczne gdy zhańbił się przekupstwem pospolitym, np.: brał łapówki, namawiał kogoś do czynów haniebnych. Trzeba było posiadać cześć.

Jeśli ktoś uciekł z pola bitwy, okazał się tchórzostwem lub gdy związał się z osobą spoza grupy Spartiatów, to tracił prawa polityczne. Sparta nie była tutaj wyjątkiem. Część Polis miała jednak oligarchiczną formę rządów, gdzie pozycję wyznaczał majątek - rządy ludów bogatych.

13.ISEGORIA, ISONOMIA, HOMONOIA - CHARAKTERYSTYKA POJĘĆ

Demokracja Ateńska opierała się na pewnych wartościach:

• Isegoria -wolność słowa

• Isonomia - równość prawa

• Isotomia - równy dostęp do urzędów

• Homonia - harmonia. Zakładano, że ten podział społeczny, który istnieje daje możliwość spokojnego i harmonijnego życia w ramach tej niewielkiej Polis, pod warunkiem, że wszyscy zaakceptują ten układ.

Isegoria i Isonomia łączą się ze sobą i druga wypływa z pierwszej.

Dla Ateńczyków wolność słowa była podstawą. Wolność słowa w znaczeniu dobre mówienie i radzenie państwu. To służy państwu, które służy Polis w sprawach gospodarczych i politycznych. Krytyka polis też była mile widziana. Ostrzeganiu państwa przed wrogami służył ostracyzm.

Równość praw. Każdy pełnoprawny obywatel może decydować o sprawach państwa, niezależnie od tego czy jest biedny czy bogaty. Czy dobrze, czy źle wykształcony. Równość praw oznacza to równość głosu i udziału we władzy, to także równość traktowania obywateli w urzędzie podatkowym, przed sądem, na agorze.

Równość praw przekłada się na równy dostęp do urzędów. Ateńczycy stosowali diety, bo wybierano urzędników przez losowanie i nie każdego było stać na pełnienie tej funkcji.

14. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DEMOKRACJI ATEŃSKIEJ

Podstawowym pojęciem demokracji ateńskiej była wolność. Wolność pozwalająca człowiekowi robić co chce i mówić co chce, jeżeli prawo nie każe inaczej. Za istotę wolności uważano wolność słowa. Na zgromadzeniu ludowym każdemu przysługuje prawo zabierania głosu. Za treść wystąpienia nie można nikogo karać ani nawet ganić. Oczywiście dobrodziejstwa wolności szczelnie zamykały się przed niewolnikami. Innym składnikiem ateńskiej doktryny demokracji była zasada praworządności. Obywatele są twórcami prawa, zmieniają je, kiedy przestaje im służyć, ale dopóki obowiązuje musi być przestrzegane jest „ panem demokracji”.

15. CHARAKTERSTYKA BRAMINIZMU

Bramini, kapłanie, posiadają naczelną pozycję. Stoją na czele struktury warnowej, ponieważ nie ma jeszcze podziału na kasty. Kasta jest bardzo drobiazgowym podziałem, który zwraca uwagę nawet na kształt brody, u rolników nawet na to czym uprawiają ziemię i co na tej ziemi uprawiają.

Przywileje Braminów:

• Korzystali ze specjalnych uprawnień, płacili niższe podatki

• Mniejsze kary za naruszenie prawa

• Nie mogli piastować godności władcy

• Decydowali o wyborze następcy tronu spośród męskich członków rodziny królewskiej

• Kierowali bieżącą polityką monarchy: I doradcą i I ministrem był kapłan bramiński zwany Puromitą - to on faktycznie współrządził monarchią.

W okresie bramińskim mamy doczynienia z warnami. Warna to bardzo ogólny poziom społeczny. Wyróżniani są tu:

• Kszatriowie, są to książęta i rycerze

• Wajsiowie, rolnicy, rzemieślnicy, kupcy

• Siudrowie, słudzy, niewolnicy

Obecnie mamy jeszcze grupę nietykalnych, nienależących do żadnej z kast. Jest tak, że jeżeli cień nietykalnego padnie na kogoś, to ten ktoś jest skalany i wymaga specjalnego oczyszczenia.

Dharma wprowadza sytuację, że każdy człowiek jest przypisany do stanu, który jest dla niego najlepszy.

Bramini są jedynymi pośrednikami między Bogiem a ludźmi. Człowiek sam nie może się modlić. Może to zrobić tylko bramin, bo tylko oni mają dostęp do świętych modlitw, mają Wedy, wiedzą jak składać ofiary i modły. Bez modlitw pomyślność ludzka jest niemożliwa.

Człowiek należy do bogów, a bogów mogą przebłagać tylko bramini, więc tylko oni mogą stanąć w imieniu człowieka.

Bramini sprawują pieczę nad wychowaniem dzieci królewskich i to oni orzekają, które z nich nadaje się na władcę.

System bramiński ubezwłasnowolnia człowieka. Jak nie było wedyzmu to człowiek mógł sam złożyć bogom ofiary. Kiedy bramini zaczęli wkraczać do tego systemu, to twierdzili, że bogowie takich modlitw nie uznają, bo tylko bramini znają modły, zaklęcia, wiedzą jak składać ofiary.

Bramini rozbudowali kult, uzasadniając tym potrzebę istnienia swojego stanu oraz wprowadzili jako dogmat wiarę w reinkarnację, uzależnioną od czynów dokonanych w życiu poprzednim. Reinkarnacja uzasadniała istnienie kast, dawała odpowiedź na pytanie, co dzieje się z człowiekiem po śmierci oraz wyjaśniała istnienie cierpienia w życiu i nierówności społecznej.

16. KSIĘGI POLITYCZNE STAROŻYTNYCH INDII

Księgi dotyczące polityki:

• Ramajana - zawiera poglądy o władzy, państwie, prawie, precyzyjnie ujmuje zagadnienia ustrojowo-społeczne.

• Artasiastra - podręcznik o sztuce rządzenia przypisywany kautiliji.

• Mahabharta - zawiera poglądy o dobrych i złych władcach oraz myśli o sztuce rządzenia, szczególnie w księdze 12 można poznać szereg myśli o państwie, władzy i prawie.

• Księga Manu- zawiera poglądy o władzy, państwie, prawie, precyzyjnie ujmuje zagadnienia ustrojowo-społeczne.

• Triwarga - wprowadza pojęcie ogólnego ładu, na który składają się artha, dharma i kama.

• Rygweda - prawdy religijne.

17. PAŃSTWO I WŁADZA WEDŁUG KSIĄG POLITYCZNYCH STAROŻYTNYCH INDII

Księga Manu podaje, że człowiek ze swej natury jest zły. Zanim powstało państwo człowiek żył w stanie wojny. Silniejszy wygrywał. Nie było ładu i harmonii. Bogowie widząc to zwrócili się do Brahmy aby zesłał króla na ziemię by ludzie mieli swoich władców. Jest tu też myśl o boskim pochodzeniu władzy. Poddani nie mogą się zbuntować przeciwko takiemu władcy. Mogą się zbuntować tylko w pewnych okolicznościach zwracając się do braminów o interwencję.

Zdaniem ksiąg starożytnych Indii, państwo składa się z 7 elementów:

1. Król

2. Terytorium

3. Wojsko

4. Ministrowie

5. Fortece wojenne

6. Skarb państwowy

7. Sojusznicy międzynarodowi

Brakuje w tych elementach ludności. Jest to specyficzne pojęcie państwa utożsamianego z instytucją.

Księga Manu mówi, że władca musi być sprawiedliwy. Raz musi być przebiegły jak lis, a raz odważny jak lew. Nie ma jednego modelu władzy.

Król opiera się na skarbie i sile, monarcha zdobywa tylko wówczas nienaruszona władzę, gdy zachowuje w swym ręku dyspozycje państwem i wojskiem. Władcami nie powinni być ludzie ulegli, przewrażliwieni, niemęscy, pełni cnót i współczucia. Zły panujący oddaje się przyjemnościom, nie jest opanowany, lekceważy niebezpieczeństwa, nie wykonuje królewskich obowiązków. Przykładem takiego władcy jest Rwana. Wzorem dobrego władcy jest Rama, zasięgający rady mędrców, działający z rozmysłem, zrównoważony, konsekwentny, szybki w działaniu, czujny na niebezpieczeństwa. Środkiem prowadzącym do dobrych rządów było wychowanie rządzących łączące wiedzę teoretyczną z praktycznym działaniem w swych przedsięwzięciach. Władca powinien liczyć na siebie, chociaż powodzenie zależy nie tylko od jego wiedzy, decyzji i przedsiębiorczości ale również od losu. Władza ma charakter boski i dlatego nie można się przeciw niej buntować.

18. CZTERY PRAWDY BUDDYZMU

Budda wyszedł ze swoją nauką i ten okres nazywany jest rewolucją. Budda zmodyfikował pewne wartości.

Buddyzm pierwotny nie był religią, był systemem etycznym, filozoficznym.

W momencie narodzin Buddy istniała przepowiednia, że Budda (Sidharta Gautama) będzie przebudzonym. Budda, Mahomet, Jezus, trzej założyciele współczesnych religii. Wszyscy mając około 30 lat mieli objawienie.

Rodzina Buddy chciała go ostrzec przed losem Buddy. Ojciec wybudował mu pałace na każdą porę roku. Wędrując pomiędzy tymi pałacami zobaczył to co miało wpływ na dalsze jego życie. Zobaczył on:

• Chorego

• Starego

• Umarłego niesionego na noszach

• Mnicha żebrzącego

Te spostrzeżenia doprowadziły Buddę do sformułowania czterech prawd kardynalnych.

1. istnieniu cierpienia - Budda twierdził, że każde ludzkie życie pomiędzy jednym a drugim wcieleniem jest cierpieniem.

2. O powstaniu cierpienia - cierpienie powstaje na skutek pożądliwości i chciwości człowieka tzn. człowiek chciałby być ciągle młody, piękny i bogaty.

3. O zlikwidowaniu cierpienia - cierpienie można zlikwidować - zależy to od człowieka, musi on wyzbyć się pożądliwości, zapomnieć o sobie, wznieść się ponad własne ja.

4. O drodze wiodącej do zlikwidowania cierpienia - ośmioraka ścieżka /droga/ do zniszczenia cierpienia; człowiek powinien przyjąć właściwe myślenie, działanie, osąd - jest to sposób myślenia i postępowania człowieka.

Na tych prawdach opiera się cała religia i nauka buddyjska.

Chory człowiek kojarzy się z cierpieniem. Żebrzący Mnich, na którego twarzy zobaczył zupełną obojętność, był odporny na cierpienie. Problem cierpienia w buddyzmie jest inaczej postrzegany. U nas choroba, śmierć, brak pieniędzy, cierpienie kojarzy się z jakimś brakiem lub niedostatkiem i cierpieniem. Budda inaczej pojmuje cierpienie. Jest to brak ale i nadmiar czegoś. Całe życie jest cierpieniem: za dużo władzy, za dużo pieniędzy... cierpienie nie jest immanentną cechą ludzkiego życia. Cierpienie powstaje w trakcie życia, nie rodzimy się z nim. cierpienie powstaje z niepohamowanej chciwości, z pożądliwości. Sami sobie tworzymy to cierpienie. Aby zlikwidować to cierpienie nie tworzymy sobie tych pożądliwości. Musimy przestać żądać ciągle czegoś nowego. To jest jedyna droga do zlikwidowania cierpienia, jak najmniej chcieć.

Droga prowadząca do zbawienia to ośmioraka ścieżka. Są to pewne reguły postępowania, mówienia, wyrażania się o innych: sąd właściwy, właściwa opinia. Sprowadzają się one do dekalogu. Aby zlikwidować cierpienie nie trzeba być nie można być chciwym, pożądać czyichś rzeczy.

19. BUDDYZM PIERWOTNY - RELIGIA CZY NIE

W centrum zainteresowania buddyzmu pierwotnego jest człowiek. Bóg go nie interesuje. Moje zbawienie zależy ode mnie a nie od bogów. Brak duszy też o tym świadczy, że nie jest to religia. Budda nie buduje hierarchii kościelnej. Nie tworzy pośredników pomiędzy bogiem a człowiekiem. Nie tworzy żadnej doktryny. Wtedy to nie była doktryna, teraz tak.

Człowiek ponosi całkowitą odpowiedzialność za to co robi.

Buddyzm pierwotny nie był religią, był systemem etycznym, filozoficznym. Jest to bowiem religia bez Boga i bez obrzędowości. System ten akcentował swój wewnętrzny charakter, przeciwstawiał się licznym ceremoniom sprawowanym pompatycznie w braminizmie. Akceptuje jednak ofiary z kwiatów i pokłony składane posągom Buddy. Buddyzm pierwotny nie zna w ogóle modlitwy lecz tylko kazania i ćwiczenia duchowe. Uznaje jako relikwię ząb Buddy.

21. IDEALIZM PLATONA

Idealizm platoński - jest to idea absolutna, pewna, niezmienna, oparta na zasadach hierarchii, ale nie jest okrutna. Jest to idea ponadczasowa. Jego realny świat jest światem idei, a to co my nazywamy rzeczywistością, rzeczywistością nie jest.

Platon uważał, że istnieją dwa światy: świat idei i świat odbijający te idee. Świat idei jest doskonały - jest identyczny z bóstwem bądź stanowi jego twór, jest absolutny, jego prawa są niezmienne i trwałe; jest także oparty na zasadach hierarchii - świat odbijający idee jest niedoskonałym odbiciem tego pierwszego.

22. KRYTYKA DEMOKRACJI WG. PLATONA

Według Platona demokracja to ustrój najbardziej chwiejny: cechują go: brak dyscypliny społecznej i respektu dla władzy, anarchia, brak kompetencji rządzących i demoralizacja wśród ludu. Zręczny demagog nie ma trudności w zapanowaniu nad motłochem. Demokracja prowadzi nieuchronnie do tyranii.

23. TEORIA KRĄŻENIA USTROJÓW PLATONA

Platon był twórcą pierwszej w historii myśli politycznej; oryginalnej filozofii dziejów. Cechą tej filozofii była postępująca degeneracja ustrojów.

• Timokracja - na samym początku była monarchia, do monarchii nie ma powrotu. Krąży timokracja (jest to rodzaj arystokratycznych rządów. Są to rządy odważnych. Są oni przeświadczenie, że za zasługi dla państwa coś im się należy i rodzi się chciwość.

• Rządy przemieniają się w oligarchię i popadają oni w konflikt z ludem. Bogaci z biednymi. Wzbudzają on nienawiść.

• Rodzi się demokracja, jest przewrót, bunt, rewolucja. Następuje brak dyscypliny społecznej. Pojawia się anarchia (bezrząd). Platon krytykuje demokrację, bo sam był arystokratą i mówił, że lud jest ciemny, głupi, kieruje się emocjami.

• System demokratyczny jest uciążliwy dla ludzi i musi się znaleźć ktoś, kto wprowadzi porządek. Pojawia się demagog, który miał dobrze rządzić. Jest to człowiek, który ceni wartości zewnętrzne, nie uznaje prawd absolutnych. Nie było kategorii dobra i zła, wszystko zależało od okoliczności, a ponieważ lud jest głupi sam podda się we władzę tyrana. Potem znowu znajduje się grupa odważnych, która obali tyrana i pojawia się timokracja.

24. SPRAWIEDLIWOŚĆ WEDŁUG PLATONA

Kategoria sprawiedliwości - dla Platona określona jest mianem dikaiosine. Nie wolno utożsamiać sprawiedliwości z suwerennością i wolnością. Ludzie rodzą się z określonymi predyspozycjami i te umiejętności doprowadzają do wymiany tych umiejętności, a to rodzi konflikty i potrzeba kogoś kto nad tym zapanuje. To rodzi potrzebę utworzenia państwa. Platon uważa, że sprawiedliwe działania to nie tylko te, które nie przynoszą szkody innym, ale także, te które mają na uwadze ich dobro. Dobro jednostki stawia ponad interesem państwa. Uważa, że „sprawiedliwość” polega na oddaniu każdemu tego, co mu się należy”. Sprawiedliwość w jej podstawowym rozumieniu, jest najważniejszą doskonałością każdego człowieka, Jest dzielnością, zaletą człowieka jako człowieka.

25. PLATOŃSKA POLIS IDEALNA

Zdaniem Platona wszystkie polis rzeczywiste ulegają degeneracji. Nie ma rzeczy stałej. Żeby zapewnić trwałość państwu tworzymy polis idealną. Państwo tworzy hierarchię. Hierarchia jest oparta na rozumie. Podporządkowanie jest z pewną logiką. Jest to odzwierciedleniem duszy. Polis idealna to taka, którą rządzi idea uniwersalnego dobra i sprawiedliwości. W państwie wszystko musi mieć charakter powszechny - nie ma tu miejsca na indywidualność, lecz jedynie najbardziej ogólne zasady, wzorce. Państwo jest jednym organizmem, wszyscy obywatele muszą mieć ten sam cel; jest to warunek ładu. Państwo musi być rządzone przez filozofów; do państwa należą ci którzy są mu potrzebni, przydatni: władcy-filozofowie, wojsko i rzemieślnicy. Idealna polis jest stanowa, każdy ma ściśle określone miejsce. Cnotą władców jest mądrość, wojska-męstwo a rzemieślników-panowanie nad sobą. Państwo musi być ascetyczne; konieczne jest wyrzeczenie się wszelkich dóbr doczesnych. Ma panować komunizm - nie jest to rozumiane jako wspólne posiadanie ale jako wyrzeczenie się prawa do posiadania oczywiście na rzecz państwa.

26. GENEZA PAŃSTWA WG. PLATONA

Państwo stworzył człowiek. Państwo powstaje wówczas, gdy nikt z nas nie zdoła dbać w dostateczny sposób o zaspokojenie swych potrzeb lecz zdany jest na pomoc wielu. Państwo tworzy się w wyniku naszej wzajemnej potrzeby. Naczelną zasadą realnych tworów państwowych wcale nie jest rozum ale odwaga /timokracja/, anarchia /demokracja/, chciwość /oligarchia/ albo wreszcie strach i zbrodnia /tyrania/.

27. HIERARCHICZNOŚĆ W KONCEPCJACH PLATONA

Kategoria idei jest zhierarchizowana:

• Mądrość jest cechą, cnotą najwyższą

• Męstwo

• Umiarkowanie

Sprawiedliwość Idealna polis jest rygorystycznie zhierarchizowana. Społeczeństwo bowiem i państwo zbudowane są tam na podobieństwo duszy człowieka. Podobnie jak dusza składa się z nierównych; odlanych z różnych kruszców części, z których jedna charakteryzuje się inteligencją, druga odwagą, trzecia zaś zaspokaja potrzeby całego organizmu, tak w społeczeństwie istnieją trzy wyraźnie wyodrębnione od siebie grupy społeczne. Na szczycie uplasowali się ci, którzy wyróżniają się inteligencją, mądrością - oni rządzą; poniżej stoją wojownicy, „strażnicy” - oni bronią całego społeczeństwa przed wrogiem; na dole zaś żyją ci, którzy powołani są do zaspokajania potrzeb materialnych ogółu. Żadna z tych grup nie osiąga doskonałości z osobna, żadna bowiem nie funkcjonuje bez związku z pozostałymi i dopiero wszystkie razem tworzą harmonijną, bo składającą się z nierównych części całość. Jest to koncepcja antyidywidualistyczna. Państwo staje tu ponad jednostką; jednostka to część składowa całości.

28. KOMUNIZM W PLATOŃSKIEJ POIS IDEALNEJ

Idea komunizmu idealnego - wyrzeczenie się kast, dóbr materialnych i wyrzeczenie się życia rodzinnego. Wszystkie cele są podporządkowane państwu. Dzieci wychowuje państwo.

Demiurgowie żyją na zasadach normalnych.

Człowiek ma się oddać działalności państwowej. Nie może wychowywać własnych dzieci, bo to by go za bardzo zajmowało. Rodzice są nieobiektywni i kierują postępowaniem swoich dzieci. Jest to model państwa totalnego.

29. GENEZA PAŃSTWA W DOKTRYNIE ARYSTOTELESA

Państwo twór naturalny - państwo składa się z poszczególnych jednostek. Naturalny to znaczy pochodzący od środka, związany z ta istotą.

Nie pochodzi od boga, nie pochodzi z umowy społecznej ale tkwi w istocie. Człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, nie może żyć sam, bo nie byłby w stanie zaspokoić swoich potrzeb. Istotą jest życie w grupie i potrzeba bezpieczeństwa. Państwo jest syntezą mniejszych wspólnot, jakimi są rodzina i gmina. Państwo jest doskonalsze bo odznacza się samowystarczalnością. W układzie logicznym państwo uplasowało się na pierwszym miejscu.

Arystoteles odrzuca platoński obraz idealnej i niezmiennej polis. Państwo to synteza mniejszych wspólnot, doskonalsze jednak od nich bo samowystarczalne. Jest organizacją suwerenna i wyznaczoną przez porządek naturalny. Celem państwa jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb.

30. PRAWO NATURY ARYSTOTELESA

Prawo natury znajduje zastosowanie w społecznych instytucjach koniecznych „z natury”, górujących nad ludzkimi ustaleniami. Natura występuje tu jako stróż powszechnego ładu, twórca harmonijnego świata. Niewola wynika z prawa natury. Prawo natury jest u Arystotelesa zsynchronizowane z zasadą nierówności dominującą w świecie, a także z zasadą równości, która zawiera idee propozycji, nakazując każdemu oddawać to, co mu się należy według miejsca w hierarchii świata i społeczeństwa.

Arystoteles opierał swe rozumowanie na współzależności prawa stanowionego z prawami natury. W przypadku gdyby zawiodły rozwiązania prawa stanowionego wówczas powinien wkraczać zdrowy rozsądek oparty na poczuciu słuszności i prawości. Prawa natury Arystoteles wiąże z człowiekiem. Natura występuje jako stróż powszechnego ładu oraz twórca harmonii świata. Jest ono zsynchronizowane z zasadą nierówności dominującą w świecie a także zasadą równości nakazując każdemu oddawać to co mu się należy, według miejsca w hierarchii świata i społeczeństwa.

31. FUNKCJE I ZADANIA PAŃSTWA WG. ARYSTOTELESA

Układ logiczny wg Arystotelesa to: Państwo, gmina, rodzina. Rodzina to jest całe gospodarstwo domowe z mieszkającymi tam niewolnikami. Istotę państwa widział w politycznym współdziałaniu ludzi połączonych dla osiągnięcia jakiegoś dobra. Ludzie jednoczą się dla korzyści , dostarczając jeden drugiemu tego co jest niezbędne od życia. Państwo różni się od innych wspólnot (gminy, rodziny) „doskonałością”: ono tylko osiąga wszechstronną samowystarczalność, zarówno ekonomiczną jak i duchową. Podczas gdy jednostka do takiego stanu dojść nie może. Pań ma zapewnić maksimum szczęścia dla jednostki. Ogólnie wyraża się to w dążeniu do „dobrego życia”.

Państwo, jedynie państwo daje człowiekowi możliwość zaspokojenia wszystkich potrzeb. Jest to układ chronologiczny.

Jest też układ logiczny: Państwo, zanim to państwo powstanie to człowiek sobie tego nawet nie może uzmysławiać.

32. ARYSTOTELESOWSKA KLASYFIKACJA USTROJÓW

Kształt ustroju zależy od:

• siły i efektu walk społecznych,

• stanu gospodarki,

• charakteru narodu,

• podziału geograficznego,

• wielkości terytorium.

W zależności od tego kto rządzi mówimy o ustrojach złych lub dobrych:

• dobre to: monarchia, arystokracja i politea

• złe to: tyrania, oligarchia, demokracja

Państwa dobre, to te które mają na celu „dobro ogółu. Są to ustroje w zasadzie dobre bo rządzący w nich dbają o dobro całości. Państwa złe to te, które mają na celu jedynie dobro rządzących. Wypaczenie monarchii daje - tyranię, arystokracji - oligarchię, politei - demokrację. Arystoteles bardzo preferuje ustrój politei widząc w nim harmonijne połączenie ideałów wolności i harmonii. Politea to pośrednia droga w polityce, czyli złoty środek - zapewniający kompromisy społeczne i stabilizację polis.

33. CHREMASTYKA - NAUKA O GOSPOD. WG. ARYSTOTELESA

Opisuje zły sposób gospodarowania, nastawiony na zysk. Polityka i ekonomia powinny być prowadzone z etyką. Rodzaj nauki o dobrym gospodarowaniu głównie w rodzinie. Podstawą jej jest praca w celu zaspokojenie swoich potrzeb ale nie w oparciu o ekonomię. Typ gospodarki naturalnej, nadwyżki wymienia się miedzy sobą. Gospodarka towarowa.

Jest to rodzaj nauki o dobrym gospodarowaniu głównie w rodzinie

34. ARYSTOTELESOWSKA KONCEPCJA SZCZĘŚCIA A POLIS

Wg. Arystotelesa formą człowieka jest to, że ma on zarówno „duszę roślinną”, „duszę zwierzęcą” i „duszę myślącą”. Człowiek będzie szczęśliwy, gdy wykorzysta wszystkie swoje zdolności i możliwości. Arystoteles uważał, że istnieją trzy formy szczęścia :

I - życie wśród namiętności i przyjemności,

II - życie wolnego i odpowiedzialnego obywatela,

III- życie badacza o filozofa.

Aby człowiek był naprawdę szczęśliwy spełnione muszą być te trzy warunki jednocześnie. Człowiek jest stworzony do życia w polis i tylko będąc obywatelem polis może być w pełni szczęśliwy.

39. PAŃSTWO WG. STOIKÓW

Stoicy podjęli trud przewartościowania podstawowych kategorii filozoficznych i politycznych. Stoicki świat jest rozumnym ładem i harmonią. Z wielkim dystansem spoglądali stoicy na państwo. Zasadą była współpraca z władzą. Najstarsi przedstawiciele szkoły z oddaniem służyli monarchii hellenistycznej; stoicy chętnie przenikali do grup rządzących, pełnili funkcje doradców, byli wychowawcami elit społecznych. Unikali oni wszelkich systematyk i klasyfikacji ustrojów państwowych, żadnego nie uważali za idealny. Stoicy byli apologetami rzymskiej republiki.

Stoik akceptuje państwo jako takie, ponieważ żadnego z ustrojów nie uważa za idealny. Stoicy twierdzili, że państwo ma służyć ludziom. Chętnie też pełnili funkcje doradców, wychowawców elit społecznych. Doktryna stoicka była otwarta dla wszystkich kompromisów z władzą, elastyczna i na pewno nie rewolucyjna. Świat stoicki jest harmonijny i uporządkowany. Jest rozumnym ładem , w związku z czym Stoicy nie ingerują w ustroje państwowe. Charakteryzuje ich kosmopolityzm i indywidualizm.

40. WOLNOŚĆ W FILOZOFII CYNIKÓW

Wedle stoików jedyną rzeczą potrzebną człowiekowi do życia jest cnota. Cnotą zaś jest życie zgodnie z naturą. Potrzeby naturalne cynicy rozumieli w sposób dosłowny: jako potrzeby biologiczne, które wymagają zaspokojenia. Głosili oni pogardę dla więzów społecznych, państwowych czy rodzinnych. Wg. cyników człowiek wolny to człowiek nie mający: własności, pieniędzy, rodziny. Byli oni przeciwni państwu, które uważali za zło jako twór nienaturalny i ograniczający wolność jednostki. Wyrazem wolności była również całkowita swoboda obyczajowa z akceptacją ludożerstwa i kazirodztwa włącznie.

41. IDEAŁY EPIKUREJCZYKÓW

Twórcą kierunku jest Epikur - obiecywał on ludziom wolność wewnętrzną, przez oswobodzenie ich od strachu przed bogami, śmiercią i cierpieniem. Strach przed bogami jest absurdalny, ponieważ bogowie nie mogą czynić ludziom dobra ani też zła, są oni tylko majestatycznym symbolem wiecznego szczęścia. Człowiek winien żyć według własnego uznania, nie troszcząc się o bogów ani o swe losy w przyszłym życiu. Człowiek szczęście osiąga jedynie w spokoju wewnętrznym. Synonimem cnoty jest używanie wszelkich doczesnych rozkoszy. Mędrzec epikurejski dba o swoją własność, nie jest jednak chciwy bo to zakłóca spokój również aktywność polityczna nie jest wskazana bo wzbudza silne namiętności. Nie odwraca się jednak od państwa - toleruje je i uznaje jego wartości: państwo jest pożyteczne, bo zapewnia minimum moralności, gwarantuje zewnętrzny spokój, chroni jednostkę przed zawiścią innych. Odpychały epikurejczyków również zobowiązania religijne. Po raz pierwszy epikurejczycy mówią o umowie społecznej- czyli państwo powstaje na podstawie rozumnej umowy społecznej.

42. IDEA MONARCHICZNA PO ROZPADZIE IMPERIUM ALEKSANDRA

MACEDOŃSKIEGO

Powstanie imperiów hellenistycznych po rozpadzie państwa Aleksandra Macedońskiego pociągnęło za sobą wielkie wymieszanie narodowości i kultur. Nastąpiło zderzenie różnych układów gospodarczych i społecznych oraz systemów wierzeń. W tej skomplikowanej sytuacji władcy stawali się jedynym symbolem jedności politycznej państwa. Zrozumiał to już Aleksander, który starał się na dwór wprowadzić orientalne elementy, szczególnie zaś kult boskości władzy. Rozwój tej ideologii nastąpił dopiero po jego śmierci. Król to bóg objawiony, którego misją jest uporządkowanie spraw doczesnych. Król jest zbawcą i dobrodziejem swego ludu. Działanie boskiego monarchy stanowi synonim sprawiedliwości. W nim się skupia doskonałość uniwersalnego rozumu. Celem zasady boskości monarchy było zespolenie wokół tronu zdezintegrowanego społeczeństwa, poddanie go procesom hellenizacyjnym. Król był ostoją kataklizmów epoki, symbolem jedności, ojcem ludu.

43. STOICKIE PRAWO NATURY I NATURALNE

Prawo naturalne - Stoicy uważali, że wszyscy ludzie są częścią tego samego rozumu świata, czyli logosu. Byli zdania, że każdy człowiek jest światem w miniaturze - to prowadziło do poglądu, że istnieje powszechne prawo, tak zwane p r a w o n a t u r a l n e. Prawo naturalne dotyczy wszystkich ludzi także niewolników. Jest powszechne bowiem wszyscy ludzie są częścią tego samego rozumu świata.

Kodeksy prawne różnych państw stoicy traktowali jako niedoskonałe naśladownictwo praw tkwiących w samej naturze. Logos (rozum) tkwi w każdym człowieku jako pierwiastek dający podstawę do dalszej pracy nad doskonaleniem wiedzy. Daje to autonomię ponieważ stosuje się jedynie do odkrytych już prawd. Ustawodawstwo powinno odpowiadać zasadom praw naturalnych.

Prawo natury - opiera się na wiecznym rozumie człowieka i kosmosu, nie zmienia się w zależności od miejsca i czasu. Choroba i śmierć są zgodne z niezłomnymi prawami natury, człowiek musi nauczyć się godzić ze swym losem. Nic nie jest dziełem przypadku, wszystko co się dzieje jest koniecznością. Szczęśliwe chwile trzeba w życiu przyjmować z największym spokojem. Nic nie jest dziełem przypadku. Wszystko co się wydarza jest koniecznością a człowiek musi umieć godzić się ze swoim losem.

44. CECHY MAGISTRATUR W RZYMIE OKRESU REPUBLIKI

1. Wybieralność. Oprócz dyktatora wszyscy są wybieralni. Urzędnicy są wybierani przez odpowiedni szczebel Zgromadzenia Ludowego.

2. Kolegialność. Dyktator jest tylko jeden a innych jest po dwóch lub pięciu. 2 Konsuli, 5 Cenzorów.

3. Odpowiedzialność. Wyjątek tylko dyktator. Po skończonej kadencji każdy urzędnik musiał złożyć sprawozdanie przed ludem na wiecach. Jeżeli popełnił błąd polityczny to nie mógł awansować dalej lub mógł być pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

4. Nieodpłatność. Żaden urzędnik nie dostawał diet. Urzędnicy nie otrzymywali wynagrodzenia w związku z czym urzędy były nieosiągalne dla biednych.

5. Kadencyjność. Ograniczenie w czasie. Po skończonej kadencji nie zdarzało się aby ta kadencja była przedłużona. Konsul -1 rok, Pretor i Cenzor - 5 lat.

Nie wolno było łączyć funkcji urzędniczych.

45. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ COMITIA W RZYMIE REPUBLIKAŃSKIM

U Rzymian państwo osadza się na prawie. W prawie rzymskim rządzą prawa a nie ludzie.

1. Comitia - Zgromadzenie Ludowe.

2. Comitia Centuriata; centuria jest jednostką wojskową. Dlatego oni zbierali się poza Rzymem na polu marsowym. Każda centuria grupowała ileś tam mężczyzn. Każda centuria miała jeden głos. Na początku głosowano w ramach centurii i albo przyjmowano ustawę albo nie. Potem centuria miała jeden głos. Były tutaj cztery grupy kompetencji:

• Ustawodawcza. Ustawodawstwo to skomplikowana procedura legislacyjna. Inicjatywę ustawodawczą posiada Konsul. Konsul ma projekt ustawy, który przedstawia Senatowi. Senat z zasady z góry go zatwierdza. Projekt przechodzi następnie na wiece zwane contiones. Na comitiach centurialnych nie można było dyskutować. Projekt ustawy przechodził do comitiatów centurialnych. Na wiecu nie mogli oni projektu odrzucić. Odrzucić mogli dopiero na comitiatach centurialnych.

• Wybór urzędników, którzy posiadali wyższą władzę typu imperium. Imperium posiadał Konsul, Pretor, Cezar. Tylko oni byli wybierani. Imperium posiadał także Dyktator, ale on był inaczej wybierany. Godność Konsula była najwyższą godnością urzędniczą.

• Wypowiedzenie wojny. Pokój zawierał Senat. Comitia Centurialne wypowiadały tylko wojnę.

• Odwołanie od wyroków sądowych, tylko w wypadku kary śmierci lub kary cielesnej. Jest to wyraz republikańskiej formy rządów. Zgromadzenie to jest wyrazem ludowładztwa.

• Potestas; władza. Comitia centurialne wybierają Konsula. Dostaje on władzę potestas. Jest to niższa władzo do imperium. Władzę imperium otrzymuje:comitia curialne przeprowadziły auspicja . chodziło tu o wróżby o znaki niebieskie. Pytano się gwiazd czy dany człowiek nadaje się na to stanowisko. Sfera sakralna miesza się tu z polityką. Cały okres Rzymu potrzebuje uświęcenia władzy. Jeżeli znaki niebieskie dały znak, że człowiek się nadaje to dostawał on pełnię władzy.

3. Comitia tribusowe; był to drugi typ zgromadzeń. Obywatel Rzymu musiał być wpisany do jakiejś tribus, nie koniecznie związanej z miejscem zamieszkania. Niewolnicy i wyzwoleńcy byli wpisywani do tribus miejskiej. Głosowano najpierw w ramach tribus zgodnie z przynależnością, zwykłą większością głosów a potem każda tribus ma jeden głos.

Kompetencje:

• Ustawodawcze; inicjatywą ustawodawczą ma Pretor. On wnosi projekt ustawy i cały dalszy proces jest taki jak w comitiach centurialnych.

• Wybór urzędników; urzędników niższych Edyl i Kwestor, którzy tylko posiadają władzę potestas. Nie ma obowiązku wypełniania auspicjów.

• Odwołanie od wyroków; gdzie karą jest kara pieniężna lub kara więzienia.

4. Comitia Curiata; przeprowadzały te comitia auspicja::

• Sporządzanie testamentów

• Arrogatio; proces przysposobienia, adaptacji. Wiąże się to z dziedziczeniem praw i majątku. W II w n.e. mamy już całą dynastię Cesarzy adoptowanych. Ten proces adopcji był bardzo ważny, aby ta formuła adopcyjna była dobrze sporządzona. Zbierały się te comitia w mieście.

• Wiece; zgromadzenia całej wolnej ludności Rzymu aby przedyskutować pewne sprawy tj. ustawy. Każdy urzędnik, który kończył swoją kadencję musiał zdać swoje sprawozdanie z działalności, która była poddawana dyskusji.

5. Consilia Plebis; najważniejsza funkcja to wybór Trybuna Ludowego, który nie był urzędnikiem. Trybun Ludowy odpowiada przed consiliami. Trybun był tylko reprezentantem Plebejuszy. Trybun był pod absolutną ochroną prawa, nie ponosił odpowiedzialności karnej za to co robił. Władza mogła być tylko na terenie Rzymu i w obrębie 1 kilometra od Rzymu. Przez rok swojej działalności nie mógł on opuścić Rzymu. Musiał być na każde zawołanie Plebejuszy. Mógł on zawetować każdą ustawę, zwoływał Senat i mógł przewodniczyć temu Senatowi. Trybun po rocznej kadencji wchodził automatycznie w skład Senatu. Był nietykalny, absolutnie wolny i nie podlegał żadnemu urzędnikowi.

46. SENAT W RZYMIE OKRESU REPUBLIKI

Co 5 lat cenzor dokonywał spisu ludności zgodnie z przynależnością do klasy rodowej. Przydzielał ludzi do centuri. Ten kto posiadali największy cenzus majątkowy należał do senatu. Cenzor ustalał kto na tę godność zasługuje, brał pod uwagę zasługi dla państwa. Czy ktoś miał cześć. On decydował kto znajdzie się w senacie.

Do senatu automatycznie wchodzili po skończonej kadencji:

• Cenzor

• Konsul

• Pretor

• Dyktator

• Trybun

Taka lista funkcjonowała przez 5 lat. Jeżeli ktoś umarł to zastępował go następny z listy.

Kompetencje senatu

1. Tworzenie prawa; odbywało się na kilku płaszczyznach. Senat mógł wydawać własne uchwały. Każda uchwała mogła być zawetowana przez Trybuna i w ogóle nie wchodziła w życie. Prawo było tworzone także na Comitiach. Do Comitiatów Centurialnych wnosił projekt konsul, ale musiał ten projekt być zatwierdzony przez senat. W Comitiach głosuje się tylko za lub przeciw.

2. Kompetencje wojskowe; ustalano kierunki ekspansji, w którą stronę Rzym będzie się rozwijał. Senat ustalał najdogodniejsze plany wojenne i wyznaczał dowódców frontów. Szczegółowe plany wyznaczał konsul.

Triumfalny wjazd. Dowódca, który uzyskał prawo do triumfalnego wjazdu, to nawet wszystkie akty prawne, które on wydał obowiązywały nadal. Tym dowódcą był zazwyczaj konsul. Normalnie jeżeli konsul kończył kadencję, to jego akty prawne wygasały. Senat ustalał czy państwo, które przegrało wojnę poddało się woli Rzymu dobrowolnie, czy przymusowo. Od tego zależało jak było to państwo dalej traktowane.

3. Administracja; senat odpowiadał za porządek w mieście, ale ogólnie, bo tym zajmował się Edel. Senat zajmuje się rozdzielnictwem zboża. Ile i skąd sprowadzimy. Coraz więcej jest ludzi nad którymi państwo musi czuwać.

4. Skarb; jedynie senat był depozytariuszem majątku państwa. Senat decydował co sprzedać, co oddać w dzierżawę. Zajmował się podatkami, cłami. Dysponował tymi pieniędzmi kwestor.

5. Sprawy międzynarodowe; jedynie senat decydował o tym jakie poselstwa ustalimy i gdzie wyślemy swoje poselstwa (nie zajmowały się tym zgromadzenia). Senat zawierał pokój. Senat nie zajmował się rozdziałem urzędów. Tym zajmowały się comitia. Senat zwoływał konsul, potem pretor a pod koniec republiki trybun ludowy.

Senatu nie należy uzmysławiać tylko z władzą wykonawczą. Senat nie mógł wyrosnąć na jakąś szczególnie ważną instytucję, bo zawsze był kontrolowany przez trybuna ludowego.

47. POZYCJA PRINCEPSA W SYSTEMIE POLITYCZNYM RZYMU

Oktawian August po triumfalnym wjeździe do Rzymu symbolicznie przekazał władzę Senatowi - ten oddał mu ją z powrotem nadając tytuł „Augustus” -czyli wspaniały, zyskał on też tytuł „ojca ojczyzny” czyli pierwszego obywatela. Kilka lat później został wybrany na konsula i otrzymał imperium prokonsularne; ma zarząd nad prowincjami, sprawuje dowództwo wojskowe, może zwoływać Senat, przewodniczyć obradom; jest najważniejszym Magistratusem. W ten sposób została złamana zasada konsulatu - jego kadencja przedłużyła się na wiele lat. Gdy nadano Augustowi tytuł Cenzora została złamana kolejna zasada - nie łączenia stanowisk. Gdy uzyskał tytuł Trybuna Ludowego stał się nietykalny, mógł zawetować każdą ustawę Senatu i Zgromadzenia Ludowego. Dostał też tytuł najwyższego kapłana - może więc uczestniczyć w auspicjach /odczytywanie znaków niebieskich/, ma wpływ na wybór urzędników. Senat stopniowo stracił na znaczeniu. To Princeps wypowiada wojnę, wybiera urzędników, przewodniczy Senatowi; ma również władzę sądowniczą. Z czasem mógł stanowić własne akty prawne i był organem odwoławczym w postępowaniu sądowym.

48. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ KOLONAT

Jest to nowy sposób gospodarowania ziemią. Oddaje się w dzierżawę ziemię wolnym chłopom. Dzierżawca to kolon. Na początku to była normalna umowa, natomiast z czasem wykształca się sytuacja, że bez zgody kolona pan przypisuje go do ziemi. Jest to początek systemu feudalnego. Jedyną możliwością był wykup ziemi przez kolona, ale wszystko co kolon zarobił jest pana. Nie można sprzedać ziemi bez kolona. Z czasem ten wolny chłop stawał się niewolnikiem.

49. CO ŚWIADCZYŁO O REPUBLIKAŃSKIM CHARAKTERZE WŁADZY W RZYMIE ZA CZASÓW OKTAWIANA AUGUSTA

Czasami pryncypat Augusta nazywa się „komedią republiki”, ponieważ Oktawian zachowując pozory starego ustroju w rzeczywistości sprawował całkowita władzę. Po triumfalnym wjeździe do Rzymu oznajmił, że zrzeka się władzy i pragnie przywrócić ustrój republikański. Po naleganiach Senatu zgodził się „podzielić” władzę z Senatem. W praktyce Senat sprawował władzę nad wewnętrznymi prowincjami; w nich nie stacjonowało wojsko. W rękach cesarza znalazł się zarząd nowo zdobytych prowincji, gdzie trzon jego władzy stanowiła zreformowana armia. Zarówno Princeps jak i Senat mieli prawo bicia monet z tym, że Princeps bił monetę srebrną i złotą, a senat - tylko miedzianą. Warunkiem ustroju republikańskiego było też wybieranie Trybunów Ludowych - za czasów Oktawia i ten warunek został dotrzymany z tym tylko, że tytuł dożywotniego Trybuna otrzymał Oktawian.

50. DOKTRYNA WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKA DO 313 R.

Jako początek chrześcijaństwa przyjmuje się datę 313 rok - Edykt Mediolański. Jest to data symboliczna. Łączymy tę datę z Konstantynem Wielkim. To nie jest jeszcze okres Bizancjum, ale Konstantyn już reprezentuje ten rodzaj władzy. Wiedzę o tym fakcie czerpiemy z:

• Czterech ewangelii

• Dziejów Apostolskich - świętego Łukasza

• Listów Św. Pawła

Ewangelie mają bardzo różny charakter. Apokalipsa świętego Jana ma inny charakter te dzieła nie powstały za życia Chrystusa. W latach 60 - 70 powstały Dzieje Apostolskie.

Pierwsi chrześcijanie tworzyli gminy i każda z tych gmin przyjmowała tylko jedną ewangelię. Dopiero od drugiej połowy II wieku przyjmują te gminy całość Nowego Testamentu, jako całość własną.

Na początku judaizm i chrześcijaństwo mieszają się ze sobą. Żydzi funkcjonowali w państwie Rzymskim. Cieszyli się dość dużą autonomią w porównaniu z innymi narodami. Rzym nie interweniował w kwestie religijne. Żydzi mieli szczególną pozycję, bo wszystkie ludy podbite były zobowiązane do oddawania czci bogom rzymskim, a Żydzi za cenę wyższych podatków byli z tego zwolnieni.

Nacjonalizm Żydów i wizja własnego państwa doprowadzała do powstań. Jedno z ważnych było w latach 70, trwało kilka lat. Rzymianie zwyciężyli, zburzono Świątynię Jerozolimską. Drugie było w 135 roku. Jest to ważna data, bo nastąpiło całkowite zamknięcie Jerozolimy. Pod groźbą kary śmierci nikomu nie wolno było do tego miasta wstępować. Żydzi odeszli od szerzenia wiary w jednego boga na zasadzie mesjaności.

Judaizm i chrześcijaństwo - dwie konkurencyjne religie. Nastąpiło zamknięcie Żydów i nastąpiła samoidentyfikacja Żydów. Od tego momentu było wiadomo kto jest Żydem a kto chrześcijaninem. Bliźni od tego momentu dla Żyda, to tylko Żyd. Dla chrześcijanina, to każdy kto wierzy w tego samego Boga jest moim bratem.

Problem identyfikacji. Na początku II wieku pojawił się problem obrzezania. Chrześcijanie temu się poddawali, ale zostawiono im wolną rękę. Chrześcijanie szybko zrezygnowali z tej praktyki.

Chrześcijaństwo powstaje w jesieni hellenizmu. Korzysta z wielkich filozofów hellenistycznych w dużej mierze ze stoicyzmu, elementów epikurejskich, a także wątki starsze sięgające Platona i koncepcji logosu.

Pierwsi chrześcijanie organizowali się w niezależne gminy. Pierwsza organizacja była związana z miejscem, a druga była strukturą wędrującą, która na wzór Chrystusa szerzyła wiarę w jednego Boga. Struktura stała, to były niewielkie grupy wiernych, które wybierały organizatorów życia społecznego. Przywódcą gminy był Prezbiter wybierany przez wszystkich. Do pomocy miał Diakona i Lektora. Z czasem pod koniec II wieku i na początku III funkcja Prezbitera została zamieniona w funkcję Biskupa. Na początku był wybierany przez wszystkich wiernych z gminy. Ten wybór musiał być zatwierdzony przez trzech innych Biskupów i ten jeden wybrany Biskup musiał być konsekrowany przez któregoś z tych trzech biskupów.

Określenie chrześcijanin - po raz pierwszy spotykamy w latach 50 n.e. w Syrii. Tam po raz pierwszy zwolenników Jezusa nazwano chrześcijanami (christos - greckie pomazaniec).

Z czasem zaczyna się stosować określenie greckie katolikos (powszechny, odnosi się do wszystkich ludów).

Najsilniejsze gminy chrześcijańskie powstały w Azji Mniejszej. Największy ośrodek jest w Afryce Północnej. Powstał problem jak ta nowa religia ma się rozprzestrzeniać. Byłą bariera językowa, Chrystus mówił po aramejsku. Popularnym był język koine. Pierwsi chrześcijanie porozumiewając się z innymi ludami używali tego języka.

Najszybciej przyjmowali chrześcijaństwo poganie. Poganin w tych czasach to ktoś, kto mieszka na wsi. Najszybciej przyjmowali go kupcy, mieszkańcy miast, ludzie zajmujący się obrotem finansowym.

Chrześcijaństwo zaczęło szybko się rozwijać w silnych ośrodkach naukowych związanych z kulturą hellenistyczną.

Pierwsze chrześcijaństwo nie było wolne od wewnętrznych zaburzeń. W II wieku był marcjonizm i monatanizm. Nie wpłynęły one na zaburzenia wewnątrz. W wieku IV były herezje, które miały duże znaczenie.

Co zrobić aby ludzie oczekujący na mesjasza nie odeszli od wiary. Jednym ze sposobów było wykształcenie funkcji biskupa, który jest twórcą kanonów (spis świętych ksiąg, które obowiązują chrześcijan).

Praktyki penitencjarne (początek III wieku), rzecz dotyczy grzechu. Pojawia się rozróżnienie grzechu ciężkiego i grzechu lekkiego. Za grzech zwykły gmina jako całość nakładała pokutę. Jeżeli był grzech ciężki (orzekał biskup), grzesznika wydalano z gminy. Byli oni zgrupowani i mieli za zadanie wykonać coś na rzecz gminy i raz do roku tych grzeszników przywracano do gminy. Ale to można było zrobić tylko raz.

Trzeci element zdyscyplinowania gminy to tradycja martyrologiczna. Przytaczanie przykładu świętych, którzy za wiarę oddawali swoje życie.

Następny to jeden typ obrzędowości. Jeden kult dla wszystkich gmin:

• Rytualne obmycie

• Wieczerza paschalna

• Liturgia słowa

Pierwsza hierarchia kościelna stworzyła zręby tej organizacji, która będzie powodem podziału na kościół wschodni i zachodni.

284 rok. Doklecjan - ważna data w chrześcijaństwie.

Wychodzimy z pryncypatu i wchodzimy do dominatu. Doklecjan próbował reformować państwo. Wprowadza reformę administracyjną i reformę władzy. Wprowadza system tetrarchi. Mamy dwóch Augustów (cesarzy) i dwóch zastępców (Cezarów). Doklecjan chciał, żeby przez 20lat sprawowali władzę Augustowie, poczym ustępują i oddają swoją władzę Cezarom. Był to podział terytorialny. Jeden August zajmuje się zarządem Italii drugi Afryką Północną. Jeden z Cezarów rządzi w Azji Mniejszej drugi w Brytanii. Wprowadzili reorganizację armii. Stworzył małe jednostki wojskowe, mobilne, szybkie, miały być to jednostki składające się z żołnierzy. Pochodzili oni z naboru wolnej ludności. Ta reforma wojskowa się udała.

Z reformą władzy dochodziło ciągle do konfliktów w walce o władzę. Doklecjan wszedł stronę religijną. Władza potrzebowała legitymizacji religii. 50% mieszkańców było wyznania chrześcijańskiego.

Państwo jest w stanie rozsypki. Trzeba było znaleźć element łączący. Chciał on zbudować gminę na wartościach religijnych. Chrześcijanie są niebezpieczni, bo burzą typowo Rzymski sposób myślenia. Instytucją rzymska byłą rodzina (małżeństwo). U chrześcijan jeżeli żona jest chrześcijanką a mąż poganinem, to żona może odejść od męża.

Ciągłe wojny prowadzą do wyludnienia. Chrześcijanie głoszą model ascezy i nie będą rodzić dzieci zgodnie z zaleceniami rzymskimi. Chrześcijanie negatywnie ustosunkowują się do wojska. Pierwsi chrześcijanie byli oskarżani o pogaństwo. Doklecjan występuje stanowczo przeciw chrześcijanom i zaczyna się wielka fala prześladowań chrześcijan. Wiąże się to z czterema Edyktami wydanymi przez niego w roku 303 i 304. pierwszy zakazuje tej religii, sprawowania jakichkolwiek obrzędów i oddania wszelkich przedmiotów religijnych. Chrześcijanie nie chcieli tego robić i ukazuje się drugi Edykt, który pod karą uwięzienia nakazuje oddanie tych rzeczy i uderza w kapłanów i biskupów. Trzeci Edykt mówi o konfiskacie mienia. Czwarty mówi, że wszyscy oporni chrześcijanie będą poddani torturom i będą skazani na śmierć. To trwało kilka lat do czasu kiedy władzę objął Konstantyn (311). Konstantyn wyciągnął wnioski z błędów swojego poprzednika. Walka z chrześcijanami jest niepotrzebna. Wydaje Edykt Mediolański, wszyscy mieszkańcy Rzymu maja wolność wyznania, jeżeli nie zagraża to państwu. Dotyczy to wszystkich religii. Od roku 384chrześcijaństwo jest religią panującą. Edykt był listem Licyniusza.

Pojawia się nowy typ władzy. W okresie prześladowań część biskupów dobrowolnie odeszła od wiary. Gdy zaczął panować Konstantyn. Oni wrócili do wiary i pojawia się problem czy mogą oni sprawować władzę. Pojawia się donatyzm związany z osobą biskupa Donata, który głosił hasło „kościół czysty i bez zmazy”.

W Aleksandrii był biskup Cecylian, który był konsekrowany przez biskupa odstępcę. Zrzucono go i pojawił się biskup Donat. Pojawiły się dwie strony, które mówiły, że to jest ważne, a inni, że nie. W tradycji greckiej moralna czystość osoby duchownej jest nieważna. A ci, którzy z tradycją grecką się nie spotkali mówili, że należy ich wyrzucić.

Konstantyn uważał, że największą wartością jest państwo, a kościół musi mu się podporządkować a nie uderzać w państwo.

W 314 roku zwołuje Synod w Avlete, cesarz zwołuje Synod (zawsze zwoływał go pontyfikat). Kazał biskupom zająć stanowisko. Herezja się rozrastała. Konstantyn sam ustanowił, że donatyzm zostaje potępiony bo zagraża państwu. Donatyzm trwał jeszcze w szczątkach przez dwa wieki.

Synod - zjazd biskupów diecezjalnych. Sobór - zjazd biskupów z całego świata.

51. POZYCJA CESARZA W BIZANCJUM

Bizancjum było państwem niejednolitym. Integrację zapewniała absolutna władza cesarza. Cesarz był źródłem prawa, najwyższym sędzią, najwyższym wykonawcą stanowionego przez siebie prawa oraz naczelnym dowódcą. Cesarz był władcą chrześcijańskim; zastępcą Boga na ziemi do spraw doczesnych; jest jego naśladowcą i ziemskim obrazem. Wedle wyobrażeń Bizantyjczyków był wszechobecny; jego obrazy wisiały w urzędach i kościołach, jego wizerunki figurowały na znakach wojska, na monetach i na nakryciach głowy. Władza cesarska obejmowała cały świat. Cesarz Bizancjum stał na czele wielkiej rodziny monarchów i książąt; również ceremoniał dworski miał cechy ogólnoświatowe i podkreślał podporządkowanie ludów i władców Europy osobie cesarza. Absolutnego władcy Bizancjum nie uważano jednak za despotę czy tyrana. Cesarz miał działać dla dobra poddanych, miał im zapewnić sprawiedliwość, podległe mu organy miały działać „ zgodnie z wola Bożą i trwogą wobec Boga”.

52. STOSUNEK PAŃSTWO - KOŚCIÓŁ W BIZANCJUM

Cesarz jest władcą chrześcijańskim. Jest jeden Bóg na niebie i jeden cesarz na ziemi, zastępcą Boga do spraw doczesnych. Jest on naśladowcą Boga i jego ziemskim obrazem. W sztuce bizantyjskiej Chrystus często występował z insygniami cesarskimi, a Matka Boska ubrana była w diadem i szaty cesarzowej. W niedziele palmowe cesarz odbywał procesje na wzór wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, a w Wielkie Czwartki umywał nogi starcom. Jako współrządzący z Bogiem cesarz zasiadał na tronie, który mógł pomieścić dwie osoby. Lud witał go okrzykiem „święty”, a poddani mogli się zbliżyć tylko z zakrytymi dłońmi. Cesarz był głową kościoła, a wspólnotę chrześcijan utożsamiano ze wspólnotą państwową. Wprawdzie najwyższą władzę w kościele sprawowało formalnie kolegium pięciu patriarchów, ale faktyczna wyższość cesarza była niewątpliwa; to cesarz zwoływał konsylium, on na nim przewodniczył, on tez nadawał jego uchwałom wiążącą moc i wymuszał dla tych uchwał posłuszeństwo. Cesarskiej zwierzchności nad kościołem sprzyjała doktryna bożego namiestnictwa cesarza, a także to, że kościół wschodni był mniej aktywny politycznie i mniej ambitny niż kościół wschodni.

53. KONCEPCJA KOŚCIOŁA WEDŁUG IRENEUSZA Z LYONU

Ireneusz z Lyonu uzasadniał instytucję biskupa. Daje zręby hierarchii kościelnej. Tworzy instytucje kościoła. Nie ma zwierzchności biskupa Rzymu, ale on pomału wprowadza nas w tę myśl. Jeżeli są konflikty pomiędzy pięcioma biskupami gmin, to głos rozstrzygający należy do biskupa Rzymu. Motywował to tradycja apostolską. Następuje odróżnienie kościoła w sensie duchownym i kościoła w sensie hierarchii. Było to istotne, bo pierwsi chrześcijanie byli przekonani, że Chrystus umarł ale wkrótce powróci. To nie następowało i pojawił się problem organizacji chrześcijan. Odchodzą od prezbitera, nie ma apostołów jest biskup.

54. ORYGENES - KONTYNUATOR TRADYCJI PAWŁA Z TARSU

Paweł z Tarsu po raz pierwszy wysnuł tezę, że państwo ma boże zadanie do spełnienia, że z woli stwórcy tępi ono złoczyńców i zapewnia porządek, że nabiera cech „sługi bożego ku dobremu”. Jego doktryna prezentowała wzór doskonałego chrześcijanina: człowieka spokojnego, przyjaznego ludziom, lojalnego wobec pogan i ich władzy; chrześcijanin winien koncentrować się na sprawach wewnętrznych i czekać na ponowne przyjście Chrystusa.

Orygenes wyróżniał trzy poziomy organizacji kościoła:

1. Kościół niewidzialny z Chrystusem na czele, z którym łączą się wszyscy umarli, którzy dostąpią łaski zbawienia.

2. Kościół na ziemi, tworzący jedność wszystkich wierzących w Chrystusa. Ale w sensie mistycznym. Wszyscy wierzący tworzą mistyczne ciało.

3. Kościół w sensie organizacji, hierarchii.

Orygenes traktuje kościół jako organizm historyczny, który nie jest wieczny. Miał swój początek, założył go Chrystus. Teraz jest aby ludzie poznali prawdę. Dużo czerpie z idealizmu Platona. Świat idei i świat rzeczywisty. U Orygenesa znajdujemy specyficzne podejście do biblii. Nie można traktować jej całkowicie, bo jest tylko marnym odbiciem boskiej idei. Jest ona dla niego symbolem. Nie traktuje jej jako źródła wiedzy.

Koncepcja logosu jest żywcem wzięta ze stoicyzmu i od Arystotelesa. Orygenes utożsamia Chrystusa z logosem - wieczną ideą. Traktuje Chrystusa to jest słowo, które stało się ciałem. Traktuje Chrystusa jako nauczyciela, mistrza. Człowiek napełniony mądrością i zgodnie z duchem kultury greckiej. Aby poznać Boga, zdobyć wiarę trzeba zdobyć wiedzę. Dla Orygenesa nie można tak naprawdę wierzyć jeżeli nie wie się w co się wierzy. Tylko u niego znajdujemy koncepcję końca świata. Nastąpi powrót do idei, wszystkie siły nieczyste dostąpią odkupienia i dostąpią do logosu. Nawet szatan stanie się dobry.

56. TERTULIANA WIZJA CHRZEŚCIJAŃSTWA NA PRZEŁOMIE II i III w.

Tertulian - pierwszy przed świętym Tomaszem, który stworzył całościowo wizję doktryny chrześcijańskiej. W myślach Tertuliana są wątki dotyczące życia społecznego, kwestie ubioru, wszystkich dziedzin ludzkiego życia. Pierwsze gminy chrześcijańskie funkcjonowały z zasadą „co boskie to Bogu, co cesarskie to cesarzowi”. U Tertuliana człowiek jest wolny. Nie powinien brać udziału w wojnie i nie powinien brać udziału w wojnie i nie powinien wstępować do wojska. Krytykuje całą spuściznę Rzymską. Krytykuje wszystko co rzymskie. Daje dokładne wskazówki jak chrześcijanin powinien się zachowywać, a nawet umierać. Znajdujemy silne akcenty stoicyzmu i epikureizmu, które bardzo potępia jako pogaństwo. Z tymi wątkami trzeba walczyć. Tertulian protestował przeciwko tradycji żydowskiej. W jego mniemaniu chodziło o odcięcie się od korzenia żydowskich. Była to samoidentyfikacja chrześcijańska.

57. PIERWSZE HEREZJE CHRZEŚCIJAŃSKIE

• MONTANIZM - Montanus utrzymywał, że jest bezpośrednio inspirowany przez Ducha Św. Wśród jego zwolenników było wiele kobiet, którym wolno było nauczać, uzdrawiać i wypędzać demony.

• ARIANIZM - określenie pochodzi od Ariusza aleksandryjskiego kapłana, który odrzucił niewzruszoną koncepcję Trójcy Świętej, że Bóg Ojciec i Syn Boży są sobie „współistotni”. Wg. Ariusza Syn stał nieco niżej w hierarchii niż Ojciec, będąc wynikiem działania tego ostatniego.

58. AUGUSTIAŃSKA RECEPCJA PLATONA

W jego doktrynie znajdujemy myśli Platona:

• Dualizm bytu; świat duchowy i świat rzeczywisty. Ideą jest Bóg, który jest doskonałością.

• Teoria absolutnego poznania; chciał dogłębnie poznać prawdy obiektywne.

• Państwo; rozdział państwo Boga od państwa ziemskiego.

• Człowiek; my jesteśmy odwzorowaniem boskiej idei. Bóg stworzył człowieka oddanym. To, że nie jest doskonały jest winą człowieka. Świat też jest odbiciem woli boskiej. Tylko Bóg jest wieczny, idea jest w Bogu.

Augustyn nie dostrzegał żadnych ostrych przeciwieństw między chrześcijaństwem a filozofią Platona. Uważał, że zbieżność filozofii platońskiej z nauką chrześcijańską narzuca się sama do tego stopnia, że zastanawiał się czy przypadkiem Platon nie znał części Starego Testamentu. Jest to oczywiście bardzo wątpliwe. To raczej Św. Augustyn „schrystianizował” Platona. Wskazywał, że dla ludzkiego rozumu istnieją granice poznania w kwestiach religijnych. Chrześcijaństwo to boskie misterium, do którego zbliżyć się możemy tylko przez żarliwą władzę. Augustyn obstaje przy twierdzeniu, że Bóg stworzył świat z niczego, a to myśl biblijna. Grecy skłonni byli uważać, że świat istnieje od zawsze. Augustyn twierdził, że zanim Bóg stworzył świat, idee istniały w jego umyśle. Przypisał więc platońskie idee Bogu i w ten sposób uratował platońskie wieczne idee. Również w swoich poglądach na dobro i zło Augustyn nawiązuje do neoplatonizmu. Uważał jak Plotyn, że zło to „brak dobra”. Samo w sobie nie posiada żadnej samodzielnej egzystencji, jest czymś czego nie ma.

59. IDEALIZM ŚW. AUGUSTYNA

Augustyn uważał, że chrześcijaństwo to boskie misterium do którego zbliżyć się możemy jednie przez żarliwą władzę. Całemu złu winne jest ludzkie nieposłuszeństwo a boskie stworzenie może być tylko dobre. Człowiek posiada jednak duszę, która może poznać Boga, chociaż ma materialne ciało, które należy do świata fizycznego. Według Augustyna po upadku pierwszych rodziców cała ludzkość skazana jest na zagładę, mimo to Bóg postanowił, że niektórzy mogą zostać zbawieni od wiekuistego zatracenia. Człowiek jednak nie ma żadnego prawa krytykować Boga jesteśmy bowiem tylko gliną w rękach Boga i to on decyduje o naszym losie. To kto zostanie zbawiony, a kto skazany na potępienie jest z góry ustalone.

60. ROLA I ZADANIA PAŃSTWA WG. ŚW. AUGUSTYNA

Ponieważ w wyniku działalności państwa człowiek nie może się przemienić ze złego w dobrego - to może nastąpić tylko z łaski Bożej ;jedyną funkcją państwa, przesądzającą racje jego istnienia jest represja wobec przeważającej większości grzesznych. W rezultacie państwo stwarza warunki zewnętrznego pokoju i bezpieczeństwa. To z kolei nie wymaga specjalnie dobrych władców. Dlatego też chrześcijanie mają obowiązek tolerować władzę nawet , gdy suwerenność jest identyczna z bezkarnością. Mają prawo do spokojnego, biernego oporu ale tylko gdy normy prawa ludzkiego, państwowego naruszają prawo boże. Państwo więc pełni role kata - bicza bożego.

61. DWA PAŃSTWA ŚW. AUGUSTYNA

Augustyn uważał, że całe dzieje opisują walkę pomiędzy Państwem Bożym a państwem ziemskim. Owe „dwa” państwa nie są państwami w sensie politycznym, wyraźnie od siebie oddzielonymi. Walczą one o władzę w każdym człowieku. Obecność Państwa Bożego wyraźna jest w Kościele, a państwa ziemskiego w politycznych tworach państwowych, na przykład w cesarstwie rzymskim, którego upadek nastąpił właśnie w czasach Augustyna. Państwem bożym jest niewidzialny kościół z Chrystusem jako jego głową. Prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, na ziemi są oni tylko pielgrzymami; tworzą mniejszość, wybraną przez samego Boga aktem jego łaski. Obywatelami państwa ziemskiego /civitas terrena / są wszyscy źli, grzeszni, którzy nie zaznali łaski. Twierdził on, że w każdym państwie współżyją z sobą obywatele civitas Dei /wszyscy ci, którzy są obdarzeni łaską bożą, zarówno ci którzy żyli, żyją i żyć będą/ i civitas terrena/ to żyjący tylko tu i teraz/ tyle, że po stronie tych ostatnich jest wyraźna przewaga.

62. KATEGORIA DOBRA I ZŁA W DOKTRYNIE ŚW. AUGUSTYNA A MANICHEIZM.

Manicheizm; powstaje na początku III w. Twórcą jest Mani. Jest zlepkiem trzech religii: buddyzmu, zorastyzmu i chrześcijaństwa. Centrum manicheizmu był problem dobra i zła. Był wrogi dla chrześcijaństwa bo mówili, że dobro i zło są to byty substancjonalne, wieczne i samoistne.

W Islamie Ewa i Adam się zbuntowali. W chrześcijaństwie to Anioł się zbuntował przeciwko Bogu i został szatanem i powstało zło.

Manicheińczycy mówią, że zło i dobro są wieczne. W chrześcijaństwie tylko Bóg jest wieczny. Manicheińczycy oddają część pod władanie Boga, część pod władanie szatana.

Zło samo w sobie może żyć w czystej postaci. Manicheizm traktowany był jako sekta. Był groźny dla państwa, bo nie była to tylko idea, ale miała być wprowadzona w życie.

Pieczęć ust i dłoni, łączona; nie może nosić broni, nie może być prawnikiem, bo nie może kłamać. Pieczęć łona; nie mogą mieć dzieci, tym samym nie mogą bronić państwa ani państwu służyć. Dlatego Manicheińczycy byli tępieni przez rzymian. Rzym wyludnił się i manicheizm był szkodliwy.

Augustyn był pod wpływem manicheizmu, ale pod wpływem Ambrożego zmienił poglądy. Zło nie może być wieczne i nie może istnieć bez choć odrobiny dobra. Dobro może istnieć bez odrobiny zła. Nawet największy zwyrodnialec może kochać kwiatki, być dobrym mężem. Zło pośredni pochodzi od Boga. Zło jest brakiem dobra. Zepsuciem dobra, uszczerbkiem dobra- tak tłumaczy to Augustyn.

Augustyn przez pewien czas był „manichejczykiem”. Manicheizm to jedna z sekt religijnych, typowa dla późnego antyku. Głosili na wpół religijną, na wpół filozoficzną naukę o zbawieniu. Przyjmowali, że świat podzielony jest na dobro i zło, światło i ciemność, ducha i materię. Augustyn był pochłonięty „problemem zła”, czyli pytaniem, skąd bierze się zło. Jego zdaniem dobro może istnieć samo w sobie, natomiast zło samo w sobie istnieć nie może. Punktem wyjścia u Augustyna jest twierdzenie, że ogromna większość ludzi jest zła; ludzie są chciwi i tym samym żądni zaszczytów i władzy; uciskają się wzajemnie i połykają jak ryby, większy zjada mniejszego. Człowiek poprzez dobre uczynki nie może zmienić się w dobrego - taka przemiana może się dokonać tylko za sprawą łaski bożej. Według Augustyna wszystko podporządkowane jest Bogu a ludzie są tylko gliną w jego rękach.

63. POCHODZENIE WŁADZY W TEORII ŚW. AUGUSTYNA

Władza tak jak i wszystko inne u Augustyna pochodzi od Boga. Bóg daje władzę dobrym i złym. Uważa, że dla człowieka na ziemi nie ma znaczenia jaki jest władca, gdyż tak czy inaczej władzy należy się podporządkować a buntować się przeciwko niej można tylko, gdy narusza ona prawa boże.

64. TYRAN WG. ŚW. AUGUSTYNA

Tyran; dobry Bóg zsyła Tyrana, aby ludność doświadczyć za popełnione grzechy. Człowiek nie może się zbuntować przeciw Tyranowi. Jeżeli Tyran sprzeciwi się Tyran to władca, którego dostarcza Bóg, gdy chce ludzkość doświadczyć; bowiem właśnie poprzez ludzi złych Bóg realizuje swoje plany. Natomiast obowiązkiem chrześcijanina jest tolerować władzę nawet gdy graniczy ona z bezkarnością ale nie narusza prawa bożego.

65. AUGUSTIAŃSKA KONCEPCJA PRAW

Prawo;

• Wieczne prawo boskie, absolutne, ponadczasowe, obowiązujące bezwzględnie. Człowiek nie może umknąć sprawiedliwości na gruncie prawa Bożego. Jest to prawo obiektywne. Prawo, które nie bierze pod uwagę czy człowiek jest Polakiem, czy Eskimosem, nie zależy od okoliczności.

• Pozytywne (ludzkie, doczesne), prawo spisane jest wydane przez właściwy, powołany do tego organ i wydane publicznie. Uzupełnia ono prawo wieczne i naturalne. Ludzie tych praw nie przestrzegają i dlatego trzeba stworzyć prawo pozytywne aby ludzie przestrzegali tych praw.

• Naturalne, odbicie prawa wiecznego w człowieku. Augustyn mniej alkcentuje stronę rozumną w człowieku. Dla Augustyna człowiek chory psychicznie nie jest zwolniony z kary.

Augustyna interesuje życie społeczne. Jeżeli likwidujemy jakąś osobę to dla dobra życia społecznego to możemy stosować karę śmierci.

Lex -prawo pisane, system norm prawnych

Ius - sprawiedliwość, prawo niepisane.

66. PAŃSTWO WEDŁUG ŚWIĘTEGO TOMASZA

Państwo twór naturalny, oznacza to, że jest to twór przyrodniczy. Tworzy ono harmonię tak jak w przyrodzie. Na tej zasadzie istnieją państwa.

Człowiek istotą społeczną. Człowiek ma naturalny pociąg do życia społecznego. Człowiek nie jest sam w stanie zaspokoić swoich potrzeb. Są to potrzeby: bezpieczeństwa, władzy, doznań artystycznych, piękna i miłości.

Swoje ludzkie cechy człowiek rozwija tylko w społeczeństwie. Rozwijanie człowieczeństwa możliwe jest tylko w grupie. Bez grupy będzie tylko istota biologiczną. Człowiek nie może wszystkich potrzeb zaspokajać w rodzinie i w grupie wiejskiej. Dopiero w państwie może on rozwinąć te potrzeby. Na przykład bezpieczeństwo może zapewnić tylko państwo. Państwo jako zbiorowość dokonała. Jest doskonałe poprzez doskonałość. Człowiek może w nim tworzyć stowarzyszenia. Państwo obejmuje więcej gałęzi i dostarcza wszystkiego co jest człowiekowi potrzebne do życia. Państwo zaspokaja wszystkie potrzeby człowieka.

67. WŁADZA WEDŁUG ŚWIĘTEGO TOMASZA

Władza u Tomasza bierze się od Boga. Augustyn rozumiał to, że władca, który panuje bez względu na to jaki jest, ludzie mają go słuchać. Nawet najokrutniejszy władca jest zesłany przez Boga.

Tomasz pojmuje to inaczej. Władza pochodzi od Boga, ale władcę wybierają ludzie. boska jest tylko sama zasada władzy. Augustyn widział władzę w państwie. Tomasz widział władzę już w rodzinie (ojciec) i w gminie.

Bóg zsyła samą zasadę władzy. Jeżeli chodzi o państwo to pojawia się pośrednik między Bogiem a państwem. Jest to kościół, jest on symbolicznym przekazaniem władzy. Kościół posiada władzę, Państwo jest podporządkowane kościołowi. Jest symbolem tego co duchowe. Człowiek jest istotą duchowo cielesną. Ważniejsza jest strona duchowa za którą odpowiada kościół. Kościół odpowiada za człowieka. Jeżeli papiestwo zaczyna rządzić światem to jest w sprzeczności z Jezusem. Bo on nie uznawał żadnej zwierzchności.

Pojawia się kategoria zgody ludu. Ludzie powinni akceptować władzę. Od woli ludu zależy określona forma rządów. Tomasz preferował monarchię. Królestwo jest najlepszym rządem jeżeli się nie zepsuje. Jeżeli troszczy się o lud. Królestwo jest odbiciem hierarchii. Jeżeli jest jeden właściciel to najlepiej dba o państwo. Łatwiej jest wymienić jednego władcę, niż całą grupę lub zmienić ich cechy charakteru.

Władza powstaje:

1. sposób prawny, opiera się na objawieniu bożym lub na woli ludu.

2. sposób bezprawny, który sprowadza nas na tory tyrana.

68. TYRAN WG.ŚW. TOMASZA

Tyranem u Tomasza jest ten, który źle prowadzi władzę. Sprawuje ją dla własnych korzyści lub ktoś, kto przejął władzę bezprawnie.

Tyran - ludzie mogą zbuntować się władzy Tyrana. Jego władzę może znieść tylko papież. Papież też określa kto jest tyranem. Papież zwalnia poddanych z obowiązku posłuszeństwa wobec tyrana.

69. TEORIA PRAW W DOKTRYNIE ŚWIĘTEGO TOMASZA

Prawo hierarchii:

• wieczne

• naturalne

• ludzkie (pozytywne)

• boskie (pozytywne)

prawo (lex) - węższe znaczenie, normy prawne konkretne.

Prawo wieczne ma moc obowiązującą. (gdyby użył ius a nie lex, to nie było by tam sankcji). Jest to najwyższa mądrość boża. Występuje w przyrodzie - jest to wyraz mądrości bożej.

Prawo wieczne jest wszechobecne, jest absolutne, tzn. jest obiektywne i nadrzędne. Nigdy się nie zmienia. Zawsze jest takie samo bez względy na czas i okoliczności. Jest to prawo bezwzględne - człowiek nie umknie bożej sprawiedliwości.

Prawo naturalne jest odbiciem prawa wiecznego w rozumnej naturze człowieka. Człowiek jest w stanie pojąć to co jest dobre a to co jest złe. Człowiek się rodzi z prawem naturalnym. Człowiek przynosi na świat to co jest dobre i co złe. Prawo naturalne dotyczy także zwierząt bo mają instynkt.

70. POCHODZENIE PAŃSTWA WG ŚW. TOMASZA

Tomasz korzysta z koncepcji Arystotelesa. Tak samo postrzega państwo jako twór naturalny a człowieka jak istotę społeczną. Państwo porównywał do naturalnego porządku. Jest to naturalną potrzebą człowieka, że dąży on sam z siebie do tworzenia państwa. Tworzy on najpierw rodzinę, potem gminę wiejską, a potem dopiero powstaje państwo. Człowiek ma w naturze zachowana potrzebę bezpieczeństwa. To sprawia, że dąży on do utworzenia państwa.

74. PIĘĆ FILARÓW ISLAMU

1. wyznanie wiary - „Nie masz boga nad Allacha a Mahomet jest jego prorokiem”. Wypowiedzenie tych słów oznacza przyjęcie wiary i pełni rolę chrztu.

2. Modlitwa - muzułmanie modlą się pięć razy dziennie. Przed modlitwą muszą się obmyć. Modlą się na dywaniku skierowanym w kierunku Mekki. Warunkiem jest aby modlić się po arabsku.

3. Jałmużna - 2,5% od całego majątku. Przeznaczana jest dla ubogich, na wojnę świętą i na budowę meczetów.

4. Post - przypada w dziewiątym miesiącu kalendarzowym ramadan. Obowiązuje post od jedzenia i picia oraz od stosunków seksualnych. Obowiązuje tylko od wschodu do zachodu słońca.

5. Pielgrzymka do Mekki. Każdy zdrowy muzułmanin, o ile pozwalają mu na to środki finansowe powinien odbyć pielgrzymkę do Mekki. Zwolnieni są ludzie chorzy. Można wysłać kogoś za siebie w zastępstwie.

Obecnie wyróżniany jest szósty filar wiary, którym jest dżihat, czyli święta wojna.

Szyici dodają jeszcze dwa swoje własne filary: wiarę w immama, który jest namiestnikiem Boga na ziemi, jest nieomylny i bezgrzeszny oraz obowiązek bezwzględnego posłuszeństwa.

75. ŹRÓDŁA PRAWA W ISLAMIE

• Koran- księga święta tak jak biblia, czyli objawienie. Została spisana w ciągu 2 okresów. Składa się z rozdziałów tzw. Sur. Koranu nie można tłumaczyć. Nie ma problemów z interpretacją. Całe życie muzułmanina ma odbicie w Koranie. Nie ma tam żadnych kodeksów.

• Sunna - zwyczaj i tradycja, hadis jest to spisana sunna. Jest ona uzupełnieniem Koranu.

• Analogia- szukanie podobieństw. Koran zakazuje picia wina. Muzułmanie nie mogą pić alkoholu.

• Zgoda - kiedy nie znajdujemy rozwiązania we wszystkich poprzednich źródłach prawa. Jest to prawo precedensowe. W każdym następnym przypadku zastosuje się takie samo prawo.

Szenriat - prawo naturalne, ogólne normy dobra i zła (ius)

Fikh - wiedza, mądrość. Konkretna norma prawna. Prawo spisane (lex).

76. IMMAM-KALIF - CHARAKTERYSTYKA

Kalif jest sługą immama. Immam to następca Mahometa utożsamiany z bogiem, działający w grupach arystokratycznych. Immam jest desygnowany przez poprzednika.

IMMAM- jest tym który wypełni ziemię sprawiedliwością i prawością.

• Jest namiestnikiem boga na ziemi, uznawany za mesjasza,

• Ośrodkiem świata szyickiego

• Jest człowiekiem doskonałym

• Ma prawo interpretowania prawa i wiary

• Jest łącznikiem między Bogiem a ludźmi

• Jest nie śmiertelny, nieomylny

Kalif jest wybierany przez lud. Kalifa można odwołać. Kalif jest przywódcą świeckim. Immam jest przywódcą duchowym. Współczesny islam jest prawie w całości sumicki. Immam nie jest przywódcą politycznym, jest organizatorem życia duchowego, tam nie ma pośredników.

• Jest sługą immama

• Wybierany przez lud

• Jest omylny

• Nie ma prawa interpretowania praw i Koranu

Różnice między Kalifem a Immamem są następujące:

1. Kalif jest sługą, Immam jego interpretatorem i panem i Panem

2. Kalif powinien być wybieralny przez lud, Immam desygnowany przez poprzednika, desygnacja jest aktem Boga.

3. Kalif może być złożony z tronu jeśli popełni akty godne nagany, Immam zaś nie.

4. Kalif jest zdolny popełnić czyny naganne, Immam bezgrzeszny i nienaganny.

77. SZYICI I SUNNICI - DWA ODŁAMY ISLAMU

Podstawą rozłamu islamu jest scheda po Mahomecie. Rozłam na szyitów i sunitów.

Szyici uważają, że rządzić powinien Ali, zięć Mahometa i to potomkowie Alego powinni rządzić.

Sunici uważają, że to wcale nie musi być osoba spokrewniona z Mahometem. Sunici to odłam arystokratyczny, ponieważ twierdzą, że kalif powinien być wybierany z rodów arystokratycznych. Jest to odłam ortodoksyjny islamu, uważają że wszelkie objawienie zawarte zostało w świętej księdze islamu - Koranie

78. ISLAM JAKO RELIGIA INTEGRUJĄCA

Jest to religia życia publicznego a nie wewnętrznego. Integracja zachodzi w czasie pielgrzymki, która umożliwia muzułmanom doświadczenie ogólnoświatowej solidarności wyznawców islamu. Modlitwy odbywają się wspólnie przed Bogiem.

Z okresu przed Mahometem została pielgrzymka do kamienia w miejscu gdzie dzisiaj jest Mekka. Drzewo święte oraz dżiny, złe duchy. Dżin miał postać dymu bez ognia. Te elementy znalazły się w islamie.

79. PAŃSTWO I WŁADZA WEDŁUG PAWŁA WŁODKOWICA

Mogą istnieć królestwa, państwa narodowe. U Pawła Włodkowica pojawia się myśl, że cesarz podporządkowany jest władzy papieskiej. Nawiązuje do św. Tomasza, to co duchowe jest nadrzędne do tego co cielesne i materialne. Papież odpowiada za sferę duchową a cesarz za sferę materii. Papież jest naczelną władzą, nie oznacza to, że sprawuje władzę polityczną. Odwołuje się do stoików. Teoria kręgów.

Papieżowi nic do tych, którzy są na zewnątrz. Nie rozciąga się na świat pogański. Tym samym odmawia prawa o decydowaniu o poganach cesarzowi niemieckiemu. Cesarz nie może oddać nikomu tego, co nie jest jego.

Uzasadnienie, że Krzyżacy nie mają prawa prowadzenia wojen, bo są narodem heretyckim i korzystania z pomocy pogan. Chrześcijanie mogą korzystać z pomocy pogan.

80. PROBLEM PAŃSTW POGAN I HERETYKÓW WG PAŃSTWA WŁODKOWICA

Krzyżacy są heretykami bo:

• są przede wszystkim zakonnikami. Są osobami duchownymi i z tego fakty nie mogą prowadzić wojen.

• Zakon N. M. Panny. Zakonnicy składali śluby i ich reguła zakonna nie mówiła nic o prowadzeniu wojen, i papież tą dodatkową regułę im zapisał. Prowadząc wojny łamią reguły swojego zakonu.

Delegacja prawna, na którą powoływali się Krzyżacy rozpoczynając wojnę:

1. Krzyżacy za każdym razem powinni mieć pozwolenie papieża a nie cesarza niemieckiego. Jako osoby duchowne podporządkowane są przede wszystkim papieżowi.

2. Nie wolno nikogo siła na wiarę nawracać. Wiara jest wynikiem łaski.

3. Nie wolno najeżdżać pogan, którzy żyją w pokoju i nie stanowią zagrożenia.

4. Działania Krzyżaków zawsze mają charakter przestępczy. Każda wojna rodzi czyny przestępcze.

5. Krzyżacy nie kierują się chęciom zemsty i chciwością. Dlatego, że najeżdżają narody, które już przeszły na chrześcijaństwo.

Możliwości korzystania z pomocy pogan:

Na gruncie prawa wojny można stosować różne narzędzia, broń. Dopuszczalne jest stosowanie zasadzek, maszyn oblężniczych. Korzystając z pomocy pogan, traktujemy ich jako narzędzie wojny. W związku z tym, nawet jeśli ci poganie czynią złe czyny, to oni jako narzędzia nie odpowiadają za swoje czyny. Polacy, którzy wykorzystują ich jako narzędzia biorą cała odpowiedzialność na siebie.

Każdy chrześcijanin obowiązany jest do dania jałmużny. Jeżeli widzimy człowieka z wyciągniętą ręką nie pytamy, czy on jest poganinem, tylko jako człowiekowi dajemy mu datek. Nikt z nas za to nie ukara. Jednocześnie możemy przyjąć pomoc od tego narodu.

Doktryna XV wieczna. Jest tu ważna idea tolerancji. Prawo przyznania państw dla wszystkich ludzi.

81. WOJNA SPRAWIEDIWA I NIESPRAWIEDLIWA W KONCEPCJACH STANISŁAWA ZE SKARBIMIERZA

Problem prawa wojny. Prawo wojny wynika z prawa narodów, w związku z tym i poganie i heretycy mogą prowadzić wojnę sprawiedliwą. To jest rzecz najważniejsza, która przeszła do współczesności. Wynika z tego problem wojny, która wojna jest sprawiedliwa? Jak ją sklasyfikować?

1. Podmiot - kto wojnę prowadził? Wojną sprawiedliwą może być tylko wojna miedzy państwami. Wojna prywatna jest wojną niesprawiedliwą. Wojen nie mogą prowadzić duchowni, bo też jest to wojna niesprawiedliwa. Według niego tylko monarcha, jeden organ uprawniony może rozpocząć wojnę.

2. Przedmiot wojny - każda wojna obronna jest wojną sprawiedliwą. Możemy mieć doczynienia z wojną agresywną, jeżeli chodzi o restytucje (przywrócenie stanu poprzedniego) to tez jest wojna sprawiedliwa. Wojna agresywna, ale w obronie wiary nie według takiej argumentacji jaką przeprowadzali krzyżacy. Nikt nie może przeszkadzać poganom w ich obrzędach, nie można ich najechać. Ale jeżeli poganie będą prześladować. Chrześcijan to wtedy mogą oni zacząć wojnę.

3. Pobudki. Każda wojna, która jest wywołana z chęci zawiści , chciwości zawsze będzie wojną niesprawiedliwą. Chodzi tutaj o zbożne intencje.

To są te trzy podstawowe warunki aby ocenić czy wojna jest sprawiedliwa, ale są też inne. Nie wolno prowadzić wojny w dni świąteczne - był to zarzut postawiony Krzyżakom.

Problem oceny, która wojna jest sprawiedliwa, a która nie. Rozstrzyga o tym Papież, ale nie jako osoba a Sąd papieski: biskupi i papież. Sąd papieski występuje jako rodzaj arbitrażu.

Pewną nowoczesna myślą jest u niego stan naturalny. Jest on stanem pokoju. Wojna jest zawsze ostatecznością, nie jest sposobem rozwiązywania konfliktów. Sięgamy po środki militarne gdy inne sposoby zawiodą. Do tej pory tylko wojna załatwiała konflikty. Bóg przyznawał racje zwycięzcom. Człowiek dąży do życia w pokoju, a wojna nie jest przedmiotem polityki.

82. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WOJNĘ WG. STANISŁAWA ZE SKARBIMIERZA

Odpowiedzialność za wojnę. Rozróżnienie:

• W momencie gdy mamy doczynienia z wojną ewidentnie sprawiedliwą - to odpowiedzialność ponosi władca, który rozpoczął wojnę.

• Jeżeli jest ewidentnie niesprawiedliwa, to odpowiedzialność spada na wszystkich ludzi, którzy biorą udział w tej wojnie.

To jest konkretna odpowiedzialność za szkody, które zostały poczynione. Ludność cywilna traci dobytek, giną mężczyźni. W sprawiedliwej wojnie monarcha ponosi odpowiedzialność materialnego zadośćuczynienia. Jeżeli wojna jest niesprawiedliwa, to rycerstwo ponosi za nią odpowiedzialność materialną. W sprawiedliwej rycerze nie muszą oddać łupów wojennych. W niesprawiedliwej muszą wszystko oddać. Wdowy i sieroty dostają odszkodowania.

83. STOSUNEK WŁADZY PAPIESKIEJ DO CESARSKIEJ WG PAWŁA WŁODKOWICA

Mogą istnieć królestwa, państwa narodowe. U Pawła Włodkowica pojawia się myśl, że cesarz podporządkowany jest władzy papieskiej. Nawiązuje do św. Tomasza, to co duchowe jest nadrzędne do tego co cielesne i materialne. Papież odpowiada za sferę duchową a cesarz za sferę materii. Papież jest naczelną władzą, nie oznacza to, że sprawuje władzę polityczną. Odwołuje się do stoików. Teoria kręgów.

Papieżowi nic do tych, którzy są na zewnątrz. Nie rozciąga się na świat pogański. Tym samym odmawia prawa o decydowaniu o poganach cesarzowi niemieckiemu. Cesarz nie może oddać nikomu tego, co nie jest jego.

Uzasadnienie, że Krzyżacy nie mają prawa prowadzenia wojen, bo są narodem heretyckim i korzystania z pomocy pogan. Chrześcijanie mogą korzystać z pomocy pogan.

85. REFORMA KOŚCIOŁA WG. FRYCZA MODRZEWSKIEGO

Kościół na poziomie narodowym i papieskim. Modrzewski był zwolennikiem rządzenia kościoła poprzez sobór, na szczeblu ponadpaństwowym. Jest zebranie wszystkich duchownych, ze wszystkich krajów, ale według niego powinni do soboru wchodzić ludzie świeccy. Zakładał, że w soborach będą brali udział wyznawcy innych religii chrześcijańskich. Papież wybierany byłby przez sobór ale tylko na rok. Władza papieża ograniczałaby się nad dyscypliną kościelną, zarządzałby majątkiem kościoła. Wszelkie sprawy doktrynalne załatwiany byłyby przez sobór.

Na szczeblu państwowym pojawia się pojęcie kościoła narodowego. Liturgia w języku polskim, biblia tłumaczona na język narodowy, komunia pod dwiema postaciami i możliwość zniesienia celibatu.

Na szczeblu państwowym władza powinna być rozproszona. Władzę nad kościołem narodowym powinien sprawować synod. Był zdecydowanym zwolennikiem oddzielenia kościoła od państwa. Są to dwie różne sfery życia. Problem umoralniania i wykształcania postaw społecznych, tylko to powinno łączyć kościół i państwo. Chodziło mu o likwidację sądów biskupich. Ksiądz jest takim samym człowiekiem jak każdy inny obywatel.

Obraz Rzeczypospolitej jako rzeczy wspólnej. Wszyscy są zainteresowani działaniem w tym państwie. Jest to wizja państwa obywatelskiego.

Był on lojalny wobec Kościoła ale uważał że :

• Kościół nie powinien się mieszać w sprawy świeckie,

• Był zwolennikiem syndykalizacji Kościoła,

• Papież powinien być wybierany przez sobór ale tylko na rok,

• W soborach winny brać udział również osoby świeckie oraz prawosławni,

• Kościół powinien być Kościołem narodowym tj. liturgia i Biblia winna być w języku narodowym,

• Kościoły narodowe miałyby prawo mianowania biskupów,

• Komunia przyjmowana byłaby pod dwiema postaciami,

• Kościół winien być podporządkowany państwu,

• Władza świecka i kościelna winny się uzupełniać a nie zwalczać.

86. REFORMA PRAW WG. FRYCZA MODRZEWSKIEGO

Problem prawa. Jest tu klasyczna triada praw:

• Boskie

• Naturalne

• Ludzkie, jest tu pewna modyfikacja. Prawo ludzkie to nie jest tylko prawo spisane, ale również prawo zwyczajowe.

Kara za mężobójstwo. Chodzi o równość prawa, czy równość wobec prawa. Równość w prawach oznaczałaby, że ludzie z natury są równi. Sprowadza się to do hasła, że za taki sam występek wszyscy powinni być jednakowo karani.

Odrzuca koncepcję praw stanowych.

Postulaty odnośnie prawa. Państwo powinno wziąć na siebie obowiązek kształcenia ludzi już od najmłodszych lat w dziedzinie praw. Uważa, że powinien istnieć powszechny obowiązek nauczania i państwo powinno na siebie ten obowiązek wziąć.

Kwestia piękności prawa. Prawo powinno być tworzone w sposób jasny, przejrzysty, aby dla wszystkich było jasne.

Nie należy tworzyć zbyt dużej ilości praw, ponieważ tam gdzie wystarczy obyczaj, nie ma potrzeby aby norma prawa wkraczała.

Każdy stan posiadał sąd składający się z członków tego stanu. Chłop przez chłopów itd. To zabezpiecza przed niewłaściwą wykładnią prawa. Każdy człowiek oskarżony powinien mieć zagwarantowaną obronę przez państwo.

Prawo powinno stać na straży sprawiedliwości. Prawo nie ma mieć wymiaru tylko karzącego, ale ma zabezpieczać aby pewne występki nie miały miejsca. Norma prawna ma przede wszystkim charakter wychowawczy, ma pokazywać człowiekowi jak ma postępować. Można wznieść ludzi na wyższy poziom moralności. Każda zmiana w państwie powinna wynikać z norm moralnych.

87. KONCEPCJA STANÓW FRYCZA MODRZEWSKIEGO

Wyróżnił cztery stany:

• szlachecki /nie utożsamiany z rycerstwem/,

• mieszczański,

• duchowny,

• chłopski.

Nie chodzi mu o wyrównywanie stanów. Ludzie rodzą się różni, dlatego też pojawia się u niego stwierdzenie, że krew chłopska będzie przyjazna krwi szlacheckiej, tzn. chodzi o zrekonstruowanie kryterium. Według niego ludzie są przypisywani do stanów. Szlachectwo nie jest następstwem więzów krwi, przeszłości. Szlachectwo, to jest pewien stan ducha i umysłu. Szlachectwo opiera się na cnotach. Jeśli ktoś z niższego stanu wyróżnia się poziomem intelektu i zaangażowania w sprawy państwowe, może awansować do wyższego stanu. To samo działa odwrotnie ze szlachtą.

Tworzył nowe kryterium przynależności stanowej. Do stanu szlacheckiego mogły pretendować synowie szlachciców. Modrzewski temu zaprzeczał, brał pod uwagę walory moralne i duchowe tych ludzi. Przy karaniu, na sądzie ostatecznym, Bóg nie będzie patrzył na stan szlachecki.

Każde państwo opiera się na różnorodności. Każde stany są ważne dla dobrego funkcjonowania państwa. Wszyscy ludzie powinni mieć prawo do decydowania w sprawach państwa, ale muszą oni mieć poziom moralny.

88. PAŃSTWO A KOŚCIÓL W MYŚLI POLITYCZNEJ STANISŁAWA ORZECHOWSKIEGO

Państwo. Powstaje ono z konieczności (Platon). Ludzie mają różne zdolności i muszą się tymi zdolnościami wymieniać (Arystoteles). Człowiek musi się wymieniać tymi zdolnościami, ale nie zawsze sobie uzmysławia, że dąży do państwa. Państwo jest tworem naturalnym. Powoli ludzie budują instytucje państwa. Samo państwo podporządkowane jest kościołowi. Władza pochodzi od Boga, władza dana jest władzą nie bezpośrednio człowiekowi, ale pośrednikiem jest kościół. Znajduje to wyraz w akcie koronacyjnym, gdy król przyjmuje koronę od prymasa. Król będzie zawsze podporządkowany kościołowi.

89. STANISŁAW ORZECHOWSKI - KONCEPCJA USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ

Klasyfikacja ustroju.

1. te ustroje wobec, których można przyjąć stanowisko konstruktywnej krytyki określa mianem Rzeczpospolite. Zalicza tu:

• monarchię

• oligarchię

• demokrację

• policję (wg niego najlepszy ustrój, bo jest mieszanką tych trzech ustrojów powyżej). Policja może mieć swoje formy.:

dobra i pozytywna: królestwo chrześcijańskie, którym jest Rzeczpospolita.

Forma zdegenerowana - tyrania, ale kiedy tyranię wpiszemy do urzechów.

2. ustroje zdecydowanie negatywne, które określa mianem - urzechy

• tyrania

• księstwa dynastyczne (odrzucał on monarchię dynastyczną)

• hospodarstwa (władca państwa traktuje państwo jako swoją własność, a poddani są jego niewolnikami).

90. KONCEPCJA STANÓW STANISŁAWA ORZECHOWSKIEGO

Są trzy stany istotne i trzy stany nieistotne.

Stany istotne:

• Król

• Szlachta (rycerstwo)

• Duchowieństwo

Stany nieistotne:

• Oracz

• Kupiec

• Rzemieślnik

Według Orzechowskiego bez tych nieistotnych stanów państwo może istnieć. Znajdował dla tego uzasadnienie historyczne: Tatarzy nie posiadali stanu oraczy, rzemiosło było słabo rozwinięte. Aby istniała państwo musi być ta grupa polityczna. Państwo dla niego jest instytucją. Nie ma jedności. Odpada watek upodmiotowienia. Orzechowski zawęża to tylko do stanu szlacheckiego. Szlachcic to ten co posiadał przodków. król jest podporządkowany woli prymasa, szlachta kościołowi, ale bez określenia komu, bo była to masa (25% -30% ogółu ludności). Król jest podporządkowany prawu, a prawo to szlachta.

Król. Jest to jedno ogniwo w systemie politycznym, ponieważ gdybyśmy mieli tylko monarchę, to byłby ustrój niedoskonały. Według Orzechowskiego państwo jest idealne, bo posiada:

• Monarchę - król

• Arystokrację - senat

• Demokrację - sejmy

Król zawsze jest bezwzględnie związany z decyzjami senatu i sejmu. Dało to wyraz w programie egzekucyjnym. Były pewne ziemie, które należały do korony. W zamian za pewne ustępstwa Zygmunt Stary oddawał ludowi ta państwową ziemię. Według Orzechowskiego robił to bezprawnie. Program egzekucyjny mówił, o zwrocie tych ziem Koronie.

Szlachta. Jest ona najważniejszym ogniwem. W państwie jedynie szlachta ma prawo do rządzenia. Jedynie ona posiada cnotę mądrości, która przedkłada się na cnotę sprawiedliwości. W Rzeczpospolitej rządzą prawa a nie król. Szlachta jest jedynym prawodawcom. Wyeksponowanie szlachty wiąże się z koncepcją stanów.

92. CZYNNIKI STABIIZUJĄCE PAŃSTWO WG. N. MACHIAVELLEGO

Państwo uczy człowieka postępować. W wizji Machiavellego jest państwo silne i stabilne. Aby takie było muszą być spełnione warunki.:

• Geograficzne

• Armia narodowa (bo jeżeli narodowa to utożsamia się z państwem)

• Prawo złotego środka (złoty środek tzn. że nie za dużo tego prawa regulującego to państwo. Prawo niezbyt surowe, ale i niezbyt łagodne. Czytelne, jasne i równe dla wszystkich. Równość wobec praw ale nie równość wobec prawa.

• Religia narodowa. Machiavelli, był człowiekiem niemoralnym i ateistom. Religię traktował instrumentalnie. Religia tak, bo dobra jest dla państwa. Religia katolicka jest najdoskonalsza, bo najlepiej zhierarchizowana. Potrafi odpowiedzieć na każde pytanie zadawane przez człowieka. Religia podporządkowana państwu. Neguje istotę papieża jako instytucji ponadnarodowej.

• Równowaga ekonomiczna tam gdzie są duże dysproporcje ekonomiczne i jest dużo zamętu.

• Cnoty obywatelskie.

93. VIRTU, FORTUNA, KONIECZNOŚĆ W HISTORIOFOFII MACHIAVELLEGO

Fortuna jest znana myśli starożytnej. Fortuna - los jest niezależne od człowieka. Los, to coś od jednostki niezależnego; to zespół wydarzeń, których nie można przewidzieć i reglamentować przede wszystkim dlatego, że człowiek nie jest w stanie zrozumieć związku przyczynowego, do którego te wydarzenia doprowadziły. Jednak „fortuna nie rządzi światem tak dalece, aby wolna wola nie miała udziału we wszystkim, co się dzieje”. Fortuna przesądza zatem tylko część ludzkich czynności. Fortuna największy wpływ ma na ludzi słabych, mało ambitnych i biernym.

Virtu - zdolność przewidywania, przedsiębiorczość, umiejętność rządzenia. Virtu jest cechą. Najlepszy przykład widzi w Rzymie okresu republikańskiego. Virtu, to przedsiębiorczość człowieka, jego zdolność rozumowania i przewidywania, energia i aktywność. Virtu sprzyja ludziom śmiałym, wybitnym i aktywnym

Konieczność - kategoria wzięta od św. Tomasza. Konieczność naturalna, człowiek czyni dobrze, jest to to, co istnieć musi. Konieczność celu - konieczność działania dla osiągnięcia celu. Cel musi być zbożny. Jeżeli książę ma na celu dobro dla państwa, to może on stosować różne środki dla osiągnięcia tego celu.

Na gruncie konieczności naturalnej człowiek aby żyć musi jeść. W przesunięciu na konieczność celu człowiek jeżeli jest głodny może ukraść jedzenie i to nie jest niemoralne. U niego nie jest to złe.

94. KATEGORIA LUDU WG. MIACHAVELLEGO

Kategoria ludu. Ludem nie jest pospólstwo i szlachta.

Kryterium ludu:

• Posiadanie

• Lud powinien być zainteresowany wzrostem państwa. Są to cnoty obywatelskie.

Nie jest możliwe przejście pospólstwa w lud. Zadaniem księcia będzie stworzenie takiej sytuacji aby plebs mógł na siebie zarobić. Książę będzie mógł ten plebs wyedukować, zdobyć cnoty aż stanie się ludem. Szlachtę należy zlikwidować.

95. ZNACZENIE HISTORII W DOKTRYNIE MACHIAVELLEGO

Znaczenie historii. Historia się powtarza. Pewne sytuacje wyjściowe się powtarzają np.: sytuacja ekonomiczna, duże kominy płacowe. Dla niego historia jest pewnym systemem o określonej ilości elementów. Jest władza, jest lud, prawo. W różnych wiekach różne. On próbuje wyciągać wnioski. Dla niego historia jest nauczycielką. Ideałem dla niego jest władca, który potrafi wyciągać wnioski z przeszłości. Dla niego historia nie ma końca. Jest moment upadku a potem unoszenia się. Na cykliczność wpływają fortuna, virtu i konieczność.

96. PROSZĘ SCHARAKTERYZOWAĆ KATEGORIĘ RACJONALNEGO PRAWA NATURY

Racjonalne prawo natury - Bóg nie jest źródłem prawa naturalnego; jest nim rozum; człowiek poprzez rozum odkrywa prawa natury. Nakazy i zakazy prawa natury wynikają stąd, że pewne działania są dobre lub złe same przez się, a nie dlatego, że za takie ogłosił je Bóg w swoim objawieniu.

97. UMOWA SPOŁECZNA HOBBESA

Była to umowa każdego z każdym. Ludzie umówili się co do przekazania prawa rządzenia nad sobą pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu pod warunkiem, że wszyscy postąpią tak samo. Tak powstało państwo, wielkie ciało na kształt biblijnego potwora Lewiatana, wchłaniając w siebie poszczególne jednostki. Państwo to tyle, co jedna osoba, która może użyć siły ich wszystkich i środków, jak to będzie uważała za korzystne dla ich pokoju i wspólnej obrony. Wraz z powstaniem państwa ustała naturalna wolność ludzi, ludzie rozpoczęli życie społeczne.

98. ZASADY PRAWNO - NATURALNE GROCJUSZA

Racjonalne prawo natury, oddzielone od treści religijnych, dopasowane do człowieka. Człowiek dąży do wygody, jest ukształtowany przez Boga. Bóg stworzył człowieka i nadał mu naturę rozumną. Z pewnymi cechami człowiek sam z siebie tworzy te prawa tylko dlatego, że jest racjonalny. Prawa są niezmienne, bo przyjmuje się, że natura ludzka jest niezmienna. To założenie jest bardzo ważne.

Nakazy prawa naturalnego:

1. Obowiązek nienaruszania cudzej własności

2. Obowiązek wynagradzania szkód

3. Obowiązek dotrzymania przyrzeczeń

4. Obowiązek zwrotu, jeżeli mamy coś cudzego

5. Obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa

Zasada dotrzymywania umów - najważniejsza, dotyczy umowy społecznej, ale nie koniecznie. Tą zasadę odnosimy do powstania państwa i życia społecznego, do stosunków międzyludzkich, handlu, obrotu pieniężnego. Taka umowa nie musi mieć formy pisemnej.

Obowiązek nienaruszania cudzej własności - przy św. Tomaszu własność osadzona jest w prawie ludzkim. U Grocjusza wynika z prawa naturalnego. Władza jest prawem podmiotowym, które człowiek przynosi na świat wraz z urodzeniem.

Zasada karania przestępców. Jest to prawo nie zawsze w sensie uprawnienia a często w formie obowiązku.

Wizja prawa międzynarodowego. Powinna być stabilizacja w prawie międzynarodowym. Może powinno być własnością wszystkich państw. Podstawowym zadaniem państwa jest zabezpieczyć ład, bezpieczeństwo i porządek. Jeżeli to nie jest zabezpieczone, to wtedy lud może szukać pomocy na zewnątrz. Jest to prawo do ingerencji z zewnątrz. Ta teoria stała się uzasadnieniem do rozbiorów Polski.

99. ABSOUTYZACJA WŁADZY WG. HOBBESA

Głównym apologetą absolutyzmu był Hobbes, autor dzieła „Lewiatan”. Wg. niego ludzie zawarli umowę społeczną /każdy z każdym / na podstawie której, prawo rządzenia sobą przekazali pewnej jednostce lub ciału zbiorowemu i tak powstało państwo, które jest absolutnym władcą jednostek. Suweren nie był stroną w umowie, otrzymał pełnię władzy, jak gdyby w darze od ludzi. Suweren rozciąga swoją absolutną władzę również na Kościół i jego urzędników. Partie polityczne nie maja racji bytu. Absolutne państwo miało realizować ład i bezpieczeństwo, miało być stróżem wolności i gwarantem gospodarczego obrotu. Tylko absolutny władca może skutecznie rządzić ludźmi, którzy są z natury egoistami i mają skłonności do podporządkowywania sobie interesu ogólnego własnym potrzebom.

100. STAN NATURY W DOKTRYNIE HOBBESA

Wg. Hobbesa człowiek to istota rządzona przez namiętności, która z natury jest egoistą. Ludzie nie chcą się pogodzić z równością , każdy chce mieć więcej dóbr, więcej władzy i szacunku. Hobbes uważał, że ludzie w stanie natury ciągle dążyli do wojny; mieli jednak instynkt samozachowawczy, który nakazywał im dążenie do pokoju i rezygnowanie z własnej swobody na rzecz praw innych ludzi, dotrzymywanie umów, tłumienie odruchu zemsty. Nie ma tu miejsca na pracowitość, nie ma wiedzy, ani sztuki - jest tylko bezustanny strach i niebezpieczeństwo gwałtownej śmierci.

101. WOLNOŚĆ W TEORII HOBBESA

W stanie natury człowiek miał prawo do wszystkiego: do każdej rzeczy a nawet do ciała drugiego człowieka. Innymi słowy człowiek był tak bezwzględnie wolny, że jeśli tylko siły mu na to pozwoliły, mógł zabić drugiego i zabrać mu wszystko. Wolno robić mu to wszystko w imię samozachowania. Wg. niego obiektywne prawo natury, odnajdywane przez rozum, nie może się rozwinąć w pełni i wywierać wpływu w stanie naturalnym.

102. UMOWA SPOŁECZNA PUFENDORFA

Umowa społeczna wg. Pufendorfa to :

• zrzeszenie się jednostek w społeczeństwo,

• na jego mocy społeczeństwo otrzymuje swój ustrój konstytucyjny,

• zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena ustanowionej w akcie drugim.

Władza w państwie oparta jest na prawie, gdy suweren prawo łamie społeczeństwo może mu wypowiedzieć posłuszeństwo.

103. PRZYCZYNY REFORMACJI

Teologiczne i polityczne doktryny reformacji wyrosły na gruncie niezadowolenia z utrzymującej się a w niektórych krajach wzrastającej potęgi Kościoła i z zapotrzebowaniem na religię opartą na indywidualnych rozmyślaniach i moralnym życiu, a nie na oficjalnej, sformalizowanej a nawet skostniałej liturgii. Reformacja wyrażała protest przeciw materialnej i politycznej potędze Kościoła. W XV w. Kościół uległ rozkładowi wewnętrznemu. Kler cechowała obojętność religijna, mała dbałość o sprawy Kościoła , niski poziom moralny, a w przypadku niższego duchowieństwa - także intelektualny. Kościół skupił w swym ręku wielkie obszary ziemi i stale powiększał swe dochody kosztem wszystkich warstw społecznych. Cieszył się też wielkimi przywilejami /jak choćby własne sądownictwo/. Niejednokrotnie np. w Niemczech, biskupi posiadali w swych diecezjach władzę polityczną; miejscowe duchowieństwo zwłaszcza wyższe usiłowało odgrywać poważną rolę polityczną, osiągając wysokie godności państwowe. Pieniądze czerpali od wiernych z całego świata, głównie w postaci wszelkiego rodzaju opłat jak „świętopietrze”. Duże dochody osiągali dzięki sprzedaży odpustów, czyli odpuszczaniu grzechów za odpowiednią opłatę. Raził również nepotyzm papieski.

104.PROBLEM PREDYSTYNACJI U LUTRA I KALWINA

1517 r. Luter rozesłał list do książąt i biskupów. Zanegował istotę odpustu, przejął całą koncepcję Augustyna. Teorię predestynacji. Uważał, że człowiek jest z gruntu zły i od łaski Boga zależy to kogo czyści z grzechów, a kogo nie.

Przeczył duchowieństwu, które nie może odpuścić człowiekowi grzechów. Powołanie to rodzaj łaski. Luter generalnie odrzucał kapłaństwo. Nie możemy stwierdzić kto został wybrany przez Boga. Kapłan nie ma żadnej mocy sprawczej między Bogiem a człowiekiem. Jest on niepotrzebny. Odrzucając ideę pośrednictwa odrzuca się też pewną rolę kościoła. Kościół nie był potrzebny. Przyznał prawo zabrane papieżowi na tłumaczenie biblii sobie.

Kościół ściąga pieniądze na różne cele. Luter twierdząc, że kościół jest niepotrzebny. Odpowiadał w tym książętom, którzy byli bogaci i musieli dużo odprowadzać do kościoła.

Luter widzi człowieka jako złego i grzesznego o naturze upadłej.

Relacja Bóg - człowiek odbywa się za pośrednictwem kościoła za pomocą mszy świętej i sakramentów. Religijność uzewnętrznia się poza kościołem.

Cały wiek XIV i początek XV to epidemie i nieustające wojny. Natura grzeszna człowieka jest upadła. Upatrują winę tych plag w grzesznej naturze człowieka. Jest to kara za grzechy. Uważają, że gdyby kościół i wiara coś dawała, to tego by nie było, a tak to bogacą się tylko księża, a lud upada. Szlachta i magnaci budują kapliczki przy domach. Luter mówiąc, że kościół jest niepotrzebny, trafia w sedno. Ludzie to akceptują. Ludzie zaczynają poszukiwać innych wartości. Zaczyna się kult maryjny. Potem zamiast mszy jest różaniec.

Jan Kalwin. Predystynacja - tu mówi się o podwójnej predystynacji (Luter przyjmował przedystynację taką jak Augustyn). Bóg tworzy Adama i Ewę i wie, że oni zgrzeszą (u Lutra oni są wolni) - są oni zdeterminowani wolą bożą. Kalwin uważa, że można wskazać, który człowiek posiada łaskę bożą. Wskazują na to cechy:

• Cnotliwość

• Mądrość

• Bogactwo

Tylko taki człowiek może być wybrany przez boga.

Przyjmuje on, że możemy wskazać kto jest przeznaczony do zbawienia a kto nie i zaczął na tym budować swój model republiki oligarchicznej.

105. PAŃSTWO U LUTRA I KALWINA

KALWIN - państwo to instrument boży; rządzący są kierowani przez absolutnego Boga, są otoczeni bożym majestatem. Boskie jest państwo; absolutna jest władza jego sterników, którzy wykonują tylko boski rozkaz. Władza w państwie nie jest więc osobistym prawem monarchy i rządzącej ekipy; nie pochodzi ona też od ludu; należy bezpośrednio do samego stwórcy - króla najwyższego. Wystąpienie przeciw niemu to świętokractwo. Rewolta jest zatem niemożliwa, nie można stawiać oporu władzy, nie stawiając równocześnie oporu Bogu. Był niechętny monarchicznej strukturze państwa; najlepsza jego zdaniem jest oligarchiczna republika, czyli rządy „najlepszych i wybitnych”.

LUTER -uważał, że potrzebne jest państwo surowe, absolutne. Państwo nie może nic zrobić dla zbawienia człowieka ale może zapobiegać jego dalszemu upadkowi oczywiści poprzez karanie; nie ma bowiem wpływu na ich sumienie, wyznanie ale włada ich ciałami. Władca więc powinien mieć pełnię praw do nieskrępowanego działania. Zdeprawowana natura człowieka nie znosi żadnych mrzonek o demokracji. Lud jest opętany przez szatana, władca więc winien lud uciskać - aby wzbudzić zbawienny strach. Nawet przeciwko nawet najbardziej tyrańskiemu władcy nie przysługuje prawo buntu; obowiązek posłuszeństwa jest totalny.

106. REPUBLIKA OIGARCHICZNA U KALWINA

Żydzi motywowali swoją niechęć do monarchii bo jedynym władcą jest Bóg. I nikt nie może go zastąpić.

Oligarchia - znaczy tu rządy najlepszych:

• Moralny

• Cnotliwy

• Bogaty

• Mądry

Kult pracy. Purytanie, którzy zbudowali potęgę Anglii a potem Ameryki. Praca to kult w kalwinizmie. Pracują na chwałę Boga a nie żeby mieć przyjemność.

Kalwin wymyślić cały szereg instytucji, które mają zabezpieczać ludzi przed pokusami. Tylko człowiek cnotliwy, mądry i bogaty może być wybrany przez Boga. Na czele jego republiki oligarchicznej może stać człowiek, który posiada zlepek tych trzech cech. Lud powinien kierować się prawami i być posłuszny władzy. Kalwin uważał, że Kościół to siła samoistna, zdolna do wykonywania zadań duszpasterskich, religijnych i sprawowania władzy ściśle politycznej, świeckiej. Kalwiński kościół jest widzialny; jest on organicznie związany z aparatem politycznym. Kalwin podporządkował władzę świecką kościołowi.

107. IDEA POWSZECHNEGO KAPŁAŃSTWA

Wszyscy jesteśmy równi. Kontakt człowieka z Bogiem odbywa się poprzez biblię. Luter nakazywał czytać pismo święte, ale interpretację zostawił dla siebie. Ludzie nie mogli go interpretować. W kalwinizmie to zostało powtórzone.

Luter uznaje chrzest, ale u niego jest to tylko symboliczne przystąpienie do wspólnoty. Takie samo znaczenie ma w kalwinizmie.

Komunia jest pod dwiema postaciami. Nie można porównać mszy luterańskiej do mszy chrześcijańskiej. Nie ma przeistoczenia ciała w chleb. To jest tylko symbol. Luter mówi, że była ofiara krwawa, ale tylko na krzyżu. Teraz to tylko symbol. Pastor to nie to samo co ksiądz. Luter odrzuca spowiedź indywidualną, bo kapłan nie jest pośrednikiem między bogiem a człowiekiem. Tylko Bóg może zmazać grzechy. Nie ma też w luteranizmie bierzmowania. Nie ma sakramentu chorych i kapłaństwa. Można rozwiązać małżeństwo na zasadzie rozwodu. Luter uważał, że jeśli nie ma czegoś w biblii to można to czynić.

108. GŁÓWNE INSTYTUCJE GMINY GENEWSKIEJ

Najważniejsze organy :

• konsystorz,

• pastor,

• doktor,

• diakon.

Najważniejsze ciało to rada starszych wybieranych przez całą gminę - to oni wybierają konsystorz. Na straży stoi cenzor, który ma strzec moralności, ma prawo oceniać czy człowiek postępuje moralnie dot. to wszystkich dziedzin życia- miał on prawo wymierzać karę a od jego decyzji nie było odwołania.

Konsystorz ma strzec moralności, jest duchowno - świecki. Jest to organ cenzorski. Istniał w Genewie zakaz zabaw, gier i Konsystorz to kontrolował. Kontrolował czy panie się dobrze ubierają, czy ludzie chodzą do kościoła. Konsystorz mógł karać. Religia ma dominować nad państwem. Od jego decyzji nie było odwołania.

Pastor to organizator życia religijnego gminy, pochodzi z wyboru, czyni posługi: śluby, pochówek itd.

Doktor to człowiek odpowiedzialny za edukację i wykształcenie, organizuje szkoły.

Diakon odpowiada za opiekę społeczną tj. ochronki, szpitale, przytułki. Gminna genewska absolutnie nie toleruje żebractwa; człowiek zdrowy na ciele i umyśle nie ma prawa wyciągać ręki do bogatego - tylko chory może liczyć na opiekę państwa.

109. WOLNOŚĆ W DOKTRYNIE LUTRA

Przed wojnami chłopskimi mówi Luter o wolności chrześcijańskiej „od myśli nie płaci się cła”. Po wojnach chłopskich Luter przyjmuje koncepcję OBRIGREIT, która oznacza bezwzględne posłuszeństwo człowieka władzy. Kogo władza tego religia. Pasowało to książętom. Kościół luterański nie jest zhierarchizowany. Kościół dla Lutra jest częścią państwa, a pastor jest urzędnikiem państwowym. O wszystkim decyduje książę; nie ma tu już mowy o wolności słowa, przemieszczania się.

128. UMOWA SPOŁECZNA J.J. ROUSSEAU

Umowa społeczna jako fakt historyczny. Ludzie zakładają, że ze swego grona wyłonią jakąś władzę, która zadba o ich interesy.

W umowie społecznej władza przeradza się w tyranię. Rousseau zastanawia się jak stworzyć taką umową społeczną aby wszyscy byli równi. Umowa społeczna jako ideał musi bronić i chronić. Wszyscy są równi. Umawiają się oni między sobą: ja wszystkie swoje suwerenne prawa oddają innym ale za to dostają to z powrotem od grupy. Moje prawa naturalne zostają zmienione w prawa cywilne.

U Rousseau ta umowa społeczna jest dwuczłonowa:

• Pakt zrzeszenia

• Pakt poddania

Rozwiązując tę część umowy dotyczącą polityki nie likwiduje się społeczeństwa. U niego nie można zlikwidować społeczeństwa bo według niego nie jest to proces odwracalny. Cywilizację porównuje do rośliny, które rozwija się, wydaje owoce i nie można tego już cofnąć.

W przypadku doktryny Rousseau państwo to jest jedność. Państwo i społeczeństwo to jedność. Model umowy społecznej, którym każdy oddaje się każdemu. Człowiek oddaje swoje prawa każdemu. W tym systemie człowiek nie może oddać swojej suwerenności innemu. Jeżeli odda swoja suwerenność oddaje swoje społeczeństwo. Z równości wynika wolność. Aby być człowiekiem nie wolno z tej wolności zrezygnować. To było zabezpieczeniem tego człowieczeństwa. Suwerenność odnosi się do jednostki, narodu, państwa. Tu mamy suwerenność ludu tzn. lud sam decyduje o swoich prawach i nie zależy od nikogo. Ludem na pewno nie jest szlachta i duchowieństwo. Tak naprawdę równości tutaj nie ma.

129. SUWERENNOŚĆ LUDU W DOKTRYNIE ROUSSEAU

Cechy suwerenności:

Niepodzielna, niezbywalna, nie można jej oddać ani królowi, ani posłom w parlamencie. Rousseau jest zwolennikiem demokracji bezpośredniej, ale w dużym państwie należy wybrać deputowanych do reprezentowania ludu. Był on zafascynowany Polską koncepcją liberum veto. Ja jako człowiek wolny

mam potencjalne prawo powiedzieć nie, ale dla dobra reszty podporządkuję się woli ludu. Rezygnuję dla niego z własnego zdania.

Suwerenność jest niezbywalna. W razie delegowania swojej suwerenności na innego to istnieją niebezpieczeństwa:

• Tworzymy swojego pana

• Władza zaczyna się alienować i dbać o swoje interesy

• My przestajemy być suwerenni.

Władza jest niepodzielna. Jest jedna. Wydzielamy tylko funkcje władz a władza jest jedna wspólna. Nawzajem sobie rozdzielają funkcje i w razie konieczności wymierzają karę.

130. WOLA POWSZECHNA ROUSSEAU

Wola powszechna; nie jest ona sumą wól indywidualnych. Wola powszechna nie jest wolą indywidualną (Racja stanu). Kategoria woli powszechnej jest kategoria abstrakcyjną. Nie zawsze to co ludzie sądzą jest prawdziwe. Uważał on, że ten suwerenny lud może się mylić i podejmować błędne decyzje. I potrzebuje ten naród filozofa, który tym ludem pokieruje. Potrzebuje on przewodniej siły, która tym ludem pokieruje.

133. STAN NATURY WG. ROUSSEAU

Stan naturalny dla niego jest to bardziej hipoteza naukowa. Tworzy własny model człowieka, w którym człowiek żyje sam. Ale aby gatunek ludzki nie wyginął, musiał on spotykać się z innym człowiekiem.

Człowieka zmusza do gromadzenia się opatrzność oraz przypadki typu kataklizm. Siły przyrody. Dziecko jest wychowywane tylko do momentu kiedy do przeżycia potrzebuje matki. Człowiek jest nie emocjonalny. Człowiek kieruje się instynktem. Rozum wykorzystuje tylko tyle aby móc przeżyć. Nie kieruje się namiętnościami. Obce są jemu uczucia typu miłość, nienawiść, złość.

Człowiek sam nie jest w stanie uprawiać ziemi. Jest zmuszony do wyjścia z lasu i powstaje element rodzinny. Jest to wstęp do państwa. W rodzinie rodzą się uczucia. Pojawia się poczucie własności. Człowiek chce zapewnić przyszłość potomstwu zaczyna gromadzić. Zaczynają produkować więcej niż są w stanie sami spożyć. Zaczynają się zajmować rolnictwem (uprawa zbóż) i metalurgią. To wpływa na formowanie się własności. Metal i zboże nie psują się szybko. Odpowiednio składowane nadają się do użytku przez kilka lat.

Tworzy się rodzina i tworzą się nierówności. Rodzina z potomkami męskimi jest bardziej wydajna, może więcej wyprodukować. Nierówność powoduje konflikty.

149. IDEA SAMODZIERŻAWIA

Typ myślenia państwa bizantyjskiego w Rosji znajduje swoje odzwierciedlenie w idei samodzierżawia (absolutyzm władzy). Rosyjski absolutyzm jest silnie związany ze strukturą feudalną. Rodzi się w dobie walk o wyzwolenie narodowe. Chodzi to o odrzucenie panowania papieskiego.

W 1480 roku definitywnie zostaje odrzucenie „Wielkiej złotej ordy” i od tego momentu rozpoczyna się powolne budowanie jednego, silnego władztwa. Jednocześnie towarzyszy temu bardzo szybka ekspansja terytorialna. Idea samodzierżawia buduje się jako idea państwa trzeciego Rzymu.

Skoro Konstantynopol był czystym kościołem ortodoksji chrześcijańskiej to Rosja pod postacią carów Iwana III, Wasyla III i Iwana VI Groźnego, buduje silne państwo oparte na idei samodzierżawia.

Wszyscy oni prowadzili ekspansje zewnętrzną i zaczyna się kolonizacja Syberii (Wasyl III). Złamanie bojarów było ich celem. Iwan III ogranicza bojarskie prawo odjazdu. Struktura lenna: bojar dzierży lenno kniazia. Może opuścić tereny na których siedzi, ale wtedy traci wszystko. Iwan III chciał ich przywiązać do siebie, bo bojarzy, którzy opuszczali Ruś udawali się pod opiekę Wielkiego Księcia Litewskiego, co automatycznie osłabiało Księstwo Rusi. Odebrał on bojarom prawo sądzenia. Iwan III wprowadził coś na kształt samorządów lokalnych. W Rosji nie mamy typowej struktury społecznej jaka była w Europie. Nie ma tam mieszczan, to są chłopi.

Struktura społeczna Rosji.

1. Feudałowie

• Bojarzy

• Dzieci bojarskie

• Dworzanie (słudzy dworscy)

2. Chłopi

3. Chołopi (chłopi niewolni)

Pełnię władzy przejął dopiero Iwan IV, stworzył on doktrynę umacniającą silną i wszechmocną władzę. Zbudował model, który przetrwał do wieku XIX. Iwan IV stracił ojca w dzieciństwie. Opiekę nad nim sprawowała matka i Rada bojarów. Wszyscy pretendenci do tronu byli eliminowani (trucizna). Jego oszczędzono, bo uważano, że jest ociężały umysłowo. Ale on był bardzo wykształcony. W swoich rządach sięgał do biblii. Uważał, że swoją władzę ma od Boga. Odpowiada za swoich poddanych nie tylko za ciała ale i za dusze. Uważał, że za grzechy swoich poddanych odpowie on przed Bogiem. Uważał, że może stosować wszelkie środki nacisku aby doprowadzić swoich poddanych do dobrego postępowania. Uważał, że kościół nie ma prawa mieszać się do polityki, ponieważ duchowny jest takim samym poddanym jak każdy inny człowiek. U Iwana IV poddany to rabi chołop, wszyscy są tak samo traktowani, nie ma ludzi wolnych. Nie ma tu prawa stanowego. Wszyscy podlegają jednakowej karze, jaką była chłosta. On uważał, jedynym panem i właścicielem całej ziemi. W związku z tym wszyscy ludzie, którzy dzierżą ziemię lenną od pana i są mu poddani.

Ugruntowaniem władzy cesarskiej było wprowadzenie oprychniny, żeby definitywnie złamać opór bojarów, z terytorium państwa wyodrębnił 1000 okręgów i wyrzucił do nich bojarów i jako zarządców tych okręgów ustanowił zwykłych chłopów. Te okręgi były ustanawiane jak okręgi wojskowe. Oprychnik mógł stosować różne formy prawa. Odpowiadał tylko przed carem. Był to okres terroru, który przyniósł efekty. Potęga bojarów nigdy nie została odbudowana. Zwykła ludność wiejska tych okręgów uciekała. Oprycznikami byli ludzie prości bez żadnych skrupułów.

Iwan IV jako pierwszy w akcie koronacyjnym nazywa siebie Carem. Trzecim państwem Rzymu. Według niego jedynie prawo do używania miecza, ma władzę państwową. Kościół może walczyć z chłopem przykładem. Cerkiew nie ma celów własnych. Wszystkie cerkwie są państwowe. Kościół i cerkiew dzierży ziemię od cara. Ziemia nie jest ich własnością. Odwołuje się do czasów Mojżesza, który pełnił władzę nad ludem. Z tego wyciągnął wniosek o swojej nieograniczonej władzy.

15

---