KULTURA-ma charakter wyuczony, musimy się jej nauczyć (nie rodzimy się z tym); materialny i niematerialny dorobek ludzkości , tworzony na przełomie dziejów, przekazywana pokoleniom.

KULTURA- podstawowa kategoria analityczno-teoretyczna- I definicja Edwarda Tylora:

„Kultura, względnie cywilizacja, wzięta w najszerszym sensie etnograficznym jest złożoną

całością, zawierającą wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje oraz wszystkie

inne zdolności i przyzwyczajenia nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa”

Kultura w ujęciu:

• ATRYBUTYWNYM- postawa zakładająca, że to człowiek zawsze tworzy kulturę; ludzie w grupie, ich liczebność świadczy o rozszerzaniu kultury. Kultura jako narzędzie przystosowania do środowiska.

• DYSTRYBUTYWNYM-rozumiana jako zbiór cech i zjawisk występujących w danej społeczności; odmienność kulturowa- każda społeczność ma swoją kulturę.

Kultura w ujęciu:

• ESENCJALISTYCZNYM- każda kultura ma swój rdzeń, esencję, zbiór wartości do których trzeba było dotrzeć.

• IDEACYJNYM- Kultura opiera się na komunikacji, a więc wspólnych symbolach-wartości, normy (kładzie na te symbole nacisk).

EWOLUCJONIZM:

• teza o jedności natury ludzkiej- niezależnie od stopnia skomplikowania danego społeczeństwa zakładamy, że natura ludzka jest taka sama, wszyscy jesteśmy tacy sami.

• Uniwersalizm rozwoju kultury-wszystkie społeczeństwa kultury na świecie przechodzą te same stadia rozwoju.

• Genetyczna ciągłość rozwoju- stadia przychodzą zawsze jedno po drugim

• Rozwój jednokierunkowy- idea postępu- stałą cechą rozwoju jest zmiana społeczna, która biegnie ku postępowi.

• Proces rozwoju: od form prostszych do złożonych

• Studia rozwojowe-uniwersalne

• Cel badań: odkrycie genezy zjawisk kulturowych

• Procedura badawcza- metoda porównawcza

• Główna kategoria- przeżytki kulturowe

NEOEWOLUCJONIZM:

• Nurt w antropologii amerykańskiej- lata 40 i 50 XX w., jego przedstawicele:

• Leslie A. White- „prawo white’a”- jednotorowy model ewolucji

• Julian Steward- ewolucja wielotorowa, koncepcja rdzenia kultury

• Marshall Sahlins- ewolucja konkretna- dotyczy konkretnych społeczności żyjących w określonym czasie; ewolucja ogólna- dotyczy ludzkości

FUNKCJONALIZM

• Wewnętrzne zróżnicowanie kierunku

• 1922- początek; początek B. Malinowskiego, R.Browna

• Orientacja socjologiczna- wpływ E. Durkheima

• Odrzucenie ewolucjonizmu- badanie istniejących instytucji/ struktury społecznej, a nie rekonstrukcja ich historii.

• Konkretne badania społeczności (terenowe)

• Naturalizm- antropologia jako nauka przyrodnicza poszukująca praw funkcjonowania społeczeństwa jako całości

• Organicyzm- każda kultura jako funkcjonalnie powiązany system

• Kanony racjonalności wyznacza nasza kultura- B. Malinowski

PSYCHOKULTURALIZM

• Stworzyli go uczniowie Boasa

• Podejście kultury i osobowości

• Łączy dwie odmienne perspektywy-kulturę i jednotkę

• 2 główne uczennice Boasa:

• RUTH BENEDICT

• Badała kulturę Indian

• Była zwolenniczką łączenia kultury i osobowości

• „wzory kultury”- jej książka, która stała się biblią konfiguracjonizmu.

• Analizując 3 różne kultury stworzyła metaforę „łuku”- aparat mowy może wydawać różne dźwięki, okrzyki, sylaby. Ludzie i kultura wybierają jednak tylko niektóre z nich tworząc słowa. Każda kultura wybiera tylko niektóre symbole, wybiera sobie łuk, na bazie którego tworzą się podstawowe zasady.

• MARGARET MEAD

• Wyznaczył jej pole badawcze- problemy wychowawcze w ogólnym znaczeniu.

• Cel główny jej badań: czy na świecie, wszyscy nastolatkowie przechodzą bunt młodzieńczy-czy jest to cecha biologiczna, czy na całym świecie objawia się on tak gwałtownie jak w Ameryce. Za obiekt swoich badań wybrała lud Samoa.

• Jej badania trwały 9 miesięcy- odkryła że wśród tego ludu nie ma buntu młodzieńczego. Dzieci biorą udział w codziennym życiu- wszystko widzą- śmierć, narodziny itp.,; od najmłodszych lat wprowadza się je w role społeczne

• W Ameryce dzieci są odizolowane od normalnej codzienności- nie mogą widzieć śmierci, wmawia się im że dzieci przynosi bocian itp.

• Mead dowiodła, że takie odsuwanie młodzieży (która widzi że to co uczą ich w szkole wygląda inaczej od rzeczywistości) od problemów, jest przyczyną buntu młodzieńczego- bo nie dali im się nauczyć, przyzwyczaić, dzieci czują się odepchnięte i odizolowane.

• Zarówno badania Mead jak i Benedict pokazują, że kultura w jakiej żyjemy kształtuje naszą osobowość.

STRUKTURALIZM

• Teoria - Stworzona na gruncie antropologii francuskiej

• Zainteresowanie językoznawstwem (R. Jakobson i F. de Saussure)

• Twórca- CLAUDE LEVI STRAUSS- „papież strukturalizm”

• Uczeń E. Durkheima i M. Maussa

• Zainteresowany działaniem ludzkiego umysłu

• Główne obszary badań:

• Systemy pokrewieństwa

• Teorie mitu

• Prowadził nieklasyczne badania Indian Ameryki Południowej (Brazylia)

• W trakcie wyprawy starał się opisać jak największa liczbę plemion które zaobserwował

• Napisał książkę- „Smutek tropików”

• II wojna światowa- emigruje do świata, zostaje tam zauważony w środowiskach akademickich. Zaistniał, ale nie czuł się tam dobrze- ’47-powrót do Francji.

• Strukturalizm Levi-Strauusa nie ma nic wspólnego ze strukturami społecznymi

• Zapożyczył idee między spółgłoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi od Jakobsona.

• Pod pozornie różnorodnością symboli, mitów, obyczajów różnych kultur kryją się struktury, które wynikają z fizjologii naszego umysłu, przez które ludzie konceptualizują świat (my-oni; światło-ciemność)

EWOLUCJA CZŁOWIEKA:

Kluczowe elementy w ewolucji człowieka (zdaniem paleoantropologów):

• naziemny tryb życia

• dwunożność (postawa wyprostowana)

• ENCEFALIZACJA- wzrost wielkości mózgu w stosunku do reszty ciała

• Kultura

WSPÓŁCZESNE SSAKI NACZELNE- 4 grupy:

• Małpiatki

• Małpy nowego świata (szerokonose)

• Małpy zwierzokształtne Starego Świata

• Całokształtne czyli małpy człekokształtne i ludzie.

Najbardziej spokrewnione z człowiekiem: szympans- goryl- orangutan

EWOLUCJA CZŁOWIEKA- 4 NOWOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE:

• Chód w postawie wyprostowanej- lepsze możliwości lokomocji

• Zmniejszenie zębów przednich i powiększenie zębów policzkowych- by móc konsumować więcej pożywienia o większej zawartości energetycznej

• Rozwój kultury materialnej- np. pojawiły się pierwsze bardzo proste narzędzia- patyki, kamienie itp.

• Znaczący rozwój wielkości mózgu

Najwcześniejsze człowiekowate:

• Gatunek AUSTRALOPITHECUS:

• LUCY- pewne cechy małp i człowieka, żyła 3mln lat temu w Afryce

• Podejrzewa się że poruszali się (na niedalekie odległości) na dwóch nogach.

• Wczesny HOMO-2 mln lat temu:

• Habililis

• Erectus

• Ergaster

• Rudolfensis

• Neanderthalensis

6 mln lat temu- oddzielenie od człekokształtnych małp afrykańskich

4mln lat temu- wczesne małpiokształtne formy przedludzkie- australopitek- dwunożność

2 mln lat temu- wczesny homo- narzędzia kamienne, początki powiększania mózgu

HOMO ERECTUS

• Człowiek wyprostowany

• 850-1000 cm3 objętość mózgu

• Żył od 1 mln-200tys lat temu

• Zmienia się miednica, budowa kręgosłupa, kolana- mogło się już blokować w pionie.

• Potrafił wytwarzać ogień- duże znaczenie dla rozwoju człowieka

HOMO HABILIS

• To określenie homo posługującego się prymitywnymi narzędziami

• 600-800 cm3 objętość mózgu

• 120-125 cm wzrostu

• Żył ok. 2.5-1.8 mln lat temu

• Podobny do małpy człekokształtnej

• Bardzo mocno wysunięta przednia część czaszki

Porównanie szkieletu Australopiteka i Homo erectusa:

AUSTRALOPITEK: HOMO ERECTUS:

Szeroka klatka - wąska klatka

Długie palce - krótkie palce

Szeroka miednica - wąska miednica

Wysoko podniesione barki - barki opuszczone w dół

Długa część przednia czaszki - przednia część czaszki cofnięta

HOMO NEANDERTHALENSIS:

• Szczątki odkryli robotnicy w Niemczech w 1856 roku w Dolinie Neandertal w Niemczech.

• Zamieszkiwał część Europy, Azji i bliski Wschód w okresie 250-30 tys. lat temu

• Masa ciała:  65 kg- 170cm. - mężczyzna

 50 kg-160cm.- kobieta

• Średnia pojemność mózgu- 1450cm3

• Gatunek bardzo ewolucyjnie zaawansowany

• Bliski człowiekowi współczesnemu

• Z Neandertalczykiem związana jest kultura mustierska

• Silne umięśniony- żeby przetrwać w trudnych warunkach

• Żyli w małych wędrownych grupach

• Zimno i mróz- a więc konstruowali sobie ubrania do okrywania ciała

• Kości z zabitych zwierząt wykorzystywali do wyrabiania narzędzi i ozdób- związek z kulturą mustierską

• Zajmowali się zbieractwem i łowiectwem

• Celowe pochówki zmarłych- wyraz wyższych uczuć społecznych, początki wiary z życie pozagrobowe, zaczątki religii.

Rozpowszechnienie się Homo Sapiens:

AfrykaBliski Wschód Wschód  z Homo Erectusa- głównie rozwój czaszki mózgowej

Zachód Europa (spotkanie z Neandertalczykiem- wyeliminowali ich- lepsze narzędzia, siła przebicia) wschód Chiny Płw. Indyjski Australia Alaska Ameryka Północna

HOMO SAPIENS SAPIENS:

• Homo ergaster Erectus Sapiens

• Pojawił się w Afryce ok. 150 tys. Lat temu

• Hipoteza Ewy mitochondrialnej- jako pierwsza przemiana

• Przeciwstawny kciuk- służący bardziej do manipulacji niż do lokomocji

GÓRNY PALEOLIT

Najwcześniejszą fazą w dziejach kultury ludzkiej była kultura górnego paleolitu, przypadająca na okres 40-10 tys. lat temu. Za jej początek uznaje się powstanie współczesnej formy człowieka czyli podgatunku homo sapiens sapiens. Jej schyłek przypada na koniec epoki lodowcowej.

W okresie tym przypada erupcja różnorodności kulturowych- pojawiło się bardzo wiele kultur lokalnych.

Ludzie górnego paleolitu:

KROMANIOŃCZYK:

W 1868r. w Akwitanii (Francja) odkryto stanowisko kultury oryniackiej. W grobowcu odkryto szczątki ciężarnej kobiety (płód) i 3 mężczyzn, w tym starca. Określa się ich jako ludzi kromaniońskich, od nazwy schroniska skalnego Cro Magnon.

• Wzrost- 180 cm.

• Objętość mózgu- ok. 160cm3

• Wydłużona szczęka i żuchwa

• Silnie zaznaczona broda

KULTURA GÓRNEGO PALEOLITU:

• Typ gospodarki: zbieractwo i myślistwo

• Polowali na wielką faunę plejstoceńską

• Różnorodność typów broni łowieckiej

• Różnorodność materiałów i surowców z których wyrabiali broń (wcześniej używano tylko kamienia do wytwarzania broni, teraz zaczęto również stosować róg, drewno kość)

• Pojawia się wiele kultur

• Celowe pochówki, wyposażanie grobów (groby znajdowały się niedaleko obozowisk; rozwój uczuć rodzinnych, wyobrażeń, zaczątki wiary w wieczne życie)

• Rozwija się sztuka codziennego użytku- bransoletki, pierścionki, bogato zdobiono bronie.

• Okres największego rozwoju górnego paleolitu przypada na klimat chłodny- ludność musiała nabyć umiejętności tworzenia dla siebie ubrań i domów- zaczęli tworzyć skupiska.

• Malarstwo naskalne –( np. malowidła w Lascaux)- malowano głównie zwierzęta łowne- mamuty, jelenie itp. Ludzi malowali bardzo rzadko- jeżeli już to bardzo schematycznie, podkreślając jedynie niektóre najcenniejsze ich zdaniem elementy.

REWOLUCJA NEOLITYCZNA

• Ciąg przeobrażeń, trwających kilka tysiącleci. Początek ok. 12 tys. lat temu; Bliski Wchód

• Przejście od myślistwa i zbieractwa na rolnictwo i hodowlę- najczęściej w dolinach rzecznych

• Osiadły tryb życia

• Powstanie i rozwój pierwszych miast

Pierwszy etap uprawy roślin- przypadkowo rozrzucane ziarna, niedaleko obozowiska, następnym etapem było wypalanie dużych obszarów- by dzięki temu użyźnić glebę. Następnie stosowano kopielnictwo- zaostrzonym kijem poruszano ziemie, ale tylko ziemie lekką tzn. w dorzeczach. W późniejszym czasie został wynaleziony płóg dzięki czemu praca stała się znacznie bardziej efektowna- gospodarka sprzężajna.

• Osiadły tryb życia- można było od tej pory gromadzić i przechowywać swój dobytek. Wypalano gliniane naczynia- do przechowywania żywności (wcześniej też je wytwarzano, ale przy koczowniczym trybie życia nie były one pożyteczne, gdyż się tłukły)

• Rozwijały się tkactwo i metalurgia

• wzrost liczebności populacji- zwiększają się relacje społeczne, dzięki możliwością gromadzenia majątku, pojawia się własny dobytek- możliwości wymiany- miejsce kontaktów międzyludzkich

• posiadanie własnego dobytku wiąże się również ze wzrostem statusu społecznego- zaczyna się ujawniać hierarchia i struktura społeczna- konieczność pojawienia się władzy i administracji- do ściągania podatków.

• Najwcześniejsze osady powstały 7tys lat temu- Darmo i Jerycho – dolina Eufratu i Tygrysu

ANTROPOLOGICZNA KONCEPCJA JĘZYKA

”Słowa i rzeczy pozostają ze sobą w związku arbitralnym, a nie naturalnym”

• Słowa mają charakter umowny. Nazwy mają charakter arbitralny, zostały stworzone przez człowieka.

• Słowa, pojęcia- nie ma między nimi wyraźnych granic. Elastyczność językowa-płynność granic

Według opowieści biblijnej, ludzie mówili jednym językiem, wyuczonym w Raju. Wszyscy się doskonale porozumiewali. Pewnego dnia władca miasta Babilon, król Nimrod, postanowił wybudować wieżę tak wysoką, że dosięgneła by ona nieba. A ponieważ Bóg nie zamierzał pozwolić, by ludzie zapukali do jego Królestwa, pomieszał ich języki. I nagle robotnik nie mógł się porozumieć z majstrem, majster z architektem i wieża pozostała niedokończona. Przerażeni ludzie zebrali się grupkami mówiącymi podobnymi językami i rozpierzchli się po świecie.

CECHY DEFINICYJNE JĘZYKA:

• Dwustopniowość (poziom fonologiczny i gramatyczny)

• Arbitralność (umowność języka)

• Produktywność (tworzenie nowych wyrazów)

• Nieciągłość

• Semiotyczność

• Dwuznaczność

„Język wskazuje nam jak gdyby ‘zauważ to’, ‘zawsze uważaj to za odmienne od tamtego’, ‘takie, a takie rzezy należą do jednej grupy’. Ponieważ ludzie od dzieciństwa zaprawiani są do reagowania w ten sposób, uważają takie rozróżnienia za nieunikniony element życia. Każdy język wywiera wpływ na to, co posługujący się nim ludzie widzą, co czują, jak myślą i o czym mogą mówić”

- Clyde Klukhohn

ANTROPOLOGICZNA KONCEPCJA JĘZYKA

EDWARD SAPIR

• Definicja kultury

• Związki między językiem a kulturą

• Język: ‘symboliczny przewodnik po kulturze’

• Badania językoznawcze i języków indiańskich

• Twórca formalnej lingwistyki deskryptywnej i metody dystrybucyjnej

• Język jako narzędzie komunikacji i ekspresji

Funkcje jakie pełni język w danej grupie: (według Sapira)

• Komunikacyjne

• Konsoliduje grupę społeczną

• Czynniki socjalizacji

• Wiążę jednostki z kulturą

• Główny czynnik rozwoju indywidualnego

„Światy, w których żyją różne społeczeństwa są odrębnymi światami”

• Sapir uważał, że nie istnieje 1 świat, gdzie ludzie mówią wieloma językami. Uważał, że to są zupełnie inne światy.

BENJAMIN LEE WHORF

• Uczeń Sapira

• Badanie porównawcze języka Indian Hopi i języków europejskich (odmienność kategorii czasu i przestrzeni)

• Struktura języka ukierunkowuje ludzkie doświadczanie świata, myślenie, a także działanie

• Mocna wersja hipotezy Sapira- Whorfa- jeśli 2 języki różnią się od siebie w zasadniczy sposób, nie możliwe jest porozumienie się członków danej kultury.

MIT:

• XIX wieczno antropolodzy traktowali mit jako przejaw niższego poziomu umysłowości charakterystycznego dla ludów pierwotnych

• Współcześni antropolodzy uznają obecność mitu we współczesnych społeczeństwach- Mircea Eliade, Roland Barth.

• Emil Durkheim- podzielił świat na 2 strefy: sacrum i profanum (przestrzeń świecka)

• M. Eliade- opowieść o tym co działo się przed historią

Rytuał- w miarę upływu czasu degraduję się i degraduje mity. Odtworzenie historii która opowiadana jest mitycznie.

• R. Barth- mit, sposób myślenia stereotypami; uzasadnia się to co nieuzasadnione.

FUNKCJONALNA KONCEPCJA MITU B. MALINOWSKIEGO:

Prawdziwość lub fałszywość mitu jest nieistotna, ważne jest to jak mit działa w danej społeczności, jak wpływa na ludzkie działania.

• Mythologiques- „logika mitu”

Claude’a Levi Straussa- analizował mity (uważał, że należy badać nie pojedyncze mity, a całe mitologie)

• Koncepcja monomitu Josepha Campell

Monomit- uniwersalny wzór, leżący u podstaw heroicznych historii tworzonych we wszystkich kulturach. Monomitem jest np. podróż bohatera.

MIT CZY RYTUAŁ?

Spór pomiędzy intelektualistami, a symbolistami- dla intelektualistów religia jest sposobem wyjaśniania wszechświata, dla symbolistów jest ona językiem symbolicznym, w którym wygłasza się twierdzenia na temat porządku społecznego.

WIELOŚĆ DEFINICJI RYTUAŁU:

3 szersze perspektywy teoretyczne badanie rytuału:

• Rytuał- jako wyraz paradygmatycznych wartości śmierci i odradzania się

• Rytuał- jako mechanizm wciągający jednostkę do społeczności i ustanawiający społeczną całość.

• Rytuał- jako proces społecznej transformacji służący ucieleśnianiu symbolicznych wartości, definiowaniu natury rzeczy czy też walki o kontrolowanie znaków.

RYTUAŁY PRZEJŚCIA ARNOLDA VAN GENNEPA:

• Uniwersalny, strukturyzujący element występujący w ludzkich społeczeństwach. Obejmuje święta związane z porami roku, rytuały terytorialne, ofiary, pielgrzymki i ogólnie każde zachowanie, religijne czy świeckie, które przejawia ten sam, podstawowy potrójny wzór oddzielenia okresu przejściowego, integracji.

• Rytuał przejścia składa się z 3 faz:

• Preliminalna- przygotowanie do ważnego wydarzenia

• Liminalna- okres przejściowy

• Postliminalna- rytuał mający na celu przywrócenia odmienionej jednostki do społeczeństwa

PRZEMOC RYTUALNA

• Freud i kompleks Edypa

• „kozioł ofiarny” Rene Girarda- uważał, że w rytuale zawsze przejawia się przemoc. Społeczeństwo wybiera na ofiarę jednostkę, której wyłonienie nie naruszyłoby stabilizacji całej grupy

MAGIA I RELIGIA, ANTROPOLOGICZNE DEFINICJE MAGII:

w ujęciu ewolucjonistów:

• Edward B. Tylor- animizm –wiara w powszechne uduchowienie natury; magia jako błąd w myśleniu człowieka; ewolucja religijna: od animizmu (jako pierwszej formy religii) po monoteizm.

• James Frazer- schemat ewolucyjny: magia- religia-nauka

Magia skażona jest logicznym błędem w myśleniu, ale jest poprzedniczką nauki (w odróżnieniu od Religi); magia teoretyczna (to co układa czarownik) oraz magia praktyczna (zastosowanie tego w praktyce)

DURKHEIM I SZKOŁA DURKHEIMOWSKA:

• Kategorie sacrum i profanum

• Totemizm jako najpierwotniejsza forma wydarzeń religijnych (australijscy Aborygeni)

• Religia jako symboliczna afirmacja społeczeństwa

TOTEMIZM:

• Przyjmowanie zwierzęcia jako totem- oznacza to, że plemię to pochodzi od tego zwierzęcia (np. Papuga Bororo- lud Bororo)

• Możliwość uporządkowania i klasyfikowania świata

LUCIEN LEVY BRUHL:

• Mentalność jednostki jest determinowana przez zbiorowe wyobrażenia społeczeństwa, natomiast te ostatnie przez określony typ struktury społeczeństwa

• Wyróżnił 2 typy myślenia:

• Prelogiczny- społeczeństwa pierwotne

• Logiczny- społeczeństwa nowoczesne

• Wyróżnił prawo partycypacji- pewne przedmioty ludzie, sytuacje powiązane są ze sobą w mistyczny sposób

RODZINA

Uniwersalność instytucji rodziny

2 główne typy rodzin:

• Rodzina mała- nuklearna, pierwiastkowa (rodzice i dzieci)

• Rodzina duża- wielopokoleniowa, rozgałęziona (dziadkowie, ciotki i wujowie z małżonkami, kuzynostwo itp.)

MAŁŻEŃSTWO

• Związek między kobietą i mężczyzną

• Małżeństwo- jako stosunek wymiany- koncepcja wymiany małżeńskiej Levi- Strauss’a (wymiana ta zachodzi na zasadzie atomu pokrewieństwa- połączeniu dwóch rodzin, pomiędzy małżonkami, a bratem siostry)

ZRÓŻNICOWANIE FORM MAŁŻEŃSTWA

• Monogamia

• Poligamia

• Poliandria- żona i kilku mężów (tylko jedna grupa zamieszkująca Tybet)

• Poligynia- mąż i kilka żon

MIEJSCE ZAMIESZKANIA MAŁŻONKÓW PO ŚLUBIE

• Patrylokalizm- małżeństwo mieszka z rodziną męża

• Matrylokalizm- małżeństwo mieszka z rodziną żony

• Bilokalizm- raz z jedną raz z drugą rodziną

• Ambilokalizm- miejsce zamieszania nie jest określone

• Neolokalizm- po ślubie małżonkowie zamieszkują w nowym domostwie

Z KIM MOŻNA ZAWRZEĆ ZWIĄZEK MAŁŻEŃSKI

• Egzogamia- nakaz doboru współmałżonka poza swoją grupą

• Endogamia- nakaz wyboru małżonka wewnątrz swojej grupy

• Tabu kazirodztwa- wykluczenie bliskich krewnych

(przekonanie, że to mogłoby wywołać możliwość wad genetycznych; wyklucza się brania ślubu z adoptowanymi dziećmi)

MAŁŻEŃSTWO PREFERENCYJNE I NAKAZOWE

• PREFERENCYJNE- nie musimy, ale powinniśmy zawrzeć związek małżeński z określonymi osobami; małżeństwa z pokrewnymi osobami tzn. moje dzieci powinny wyjść za mąż/ ożenić się z dziećmi mojego rodzeństwa

• NAKAZOWE- kiedy nam każą zawrzeć związek małżeński z konkretną osobą. (2typy):

• LEWIRAT- wdowa wychodzi za mąż za brata męża

• SORORAT- mąż poślubia siostrę zmarłej żony

MACIERZYŃSTWO I OJCOSTWO

Macierzyństwo i ojcostwo są społecznie sankcjonowane i ustalane; decydują o przynależności dzieci do klanu, rodu

2 TYPY DZIEDZICZENIA

• PATRYLINEAŻ- wszystkie cenne przywileje dziedziczy się w linii męskiej

• MATRYLINEAŻ- tu główną rolę odgrywają mamy; dziedziczy się po matce (najbliższym męskim krewnym jest wtedy brat matki)
  
  

• STOSUNKI WZAJEMNEGO UNIKANIA- dotyczy to sytuacji, gdy małżonkowie mieszkają u któreś rodziny. Relacje między żoną i teściem bądź teściową i zięciem są pełne niechęci, wrogości, nie mogą ze sobą rozmawiać (wszystko po to, aby uniknąć ewentualnych kontaktów seksualnych)

ETNICZNOŚĆ

UNIWERSALNOŚĆ KATEGORII SWÓJ-OBCY

• Podstawowe cecha funkcjonowania naszego umysłu- podział na 2 kategorie: na swoich i obcych

• Uważa się, że problem etniczności dotykał jedynie ludów pierwotnych i ludów kolonialnych problem peryferii. Niemcy, Wielka Brytania, Francja- centrum nowoczesnego świata, ich te problemy nie dotykały. Dopiero gdy ludy kolonialne zaczęły do tych państw emigrować, stały się częścią składową nowoczesnych państw.

SWOJSKOŚĆ- przedmioty np. dom, przestrzeń dobrze znana, może dotyczyć również środowiska, kraj lat dziecinnych.

OBCOŚĆ- osoba, której nie rozumiemy, przedstawiciel innej rasy, ale i Polacy, którzy nie są swojakami, inne pokolenie itp. obcość nie musi łączyć się z etnicznością.

SPOSOBY DEFINIOWANIA I ODCZUWANIA SWOJSKOŚCI I OBCOŚCI:

• CONTINUUM- obcość i swojskość jest pewną ciągłością

• DYCHOTOMIA- polaryzacja świata na 2 kategorie

ETNICZNOŚĆ – ma stopniowalny charakter

• Jako grupa społeczna

• Jako identyfikacja etniczna

• Jako ruch społeczny

• Jako rodzaj więzi społecznej,

WIĘŹ I TOŻSAMOŚĆ ETNICZNA:

• Stanowisko pierwotnościowe- więź etniczna jest czymś pierwotnym i etnicznym. Tkwi głęboko w świadomości ludów.

• Stanowisko instrumentalistyczne- podkreśla, że tożsamość etniczna ujawnia się w sytuacjach politycznych- np. walka o władze

GRUPA ETNICZNA (definicja A. Smitha)

• Mit wspólnego pochodzenia

• Dzielenie tej samej historii

• Uczestnictwo w tej samej kulturze

• Związek ze wspólnym terytorium

• Poczucie wzajemnej solidarności

Etniczność, a sytuacja mniejszościowa- bezpośredni wpływ sytuacji mniejszościowej an utrzymanie się, a także intensyfikacja etniczności

Kulturowa dominacja i podporządkowanie. Grupa mniejszościowa, a większościowa

REAKCJE NA DYSKYRMINACJĘ:

• Postawa akceptacji sytuacji

• Postawa eskapistyczna- tworzenie ruchów, organizacji, które uwalniają od sytuacji tu i teraz

• Postawa buntu

Stosunki etniczne- pomiędzy asymilacją, a konfliktem etnicznym np. terroryzm

ASYMILACJA- proces zachodzący na 3 płaszczyznach:

• Strukturalnej- związek różnych pozycji

• Kulturowej- światopogląd, system wartości, obyczaje

• Osobowości- wartości kulturowe stają się wartościami osobowymi

MIGRACJE

Migracja jako fenomen historyczny i jednocześnie atrybut społeczeństwa

MIGRACJA- to względnie trwała zmiana miejsca pobytu jednostek i grup w ramach określonej przestrzeni.

IMIGRANCI- osoby napływające do danego kraju z zagranicy

EMIGRANCI- osoby opuszczające swój kraj

REPATRIANCI- osoby deportowane, uchodźcy, przesiedleńcy wracający do swojego kraju

TYPY MIGRACJI

• Stałe i czasowe (sezonowe- np. praca przy zbieraniu truskawek; okresowa; wahadłowa- codzienny dojazd do pracy przez granicę itp.)

• Dobrowolne (np. zła sytuacja ekonomiczna; migracje małżeństw) i przymusowe (przesiedlenia, wysiedlenia, deportacje, ucieczki itp.)

• Wewnętrzne (w ramach danego kraju) i zewnętrzne (poza granice kraju, w tym międzykontynentalne i kontynentalne)

• Legalne i nielegalne

• Migracje łańcuchowe- np. łączenie rodzin

Aby stać się emigrantem trzeba spędzić za granicą minimum rok.

4 MODELE MIGRACJI

• KLASYCZNY MODEL MIGRACJI-np. Stany Zjednoczone, Kanada Australia- a więc kraje określane mianem „kraje imigrantów”- nowym przybyszom gwarantowali obywatelstwo.

• KOLONIALNY MODEL MIGRACJI- np. Wielka Brytania, Francja- faworyzuje się w tych krajach imigrantów z byłych kolonii kosztem innych krajów.

• MODEL GASTARBEITERÓW- np. Niemcy, Belgia, Szwajcaria- zatrudniali do pracy- potrzebna była siła robocza, ale nie dawali obywatelstwa.

• IMIGRACJE NIELEGALNE

Wiele dawnych teorii migracji rozróżniało czynniki przyciągające i wypychające danego imigranta z kraju.

MOTYWY MIGRACJI

	„WYPYCHAJĄCE” CZYNNIKI	„CIĄGNĄCE” CZYNNIKI
EKONOMICZNE I SPOŁECZNE	Ubóstwo Bezrobocie Niskie płace Wysoki przyrost naturalny Brak podstawowej opieki medycznej Braki w systemie edukacji	Perspektywy wyższych zarobków Perspektywy poprawy standardu życia Rozwój osobisty lub zawodowy
POLITYCZNE	Konflikty, niebezpieczeństwo, przemoc Korupcje Łamanie praw człowieka	Poczucie bezpieczeństwa Wolność polityczna
SPOŁECZNE I KULTUROWE	Dyskryminacja wynikające ze względów etnicznych i religijnych	Łączenie rodzin Migracje do kraju przodków Brak zjawiska dyskryminacji.

Obecnie badacze migracji uznają je za bardziej złożone zjawisko, preferują systemowe ujęcie makro i mikro czynników.

4 TENDENCJE MIGRACJI GLOBALNEJ

(s. Castles i M. Miller)

• Nasilenie

• Zróżnicowanie- imigranci należą do różnych kategorii, podczas gdy dawniej przeważały określone formy imigracji np. zarobkowa lub uchodźcy

• Globalizacja- migracja jest zjawiskiem globalnym. Coraz więcej krajów jest zarazem źródłem i celem imigrantów

• Feminizacja- coraz więcej kobiet migruje. Dekolonizacja produkcji- najtańsza siła robocza w krajach Trzeciego Świata to głównie kobiety- bo nie oczekują dużych zarobków, są to osoby najmniej chronione prawie przez co łatwo je zwolnić.

Kulturowe aspekty migracji:

• Społeczno- ekonomiczne:

• BRAIN DRAIN- kraj opuszcza profesjonalna kadra, ludzie wykształcenidrenaż mózgów

• BRAIN WASTE- zjawisko niewykorzystania swoich zawodowych możliwości

EFEKTY MIGRACJI:

• Destabilizacja struktury ludności

• Zmniejszenie bezrobocia

• Transfery zarobków do krajów; do rodzin

• Problemy rodzinne i wychowawcze- rozbite rodziny, stały brak jednego z rodziców

• Problemy z asymilacją

• Migranci- problemy z zatrudnieniem; niższe płace, szybciej zwalniani

• Specyfika stacji mieszkaniowej-gorsze wyposażenie mieszkań, skupianie się imigrantów w określonych dzielnicach czy miastach

• Przestępstwa na tle rasowym/etnicznym.

Procesy, które kształtowały oblicze współczesnego świata:

• Migracje

• Kultura masowa

• Globalizacja

GLOBALIZACJA

• Pod koniec XX wieku idea społeczeństwa globalnego i procesów globalizacji zdominowały teorię socjologiczną

• Globalizacja jest także popularnym pojęciem w publicystyce i polityce

• Globalizacja bywa różnie definiowana; problem z ujęciem zjawiska odzwierciedla wielość definicji

„Globalizacja to zespół procesów, które tworzą jeden wielki świat” - definicja Robertsona

WYMIARY GLOBALIZACJI:

• Świat staje się jednym dzięki nowoczesnym technologiom komunikacyjnym np. Internet, telewizja, radio (masowe media). Świat staje się „globalną wioską” (M. McLuchan)

• Społeczności ludzkie stają się coraz bardziej powiązane rozbudowaną siecią zależności ekonomiczno-politycznych, finansowych, strategicznych, kulturalnych

• Pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych i kulturalnych o charakterze ponadnarodowym, oderwane od konkretnego kraju czy państwa- korporacje przemysłowe, banki, firmy handlowe- np. coca-cola, McDonald’s, ONZ, UE itp.

• Pojawiają się nowe kategorie społeczne osób, których proces i życie odrywają się od konkretnego miejsca- menadżerowie, finansiści, zawodowi sportowcy, artyści, personel lotniczy

• Efektem globalizacji jest uniformizacja świata oraz homogenizacja kultur.

• Wpływ masowych mediów na kształtowanie światopoglądu- „imperializm mediów”- np. 14 luty dzień św. Walentego

• Westernizacja- inaczej amerykanizacja -np. w kinach sprzedawane są bilety głównie na filmy produkcji amerykańskiej; czasami filmy mogą stać się firmami stają się oddzielnym przemysłem np. produkcja kubków, pościeli i innych akcesorii z bohaterami władców pierścieni itp. Dzięki filmom i serialom promuje się amerykański styl życia, przedstawiane jest szczęśliwe życie, wypełnione sukcesami i właśnie to jest dla ludzi atrakcyjne.

EFEKTY GLOBALIZACJI:

• Deterytorializacja kultur- etnokrajobrazy- żadna kultura nie zachowała w 100% swojej dziewiczości m.in. z powodu migracji kultury zostają przenoszone; mozaiki etniczne w państwach- ludzie mają problemy z tożsamością

• Hiperprzestrzenie- np. centra handlowe, lotniska, KFC, empik wszędzie serwują te same produkty, miejsca wyglądają wszędzie tak samo.

• Hiperrzeczywistość- pojęcie wprowadzone przez Jean’a Baudrillarda – takie miejsca to np. Disneyland- miejsca- „niby rzeczywistości” – odwzorowania pewnych rzeczywistości by je sprzedać

• Turyzm- chodzi o przemysł turystyczny- np. safari- inność sprzedaje się bardzo dobrze, ale musi być to inność z pocztówek, fotografii itp.; wieża Eiffla, Statua Wolności tworzy się gotowe, standardowe opakowanie atrakcji turystycznych, obcowanie z obcością w bezpieczny sposób.

• Nowe formy integracji- nowoplemiona i trybalizm Michela Maffesdi – tworzą się grupy ludzi, których łączą np. wspólne zainteresowania: formy wspólnot (np. fora internetowe) – łatwiej zrezygnować z uczestnictwa.

• Globalizacja nie zawsze oznacza homogenizację czasami wywołuje reakcję odwrotną- uznanie odmienności na poziomie racjonalnym i lokalnym za cenną wartość społeczną:

• Racjonalizmy i lokalizmy

• Folklor (autentyczna sztuka ludowa) a folkloryzm (artefakt kulturowy, nawiązuje do folkloru, jest pewnego rodzaju odtworzeniem folkloru np. zespół pieśni i tańca, kuchnia ludowa)