MAKROEKONOMIA
Zjawisko inflacji
Dr Jacek Strojny
Politechnika Rzeszowska
Katedra Ekonomii
Bud. L-29, Pok. 252D
Tel. [phone] (sekr. KE)
E-mail: [e-mail]
WWW: http://jacekstrojny.sd.prz.edu.pl/
Pojęcie inflacji
Inflacja  obniżanie się siły nabywczej pieniądza (jego wartości
rynkowej). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost
średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr
Wzrosty cen nie będące inflacją:
Wzrosty cen jednych towarów, którym towarzyszy równoważący go
spadek cen innych towarów
Jednorazowy, skokowy wzrost cen, po którym następuje stabilizacja
Stopa inflacji  miernik określa procentowy wzrost ogólnego
Stopa inflacji  miernik określa procentowy wzrost ogólnego
poziomu cen w ciÄ…gu roku, obejmuje koszyk, praktycznie wszystkich
dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce i dlatego jest
najlepszy do oceniania wpływu inflacji na całą gospodarkę
© Copyright by Jacek Strojny
2
Typy inflacji
Inflacja pełzająca (do 5%) na ogół jest pod kontrolą rządu (banku
centralnego) i w zasadzie nie zakłóca prawidłowości przebiegu
procesów makroekonomicznych
Inflacja kroczÄ…ca (5-10%)  ma tendencje do wymykania siÄ™ spod
kontroli, może deformować procesy ekonomiczne i hamować realny
przyrost dochodu narodowego;
Inflacja galopująca (10-150%)  w gospodarce występują poważne
zniekształcenia - ludzie unikają trzymania gotówki i rośnie popyt na
wszelkiego rodzaju dobra trwałe i nieruchomości;
wszelkiego rodzaju dobra trwałe i nieruchomości;
Hiperinflacja (powyżej 150%)  przejawia się w tak dużym
natężeniu procesów inflacyjnych w gospodarce, że niemożliwe stają
siÄ™ racjonalne zachowania ekonomiczne
© Copyright by Jacek Strojny
3
Roczne wskaz
niki inflacji w Polsce w latach 1950-
2008
800
685,8
700
600
500
400
400
300
200,8
200
141,9
104,2
100
93,7
0
© Copyright by Jacek Strojny
4
CPI
CPI
r/r
1950
1952
1954
1956
1958
1960
1962
1964
1966
1968
1970
1972
1974
1976
1978
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
Typy inflacji w Polsce od 1989 r
1400
1200
Faza hiperinflacji
1000
800
Faza inflacji pełzającej
600
400
200
200
0
Czas
Opis wykresu:
Wskaz
nik inflacji bazowej CPI w ujęciu r/r w latach 1989-2008
Faza inflacji pełzającej
Faza inflacji kroczÄ…cej
Faza inflacji galopujÄ…cej
Faza hiperinflacji
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie: NBP.
© Copyright by Jacek Strojny
5
01.1989
01.1990
01.1991
01.1992
01.1993
01.1994
01.1995
01.1996
01.1997
01.1998
01.1999
01.2000
01.2001
01.2002
01.2003
01.2004
01.2005
01.2006
01.2007
01.2008
01.2009
01.2010
CPI
Negatywne skutki inflacji
ZÅ‚udzenie inflacyjne  traktowanie zmian nominalnym jako zmian
realnych
Koszty zdartych zelówek - w warunkach wysokiej inflacji ludzie
dążą do utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane
jest z pewnymi kosztami, jak np. koszty dojazdu do bankomatu
Koszty zmienianych jadłospisów  w warunkach wysokiej inflacji
firmy częściej muszą zmieniać ceny co wiąże się z dodatkowymi
kosztami
Drenaż podatkowy  inflacja zwiększa dochody
Drenaż podatkowy  inflacja zwiększa dochody
nominalne, włączając kolejne osoby do wyższych przedziałów
opodatkowania
Pozostałe koszty inflacji:
Wysoka inflacja utrudnia konsumentom porównywanie cen
Spadek wartości niezabezpieczonych oszczędności  pieniądze w
"kieszeni" oraz na nisko oprocentowanych lokatach bankowych
Brak stabilności w prowadzeniu działalności gospodarczej
Naciski pracowników na wzrost płac
Spadek wartości i zaufania do pieniądza
Rozbieżność pomiędzy planowanymi a rzeczywistymi zyskami
Wyższe dochody nominalne  maleje siła nabywcza pieniądza
© Copyright by Jacek Strojny
6
Wskaz
nik cen dóbr konsumpcyjnych - CPI
Indeks cen dóbr konsumpcyjnych  CPI (Consumer Price Index)
 mierzy przeciętny poziom cen typowego koszyka dóbr i usług
konsumowanego przez typowÄ… rodzinÄ™
Wskc="(ci1/ci0Å"ui0Å"100)
Å" Å"
Å" Å"
Å" Å"
Wskc  Wskaz
nik cen
ci1  Cena dobra i w okresie t1
ci0  Cena dobra i w okresie t0
ui0 t0
ui0  Waga przypisana dobru i (najczęściej udział dobra i w ogólnych wydatkach w okresie t0
Indeksem CPI objęte są wydatki m.in. na:
Żywność
Odzież
Mieszkanie
EnergiÄ™
Transport
OchronÄ™ zdrowia
© Copyright by Jacek Strojny
7
Zmiany wskaz
nika inflacji bazowej CPI w Polsce w
ostatnich latach 1999-2011
14,0
12,0
10,0
8,0
6,0
4,0
4,0
2,0
0,0
Opis wykresu:
Wskaz
nik inflacji bazowej CPI w ujęciu r/r w latach 1999-2008
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie: NBP.
© Copyright by Jacek Strojny
8
01.1999
01.2000
01.2001
01.2002
01.2003
01.2004
01.2005
01.2006
01.2007
01.2008
01.2009
01.2010
01.2011
Dodatkowe wskaz
niki zmiany cen  pochodne CPI
Oprócz wskaz
nika inflacji bazowej CPI stosuje się również
wskaz
niki uzupełniające:
Liczone metodami mechanicznymi
" Inflacja bazowa po wyłączeniu cen kontrolowanych np.:
 Ceny, których znaczną część stanowi podatek akcyzowy (paliwa, napoje
alkoholowe)
 Ceny na które ustalane są górne limity wzrostu lub podlegają innym regulacjom
(energia elektryczna) oraz, których
 Ceny ustalane przez samorzÄ…dy (komunikacja miejska).
" Inflacja bazowa po wyłączeniu ok.15,5% cen o największej zmienności
" Inflacja bazowa po wyłączeniu ok.15,5% cen o największej zmienności
(znaczna część owoców i warzyw, opłaty za użytkowanie
mieszkania, energia elektryczna, a także niektóre usługi pocztowe i
telekomunikacyjne)
" Inflacja bazowa po wyłączeniu ok. 18% cen, tj. cen o największej
zmienności i cen paliw
" Inflacja  netto , czyli inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i paliw 
stanowi ok. 33% wskaz
nika CPI
Liczone metodÄ… statystycznÄ…
" 15% średnia obcięta, czyli inflacja bazowa skorygowana o wskaz
niki cen o
największej i najmniejszej dynamice w porównaniu z okresem poprzednim
(po 15% z lewej i prawej strony rozkładu)
© Copyright by Jacek Strojny
9
01.2003
03.2003
05.2003
07.2003
09.2003
11.2003
01.2004
03.2004
05.2004
07.2004
09.2004
11.2004
01.2005
03.2005
05.2005
07.2005
09.2005
11.2005
01.2006
03.2006
05.2006
07.2006
09.2006
11.2006
01.2007
03.2007
05.2007
07.2007
09.2007
11.2007
01.2008
03.2008
05.2008
07.2008
09.2008
11.2008
01.2009
03.2009
05.2009
07.2009
09.2009
11.2009
01.2010
03.2010
05.2010
07.2010
09.2010
11.2010
01.2011
03.2011
2011
CPI oraz wska
z

niki inflacji bazowej w latach 2003-
100,0
101,0
102,0
103,0
104,0
105,0
106,0
99,0
© Copyright by Jacek Strojny
po wył
Ä…
czeniu cen
ż
ywno
Å›
ci i energii
po wył
Ä…
czeniu cen najbardziej zmiennych
po wył
Ä…
czeniu cen administrowanych
CPI
10
Inflacja w Europie (1)
2005 2006 2007 2008 2009 2010
European Union (EU15-2004, EU25-2006, EU27) 2,2 2,2 2,3 3,7 1 2,1
Euro area (16 countries) 2,2 2,2 2,1 3,3 0,3 1,6
Euro area (15 countries) 2,2 2,2 2,1 3,3 0,3 1,6
Belgium 2,5 2,3 1,8 4,5 0 2,3
Bulgaria 6 7,4 7,6 12 2,5 3
Czech Republic 1,6 2,1 3 6,3 0,6 1,2
Denmark 1,7 1,9 1,7 3,6 1,1 2,2
Germany (including former GDR from 1991) 1,9 1,8 2,3 2,8 0,2 1,2
Estonia 4,1 4,4 6,7 10,6 0,2 2,7
Estonia 4,1 4,4 6,7 10,6 0,2 2,7
Ireland 2,2 2,7 2,9 3,1 -1,7 :
Greece 3,5 3,3 3 4,2 1,3 4,7
Spain 3,4 3,6 2,8 4,1 -0,2 1,8
France 1,9 1,9 1,6 3,2 0,1 1,7
Italy 2,2 2,2 2 3,5 0,8 1,6
Cyprus 2 2,2 2,2 4,4 0,2 2,6
Latvia 6,9 6,6 10,1 15,3 3,3 -1,2
Lithuania 2,7 3,8 5,8 11,1 4,2 1,2
Luxembourg 3,8 3 2,7 4,1 0 2,8
Hungary 3,5 4 7,9 6 4 4,7
y
ródło: Eurostat.
© Copyright by Jacek Strojny
11
Inflacja w Europie (2)
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Malta 2,5 2,6 0,7 4,7 1,8 2
Netherlands 1,5 1,7 1,6 2,2 1 0,9
Austria 2,1 1,7 2,2 3,2 0,4 1,7
Poland 2,2 1,3 2,6 4,2 4 2,7
Portugal 2,1 3 2,4 2,7 -0,9 1,4
Romania 9,1 6,6 4,9 7,9 5,6 6,1
Slovenia 2,5 2,5 3,8 5,5 0,9 2,1
Slovakia 2,8 4,3 1,9 3,9 0,9 0,7
Finland 0,8 1,3 1,6 3,9 1,6 1,7
Finland 0,8 1,3 1,6 3,9 1,6 1,7
Sweden 0,8 1,5 1,7 3,3 1,9 1,9
United Kingdom 2,1 2,3 2,3 3,6 2,2 :
Iceland 1,4 4,6 3,6 12,8 16,3 7,5
Norway 1,5 2,5 0,7 3,4 2,3 2,3
Switzerland : 1 0,8 2,3 -0,7 0,6
Croatia 3 3,3 2,7 5,8 2,2 1,1
Turkey 8,1 9,3 8,8 10,4 6,3 8,6
United States 3,4 3,2 2,8 3,8 -0,4 :
Japan -0,3 0,3 0 1,4 -1,4 :
© Copyright by Jacek Strojny
12
Wskaz
nik cen dóbr produkcyjnych - PPI
Wskaz
nik cen dóbr produkcyjnych  PPI (Producer Price Index)
bada na podstawie sprawozdań grupy przedsiębiorstw, (wybranych
w taki sposób, aby najlepiej reprezentowały wszystkie podstawowe
rodzaje działalności) zmiany poziomu cen:
Produkcji sprzedanej przemysłu tj. górnictwa, przetwórstwa
przemysłowego
Wytwarzania i zaopatrywania w energiÄ™ elektrycznÄ…, gaz, wodÄ™
Produkcji budowlano-montażowej
Produkcji budowlano-montażowej
Usług transportu, gospodarki magazynowej i łączności
© Copyright by Jacek Strojny
13
Inflacja kosztowa typu push
Inflacja kosztowa  wzrost cen wynika z aktywności związków
zawodowych w zakresie podnoszenia płac, działalności monopoli, a
także wzrostu cen surowców
Inflacja kosztowa może mieć postać:
Stagflacji  czyli taka sytuacji w gospodarce, w której wysokiej inflacji
towarzyszy wysokie bezrobocie, a zatem o stagflacji mówimy wtedy
kiedy mamy do czynienia ze stagnacjÄ… gospodarki
Slumpflacji  recesja gospodarcza połączona z inflacją, którym
Slumpflacji  recesja gospodarcza połączona z inflacją, którym
towarzyszą długie okresy znacznego bezrobocia pracy i kapitału
Wzrost cen produktów może być następstwem:
Wymuszania wzrostu płac nominalnych przez związki zawodowe
Istnienie monopolu
Wyczerpywanie się złóż surowców
Wzrost obciążeń podatkowych
Czynniki polityczne
© Copyright by Jacek Strojny
14
Inflacja płacowa (wage-push) oraz wpływ cen
administrowanych
Związki zawodowe to grupa społeczna, która poprzez nacisk na
rząd wymusza politykę płacową niezależną od sytuacji na rynku
pracy. Oznacza to przede wszystkim, że:
W okresach bezrobocia wynagrodzenia są sztywne w dół
Wzrost popytu na pracę potęguje żądania płacowe pracowników
Korporacje międzynarodowe realizują politykę planowanej
długofalowej stopy zysku, co wymusza stopniowe podnoszenie cen
ze względu na:
ze względu na:
Ekspansję inwestycyjną, która wymaga sfinansowania
Osłabienie koniunktury, która zagraża planowanym stopom zwrotu
Rosnące ceny czynników wytwórczych
© Copyright by Jacek Strojny
15
Inflacja popytowa typu pull
Inflacja popytowa  inaczej ciÄ…gniona przez popyt  powstaje gdy
zagregowany popyt na dobra i usługi przekracza zagregowaną
podaż przy danym poziomie cen (w warunkach pełnego
wykorzystania zasobów czynników wytwórczych w gospodarce);
Nadmierny popyt może być następstwem:
Zbyt szybko rosnących wydatków rządowych, które budżet państwa
finansuje za pomocą deficytu budżetowego (odpowiedzialność rządu)
Zbyt szybkiego przyrostu ilości pieniędzy w obiegu spowodowanego
zmniejszeniem obciążeń podatkowych lub obniżeniem oprocentowania
zmniejszeniem obciążeń podatkowych lub obniżeniem oprocentowania
kredytów i wkładów depozytowych (odpowiedzialność banku
centralnego)
© Copyright by Jacek Strojny
16
Popyt globalny a inflacja w ujęciu Keynesa
250
200
Ymax
150
C
100
50
0
0 50 100 150 200 250
Realny dochód narodowy (Y)
Opis wykresu:
Y  Realny dochód narodowy
Ymax  Maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej
C  Przeciętny poziom cen w gospodarce narodowej
y
ródło: M. Nasiłowski, System rynkowy, Key Text, Warszawa
1998, s. 294.
© Copyright by Jacek Strojny
17
Przeci
Przeci
Ä™
tny poziom cen (
C
)
Podaż pieniądza a inflacja w ujęciu
monetarystycznym
Realna podaż pieniądza i realny popyt na pieniądz według
równania I. Fishera:
M/P=Y/Vm
M/P  Realna podaż pieniądza
Y/Vm  Realny popyt na pieniÄ…dz  L(Y;r)
M  Ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym
Vm  Szybkość obiegu pieniądza  ile razy dana jednostka pieniężna została użyta w danym
okresie do zawierania transakcji
P  Przeciętny poziom cen produktów i usług
P  Przeciętny poziom cen produktów i usług
Y  Poziom produkcji krajowej
Założenia monetarystów polityki pieniężnej:
Jeśli tempo inflacji ustabilizuje się na niskim poziomie, to szybkość
obiegu pieniądza będzie stała (V=constans), w takiej sytuacji realna
podaż pieniądza powinna rosnąć w tempie odpowiadającym zmianom
popytu wynikajÄ…cego ze wzrostu realnego dochodu narodowego
Przyczyną inflacji jest błędna polityka pieniężna państwa
© Copyright by Jacek Strojny
18
Stopa inflacji a stopa procentowa  hipoteza
I. Fishera
Według hipotezy I. Fishera wzrost inflacji o 1% towarzyszy wzrost
stopy procentowej o ok. 1%.
Związek z hipotezy Fishera wynika z konieczności utrzymywania
realnej stopy procentowej na niezmienionym poziomie,
zapewniającym stan równowagi
rr=rn-CPI
rr  Realna stopa procentowa
rn  Nominalna stopa procentowa
CPI  Wskaz
nik inflacji bazowej
Miarą kosztu utrzymywania pieniądza w gotówce jest jednak
nominalna stopa procentowa. Powoduje to, że w miarę wzrostu
wskaz
nika inflacji następuje wzrost tego kosztu, a w związku z tym
również zjawisko ucieczki od pieniądza.
© Copyright by Jacek Strojny
19
Rola banku centralnego w przeciwdziałaniu inflacji
Podstawowym zadaniem banku centralnego jest dostosowywanie
tempa wzrostu ilości pieniądza do potrzeb gospodarki.
Na kreowanie ilości pieniądza wpływa m.in.:
Aktywność banków komercyjnych w zakresie polityki kreowania
pieniądza. Bank centralny dysponuje instrumentami oddziaływania na
rynek pieniÄ…dza w tym zakresie
Styl polityki budżetowej rządu (wysokość deficytu budżetowego). O
relacji między bankiem centralnym a rządem decydują rozwiązania
relacji między bankiem centralnym a rządem decydują rozwiązania
konstytucyjne i poziom niezależności banku centralnego
© Copyright by Jacek Strojny
20
Inflacja a stopy procentowe na rynku
międzybankowym
9
8
7
6
5
4
3
2
1
1
0
01.2005 01.2006 01.2007 01.2008 01.2009
Czas
Stopa depozytowa Stopa kredytu lombardowego CPI
Opis wykresu:
Stopa kredytu lombardowego
WIBOR 1Y
WIBID 1Y
CPI r/r
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie: NBP.
© Copyright by Jacek Strojny
21
Stopy procentowe w %
Rola rządu w przeciwdziałaniu inflacji
Finansowanie deficytu budżetowego z emisji obligacji powoduje
stopniowy wzrost płatności wynikających z tytułu oprocentowania
już zaciągniętego długu. Zmusza to do dalszego zwiększania emisji
obligacji, co z kolei powoduje, że:
Nowe emisje w coraz większym stopniu przeznaczane są na
finansowanie dotychczasowych
Rząd zmuszony jest oferować bardziej atrakcyjne stopy
oprocentowania, aby skłonić do ich zakupu
oprocentowania, aby skłonić do ich zakupu
W długim okresie finansowanie deficytu budżetowego za pomocą
emisji obligacji może zmusić rząd do drukowania pieniędzy
Przeciwdziałając temu rząd może ograniczyć deficyt, dokonując
drastycznych cięć w wydatkach publicznych. Jest to działanie
antyinflacyjne, ale skutkuje wzrostem bezrobocia.
© Copyright by Jacek Strojny
22
Uwarunkowania polityki antyinflacyjnej  inflacja a
bezrobocie
Według badań A.W. Philipsa wysokiej stopie bezrobocia towarzyszy
niska stopa inflacji oraz odwrotnie  niskiej stopie inflacji towarzyszy
wysoka stopa bezrobocia  zależność tą obrazuje krzywa Philipsa.
Zjawisko wymienności  w polityce makroekonomicznej można
wybierać między bezrobociem a inflacją  polityka przeciwdziałająca
jednemu zjawisku powoduje nasilenie drugiego
Według monetarystów zjawisko wymienności nie
występuje, gdyż tzw. bezrobocie naturalne jest niezależne od
występuje, gdyż tzw. bezrobocie naturalne jest niezależne od
inflacji. Spadek bezrobocia poniżej poziomu naturalnego wzmaga
żądania płacowe, zaś wzrost bezrobocia powoduje akceptację płac
niższych  gospodarka wraca więc do stanu równowagi
W długim okresie nie istnieje odwrotna zależność między
bezrobociem a inflacją. W krótkim okresie występuje przejściowa
relacja, w sytuacji gdy gospodarka dostosowuje się do zakłóceń
popytu globalnego
© Copyright by Jacek Strojny
23
Krzywa A.W. Philipsa w ujęciu keynesistów
i monetarystów
16
16
14
Krzywa Philipsa A
14
KKP1
12
R0
12
10
B
10
KKP2
8
6
8
R1
4
6 C
2
4
4
0
2
-2
DKP
-4
0
0 5 10 15 20 25
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Stopa bezrobocia w %
Stopa bezrobocia w %
Opis wykresu:
R0 ;R1  Punkty równowagi  nominalna podaż pieniądza, ceny i płace nominalne rosną w tym samym
tempie: R0  CPI=11,2%; R1  CPI=8,2%
KKP1; KKP2  Krótkookresowe krzywa Philipsa dla stanów równowagi odpowiednio: R0 i R1
DKP  DÅ‚ugookresowa krzywa Philipsa
A i B  Efekty zmiany popytu globalnego: A  wzrost popytu; B  ograniczenie popytu
C  Akceptacja przez społeczeństwo dążeń rządu do obniżenia inflacji (zmiana oczekiwań inflacyjnych)
y
ródło: M. Nasiłowski, System rynkowy, Key Text, Warszawa
1998, s. 300.
© Copyright by Jacek Strojny
24
Stopa
inflacji
w %
Stopa inflacji w %
Zależność inflacji bazowej i stopy bezrobocia
w Polsce
4,5
60
4,0
KZI/B1
KZI/B2
50
3,5
3,0
40
2,5
30
2,0
T1
1,5 20
1,0
10
0,5
0,0 0
0 5 10 15 20 25 5 10 15 20 25
Stopa bezrobocia w % Stopa bezrobocia w %
Opis wykresu:
KZI/B1  Krzywa zależności inflacji i bezrobocia dla lat 2005-2007
T1  Linia trendu dla lat 2005-2007; wartość współczynnika korelacji R-Pearsona dla badanego okresu jest
słabo-ujemna (-0,22), ale nieistotna statystycznie
KZI/B2  Krzywa zależności inflacji i bezrobocia dla lat 1992-2007
T2  Linia trendu dla lat 1992-2007; wartość współczynnika korelacji R-Pearsona dla badanego okresu jest
wynosi: -0,345 i jest istotna statystycznie
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie: GUS i NBP.
© Copyright by Jacek Strojny
25
Inflacja bazowa w %
Inflacja bazowa w %