Byron, Don Juan, przeł. Eward Porębowicz

[w:] tenże, Wybór dzieł, oprac. Juliusz Żuławski,

t. 3, Warszawa 1986.

• „Rzeczy, co mają przeminąć - przeminą, / A przyszłość… niechaj mnie ludzie nie sądzą / Z tego, co piszę; gada ze mnie wino”.

1. PIEŚŃ.

• „Dziś epik prosto in medias res wpada”, „Ja tej metody zwykłej nie używam, / Bo ja zaczynać lubię od początków”.

• „Powiem o ojcu jego [don Juana], co należy, / Następnie podam konterfekt macierzy”: ojciec, don Jose, dzielny rycerz, matka, dona Inez - uczona niewiasta (przyrodoznawstwo, literatura, matematyka, angielski, hebrajski…); ojciec, dureń, ciągle zdradzał żonę; swary między nimi.

• „Błąd jest, gdy panny uczone wychodzą / Za ludzi, którzy nie mają oświaty”, „Ja jestem prosty człek i nieżonaty”.

• mały Juan - „diablik”, rozpieszczony; don Jose nieoczekiwanie umiera.

• nauka Juana; 16 lat - b. przystojny.

• przyjaciółką matki, dona Julia (piękna, z domieszką mauretańskiej krwi), żona don Alfonsa („On był zazdrosny, ale cicho siedział: / Zazdrość nie lubi, by świat o niej wiedział”); wzajem-ny pociąg Julii i Juana (początkowo walka z namiętnością”.

• „Wymieniam zawsze miesiąc, rok, stulecie. - / Daty to stacje, gdzie Los zmienia konie”.

• schadzka Julii i Juana w czerwcu.

• w listopadzie Alfons przeszukuje sypialnię Julii, znajduje trzewiki Juana.

• Inez wysyła syna w podróż zamorską, Julia zamknięta w klasztorze.

2. PIEŚŃ.

• zachęta do wychowywania dzieci rózgą.

• Juan wyjeżdża z Hiszpanii, choroba morska, katastrofa statku, na szalupie (Juan uratował ochmistrza i pieska, dawnego ulubieńca ojca), po czterech dniach „szalupowicze” z głodu zarżnęli pieska - z sympatii do zwierzaka Juan początkowo nie chciał jeść, ostatecznie jed-nak się skusił.

• nadal głodni; losują - zabijają i zjadają ochmistrza Juana; ci, którzy go zjedli, wpadli w szaleń-stwo; słabsi umierają.

• widzą ląd, łódka rozbija się o skały, rekin; „I tylko jeden Juan nie utonął”.

• na brzegu - wycieńczonym Juanem zaopiekowało się 16-letnie dziewczątko, Hajdea, Gre-czynka; „Juan słabostkę miał do pięknych twarzy, / Bo nawet kiedy odmawiał pacierze, / Nie wabili go święci męczennicy, / Tylko cudowna twarz Bogarodzicy”.

• ona po grecku do niego zagaduje, on prawdziwie na „greckim” kazaniu, na migi, Juan się zakochuje; schadzka.

3. PIEŚŃ.

• „Cześć, Muzo; itd.”.

• miłość w małżeństwo - jak wino w ocet.

• ojciec Hajdei, Lambro, wraca na wyspę, akurat uczta (wieść o śmierci Lambro, Hajdea z Jua-nem).

4. PIEŚŃ.

• „Nie ma trudniejszej rzeczy dla poety / Niźli wiersz pierwszy - i może ostatni”.

• Lambro niezadowolony, że Hajdea jest z Juanem, jego kamraci (też korsarze) pojmują Juana; Hajdea umiera z żalu, była w ciąży.

• Juan jeńcem na statku.

5. PIEŚŃ.

• „Jeśli mój Pegaz nie połamie kopyt, / Tym dziełem stworzę moralności popyt”.

• Juan rozmawia z innym jeńcem, Anglikiem (trzy żony: pierwsza zmarła, druga uciekła, od trzeciej jeniec uciekł).

• obaj kupieni przez tego samego pana, Juan nie chce zostać eunuchem, przebrany za kobie-tę; zakochana w nim jedna z żon sułtana, Gulbieza.

• sułtan.

• „Tyle kroniki. Kropka. Mógłbym jeszcze / Pisać, bo treści dosyć”, „Zwijam lot, rymów zarzu-cam kotwicę”, „Lecz że się nawet Homer czasem zdrzemnie, / Pozwólcie - proszę - prze-drzemać się i mnie”.

6. PIEŚŃ.

• kobiety z haremu zwróciły uwagę na przebranego Juana, ale nie chcą uwierzyć, że to może być mężczyzna; zwłaszcza Lola, Katinka i Dudu; Juan przedstawia się jako Joanna; ma spać w nocy z Dudu.

• w nocy kobiety obudzone krzykiem Dudu.

• Gulbieza wypytuje „zarządcę” o Juana i przebieg nocy, zła na Dudu i Juana.

7. PIEŚŃ.

• „Miłości! Sławo! Wy wietrzne istoty. / Nieujarzmione takie, a ponętne”.

• „Istnieje zwyczaj, nie nazwę go cnotą: / Lekceważenie sobie przeciwników. / Niestety u nas zwyczajny”.

• oblężenie Izmaiłu.

• podjazd kozacki spotyka grupę: trzech mężczyzn i dwie kobiety, m.in. Juana.

• Juan chce walczyć.

8. PIEŚŃ.

• ciąg dalszy oblężenia Izmaiłu.

• Juan i Johnson ruszają z pułkiem; „Juan raz pierwszy widział bitwę z bliska”, „Jednak nie uciekł i dotrwał do końca”, w wirze walki zgubił się, Johnson się „cofnął” z pułkiem (nie „uciekł”).

• Juan (chiński) i generał Lascy (niemiecki): „Pomiędzy dwoma, którzy się językiem / Różnią, dialog krótki. Zresztą w czasie / Bitwy i szturmu (…) Pogawędka się zwykle nie przedłuża”.

• Izmaił zdobyty.

• kobiety z haremu zabite, Juan ratuje dziesięcioletnią dziewczynkę.

• rabunki, podpalenia, gwałty (ale wstrzemięźliwie, aż do rozczarowania „ofiar”).

• Juan z depeszą do Petersburga, sierotka z nim.

9. PIEŚŃ.

• „O, Wellingtonie”, „Pochlebstw nie gadam. Już cię jak indyka / Spasiono nimi”.

• Juan jedzie, wyboje na drodze.

• „O, autorowie wielcy!… Cóż to chciałem / Powiedzieć - ach, ach, zapomniałem w gniewie / (Wada ta bywa i mędrców udziałem)”.

• Juan „był smukły i drobny, / Zarost mu gładkiej twarzy nie ubierał”.

• caryca Katarzyna czyta depeszę, bardzo zadowolona, zakochana z wzajemnością w Juanie.

• dygresja o miłości (źródło i macierz wieków), o miłości platonicznej (najzacniejsza).

10. PIEŚŃ.

• Newton: jabłko i upadek.

• wiosna, Juan nadal pod opieką Katarzyny; matka, Inez, zadowolona (bo kapitał u bankiera pozostał już niewielki).

• choroba Juana - lekarz „febra śmiertelna”, Juan zdrowieje, wysłany w podróż zamorską - misja polityczna, razem z nim sierotka z Izmaiłu, Leila; jedzie przez Polskę (imię Kościuszki).

• dojeżdżają do Londynu.

11. PIEŚŃ.

• Juan niezbyt zna angielski: angielskie przekleństwo „God damn” traktuje jak „Witam pana” / „Bóg z tobą” nieporozumienie, zabija Anglika.

• opis Anglii.

• Juan zdobywa przychylność towarzystwa.

• o literatach: m.in. Scott, John Keats…

• opis dnia Juana.

12. PIEŚŃ.

• „Najdzikszym z «wieków średnich» na tym świecie / Jest barbarzyński «średni wiek» męż-czyzny”, „To pogranicze głupstwa i tężyzny”.

• miłosć a pieniądze, małżeństwo.

• Londyn - miasto przykrej woni.

• Leila - spór, jak ją wychowywać.

• Juan „Zrazu kobiety [Angielki] uznał za - niepiękne”.

13. PIEŚŃ.

• Adelina de Amundeville i jej mąż, Henryk.

• angielska zima - kończy się w licu, zaczyna w sierpniu.

• opis pałacu de Amundeville'ów.

• angielska jesień - kupne wina wyborne.

• zabawy towarzystwa (m.in. polowania).

14. PIEŚŃ.

• „Ja nic nie twierdzę, niczemu nie przeczę, / Nic nie wiem. A ty, czemu dajesz wiarę, / Prócz żeś się zrodził, by umrzeć - człowiecze?”.

• „Poezja jest, co tchnienia myśli słusza. (…) Moja jest bańką, którą nie dla chwały / Bawię się, lecz ot - jak chłopczyna mały”.

• Juan chętnie brał udział w polowaniach, tańczył.

• księżna Fit-Fulke, kochanka księcia Augusta Fitz-Plantageneta, Adela niechętnie patrzy na zaloty księżnej do Juana, prosi męża, by ostrzegł Juana przed zdradliwą księżną, on odma-wia i wyjeżdża, namiętność między Adelą a Juanem.

15. PIEŚŃ.

• „Chciałem zawzdy, / By me poema jak najkrótsze było. / Teraz nie widzę granic swojej jazdy”, „jam się zrodził do opozycji”.

• Adela zachęca Juana do ożeńku, ale jemu podobają się bardziej mężatki niż panny.

• na uczcie Juan między Adelą a Aurorą, za którą Adela nie przepada.

16. PIEŚŃ.

• po balu Juan spotyka ducha - mnicha.

• przy śniadaniu rozmowa o duchu, Adela śpiewa piosenkę o nim.

• bal, Adela czaruje gości.

• po balu Juan słyszy kroki, szuka ducha, trafia na księżnę Fitz-Fulke.

Przypisy.

• motto z Horacego Difficile est proprie communia dicere (Trudno jest mówić o rzeczach ogól-nych).

• „monumentalna satyra na współczesność”, wysławiana przez Waltera Scotta i Goethe'ego.

• utwór pisany w latach 1818-1813:

• pieśni I - II w Wenecji wrzesień 1818 - styczeń 1819

• druk: anonimowo, lipiec 1819.

• pieśni III - V w Rawennie październik 1819 - listopad 1820

• druk: anonimowo, sierpień 1821.

• pieśni VI - IX w Pizie czerwiec - wrzesień 1822

• druk: VI - VIII w lipcu 1823.

• pieśni X - XI w Genui październik 1822

• druk: IX - XI w sierpniu 1823

• pieśń XVI (ostatnia z napisanych, ale nie zamierzonych) maj 1823

• druk: XII - XIV w listopadzie 1823.

• druk: XV - XVI w marcu 1824 (miesiąc przed śmiercią poety).

• w papierach 14 strof pieśni XVII.

• przekład Porębowicza (1885) na ogół poprawny, tekst nia został naruszony, zmiany w przypi-sach.

• inne przekłady:

• Wiktora z Baworowa (Baworowskiego) - 1863-81.

• Adama Pajgerta Hymn grecki z pieśni III w Przekładach z poetów obcych (Lwów 1876).

• Jerzego Pietrkiewicza Ave Maria z pieśni III w Antologii liryki angielskiej (Londyn 1958).-

;-)

4