Wstęp

Koncepcja samorządu, choć w różnym stopniu i różnych formach obecna w Polsce od lat, cały czas podlega tworzeniu. Większość osób, gdy mówi o samorządzie zawodowym, rozumie to samo, brak jednak legalnej definicji tego pojęcia. Podobnie przedstawia się kwestia samorządu terytorialnego. Samorząd gospodarczy, w chwili obecnej w Polsce w zasadzie nie istnieje. Dlatego dyskusja o tej nowej i prawie nieznanej formie samorządu wywołuje szereg nieporozumień i niejasności. One z kolei wywołują bardzo silne emocje, które objawiają się poprzez liczne publikacje prasowe jak i burzliwe obrady w Sejmie. Wielu emocji i sporów dałoby się uniknąć, gdyby wszyscy mówiąc o samorządzie, myśleli o tej samej instytucji.
Pewną pomocą mogą służyć słownikowe definicje słowa samorząd:
"...samodzielne i niezależne wykonywanie pewnych funkcji o charakterze administracyjnym przez określony organizm społeczny (związek osób, instytucję)"¹,
"...wykonywanie władzy lub innej działalności organizacyjnej przez terytorialne lub zawodowe grupy ludności, za pośrednictwem wybranych przez siebie organów"².
W Polsce, gdzie zmienia się struktura gospodarki i ustrój terytorialny kraju, gdzie kształtuje się dopiero społeczeństwo obywatelskie, kształtują się także różnego rodzaju samorządy. Trudno więc precyzyjnie ustalić, która z form samorządu gospodarczego okaże się w przyszłości optymalna.
Niniejsze opracowanie, powstałe z incjatywy wicemarszałka Sejmu Jana Króla, ma na celu przybliżenie i wyjaśnienie pojęcia samorządu gospodarczego. Przedstawia ono polskie doświadczenia z okresu międzywojennego, rozwiązania strukturalne i prawne wybranych państw europejskich oraz główne tezy dyskusji o samorzadzie gospodarczym, która toczyła się w Sejmie II kadencji.

Część pierwsza - organizacje przedsiębiorców obecnie

Unormowania regulujące prawo zrzeszania się podmiotów gospodarczych lub przedsiębiorców pochodzą z przełomu lat osiemdziesiąych i dziewięćdziesiątych.

1. Zrzeszeniami podmiotów gospodarczych o najdłuższej tradycji są organizacje rzemieślnicze. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (Dz. U. Nr 17 z 1989 r. poz. 92 z późn. zm.) rzemieślnicy mogą zrzeszać się w organizacjach samorządu rzemiosła. Organizacja samorządu rzemieślniczego jest trójstopniowa. Najniższym stopniem jest cech, w którym zrzeszają się rzemieślnicy. Cechy z danego okręgu zrzeszają się w izbach rzemieślniczych, a izby rzemieślnicze zrzeszają się w Związku Rzemiosła Polskiego. Na koniec 1997 r. cechów było 484 a izb rzemieślniczych 27. Organizacjami rzemieślniczymi są także spółdzielnie rzemieślnicze, których w roku 1997 było 332. Zgodnie z art. 7 ustawy do zadań samorządu należy w szczególności reprezentowanie interesów rzemieślników wobec organów władzy i administracji państwowej.

2. Zgodnie z ustawą z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców (Dz. U. Nr 35 z 1989 r. poz. 194 zm. Dz. U. Nr 121 z 1997 r. poz. 770) osoby-przedsiębiorcy prowadzące działalność gospodarczą i nie będące rzemieślnikami mogą zrzeszać się w zawodowych samorządowych organizacjach:
1) zrzeszeniach handlu i usług,
2) zrzeszeniach transportu,
3) innych organizacjach przedsiębiorców.

Obie powołane wyżej regulacje dotyczą prawa zrzeszania się osób fizycznych.

3. Ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz. U. Nr 35 z 1989 r. poz. 195 z późn. zm.) reguluje prawo zrzeszania się podmiotów gospodarczych będących osobami fizycznymi jak i prawnymi w izbach gospodarczych. Do założenia izby potrzeba współdziałania co najmniej 50 podmiotów gospodarczych z obszaru województwa. Izby mogą zrzeszać się w Krajowej Izbie Gospodarczej. Na koniec roku 1997 w Krajowej Izbie Gospodarczej zrzeszonych było 155 izb ³.
Zgodnie z art. 2 wyżej powołanej ustawy "Izba gospodarcza jest organizacją samorządu gospodarczego, reprezentującą interesy gospodarcze zrzeszonych w niej podmiotów w zakresie ich działalności wytwórczej, handlowej budowlanej lub usługowej, w szczególności wobec organów państwowych."
Zgodnie z art. 4 ust. 1 "Izba gospodarcza jest uprawniona do wyrażania opinii o projektach rozwiązań odnoszących się do funkcjonowania gospodarki oraz może uczestniczyć na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie." Zgodnie z ust. 2 "Izba gospodarcza może dokonywać ocen wdrażania i funkcjonowania przepisów prawnych dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej."

4. Podmioty gospodarcze mogą także zrzeszać się na gruncie przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55 z 1991 r. poz. 235 zm. Dz. U. Nr 34 z 1996 r. poz. 148).
Pracodawcy mogą tworzyć związki pracodawców, federacje i konfederacje takich związków.
Zgodnie z art. 5 "Podstawowym zadaniem związków pracodawców, ich federacji i konfederacji jest ochrona praw i reprezentowanie interesów zrzeszonych członków wobec związków zawodowych pracowników, organów władzy i administracji państwowej oraz organów samorządu terytorialnego."
Zgodnie z art. 16 ust. 1 "Federacje i Konfederacje wymienione w art. 2 mają prawo opiniowania założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych do tych ustaw w zakresie objętym zadaniami związków pracodawców.", a zgodnie z ust. 2 "Organy władzy i administracji państwowej oraz organy samorządu terytorialnego obowiązane są zapewnić organizacjom pracodawców wykonywanie uprawnień, o których mowa w ust. 1, na równych prawach ze związkami zawodowymi."
Organizacja krajowa, Konfederacja Pracodawców Polskich, zrzesza 66 lokalnych lub branżowych związków pracodawców.

5. Osoby fizyczne zajmujące się działalnością gospodarczą mogą też zrzeszać się w stowarzyszenia działające na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. Nr 20 z 1989 r. poz. 104 z późn. zm.).

6. Dla osiągnięcia wspólnych celów podmioty gospodarcze (osoby fizyczne jak i osoby prawne) mogą także zakładać fundacje działające na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (t.j. Dz. U. Nr 46 z 1991 r. poz. 203).

W podsumowaniu rozdziału można stwierdzić, że przedsiębiorcy mają liczne i różnorodne możliwości dobrowolnego zrzeszania się i artykułowania swoich interesów.