„Powrót posła" jest komedią polityczną, którą Niemcewicz napisał w okresie działalności Sejmu Czteroletniego, zaś często wystawiano go w przerwach obrad w Teatrze Narodowym. Niemcewicz chciał, aby ten utwór pomoże obozowi reform w zrealizowaniu programu. Przedstawiony tu został konflikt pomiędzy dwoma stronnictwami: oświeconą szlachtą, która tutaj reprezentują Walery i jego ojciec Podkomorzy (uosobienie cnót), a zacofaną grupą sarmatów, do których należą: starosta Gadulski, jego modna i głupia żona starościna Gadulska oraz największy fircyk i łowca posagów, czyli Szarmancki. Akcja komedii ściśle wiąże się z wydarzeniami politycznymi w tym czasie. Rozmowy bohaterów również zdominowane są programem reform: zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, poprawie sytuacji chłopów. Wszystkie argumenty obozu postępowego są zestawione z argumentami konserwatystów, którzy nie dbają o losy Polski i negują wszelkie próby zmian, twierdząc, że: "tak jest najlepiej jak dawniej bywało". Gadulski z żalem wspomina okres swawoli szlacheckiej i wolności, kiedy mógł spokojnie zrywać sejm na rozkaz swego zleceniodawcy (bogatego magnata, który mu dużo zapłacił)i nikt mu nic nie mówił. Poseł Walery i jego ojciec Podkomorzy krytykują takie zachowanie i chcą takich właśnie ludzi przekonać do reform. Niemcewicz pochwala wszystkie propozycje stronnictwa postępowego, a to, co mówią pozostali jest ośmieszane i krytykowane. Jest tu wyjątkowo stronniczy.
"Powrót posła" ma szczęśliwe zakończenie i wzywa do pojednania w imię dobra kraju, ponieważ nigdy nie jest za późno na zgodę. Komedia cieszyła się ogromną popularnością wśród widzów i miała naprawdę duży wpływ na poglądy posłów, czego dowodem jest postawa posła Suchorzeskiego (przeciwnika reform), który chciał zabronić wystawiania tej sztuki. Ursyn Niemcewicz był posłem w Sejmie Wielkim, jako członek stronnictwa patriotycznego. Był zwolennikiem wszelkich reform proponowanych przez obóz reformatorski, zaś ostro krytykował przeciwników zmian, konserwatystów. W utworze o charakterze komedii politycznej zatytułowanej "Powrót posła" chciał ośmieszyć głupotę szlachciców, propagować w społeczeństwie reformy i przekonać wszystkich o tym, że dobro ojczyzny powinniśmy stawiać ponad dobro własne. Utwór był celowo napisany w trakcie obrad Sejmu Czteroletniego, aby pomóc mu w zwalczeniu przeciwników i wprowadzić zmiany. Akcja utworu ma miejsce w 1790 roku na wsi, wśród średniozamożnej szlachty. Treść podporządkowana jest programowi sejmu w zakresie reform. Zaprezentowane są dwa stronnictwa polityczne: Podkomorzy, Podkomorzyna, Dobrójscy, ich syn Walery (poseł na sejm) i Teresa ( córka starosty Gadulskiego) tworzą stronnictwo patriotyczne, które chce odnowy kraju, walczy z moda zagraniczną i sarmatyzmem. Proponują:
- usunięcie liberum veto
- dziedziczność tronu
- zawarcie przymierza z Prusami przeciwko Rosji
- poprawienie stosunków między chłopami i szlachtą
Drugi obóz, stronnictwo konserwatywne, wsteczne pełne jest egoistów, którymi autor gardzi. Należą do niego: Starosta i Starościna oraz fircyk Szarmancki. Są warchołami, lekkoduchami zakochanymi we francuszczyźnie. Szarmancki jest "łowcą posagów" zakochanym w Teresie. Gadulski bardzo chce wydać za niego swoją córkę, jednak dopiero mniejsze straty finansowe powodują, ze godzi się ją oddać Waleremu (rezygnuje posagu). Walery wraz z Teresą dają przykład i uwłaszczają swoich oddanych chłopów.
Utwór jest proreformatorski, ponieważ:
- pokazuje ówczesne problemy społeczne
- propaguje program reform
- krytykuje szkodliwe postawy polityczne