Oddajemy do rąk Szanownych Czytelników opracowanie poświęcone europejskim systemom obrony narodowej oraz instrumentom tej obrony, czyli siłom zbrojnym. Stanowi ono kontynuację dotychczasowych publikacji o charakterze dydaktycznym i informacyjnym, a głównie nawiązuje do książki „Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe” (redakcja i opracowanie: Andrzej Ciupiński, Kazimierz Malak, AON, Warszawa 2004).

Podręcznik „Obronność i SZ w Europie” przeznaczony jest dla studentów Akademii Obrony Narodowej uczestniczących w różnych formach kształcenia, a głównie Zaocznych Podyplomowych Studiów Służby Zagranicznej, Zaocznych Podyplomowych Studiów Bezpieczeństwa Narodowego oraz studiów magisterskich realizowanych na Wydziale Strategiczno-Obronnym, Wydziale Wojsk Lądowych oraz Wydziale Lotnictwa i Obrony Powietrznej.

Układ treści podręcznika odpowiada ilości państw europejskich prowadzących politykę obrony oraz dysponującymi SZ. Dla wszystkich państw przyjęto jednolitą trzyczęściową strukturę prezentacji: 1. Uwarunkowania bezpieczeństwa, 2. Polityka bezpieczeństwa i obrony, 3. Struktura i zadania SZ.

Zastosowano układ alfabetyczny państw, gdyż zespół autorski uznał, że nie ma jednolitych kryteriów hierarchizacji w rodzaju: wielkość państwa, potencjał obronny, przynależność do sojuszy, czy też organizacji międzynarodowych. Mamy nadzieję, że układ alfabetyczny ułatwi korzystanie z podręcznika. Dane statystyczne oraz charakterystyki uzbrojenia i innego sprzętu zostały zaczerpnięte z jawnych, oficjalnych publikacji poszczególnych ministerstw obrony i skonfrontowane z wydawnictwem „Military Balance 2003/2004”.

Sądzimy, że książka uzupełni istotną lukę, gdyż publikacje poświęcone problematyce obronnej dostępne na rynku wydawniczym mają selektywny charakter.

Mamy też nadzieję, że prezentowane wydawnictwo będzie przydatne nie tylko dla studentów Akademii Obrony Narodowej, ale także innych osób interesujących się problematyką bezpieczeństwa i obrony w stosunkach międzynarodowych.

W imieniu zespołu autorów

Andrzej Ciupiński, Kazimierz MALAK

Wykaz najczęściej używanych skrótów

BA – brygada artylerii

BiH – Bośnia i Hercegowina

BMR – broń masowego rażenia

BO – brygada piechoty

BPanc – brygada pancerna

BTR – bojowy transporter rozpoznawczy

BWP – bojowy wóz piechoty

BZ – brygada zmechanizowana

CEFTA – Środkowoeuropejska Strefa Wolnego Handlu (Central European Frez Association)

CESDP – Wspólna europejska polityka bezpi4eczeństwa i obrony (Common European Security and Defence Policy)

CFE – Traktat o konwencjonalnych siłach w Europie

CIMIC – Współpraca cywilno-wojskowa (Civil-Military Cooperatoions)

DP – dywizja piechoty

DPanc – dywizja pancerna

DZ – dywizja zmechanizowana

EAPC – Rada Współpracy Euroatlantyckiej

EPBiO – Europejska polityka bezpieczeństwa i obrony

FR – Federacja Rosyjska

GUUAM – Stowarzyszenie Gruzji, Ukrainy, Uzbekistanu, Azerbejdżanu i Mołdowy

HNS – Poparcie kraju-gospodarza (Host Nation Support)

IFOR – Siły Implementacyjne (Implementation Force)

IPP – Indywidualny Program PdP

KFOR – Siły w Kosowie (ang. Kosowo Force)

KPO – kompleks przemysłowo-obronny

M. – morze

MAP – Membership Action Plan (Plan działania na rzecz członkostwa w NATO)

MFW – Międzynarodowy Fundusz Walutowy

mM – mila morska

MO – Ministerstwo Obrony

MON – Ministerstwo Obrony Narodowej

MSW – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych

MW – Marynarka Wojenna

NSW – narodowa strategia wojskowa

OC – obrona cywilna

OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

ON – obrona narodowa

OP – obrona przeciwlotnicza/powietrzna

OT – obrona terytorialna

OW – okręg wojskowy

Pa – pułk artylerii

PdP – Program Partnerstwo dla Pokoju

PKB – produktu krajowy brutto

Ppanc – przeciwpancerny

ppk – przeciwpancerny pocisk kierowany

PSO – operacje zarządzania kryzysowego NATO

RE – Rada Europy

SBZ – samodzielna brygada zmechanizowana

SFRJ – Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii

SFOR – Siły Stabilizacyjne (Stabilisation Force)

SG – Sztab Generalny

SiC – Serbia i Czarnogóra

SL – siły lądowe

SM – siły morskie

SP – siły powietrzne

SZ – SZ

TDW – teatr działań wojennych

TO – transporter opancerzony

UE – Unia Europejska

Układ Taszkiencki – Układu o bezpieczeństwie zbiorowym państw-uczestników WNP

UW – Układ Warszawski

UZE – Unia Zachodnioeuropejska

WL – wojska lądowe

WNP – Wspólnota Niepodległych Państw.

WRE – wojna radioelektroniczna

1. ALBANIA

1.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Albania (RA) położona jest w Europie południowo–wschodniej, w zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego nad morzami: Adriatyckim i Jońskim. Na północy graniczy z Serbią i Czarnogóra (273 km) na wschodzie z Macedonią (151 km), na północnym wschodzie z Grecją (282 km).

Zajmuje strategiczne położenie nad Cieśniną Otranto łączącą Adriatyk z morzami Jońskim i Śródziemnym, które ma istotne znaczenie dla państw leżących nad Adriatykiem. Stwarza ono bowiem korzystne warunki do kontroli szlaków komunikacji morskiej wiodących z M. Jońskiego przez Cieśninę Otranto o szerokości 80 km, na Adriatyk. Z tego też powodu, Albania ma istotne znaczenie w strategii NATO, gdyż wraz z Macedonią stanowi ogniwo łączące Włochy i Grecję.

Od momentu uzyskania niepodległości w 1912 r. blisko połowy Albańczyków żyje poza krajem. Jest to najważniejszy problem w relacjach Albanii z jej sąsiadami Grecją, Serbią i Czarnogórą oraz Macedonią. Największe ich skupisko znajduje się w Kosowie, byłej prowincji autonomicznej Serbii, od 1999 r. protektoratu międzynarodowego W relacjach albańsko–greckich źródłem napięć jest także kwestia mniejszości greckiej zamieszkującej południową Albanię. Najważniejszymi problemami wewnętrznymi Albanii są ostre podziały polityczne pokrywające się w pewnym stopniu z podziałami regionalnymi, słabe struktury państwowe, powszechna bieda oraz silna zorganizowana przestępczość. W 1997 r. krach piramid finansowych powiązanych z światem przestępczym przyczynił się do zniknięcia na kilka tygodni instytucji państwowych i wybuchu starć między prawicą, tradycyjnie najsilniejszą na północy i lewicą, która ma największe wpływy na południu. W trakcie anarchii z koszar skradziono blisko 600 tys. sztuk broni. Kryzys struktur państwowych oraz sympatia Albańczyków z Albanii wobec dążeń niepodległościowych rodaków z Kosowa sprzyjały powstaniu w północnej części kraju, najsłabiej kontrolowanej przez państwo baz Wyzwoleńczej Armii Kosowa (UCK), która pod koniec 1997 r. rozpoczęła zbrojną walkę o niepodległość prowincji. Istnienie tych baz zaowocowało licznymi incydentami zbrojnymi między siłami jugosłowiańskimi i armią albańską. Obawa przed przerodzeniem się tych starć w konflikt na dużą skalę była jedną z przyczyn interwencji NATO, w ramach misji KFOR.

Pomimo częściowej odbudowy struktur państwowych i poprawy stanu bezpieczeństwa poważnym problemem jest zorganizowana przestępczość i kilkaset tysięcy nielegalnych sztuk broni poza kontrolą państwa. Albania, ze z względu na bliskość Włoch odgrywa bowiem ważną rolę w przemycie narkotyków, papierosów, żywego towaru i emigrantów.

Jednym ze strategicznych, długoterminowych celów polityki albańskiej jest integracja z UE w ciągu najbliższych 15–20 lat. W styczniu 2003 r. rozpoczęła negocjację z Brukselą na temat układu stowarzyszeniowego.

1.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Od upadku komunizmu strategicznym celem Albanii jest integracja z NATO i jak najbliższe relacje z USA. W latach 90. sojusz z Waszyngtonem był uważany za najpewniejszą obronę w razie wybuchu konfliktu z Jugosławią, a Waszyngton za adwokata rozwiązania albańskiej kwestii narodowej. Albania przystąpiła do Partnerstwa dla Pokoju w lutym 1994 r. Oddziały albańskie biorą od tego czasu udział w manewrach PdP. Poważnym ciosem dla planów integracji z Sojuszem był kryzys państwa w 1997 r. W efekcie doszło do interwencji pokojowej NATO (operacja „Alba”), kierowanej przez Włochy i trwającej od marca do sierpnia 1997 r. Do dzisiaj od tego momentu stacjonują na terenie Albanii żołnierze NATO, przede wszystkim Włoch. NATO od 1997 r. pomaga także Albanii w odbudowie armii w ramach IPP. Największy udział mają w tym Włochy oraz Turcja i USA. W okresie kwiecień–sierpień 1999 r. NATO przeprowadziło w Albanii misję „Allied Harmony”, której celem była ochrona kraju przed destabilizacją wywołaną eskalacją walk w Kosowie i wielką falą uchodźców. Misja trwała do sierpnia 1999 r. W czerwcu 1999 r., gdy Kosowo stało się protektoratem międzynarodowym Albania przekształciła się w zaplecze dla sił NATO biorących udział w misji KFOR.

W listopadzie 1999 r. Albania przyjęła Plan działań na rzecz członkostwa (MAP) w NATO, stając się jednym z dziewięciu kandydatów do członkostwa. W kwietniu 2000 r. parlament przyjął pakiet Partnerskich celów, których realizacja miała przybliżyć SZ Albanii do standardów NATO. Rząd albański ze względów finansowych uznał pakiet za zbyt ambitny i postanowił rozłożyć go na dwa etapy: implementację i pakiet rezerwowy. Mają one zostać zrealizowane do 2006 r. Kwestie finansowe zadecydowały także, że rząd postanowił skupić się na realizacji tych spośród Celów partnerstwa, które stanowią minimum programu MAP. Tirana uznała, że priorytetowe znaczenie ma modernizacja jednostek, przeznaczonych do działań w ramach PdP. W lipcu 2002 r. parlament albański przegłosował Narodową strategię wojskową. Jednym z jej głównych celów jest wprowadzenie natowskich wzorów w SZ. W 2000 r. rząd albański utworzył ad hoc dwie instytucje, których celem jest koordynacja tego programu: Międzyministerialny Komitet Integracyjny, kierowany przez premiera oraz Wewnątrzministerialną Grupę Ekspercką na rzecz Integracji Euroatlantyckiej powołało także specjalny departament do spraw integracji z NATO.

Kluczowa rola Waszyngtonu podczas kryzysu kosowskiego oraz odległa perspektywa integracji z UE powodują, że Albania proamerykańską politykę zagraniczną uważa za najlepszą gwarancję członkostwa w NATO. Albania poparła atak amerykański na Irak, zaś w maju 2003 r. podpisał z USA umowę w sprawie Międzynarodowego Trybunału Karnego. Macedonia, Albania i Chorwacja 2 maja 2003 r. podpisały razem z USA Kartę Adriatycką, będącą mapą drogową integracji tych państw z NATO i zakładającą ich przyjęcie do Paktu w 2006 r.

1.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Zwierzchnikiem SZ jest prezydent. W czasie pokoju kieruje SZ za pośrednictwem premiera i ministra obrony. Mianuje on szefa SG, którego kandydaturę przedstawia premier. W razie agresji na Albanię prezydent ogłasza stan wojny, który wchodzi w życie po zaakceptowaniu przez parlament. Parlament podejmuje także decyzję o wysłaniu wojsk zagranicę lub stacjonowaniu obcych wojsk na terenie państwa. Przy prezydencie działa doradcza Rada Bezpieczeństwa Narodowego, w której skład wchodzą przewodniczący parlamentu, premier, minister spraw zagranicznych, minister obrony, minister spraw wewnętrznych, minister władz lokalnych, minister finansów, minister transportu, szef SG i szef służb wywiadowczych. W styczniu 2000 r. Albania przyjęła dokumenty określające jej politykę bezpieczeństwa: Narodową strategię bezpieczeństwa oraz Politykę obronną. Ostatni dokument zakłada, że armia albańska w stanie pokoju ma liczyć 31 tys. żołnierzy. Eksperci wojskowi, biorąc pod uwagę ograniczony potencjał ekonomiczny uznali, że państwa nie stać na utrzymanie tak licznych SZ. Dlatego w lipcu 2002 r. parlament przyjął Narodową strategię wojskową (NSW), której główny element stanowi długoterminowa reforma sił zbrojnych w latach 2002–2010. Zakłada on zmniejszenie SZ do 16,5 tys. oraz 20 tys. rezerwistów, a także głębokie reformy ich struktury wewnętrznej.

Armia ze względu na kilka dekad izolacji w czasach komunistycznej dyktatury jest najmniej nowoczesną w Europie. Zdecydowana większość sprzętu jest produkcji chińskiej i pochodzi z przed 30. lat. Po upadku komunizmu uzbrojenie SZ zostało częściowo unowocześnione dzięki pomocy państw NATO, przede wszystkim Włoch.

SZ składają się obecnie z 5 dywizji piechoty, brygady komandosów złożonej z 3 batalionów, 10 brygad piechoty, brygady piechoty zmechanizowanej, 4 brygad pancernych i 4 brygad artylerii. Zgodnie z NSW, szefowi SG będą bezpośrednio podlegać dowódcy sił powietrznych, morskich i lądowych, dwa dowództwa wsparcia logistycznego oraz jednostki specjalne. W stanie pokoju wojska lądowe mają składać się z brygady szybkiego reagowania, batalionu do operacji specjalnych, brygady inżynieryjnej i batalionu żandarmerii. Na czas wojny mają zostać wzmocnione przez 6 brygad piechoty. Pod dowództwem szefa logistyki mają znaleźć się: brygada logistyczna, pułk transportowy, szpital wojskowy i batalion wsparcia.

Obecnie SZ liczą około 18,5 tys. żołnierzy. Ich stan uzbrojenia jest trudny do ustalenia, przede wszystkim ze względu na brak dokładnych danych oraz fakt, że część sprzętu teoretycznie znajdującego się w arsenale SZ w efekcie wieloletniego użytkowania znajduje się w stanie uniemożliwiającym zastosowanie go w warunkach bojowych. WL dysponują około 280–330 sprawnymi czołgami T–59 (170 zmodernizowanych), 35 lekkimi czołgami T–62, które mają być zmodernizowane do 2004 r., 15 czołgami T–54/55 i kilkudziesięcioma czołgami T–34. Czołgi T–34
i T–54 mają być usunięte z uzbrojenia do 2007/2008 r. Na wyposażeniu WL znajduje się ponad 200 BWP w tym 103 Typ–531, 42 M–113 (kolejne 80 jest zamówionych),
5 M–163; 60 amerykańskich wozów terenowych (140 kolejnych ma być przekazane do 2006 r.) ponad 1100 dział, 125 dział przeciwlotniczych, 270 wyrzutni rakiet, ponad 900 moździerzy oraz 130 rakietami Stinger.

W skład SP wchodzą 3 pułki myśliwców, dysponujących ponad 60 samolotami
J–6 (Mig–19), 10 J–2 (MiG–15), 14 J–4 (MiG–17) i 10 J–7 (Mig–21), dywizjon transportowy z 21 samolotami (C–5, Ił–14M, Li–2), pułk śmigłowców z 42 maszynami transportowymi oraz 4 śmigłowce bojowymi Alloute. Pułk śmigłowców ma być wzmocniony do 2006 r. dziesięcioma aparatami Hughes 500. Lotnictwo dysponuje także 350 rakietami ziemia powietrze SA–7, oraz 42 rakietami SA–2.

Marynarka wojenna liczy 11 torpedowców, 9 okrętów patrolowych, stawiacz min i 2 trałowce.

W 1996 r. niewielki oddział albański wszedł w skład sił pokojowych w Bośni (SFOR). W latach 1997–1999 siły albańskie uczestniczyły w zaprowadzaniu porządku na terenie kraju oraz w incydentach zbrojnych z armią jugosłowiańską. W 2002 r.
Albania wysłała swoich żołnierzy do Afganistanu, a w 2003 r. do Iraku.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Czekalski T., Albania, Warszawa 2003.

Dziak W.J., Albania między Belgradem, Moskwą i Pekinem, ISP PAN, Warszawa 1991.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

Zickel R., Iwaskiw W.R., Albania: a country study, Departament of the Army, Washington 1994.

2. AUSTRIA

2.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Austria leży w południowej części Europy Środkowej, jest państwem śródlądowym bez dostępu do morza. Około 63% powierzchni zajmują góry, głównie Alpy. Powierzchnia Austrii to 83 858 km², a ludność 8177 tys., przy gęstości zaludnienia 96 osób/km².

Położenie Austrii między Europą Zachodnią a Europą Wschodnią pozwoliło rozwinąć się jej jako centrum handlu międzynarodowego. Obecnie jest ona krajem wysoko rozwiniętym, z dużym udziałem usług w tworzeniu produktu krajowego brutto. Gospodarka oparta jest przede wszystkim na usługach turystycznych, handlu, tranzycie, przemyśle – także zbrojeniowym, rolnictwie.

Państwo austriackie w obecnym kształcie powstało na mocy Austriackiego Traktatu Państwowego podpisanego 15 maja 1955 r. Austria jest państwem federalnym, składającym się z dziesięciu krajów związkowych. Każdy kraj posiada własne organy ustawodawcze i wykonawcze.

Naczelne Dowództwo SZ Austrii sprawuje Prezydent Republiki, który w czasie pokoju pełni w zasadzie funkcje reprezentacyjne. Do jego uprawnień należy m.in.: powoływanie ministra obrony, mianowanie oficerów i zwalnianie ich ze służby oraz podpisywanie ustaw. W okresie zagrożenia i wojny ma prawo ogłaszania mobilizacji, powoływanie do służby czynnej żołnierzy rezerwy oraz odraczanie terminu, zwalnianie żołnierzy służby zasadniczej.

Kolegialnym organem reprezentującym istotne kompetencje związane z obronnością państwa, jest Rada Obrony Kraju. W jej skład wchodzą: kanclerz związkowy, wicekanclerz, ministrowie obrony i spraw zagranicznych, przedstawiciel ministra obrony, Generalny Inspektor SZ, przedstawiciel prezydenta oraz reprezentanci partii reprezentowanych w Parlamencie.

Kierownictwo i dowodzenie całością SZ sprawuje federalny minister ON w ramach kompetencji ustawowych i przyznanych mu pełnomocnictw. Organem wykonawczym ministra jest MON. Ministrowi podlegają: Dowództwo WL, Dowództwo Sił Specjalnych, Dowództwo SP, Dowództwo Wsparcia, Dowództwo Operacji Międzynarodowych, Dowództwo Logistyki, akademie i ośrodki szkoleniowe.

Pozycję ustrojową Armii Związkowej (AZ) określa Konstytucja w art. 79–81. Ma ona być zorganizowana według zasad systemu milicyjnego. AZ, jeżeli w oparciu o ustawę władza cywilna zażąda jej współdziałania, poleca się: 1. Oprócz zbrojnej obrony kraju: a) obronę instytucji konstytucyjnych i zabezpieczenie warunków ich funkcjonowania, a także demokratycznych wolności mieszkańców; b) utrzymanie porządku i bezpieczeństwa wewnątrz kraju. 2. Okazywanie pomocy w razie klęsk żywiołowych i katastrof, występujących w znacznej skali.

Samodzielna interwencja armii w celach określonych w pkt. 2 dopuszczalna jest tylko w przypadku, jeżeli kompetentne organy władzy w rezultacie działania siły wyższej pozbawione zostały możliwości zwrócenia się o takie współdziałanie, a dalsza zwłoka może spowodować nieodwracalne szkody dla całego społeczeństwa, lub w przypadku konieczności odparcia realnego ataku połączonego z atakami gwałtu, które skierowane są przeciwko jakiejkolwiek części AZ, albo stawianie oporu.

Swoje uprawnienia dowódcze minister ON egzekwuje poprzez bezpośrednio podległych mu dowódców wojskowych.

2.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

W uchwalonej przez Parlament 26 października 1955 r. Ustawie o wieczystej neutralności zdecydowano, że Austria nie przystąpi do żadnych sojuszy wojskowych, nie dopuści do utworzenia na jej terytorium obcych baz wojskowych i wieczyście będzie państwem neutralnym. Zapisy te określały przez kilkadziesiąt lat podstawy polityki bezpieczeństwa. Od początku lat 90. polityka bezpieczeństwa została jednak ukierunkowana na poszukiwanie innych, oprócz neutralności, gwarancji bezpieczeństwa. Cel ten został częściowo osiągnięty w 1995 r., gdy Austria stała się członkiem UE i uzyskała status obserwatora w UZE.

Priorytetem austriackiej polityki bezpieczeństwa jest aktywny udział w budowie europejskiego systemu bezpieczeństwa. W połowie lat 90. w decydenckich kręgach Austrii, dominował pogląd, że tylko ten system może jej zapewnić bezpieczeństwo, przy czym proces jego tworzenia nie powinien wiązać się z likwidacją lub łączeniem istniejących już organizacji, gdyż zarówno OBWE, jak i NATO będą miały w nim swoją rolę do spełnienia.

Zasadniczym problemem, który ma wpływ na austriacką politykę bezpieczeństwa jest kwestia neutralności. Przystępując do UE Austria: „formalnie nie zrzekła się statusu państwa neutralnego, gdyż w dotyczącym tej kwestii układzie została umieszczona formuła, że przez swą przynależność do UE, Austria nie będzie zobowiązana do udziału w konfliktach zbrojnych, przystępowania do sojuszy wojskowych, ani też nie będzie akceptować tworzenie na swoim terytorium baz wojskowych państw obcych”. Również zdaniem polityków austriackich przystąpienie do programu PdP w lutym 1995 r. nie było sprzeczne z zasadą neutralności, gdyż współpraca w ramach PdP dotyczy operacji pokojowych, misji humanitarnych i usuwania skutków klęsk żywiołowych. Duże znaczenie w kwestii utrzymania przez Austrię neutralności miało i ma stanowisko Rosji, która uważa, że Austria nie może zrzec się „wieczystej neutralności” bez zgody państw – sygnatariuszy Traktatu Państwowego.

Niesprecyzowane do końca stanowisko Wiednia w sprawach polityki bezpieczeństwa było negatywnie oceniane przez państwa UE, które były zdania, że Austria przez członkostwo w UE zyskała istotne gwarancje bezpieczeństwa, sama dążąc do minimalizowania swoich zobowiązań w tym zakresie.

Ważne miejsce w austriackiej polityce bezpieczeństwa przypada stosunkom z sąsiadami, głównie z państwami postkomunistycznymi. Austria zacieśniła stosunki polityczne, gospodarcze i wojskowe z tymi państwami oraz działa na rzecz łagodzenia konfliktów między nimi.

2.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wraz ze zmianą uwarunkowań polityczno–wojskowych w Europie zapoczątkowanych w 1989 r. w decydujący sposób zmieniły się również wymagania strategiczne wojskowej obrony Austrii. Zakończenie hipotetycznej konfrontacji między NATO i Układem Warszawskim oraz (co jest dla Austrii bardzo istotne) wyprowadzenie rosyjskich wojsk z państw ościennych spowodowało konieczność zmian opracowanej jeszcze w 1971 r. i systematycznie rozwijanej koncepcji obrony obszaru oraz przeniesienia punktu ciężkości z funkcji powstrzymywania na funkcję ochrony i zabezpieczenia granic. W wyniku gwałtownego przebiegu procesu przemian uwarunkowań polityczno–strategicznych w sąsiedztwie Austrii, pojawienia się nowych zagrożeń (rozpad b. SFRJ) oraz zmian układu polityczno–strategicznego w Europie i graniczących z nią obszarów, konieczne stało się dostosowywanie struktur i zasad wojskowej obrony Austrii.

Wraz z rozwiązaniem UW i rozpadem ZSRR, uległy wyraźnej zmianie spektrum niebezpieczeństwa i redukcją bezpośrednich zagrożeń. Jednocześnie jednak powstały strefy potencjalnych i realnych konfliktów, wzrosło prawdopodobieństwo konfliktów o małej intensywności. Wzrosło również znaczenie międzynarodowego instrumentarium i mechanizmów pomocy humanitarnej, utrzymania pokoju, a w powiązaniu z tym, zmiana orientacji w poszukiwaniu nowych struktur bezpieczeństwa i regionalnych systemów bezpieczeństwa. Z tego też powodu SZ Austrii zmieniono zadania z powstrzymywania i obrony na głównej rubieży operacyjnej na ochronę granic i prowadzenie obrony jak najbliżej granic państwa. Dodatkowe zadania, formułując to bardzo ogólnie, wyniknęły z konieczności przezwyciężania kryzysów, zwiększonego wsparcia instytucji cywilnych w ramach zabezpieczenia i oczekiwanym przez te instytucje możliwości udzielenia pomocy przez wojsko.

Ponadto, istotnym zadaniem SZ Austrii jest i będzie zapewnienie udziału w zapewnieniu pokoju w sensie ponadnarodowym, udział w pomocy humanitarnej oraz zachowanie na przyszłość możliwości kooperacji wojskowej w zakresie bezpieczeństwa.

Nowe struktury i sposoby działania wojsk armii austriackiej powinny odpowiadać niebezpieczeństwom i zagrożeniom mogącym wystąpić w najbliższych latach. Liczebność, struktury, wyposażenie wojsk powinno być ukierunkowane na wykorzystanie teraźniejszych i przewidywanych sił i środków.

W SZ w ciągu ostatnich lat dokonywana jest reorganizacja i dostosowywanie struktur i wyposażenie oraz uzbrojenie do nowych wyzwań i zagrożeń.

SZ po przejściu z dotychczasowej – pokojowej – na nową obok dowództw, urzędów, szkół i akademii, powinny dysponować rozwiniętymi w pełni siłami oraz skadrowanymi, szkolnymi i logistycznymi służbami.

W nowych uwarunkowaniach stan liczebny SZ przedstawia się następująco:

WL są zasadniczymi rodzajem SZ. Etaty statowy stan liczebny: 34 600 żołnierzy; 17 400 żołnierzy zawodowych; 17 200 żołnierzy z poboru (służby zasadniczej); 9500 pracowników cywilnych wojska. Na wypadek wojny w ciągu 72 godzin może być dodatkowo zmobilizowanych 72 000 żołnierzy. Siły lądowe są zorganizowane w: 2 korpusy armijne; 2 brygady zmechanizowane; 1 okręgowe dowództwo; 8 okręgowych dowództw.

W swoim uzbrojeniu i wyposażeniu WL mają: 114 czołgów Leopard 2A4; 137 bojowych wozów Kirasjer (dodatkowo 118 w zapasie – rezerwie); 425 transporterów Saurer 4KUE; 68 transporterów Pandor; 84 haubice 105 mm ; 21 haubic 155 mm; 162 haubice 155 mm; 24 haubice 155 mm; 497 moździerzy 81 mm; 133 moździerze 107 mm; 241 moździerzy 120 mm; 378 ppk – RBS–56 Bill; 87 ppk – Hot; 2088 ppanc Carl Gustaw; 2 łodzie partolowe; 10 łodzi bez uzbrojenia.

WP są przewidziane do prowadzenia obrony powietrznej kraju oraz do rozpoznania, kierowania ogniem, wsparcie działań bojowych WL i zabezpieczenia potrzeb transportowych SZ w operacjach desantowych i działaniach w terenie górskim. W ich skład wchodzą jednostki lotnictwa myśliwskiego, bombowego, naprowadzającego, transportowego oraz obrony przeciwlotniczej. SP liczą 6850 żołnierzy (2240 służby zasadniczej) i zorganizowane są w: 1 dywizję lotniczą w składzie: 3 pułków lotniczych, 3 pułków obrony powietrznej, Dowództwa Kontroli Przestrzeni Powietrznej, 1 batalionu łączności, szkoły lotniczej i zakładów remontowych lotnictwa.

SP w wyposażeniu i uzbrojeniu posiadają m.in.: 23 samoloty SAMB J–35 Oe; 12 samolotów PC – 6B; 3 samoloty transportowe C–130K; 11 śmigłowców OH–58; 16 samolotów szkolnych PC–7; 23 śmigłowce Alouetle III. Ponadto, na uzbrojeniu SP znajdują się: zestawy rakietowe A.M–9–P3/P5; 36 zestawów Mistral; 72 zestawy antyrakietowe 20 mm; 72 zestawy antyrakietowe 35 mm.

Budżet obronny Austrii w ostatnich latach wzrasta i wynosił: 2001 – 1,5 mld USD; 2002 – 1,8 mld USD; 2003 – 2,5 mld USD.

Austria przywiązuje duże znaczenie do działań na arenie międzynarodowej na rzecz pokoju i odprężenia oraz aktywnie angażuje się w rozwiązywanie konfliktów środkami pokojowymi. Wyrazem tego stanowiska jest m.in. aktywne uczestnictwo Austrii w operacjach pokojowych i misjach humanitarnych pod auspicjami ONZ, OBWE, UE.

Wskazówki bibliograficzne:

Höll O., European Evolution and the Austrian Security Perspecives, [w:] P. Luif (editor), Security in Central and Eastern Europe. Problems, Perception, Policies, Wien 2001.

Leksykon państw świata 2001/2002, Dosmund – Warszawa 2002.

Othmar Tauschits G.iR., Das Östereischische Bundesheer in de Ära des Raumverteidigungs–Konzepts–Erlebnisse und Ergebnisse.

The Military Balance 2003–2004, Londyn 2003.

www.bmlv.gv.at/facts/bh2010.

www.bmlv.gv.at/facts/geschichte/index.

www.bmlv.gv.at/links/ mdex.shmtl

www.bmlv.gv.at/organisation.

3. ARMENIA

3.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Armenia – Republika Armenii – państwo w zachodniej części Azji, na Zakaukaziu. Na północy graniczy z Gruzją (164 km), na południu z Iranem (35 km), na zachodzie z Turcją (268 km), na wschodzie i zachodzie (Republika Nachiczewańska) z Azerbejdżanem (787 km). Powierzchnia kraju wynosi 29,8 tys. km², a ludność 3,8 mln mieszkańców (2002 r.).

Region Zakaukazia (obejmujący Armenię, Azerbejdżan i Gruzję), obok Północnego Kaukazu i Azji Środkowej, jest najbardziej konfliktogennym regionem WNP. Krzyżują się tam interesy wielu państw. Rosja dąży do uzyskanie jak najszerszego dostępu do kaspijskich złóż ropy naftowej oraz niedopuszczenia do rozszerzenia się wpływów NATO na Gruzję i Azerbejdżan. Turcja z ambicjami regionalnego mocarstwa walczy o korzystny dla niej przebieg ropociągów. USA i Europa Zachodnia zabiegają o uzyskanie dostępu do alternatywnego źródła ropy naftowej. Przez Zakaukazie biegną szlaki łączące północ z południem (Rosja – Zatoka Perska – Bliski Wschód) oraz wschód z zachodem (Azja Środkowa – Turcja – Europa).

Czynnikiem mającym pierwszoplanowe znaczenie dla bezpieczeństwa chrześcijańskiej Armenii jest charakter stosunków z jej sąsiadami, którymi są nieprzychylnie nastawione do niej państwa muzułmańskie. W relacjach z Azerbejdżanem najpoważniejszym problemem jest konflikt o Górski Karabach. W 1988 r. doszło tam do walk miedzy Azerami i Ormianami. Zwycięzcy Ormianie w 1992 r. proklamowali powstanie Republiki Górskiego Karabachu nieuznającej zwierzchnictwa, ani Baku, ani Erewania. Walki przerwał dopiero rozejm osiągnięty przy współudziale Rosji w maju 1994 r. Problem pozostaje jednak nadal nierozwiązany. Brak rozwiązania konfliktu powoduje, ze Armenia i Azerbejdżan są w stanie niewypowiedzianej wojny. Bez uregulowania konfliktu karabaskiego niemożliwy jest dalszy, normalny rozwój obu krajów i regionu. Górski Karabach, mimo braku uznania przez społeczność międzynarodową, jest de facto państwem, dysponującym jedną z najsprawniejszych armii w regionie. Konflikt karabaski ma również wpływ na stosunki na linii Erewań – Ankara, która udziela zdecydowanego wsparcia Azerbejdżanowi.

Nie najlepsze kontakty z Gruzją, komplikuje sytuacja w zamieszkałej przez Ormian Dżawachetii, będącej częścią Gruzji, ale pozostającej praktycznie poza kontrolą Tbilisi. Najlepsze relacje spośród swoich sąsiadów Armenia utrzymuje z Iranem

W polityce bezpieczeństwa Armenii można dostrzec wyraźną dwutorowość. Z jednej strony niepodważalnym priorytetem jest współpraca z Rosją, z którą w 1997 r. Armenia podpisała Układ o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej. Z drugiej strony dąży ona do rozszerzenia współpracy z USA i UE. Do znaczącego ożywienia współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa ze Stanami Zjednoczonymi doszło po 11 września 2001 r., kiedy Armenia, jako pierwsza z państw zakaukaskich poparła Amerykanów, a potem wzorem Uzbekistanu i Azerbejdżanu, złożyła im propozycję wykorzystania swoich baz. USA ze swojej strony odwzajemniły się zwiększeniem pomocy finansowej, w tym dodatkowych środków na szkolenie wojskowe.

Najbliższym sojusznikiem Armenii jest Rosja. Wynika to z tradycyjnych więzi przyjaźni jak i poczucia zagrożenia ze strony Turcji. Rosja z kolei rywalizuje z Turcją o wpływy na Zakaukaziu. Współpraca armeńsko–rosyjska staje się, zatem obiektywną koniecznością. Na podstawie porozumień z Moskwą w Armenii funkcjonuje rosyjska 102 Baza Wojskowa z główną siedzibą w Giumri oraz w Erewaniu, z łączną liczbą żołnierzy dochodzącą do 2000. Armenia jest także sygnatariuszem Układu o bezpieczeństwie zbiorowym państw–uczestników WNP (1992) i Układu o Organizacji bezpieczeństwa zbiorowego (2004), których uczestnikami są także Białoruś, Kazachstan, Kirgizja, Rosja i Tadżykistan.

Po uzyskaniu niepodległości Armenia rozpoczęła reformę swojej gospodarki. Trudności gospodarcze związane z transformacją ustrojową dramatycznie zaostrzyły się w związku z osłabieniem powiązań gospodarczych z sąsiednimi państwami (w 1989 r. Azerbejdżan wprowadził blokadę ekonomiczną Armenii, a w 1993 r. uczyniła to także Turcja). Na trudności gospodarcze nałożyły się wydatki ponoszone w związku z konfliktem o Górski Karabach oraz straty materialne powstałe w wyniku trzęsienia ziemi 1988 r. Armenia uzyskuje znaczną pomoc od diaspory ormiańskiej (głównie z USA). Gospodarka państwa, a w szczególności sektor energetyczny pozostają w ogromnej zależności od importu surowców i gotowych wyrobów z zagranicy. W związku z tym wszelkie próby zakłócenia dostaw z całą pewnością będą prowadzić do pogorszenia sytuacji w gospodarce jak i radykalnie zmniejszą potencjał obronny (ocenę taką potwierdziła gruzińska blokada Czarnomorskiej Linii Kolejowej łączącej Armenię z Rosją oraz przypadki uszkodzenia gazociągów biegnących przez terytorium Gruzji, jesienią 1993 r.).

Budżet wojskowy wynosi 35 mld dramów (96 mln USD), co stanowi 3,1% PKB (2001). Przypuszcza się jednak, że MO dysponuje dodatkowymi środkami uzyskanymi z tak dochodowych gałęzi jak np. handel wyrobami tytoniowymi, pod przykryciem agencji zarządzanych przez resort obrony.

Społeczeństwo Armenii jest narodowościowo i religijnie jednorodne – Ormianie stanowią 93% ludności kraju. Większość wierzących w kraju należy do ormiańskiego kościoła monofizyckiego. Armenia jest jedynym krajem Zakaukazia wolnym od konfliktów na tle etnicznym.

3.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Po uzyskaniu niepodległości Armenia zadeklarowała, że w dziedzinie bezpieczeństwa zamierza zakończyć konflikt w Górskim Karabachu, poprawić relacje ze wszystkimi sąsiadami i pozyskać pomoc oraz wsparcie ze strony mocarstw i organizacji międzynarodowych tj. USA, Rosji, KBWE i ONZ. Jednak po podpisaniu Układu Taszkienckiego opowiedziała się wyraźni za zacieśnieniem współpracy w zakresie bezpieczeństwa głównie z Rosją. Polityka bezpieczeństwa ma więc asymetryczny charakter. Priorytetem pozostaje współpraca z Rosją. Drugim, kierunkowym partnerem stają się Stany Zjednoczone.

3.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

SZ są podstawą systemu bezpieczeństwa państwa i zapewniają jego samodzielność strategiczną. Podporządkowane prezydentowi, stanowią jeden ze znaczących czynników jego pozycji i władzy w państwie. Wypełniają zadania dotyczące organizowania zbrojnej obrony państwa wspólnie z innymi formacjami zmilitaryzowanymi wchodzącymi w skład systemu obrony państwa.

Kierowanie SZ państwa zapewniają: prezydent, Rada Bezpieczeństwa, rada ministrów, ministerstwo obrony, SG, dowództwa rodzajów wojsk. Prezydent jest głową państwa i najwyższym zwierzchnikiem SZ. Zgromadzenie Narodowe rozpatruje projekty ustaw dotyczące: bezpieczeństwa narodowego, doktryny wojskowej, budżetu, ogłoszenia wojny i zawarcia pokoju, reżimu prawnego stanu wojennego i nadzwyczajnego. Decydujący głos w tych kwestiach posiada jednak prezydent. Rada Ministrów zapewnia zaopatrzenie i uzbrojenie SZ, odpowiada za budowę i rozmieszczenie obiektów obronnych. Kieruje organami administracji państwowej i terenowej w zakresie przygotowania ekonomiki państwa do obrony. Ministerstwo obrony kieruje SZ oraz realizuje politykę obronną państwa. Ponosi całkowitą odpowiedzialność za budowę i rozwój SZ, przygotowanie ich do wykonania zadań zbrojnej obrony suwerenności i integralności terytorialnej państwa.

SZ składają się z dwóch rodzajów wojsk: wojsk lądowych oraz sił powietrznych i obrony przeciwlotniczej. W celu zapewnienia maksymalnej manewrowości swoim wojskom, Armenia jako jedno z pierwszych państw WNP, przyjęła brygadową strukturę swojej armii.

WL są podstawowym i największym elementem SZ. W ich skład wchodzą: 5 korpusów armijnych, szkolna brygada zmechanizowana, 2 pułki artylerii, brygada OP, 2 pułki OP, pułk artylerii przeciwpancernej, pułk lotnictwa mieszanego, eskadra lotnicza. W skład SP wchodzą: eskadra samolotów myśliwsko–szturmowych i eskadra śmigłowców. SZ liczą 44610 żołnierzy, w tym WL – 38 900, zaś SP – 3160. W uzbrojeniu WL znajdują się: 102 czołgi, 110 opancerzonych wozów bojowych, 36 TO, 229 jednostek artylerii, w tym 121 – ciągnionej; 22 wyrzutni ppk; 87 zestawów rakiet OP typu SA–2/–3, SA–4, SA–8, SA–9/–13. SP posiadają na uzbrojeniu: 6 samolotów bojowych typu Su–25 i MiG–25 oraz 13 śmigłowców bojowych typu Mi–24. Ponadto występują jednostki paramilitarne liczące ogółem 1000 osób. Składają się na nie jednostki (4 bataliony) podległe MSW i wojska pograniczne podległe pod ministerstwo bezpieczeństwa narodowego.

Wskazówki bibliograficzne

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe. Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Curtis G.E. (red.), Armenia, Azerbaijan and Georgia country studies, Library of Congress Cataloging–in–Publication Data, Washington D.C. 1995.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

4. AZERBEJDŻAN

4.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Azerbejdżan jest największym spośród trzech państw kaukaskich. Położony jest nad M. Kaspijskim, graniczy z Armenią (556 km, oraz poprzez eksklawę – Nachiczewańską Republikę Autonomiczną 221 km), Gruzją (322 km), Iranem (432 km, poprzez eksklawę 179), Federacją Rosyjską (284 km) oraz z Turcją (9 km). Implikacje goestrategiczne i geopolityczne wywołuje fakt, iż z Rosją sąsiaduje poprzez Dagestan. Azerbejdżan zaliczany jest, obok USA, Turcji, Iranu i FR, do kluczowych uczestników tzw. gry o ropę kaspijską. Baku, stolica republiki jest jednocześnie największym centrum przemysłowym subregionu. To Azerbejdżan wysunął propozycję budowy korytarza transkaukaskiego dla transportu surowców energetycznych do Europy Zachodniej. Projekt ten oparty jest o jasny cel goestrategiczny, a mianowicie pominięcie obszaru Rosji, a tym samym uniezależnienie się od rosyjskiego systemu eksportowego kaspijskich surowców energetycznych. Znaczenie geopolityczne Baku podkreśla fakt, iż takie państwa jak USA i Wielka Brytania ogłosiły Azerbejdżan partnerem strategicznym w regionie.

Azerbejdżan jest republiką świecką, formalnie opartą o trójpodział władzy. Rzeczywistą władzę w państwie sprawuje prezydent.

Azerbejdżan nie kontroluje zachodnich obszarów kraju, czyli separatystycznej republiki Górskiego Karabachu. W zasadzie po zawieszeniu broni osiągniętym w 1994 r. konflikt został zamrożony, co nie oznacza jego rozwiązania. Ponadto Górski Karabach w rzeczywistości funkcjonuje jak prawdziwe państwo, posiada bowiem wszystkie atrybuty niepodległości, nie jest jednak uznany przez społeczność międzynarodową. Pomimo utrzymywania względnego statut quo, Azerbejdżan podatny jest ponadto na kryzysy społeczno–polityczne.

Decydującym czynnikiem ekonomicznym wpływającym na politykę zagraniczną i bezpieczeństwa są zasoby surowców energetycznych. Azerbejdżan jest uznawany za państwo o największych źródłach ropy naftowej w regionie kaspijskim. Zajmuje drugie miejsce spośród państw regionu kaukaskiego i środkowo–azjatyckiego zarówno pod względem zasobów surowców energetycznych, jak i produkcji. Obecnie niemal cały eksport kaspijskich surowców energetycznych na rynki zewnętrzne kontrolowany jest przez Moskwę. Dwoma rosyjskimi ropociągami (z kazachstańskiego portu Atyrau na północnym wybrzeżu M. Kaspijskiego do Samary – rafinerii nad Wołgą oraz ze stolicy Azerbejdżanu Baku do Noworosyjska – rosyjskiego terminalu naftowego nad M. Czarnym) płynie ponad 70% eksportowanej z regionu kaspijskiego rurociągami ropy; gazociągiem Azja Środkowa – Rosja – Europa ponad 80% gazu.

W 2000 r. zanotowano 11,1% przyrost PKB, przy czym należy podkreślić, że połowa budżetu zasilana jest z wpływów z tytułu wydobycia ropy naftowej. Od 1995 r. Baku wprowadza program reform gospodarczych pod nadzorem MFW i Banku Światowego.

Większość populacji Azerbejdżanu stanowią Azerowie (90%), natomiast 2% Ormianie, przy czym stanowią oni większość w separatystycznym regionie Górskiego Karabachu. Problemem społeczno–politycznym mającym wpływ na bezpieczeństwo państwa jest nasilenie się procederu przemytu narkotyków oraz nielegalnej migracji przez terytorium Azerbejdżanu.

Podobnie jak Gruzja w wymiarze międzynarodowym Baku dystansuje się od współpracy polityczno–wojskowej w ramach WNP, o czym świadczy wystąpienie w 1999 r. z układu taszkienckiego. Jednocześnie Azerbejdżan dąży do zbliżenia i związania się ze strukturami zachodnimi. Niejednokrotnie określał się w kwestiach spornych po stronie państw zachodnich. NATO jest zainteresowane współpracą z Baku, z uwagi na potencjał ekonomiczny państwa, rozmiaru terytorium, raz faktu, że ono najsilniejszym państwem południowokaukaskim. Podstawą prawną współpracy jest PdP, podpisany w 1994 r. W ramach PdP priorytetami Azerbejdżanu jest rozwój współpracy w dziedzinie operacji pokojowych, zarządzanie kryzysami, wymiana informacji w sferze kontroli zbrojeń, osiągnięcie standardów natowskich, uzyskanie pomocy w organizowaniu systemu ewakuacji ludności w sytuacjach katastrof naturalnych.

Najważniejszym sojusznikiem w regionie jest Turcja. W tureckich akademiach wojskowych studiuje ponad 450 oficerów azerskich i ponad 20 specjalistów wojskowych.

4.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Prace nad sformułowaniem podstawowych założeń koncepcji bezpieczeństwa państwa rozpoczęto już w sierpniu 1992 r. wraz z planami „nowej struktury azerskiej armii”. Początkowo zakładano liczebność SZ ok. 30 tys., na które połowa przypadałaby na poborowych a druga część na ochotników. SZ miały zostać podzielone na trzy główne rodzaje sił. Dość szybko prace nad tworzeniem SZ skoncentrowały się na potrzebie efektywnej obrony ze względu na separatystyczne działania w Górskim Karabachu.

Początkowo Azerowie plany rozbudowy armii opierali o koncepcję współpracy z Turcją i Rosją. Jednakże w rzeczywistości zdecydowano się oprzeć o wsparcie tureckie, zwłaszcza, że Ankara jako pierwsza uznała niepodległość Azerbejdżanu.

Zapewnienie gotowości bojowej jest utrudnione, głównie ze względu na brak środków na materialno–techniczne zabezpieczenie SZ. Zmiana uwarunkowana jest przede wszystkim zwiększeniem dochodów z tytułu eksportu ropy naftowej i wydzielenia uzupełniających środków z budżetu.

4.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Podstawę prawną polityki bezpieczeństwa państwa stanowią: Konstytucja, akt konstytucyjny O niezależności państwowej Republiki Azerbejdżanu, ustawa O obronie, doktryna wojenna oraz inne akty organów państwowych w tej sferze.

SZ są podstawą systemu bezpieczeństwa państwa, których znaczenie polityczne wzrasta zwłaszcza mając na uwadze zamrożony konflikt o Górski Karabach oraz istnienie regionów nie kontrolowanych przez władze centralne. Wypełniają one zadania dotyczące ochrony suwerenności, niezależności i integralności terytorialnej. W stanie wojny SZ wypełniają swoje zadania we współpracy z wojskami pogranicznymi i resortu spraw wewnętrznych, a także innymi siłami, przewidzianymi ustawami.

Zasady budowy, liczebności oraz strukturę, dyslokację i mobilizację określa ustawa O Siłach Zbrojnych Republiki Azerbejdżanu, a także inne akty normatywne. Zgodnie z ustawą O obronie z 26 listopada 1993 r. kierowanie SZ zapewniają: Rada Bezpieczeństwa, prezydent, Rada Ministrów, Ministerstwo Obrony oraz organy SZ.

Rada Bezpieczeństwa zatwierdza doktrynę wojenną i inne dokumenty koncepcyjne w kwestii bezpieczeństwa republiki; ogólną liczebność i strukturę SZ; główne kierunki współpracy z zagranicą w sferze obrony. Akceptuje także dokumenty wydane przez Prezydenta w sprawie wprowadzenia i zniesienia stanu wojennego na terytorium państwa. Rada decyduje w kwestii wypowiedzenia wojny i zawarcia pokoju – w razie konieczności wypełnienia zobowiązań międzynarodowych oraz w przypadku, kiedy Azerbejdżan padnie ofiarą napaści ze strony innego państwa bądź struktur zewnętrznych. Rada Bezpieczeństwa podejmuje również decyzję o wykorzystaniu SZ poza granicami państwa zgodnie z zobowiązaniami międzynarodowymi. Z inicjatywy prezydenta decyduje o wykorzystaniu SZ do zadań nie związanych z ich przeznaczeniem. Prezydent jako zwierzchnik SZ przekłada do zatwierdzenia przez Radę Bezpieczeństwa projekty doktryny wojennej i inne dokumenty polityki bezpieczeństwa. Za zgodą Rady mianuje i dymisjonuje ministrów obrony. W ramach uprawnień konstytucyjnych określa zakres kompetencji organów bezpieczeństwa, ich organizację oraz nadzoruje ich działalność. Prowadzi rokowania w kwestiach bezpieczeństwa, rozbrojenia i podpisuje umowy międzynarodowe. Zatwierdza plany rozwoju, mobilizacji i kierowania obroną cywilną republiki, a także zatwierdza dekret o obronie terytorialnej. Głowa państwa wprowadza na obszarze całej lub części kraju stan wojenny, a w przypadku napaści zbrojnej ogłasza stan wojny, a ponadto częściową lub powszechną mobilizację. Rada ministrów pełni funkcje wykonawcze, w tym odpowiada za stan i uzbrojenie SZ. Ministerstwo Obrony jest organem państwowym kierującym SZ, ponosi pełną odpowiedzialność za ich rozwój, a także gotowość do wypełnienia zadań obronnych. Resort ocenia też. sytuację wojskowo–polityczną, a w konsekwencji stopień zagrożenia wojennego. Opracowuje oraz przedstawia prezydentowi projekty budowy i rozwoju SZ, techniki wojskowej, plany mobilizacji oraz dyslokacji wojsk. MO odpowiada za gotowość bojową, operacyjno–taktyczną oraz przygotowanie psychologiczno–moralne wojsk. Istotną funkcją jest współpraca z resortami obrony innych państw. W przypadkach, określonych w aktach normatywnych MO przyjmuje wiążące dokumenty w kwestiach bezpieczeństwa oraz odpowiada za ich realizację.

Struktura SZ jest trójczłonowa: wojska lądowe, siły powietrzne i obrona przeciwpowietrzna oraz siły morskie. WL są podstawowym komponentem SZ. Składają się z 14 brygad zmotowyrozwnych brygady pancernej, brygady powietrznodesantowej, 2 brygad artylerii, pułku strzelców górskich, pułku artylerii przeciwpancernej. W skład SP wchodzą: pułk lotnictwa myśliwsko–bombowego, eskadra lotnictwa myśliwskiego, eskadra lotnictwa rozpoznawczego, pułk śmigłowców bojowych.

SZ liczą ok. 72 tys. Z tego WL – 62 tys., SP – 8,1 tys., MW – 2,2 tys. Przeszkolone rezerwy osobowe sięgają 575,7 tys. W skład uzbrojenia WL wchodzi: 220 czołgów, 135 bojowych wozów opancerzonych, 75 TO, 282 jednostki artylerii, 60 taktycznych rakiet obrony powietrznej. SP dysponują 50 samolotami bojowymi, 15 śmigłowcami uderzeniowymi, 13 śmigłowcami wsparcia bojowego oraz 100 rakietami obrony powietrznej. MW posiada 2 kutry rakietowe, 7 kutrów patrolowych, 5 trałowców, 4 okręty desantowe oraz 3 okręty pomocnicze. Na obszarze państwa nie funkcjonują formacje zbrojne nie podporządkowane władzy centralnej.

Wskazówki bibliograficzne:

Fuller E., Azerbaijan at the Crossroads, London: The Royal Institute of International Affairs, 1994.

Herzor E., The New Caucasus, New York 2000.

Malak K., Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej FR, AON, Warszawa 2002.

The Military Balance 2000/2001.

UNDP Azerbaijan, Annual Azerbaijan Human Development Reports, 1998, 1999, 2000.

5. BIAŁORUŚ

5.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Białoruś (RB) leży na skrzyżowaniu dróg, prowadzących w różne części Europy i świata; splatają się tu interesy strategiczne, polityczne i gospodarcze różnych państw. Położona na styku obszaru postradzieckiego i rozszerzającej UE, łączy trzy dynamicznie rozwijające się subregiony: Europę Środkową, Bałtycki i Europę Północną oraz państwa basenu czarnomorskiego Ukrainę i Mołdowę Na wschodzie znajduje się Rosja (FR). Białoruś łączy te subregiony dwiema osiami. Na osi Wschód–Zachód, jest ona żywotnie ważnym korytarzem dla Rosji w jej stosunkach z Europą Środkową. Na osi Północ–Południe Białoruś mogłaby być „mostem” między regionami czarnomorskim i nadbałtyckim.

Kierunek rozwoju, który obierze RB jest ważny dla wielu państw: Ukrainy, Polski, Litwy, Łotwy i Rosji – ponieważ są one jej bezpośrednimi sąsiadami, dla państw skandynawskich i Niemiec – gdyż leżą niedaleko, dla pozostałych państw Europy Zachodniej – dlatego, że jej stabilność zależy od tego co się dzieje w Europie Środkowej, dla USA – z powodu w ich egoistycznym interesie leży stabilność w Europie. Dla Rosji Białoruś jest „oknem” do Europy, które może być otwarte lub zamknięte dla rosyjskich towarów, idei i wpływów.

Białoruś ma podobne do wielu państw europejskich warunki rozwoju ekonomicznego. Posiada sprzyjające położenie ekonomiczno–geograficzne, rozwiniętą sieć transportową, wykwalifikowane kadry, sprzyjające warunki rozwoju gospodarki rolnej. Brakuje jej jednak surowców paliwowo–energetycznych, które musi importować przede wszystkim z Rosji. Podstawą potencjału przemysłowego jest w głównej mierze kompleks paliwowo–energetyczny, pracujący w głównej mierze na surowcach rosyjskich oraz ukierunkowany na eksport do państw WNP (głównie Rosji i Ukrainy) przemysł maszynowy, chemiczny.

Jednym z podstawowych problemów kompleksu produkcyjnego jest jego zacofanie. W niektórych gałęziach gospodarki zużycie sprzętu dochodzi do 80%. Realizowana formuła ekonomicznego neosocjalizmu (socjalizmu rynkowego) powoduje, że wyczerpują się możliwości ekstensywnego rozwoju gospodarki. Izolacja polityczna i ekonomiczna zmusza Mińsk do zawężenia kooperacji, przede wszystkim z Rosją, nasilając nadmiernie ekonomiczne i polityczne uzależnienie od Moskwy. Jedną z istotnych, negatywnych konsekwencji tego uzależnienia jest brak funduszy inwestycyjnych koniecznych do modernizacji gospodarki.

Zainteresowanie społeczeństwa obronnością kraju jest niewielkie. Władze tylko z okazji rocznicowych, lub ważnych wydarzeniach międzynarodowych eksponują medialnie tę problematykę, jednakże nie w celu wywołania dyskusji społecznej. Niemniej, SZ cieszą się dużym autorytetem i poparciem społecznym, a decyzje władz dotyczące obrony są akceptowane. Społeczna akceptacja polityki bezpieczeństwa RB ma znaczny wpływ na jej trwałość i umocnienie stabilizacji w regionie.

Polityka wewnętrzna prezydenta A. Łukaszenki, odstająca coraz wyraźniej od demokratycznych standardów zachodnich, doprowadziła do izolacji Białorusi na arenie międzynarodowej. Zawęziło to znacznie możliwości państwa w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa. Stąd też polityka bezpieczeństwa ukierunkowana jest przede wszystkim na: współpracę z Rosją, najlepiej w ramach Państwa Związkowego Białorusi i Rosji; współpracę z uczestnikami czterostronnego układu między Białorusią, Rosją, Kazachstanem i Kirgistanem dotyczącego pogłębienia integracji w sferze ekonomicznej i humanitarnej oraz współpracę i integrację w ramach WNP.

Do zewnętrznych wojskowych uwarunkowań bezpieczeństwa Mińsk zalicza przede wszystkim: brak funkcjonującego systemu bezpieczeństwa międzynarodowego i regionalnego na kontynencie europejskim; przybliżenie się do granic Białorusi bloku NATO mogącego, w określonych warunkach wywierać naciski siłowe w różnych formach; prowadzenie przez państwa Sojuszu polityki podejmowania jednostronnych decyzji o użyciu siły do osiągnięcia celów politycznych i realizacji swoich interesów; nieprzychylne przyjęcie przez szereg państw polityki zagranicznej oraz wewnętrznej RB i podejmowanie prób wyłączenia jej z procesów formowania systemu bezpieczeństwa międzynarodowego.

5.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Początkowo, RB zamierzała zapewnić swoje bezpieczeństwo w oparciu o zasadę neutralności, zapisaną w Konstytucji. Jednak wchodząc do układu o zbiorowym bezpieczeństwie państw WNP i realizując umowę o zjednoczeniu z Rosją faktycznie położyły jej kres.

Obecnie polityka bezpieczeństwa i obrony ukierunkowana jest przede wszystkim na zapewnienie bezpieczeństwa w oparciu o własne możliwości, sojusz z Rosją oraz kształtującą się Organizację Układu Bezpieczeństwa Zbiorowego.

Koncepcja bezpieczeństwa zawarta jest w dwóch dokumentach: Koncepcji bezpieczeństwa narodowego Republiki Białoruś, oraz Doktrynie wojennej Republiki Białoruś. Doktryna ma charakter obronny i jest ukierunkowana na utrwalenie bezpieczeństwa, zarówno państwowego, jak i międzynarodowego. Nie wskazuje też żadnego państwa jako potencjalnego agresora. Jednak wypowiedzi czołowych polityków świadczą, że poważnie rozpatrywane jest zagrożenie przede wszystkim z Zachodu – z terytorium Polski i przy udziale elementów polskich SZ.

Wśród podstawowych kierunków działania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa wymienia się: działalność na rzecz umocnienie międzynarodowego autorytetu państwa; aktywny udział w umacnianiu uniwersalnego systemu bezpieczeństwa międzynarodowego przewidzianego w Karcie NZ; wspieranie wysiłków ONZ na rzecz utrzymania pokoju i zapewnienia praw człowieka w całym świecie; uzyskanie zdolności do efektywnej obrony suwerenności i integralności terytorialnej państwa w przypadku użycia przeciwko niemu SZ lub groźby jej użycia; uczestnictwo w OUBZ WNP, mające zagwarantować odparcie agresji zbrojnej; współpracę z UE i NATO oraz włączenie Białorusi do procesów tworzenia nowych struktur bezpieczeństwa europejskiego.

Od 2002 r. prowadzone są intensywne działania prowadzące do struktur obrony terytorialnej. Uzasadnieniem jest zagrożenie ze strony USA, które „może kontynuować próby likwidacji niewygodnych dla nich reżimów”. Celem białoruskiego kierownictwa jest przygotowanie kraju do przejścia, do walki partyzanckiej. Stąd też dowódcami wojsk terytorialnych będą przewodniczący wojewódzkich (obłastnych) komitetów wykonawczych, a rozwijanie i kierowanie wojskami realizować będą struktury Komitetu Bezpieczeństwa Państwa.

Polityka bezpieczeństwa RB jest nadzwyczaj jednostronna. Sprowadza się ona w zasadzie do współpracy z Rosją, we wszystkich sferach obronności. Jest to dziedzina, w której proces integracji FR i RB jest najbardziej zaawansowany. Wyrazem tego jest m.in. utworzenie regionalnego zgrupowania wojsk rosyjskich i białoruskich. Pozostałe kierunki: kraje sąsiedzkie, państwa WNP są tylko uzupełnieniem głównego kierunku.

5.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Podstawowymi dokumentami określającymi zadania i strukturę SZ są przede wszystkim: Konstytucja Republiki Białoruś (z 1994 r. ze zmianami i uzupełnieniami z 1996 r.), Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Republiki Białoruś; Doktryna wojskowa Republiki Białoruś; ustawy O obronie; O Siłach Zbrojnych; Układ o bezpieczeństwie zbiorowym państw uczestników–WNP; Koncepcja bezpieczeństwa zbiorowego państw uczestników–WNP.

SZ są podstawą systemu bezpieczeństwa państwa i zapewniają jego samodzielność strategiczną, a w ramach sojuszniczych zobowiązań z Rosją sprzyjają utrzymaniu parytetu wojskowego i stabilności w regionie. Podporządkowane Prezydentowi, stanowią jeden ze znaczących czynników jego pozycji i władzy w państwie oraz w rozmowach z Rosją, w kwestiach zjednoczeniowych.

Białoruś jest postrzegana jako bufor między Rosją i NATO. Jej SZ, wspólnie z wojskami rosyjskimi z Obwodu Kaliningradzkiego, mogą być czynnikiem nacisku wobec sąsiadów.

SZ wypełniają zadania dotyczące organizowania zbrojnej obrony państwa wspólnie z innymi wojskami i formacjami zmilitaryzowanymi wchodzącymi do systemu obrony państwa. Białoruś rozpatruje możliwość użycia SZ i udział w konflikcie zbrojnym (wojnie) wyłącznie w celu odparcia napaści zbrojnej (agresji) i obrony swojej integralności terytorialnej. Wykorzystanie SZ do wykonywania zadań nie związanych z obroną państwa może mieć miejsce tylko w wypadku nieodzownej pomocy ludności oraz do jej obrony w sytuacjach nadzwyczajnych.

Kierowanie SZ państwa zapewniają: prezydent, Rada Bezpieczeństwa, rada ministrów, ministerstwo obrony, sztab generalny, dowództwa rodzajów wojsk.

Prezydent jest naczelnym dowódcą SZ i sprawuje ogólne kierownictwo nad przygotowaniem oraz użyciem wojskowej struktury państwa do zapewnienia bezpieczeństwa RB. Formuje i kieruje Radą Bezpieczeństwa, wyznacza na stanowiska i zwalnia z nich szefów resortów: obrony, spraw wewnętrznych, do sytuacji nadzwyczajnych; bezpieczeństwa, wojsk pogranicznych i ich zastępców, dowódcę wojsk wewnętrznych MSW, szefa wojsk kolejowych. Rada Bezpieczeństwa jest najwyższym kolegialnym organem koordynacyjno–politycznym w dziedzinie obrony, zajmującym się: wyznaczaniem kierunków polityki państwa w sferze bezpieczeństwa, opracowywaniem strategii zapewniania niepodległości i zasad rozwijania SZ. Zgromadzenie narodowe rozpatruje projekty ustaw dotyczące: bezpieczeństwa narodowego, doktryny wojskowej, budżetu, ogłoszenia wojny i zawarcia pokoju, reżimu prawnego stanu wojennego i nadzwyczajnego. Decydujący głos w tych kwestiach posiada jednak prezydent. Rada Ministrów zapewnia zaopatrzenie i uzbrojenie SZ, odpowiada za budowę i rozmieszczenie obiektów obronnych. Kieruje organami administracji państwowej i terenowej w zakresie przygotowania ekonomiki państwa do obrony. Ministerstwo obrony kieruje SZ oraz realizuje politykę obronną państwa. Ponosi całkowitą odpowiedzialność za budowę i rozwój SZ, przygotowanie ich do wykonania zadań zbrojnej obrony suwerenności i integralności terytorialnej państwa. Sztab Generalny jest centralnym organem kierowania wojskowego realizującym: kierownictwo operacyjne SZ. Dowództwa rodzajów SZ są organami operacyjnego kierowania podporządkowanych im wojsk. Połączone dowództwo regionalnego zgrupowania wojsk tworzone jest w okresie zagrożenia na mocy decyzji Państwowej Rady Najwyższej Państwa Związkowego na bazie białoruskiego ministerstwa obrony. Jest to kolektywny białorusko–rosyjski organ przeznaczony do kierowania zgrupowaniem wojsk w celu zapewnienia zbiorowego bezpieczeństwa wojskowego Państwa Związkowego.

Wymienione organy są zależne od Prezydenta. Przejął on szereg uprawnień, które w państwach demokratycznych należą do innych organów. Cywilna i demokratyczna kontrola nad SZ w rozumieniu władz białoruskich sprowadza się do wykonywania jej przez Prezydenta. Kontrola parlamentarna, będąca podstawą zachodniego rozumienia tego problemu, nie istnieje. W SZ jest zakazana działalność partii politycznych i innych organizacji społecznych o charakterze politycznym.

Struktura SZ jest dwuczłonowa: wojska lądowe oraz siły powietrzne i wojska obrony powietrznej (SP). Wojska lądowe są podstawowym i największym rozwinięty komponentem SZ. Organizacyjnie dzielą się na. dowództwa operacyjne: Zachodnie i Północno–Zachodnie. Zachodnie Dowództwo Operacyjne to największe zgrupowanie wojsk rozmieszczone w nadgranicznych obwodach zachodnich: 6 SBZ stacjonuje w obwodzie grodnieńskim, 50 SBZ w obwodzie brzeskim a 11 SBZ w Słonimiu. Są to jednostki stałej gotowości bojowej o wysokim stopniu ukompletowania stanów osobowych oraz wyposażenia w uzbrojenie i sprzęt wojskowy, a także prezentujące wysoki poziom wyszkolenia. Północno–Zachodnie Dowództwo Operacyjne składa się głównie z jednostek skadrowanych, o niepełnych stanach osobowych.

Siły powietrzne i wojsk obrony powietrznej dzielą się na dwa dowództwa operacyjno–taktyczne: Zachodnie i Północno–Zachodnie. W ich skład wchodzą: lotnictwo, przeciwlotnicze wojska rakietowe, wojska radiotechniczne oraz odziały i pododdziały zabezpieczenia. Będące w uzbrojeniu samoloty są stosunkowo nowoczesne, wyprodukowane w większości w latach 70. lub 80. Mankamentem jest brak systematycznej wymiany sprzętu na nowocześniejsze typy i modyfikacje. Resursy eksploatacyjne systematycznie wyczerpują się. Wojska obrony powietrznej dysponują sprzętem o dużej skuteczności i mobilności, umożliwiającym zorganizowanie osłony na różnych odległościach, kierunkach i wysokościach. Pozwala on na wykrywanie i niszczenie środków napadu na wszystkich wysokościach, dniem i nocą, w każdych warunkach atmosferycznych.

SZ liczą ok. 83 tys. żołnierzy, w tym WL ok. 43,5 tys., a SP ok. 22 tys. Służbę wojskową pełni także ok. 4 tys. kobiet, w tym 136 w stopniach oficerskich. Zakłada się, że w 2005 r. zostaną zredukowane do 50 tys. Liczba żołnierzy rezerwy ok. 290 tys. W sytuacji zagrożenia wojennego SZ mogą być wzmacniane jednostkami podległymi MSW oraz wojskami ochrony pogranicza. Siły lądowe posiadają: 1724 czołgi, 1560 opancerzonych wozów bojowych, 1465 jednostek artylerii (w tym 428 ciągnionej); 480 wyrzutni ppk; 96 zestawów rakiet operacyjno–taktycznych (w tym 60 typu Scud); 350 zestawów taktycznych rakiet OP typów SA–8, SA–11, SA–12, SA–13. Uzbrojenie starego typu, głównie czołgi T–55, jest sukcesywnie wycofywane. Siły powietrzne posiadają w uzbrojeniu: 230 samolotów bojowych typu MiG–29, Su–24, Su–25 oraz Su–27; 40 samolotów walki radioelektronicznej, 27 samolotów transportowych typu Ił–76, Tu–134, An–12, An–24 oraz An–26; 72 śmigłowce uderzeniowe; 131 śmigłowców wsparcia; 2 śmigłowce walki radioelektronicznej; 14 śmigłowców transportowych; 175 zestawów rakietowych typów: S–125, S–200, S–300 i BUK.

W Białorusi funkcjonuje ponadto „służba w rezerwie”. Pełnią ją obywatele, którzy nie zostali powołani do odbycia obowiązkowej służby wojskowej. Rezerwiści są powoływani na szkolenia i zgrupowania przez jednostki wojskowe, w których znajdują się na ewidencji. Czas trwania tych przedsięwzięć ni przekracza 4 miesięcy. Okres służby w rezerwie wynosi tyle co z poboru.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Malak K., Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej (1991–2000), Zeszyty Naukowe”, AON. Dodatek, Warszawa 2001.

Malak K., Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Białorusi, Warszawa, AON 2003.

6. BELGIA

6.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Kierunek rozwoju współczesnej belgijskiej polityki bezpieczeństwa ukształtowany został przez wydarzenia historii współczesnej. Belgia, niepodległa od 1830 r., pomimo posiadania statusu państwa neutralnego była w XX wieku dwukrotnie zajmowana i okupowana przez Niemcy. Utraciła też kolonie i nadzór nad terytoriami mandatowymi w Afryce Centralnej.

Wydarzenia po zakończeniu II wojny światowej radykalnie zmieniły podstawy belgijskiej polityki bezpieczeństwa. Okazało się, iż żywotne interesy państwa najlepiej zabezpieczone i chronione są w ramach współpracy międzynarodowej. Ponadto, bezpieczeństwo stało się funkcją sytuacji ekonomicznej, której odpowiedni poziom i rozwój Belgia zabezpieczyć mogła wyłącznie poprzez udział w gospodarce i handlu międzynarodowym. Stało się to impulsem do aktywnego udziału Królestwa Belgii w procesie integracji europejskiej oraz członkostwa w różnych organizacjach międzynarodowych (ONZ, Międzynarodowym Funduszu Monetarnym, Banku Światowym – od 1945 r., OECD i Organizacji Traktatu Brukselskiego – od 1948 r., NATO i Radzie Europy – od 1949 r., wspólnotach gospodarczych: EWW i S – od 1951 r., EWG i EUROATOMIE – od 1957 r.

Belgia uważa, iż stabilizacja światowa jest zasadniczym warunkiem światowego bezpieczeństwa. Niezbędnym warunkiem osiągnięcia takiej stabilizacji jest aktywna walka z wszelkimi formami dysproporcji rozwojowych pomiędzy regionami, które stają się źródłem napięć międzynarodowych, procesów migracyjnych, ekstremizmów i fundamentalizmów. Prowadzenie takiej polityki wymusza także szczególne zaangażowanie w zakresie kontroli zbrojeń na świecie.

Belgia jest państwem o ustroju federacyjnym. Tendencje odśrodkowe oraz będąca ich wynikiem reforma rządowa spowodowały, że wiele istotnych decyzji zapada na szczeblu regionalnym. Dotyczy to także SZ, a w szczególności funkcjonowania ich zabezpieczenia w czasie pokoju. Generalnie, jednak sfera obronności należy do kompetencji władz federalnych.

6.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Belgia przywiązuje zasadnicze znaczenie nie tylko do ochrony żywotnych interesów państwa i sojuszników, ale także do przestrzegania praw człowieka oraz promocji fundamentalnych zasad demokracji w świecie.

W strategii bezpieczeństwa obowiązuje pięć głównych zasad: 1. Umacnianie odpowiedzialności europejskiej w zakresie bezpieczeństwa poprzez wdrażanie Polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej włączając w to rozwój struktur i procedur zwiększających jej skuteczność; 2. Zachowanie partnerskiej współpracy transatlantyckiej w ramach NATO; 3. Wspieranie działań mających na celu zwiększenie roli ONZ w zakresie utrzymania pokoju i bezpieczeństwa światowego; 4. Wspieranie działań OBWE w problematyce kontroli zbrojeń, która jest podstawą budowania stabilności i bezpieczeństwa; 5. Współpraca pomiędzy państwami Europy i Afryki (wielostronna jak też bilateralna).

Ponadto, solidarność z sojusznikami z Paktu Północnoatlantyckiego wyraża się w przyjęciu przez stronę belgijską udziału w podziale odpowiedzialności, wysiłku i ryzyka w ramach nowych inicjatyw Sojuszu.

Współpraca międzynarodowa dotycząca polityki bezpieczeństwa na pierwszym planie uwzględnia współpracę w ramach BENELUXU.

Znalazło to praktyczny wyraz we wspólnej realizacji zadań wojskowych takich jak, nadzór nad przestrzenią powietrzną (B, H, L) wspólne siły transportu lotniczego (B, L), bazy Marynarki Wojennej (B, H), zintegrowane kontyngenty do sił międzynarodowych (B, L).

Belgia posiada i rozwija zdolności pozwalające na zaangażowanie w operacjach pokojowych, w tym operacjach wysokiego ryzyka, przywiązując jednak dużą uwagę do zgodności działań militarnych z zasadami prawa międzynarodowego oraz do współdziałania międzynarodowego w zakresie ustanawiania i prowadzenia takich działań.

Polityka bezpieczeństwa stawia przed SZ pięć głównych zadań: udział w obronie sojuszniczej (w ramach UE na mocy – art. V Traktatu Brukselskiego, w ramach NATO – na mocy art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego); udział w opanowywaniu kryzysów, nie wynikający ze zobowiązań sojuszniczych dotyczących wspólnej obrony obejmujących: misje humanitarne i ewakuacyjne, misje utrzymania pokoju i zarządzania kryzysowego w tym misje przywracania pokoju (UE) i operacji PSO (NATO); prowadzenie operacji ewakuacyjnych (Non Combatant Evacuation Operations – NEO); prowadzenie we współdziałaniu z resortem spraw zagranicznych działań prewencyjnych („dyplomacji wojskowej”) obejmującej kontrolę przestrzegania postanowień prawa międzynarodowego, współpracę wojskową, nadzór nad przestrzeganiem postanowień układów międzypaństwowych; udział w walce z terroryzmem.

Aby wypełnić podjęte przez rząd zobowiązania międzynarodowe dotyczące zwiększenia zdolności wojskowych zawarte w inicjatywach Unii Europejskiej (Helsinki headline goal) i NATO (Defense capabilities initiative – DCI, European capabilities action plan – ECAP, Prague capabilities commituant – PCC), przed SZ postawiono długofalowe zadania w zakresie osiągnięcia nowych zdolności operacyjnych oraz zdolności wsparcia strategicznego obejmujące: zwiększenie możliwości przerzutowych oddziałów wojsk lądowych; reorganizację pododdziałów desantowych i przystosowanie ich do wykorzystania transportu śmigłowcowego; wzrost możliwości bojowych lotnictwa taktycznego na bazie wykorzystania samolotów wielozadaniowych; rozwój zdolności transportowych sił powietrznych i morskich; zwiększenie możliwości w zakresie prowadzenia walki przeciwminowej; wzrost możliwości eskortowych MW oraz zdolności do walki z okrętami podwodnymi; stworzenie możliwości prowadzenia rozpoznania strategicznego; standaryzację w zakresie C2I (Command, Control and Informations).

Wraz z wprowadzeniem „modułów” w siłach zbrojnych pozwoli to na osiągnięcie zdolności do zachowania zdolności do udziału w operacjach sojuszniczych w zakresie kolektywnej obrony oraz sprawnego wydzielenia sił interwencyjnych na rzecz operacji zarządzania kryzysowego UE i NATO. „Moduły” bojowe maja funkcjonować równolegle z tradycyjnymi strukturami wojskowymi, takimi jak batalion, brygada, eskadra czy flotylla i mieć strukturę przystosowaną do realizowanych zadań. Będą one tworzone na potrzeby sił interwencyjnych, do operacji antyterrorystycznych i na potrzeby działań w ramach dyplomacji wojskowej przy jednoczesnym zachowaniu zdolności do wypełnienia zobowiązań sojuszniczych dotyczących zbiorowej obrony.

Siły interwencyjne składać się będą z komponentów: lądowego, lotniczego i morskiego.

Komponent lądowy (ok. 6 tys. żołnierzy) stanowić będą siły: autonomicznej ekwiwalentnej brygady mogącej prowadzić działania przez okres jednego roku (z uwzględnieniem rotacji); ekwiwalentnej brygady przystosowanej do działań w ramach NEO; wzmocnionego batalionu; jednostek rodzajów wojsk do wsparcia KA.

Komponent lotniczy (ok. 1250 żołnierzy) tworzyć będą dwie formacje po
18 F–16 mogące działać równolegle na dwóch odrębnych teatrach działań wojennych.

Komponent morski (ok. 650 marynarzy) tworzyć będzie formacja eskortowa mogąca działać autonomicznie przez okres 6 miesięcy oraz zespół przeciwminowy.

Komponent medyczny (ok. 1150 żołnierzy) tworzyć będą moduły medyczne, chirurgiczne i o składzie mieszanym przydzielane do pozostałych modułów.

6.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Nominalnym dowódcą SZ jest Król Belgii Wszystkie akty prawne, w tym dotyczące sfery obronności ogłaszane są w Monitorze Belgijskim w formie dekretów królewskich. Zasadnicze problemy polityki bezpieczeństwa rozpatrywane i formułowane są przez czynniki polityczne, głównie rząd. Zasadniczymi problemami obronności zajmuje się organ kolektywny Naczelna Rada Obrony (Conseil Supérieur de défense) obradująca pod przewodnictwem Króla. Za realizację polityki bezpieczeństwa odpowiada premier, a w szczególności minister obrony (Ministère de la Défense – MOD). Sprawuje on ogólne kierownictwo nad SZ i kształtuje politykę obronną państwa. Zapewnia cywilną kontrolę nad armią. Kieruje bezpośrednio dyrekcjami generalnymi: kształcenia (DG FMN) i współpracy ze społeczeństwem (DG IPR).

Na podstawie polityki bezpieczeństwa przyjętej przez rząd cele strategiczne, sposoby ich osiągnięcia oraz niezbędne do tego zdolności określane są w planach strategicznych (plan d´entreprise Défense). Aktualnie przyjętym i realizowanym planem jest „Plan strategiczny modernizacji SZ w latach 2000 – 2015” ogłoszonym 12 maja 2000 r. Ze względu na jego znaczenie uchwalono jednocześnie jego finansowanie na poziomie 2 479 mln EUR rocznie, do 2015 r. Bieżące funkcjonowanie armii regulują plany roczne (Plan Directeur de la Défense).

Od 2002 r. funkcjonuje zreformowany system dowodzenia SZ. Głównymi jego zasadami były: stworzenie pionów funkcjonalnych na potrzeby całej armii pod postacią dyrekcji generalnych (kadry, budżet i finanse, kwestie prawne, zaopatrzenia materiałowego) i departamentów SG (kontroli, wywiadu, strategia, sprawy socjalne) oraz utworzenie jednolitego dowództwa operacyjnego wszystkich komponentów SZ.

Naczelnym dowódcą wojskowym jest szef SG. Odpowiada za przygotowanie SZ i jest doradcą ministra obrony. Kieruje jednocześnie departamentami administracyjnymi. Jego zastępca będąc dowódcą stołecznego okręgu wojskowego kieruje Departamentem Operacyjnym i Szkolenia, który spełnia rolę centrum dowodzenia operacyjnego.

W wyniku realizacji planu modernizacji SZ zatwierdzonego przez ministra obrony 3 listopada 2001 r. tradycyjne rodzaje SZ zastąpione zostały przez komponenty podporządkowane wspólnemu dowództwu operacyjnemu. Proces ten połączony został z reformą systemu dowodzenia oraz planowym, systematycznym obniżaniem stanu osobowego armii; ze stanu 40 300 żołnierzy w 2004 r. do 35 000 żołnierzy w 2015 r.

Wojska lądowe podlegają dowódcy WL, który realizuje dowodzenie za pomocą dowództwa operacyjnego, które podlega połączonemu dowództwu operacyjnemu). W zakresie dowodzenia operacyjnego COMPOSLAND odpowiada funkcjonalnie szczeblowi dywizji ogólnowojskowej.

W skład wojsk lądowych wchodzą: 1 Brygada Zmechanizowana – flamandzka; 7 Brygada Zmechanizowana – walońska; Brygada Desantowa – mieszana; Zgrupowanie Lotnictwa Wojsk Lądowych – mieszane flamandzko–walońskie.

W skład brygady zmechanizowanej wchodzą dwa regimenty zmechanizowane (regimenty liniowe, szaserów lub grenadjerów), jeden pancerny i jeden zmotoryzowany (regimenty szaserów lub jegrów) oraz regiment artylerii i batalion logistyczny. Posiadają one tradycyjne, historyczne nazwy. Brygada Desantowa składa się z dwóch batalionów desantowych, batalionu komandosów oraz baterii artylerii wsparcia. Razem stanowią one 7 regimentów bojowych, 3 bataliony i 2 eskadry bojowe.

Ponadto w skład WL wchodzą jednostki wsparcia: dwa regimenty i bateria artylerii, trzy bataliony śmigłowców, dwa bataliony saperów, eskadra WRE, regiment artylerii przeciwlotniczej. Razem z jednostkami logistycznymi (dwa bataliony logistyczne) zgrupowane są one w pięciu „obozach” (kamp.BEVERLO, camp. MARCHE, LAGLAND, ELSENBORN, VOGELSANG). Jednostki te posiadają na wyposażeniu: 143 czołgi Leopard 1A5, TO: 240 – AIFV 25, Milan, PC, 202 – M 113 Carrier, 76 –CVR–T Scimitar i Spartan, 50 BWP PANDUR, hb 105 mm LG Mk II – 13, M–101 – 3, M–108 – 4, M–109 A2 – 112; moździerzy: 120mm – 60, 81mm – 118; PPK Milan – 420; zest.plot.: Mistral – 118, Gepard SP – 51. Ponadto dysponują śmigłowcami: 28 – A–109 BA, 18 – A–109 A, 28 – SA–318.

Program modernizacji sił lądowych przewiduje reorganizację brygady desantowej na aeromobilną oraz przejście na pojazdy bojowe o trakcji kołowej w brygadach zmechanizowanych.

Marynarka wojenna składa się z trzech głównych elementów: Dowództwa Operacyjnego; Floty; sił wsparcia floty.

W 2002 r. rozpoczęto przeformowanie Sztabu Głównego Marynarki/Centrum Obrony Wybrzeża w Dowództwo Operacyjne Floty podległe szefowi SG.

W skład Floty wchodzą cztery główne zespoły: zespół fregat E 71 w składzie trzech okrętów uzbrojonych w zestawy rakietowe; zespół MCM, który tworzą okręty: dowodzenia i wsparcia logistycznego i zespół trałowców; belgijsko–luksemburski zespół transportowy, którego budowę rozpoczęto w 2001 r. a wejście do służby zaplanowano na 2006 rok. W ramach tego projektu planuje się budowę okrętu transportu strategicznego zdolnego do przemieszczania sił desantowych wraz z ciężkim sprzętem, bazowania śmigłowców i samolotów pionowego startu; zespół wsparcia złożonego z okrętów pomocniczych, patrolowych i eskadry śmigłowców.

Siły wsparcia floty tworzą siły wsparcia logistycznego, ośrodki zaopatrzenia, służby pomocnicze i szkoleniowe. Flota dysponuje pięcioma bazami.

Program modernizacji marynarki przewiduje utrzymanie w linii fregat do 2012 r. a następnie zastąpienie ich przez 2 wielozadaniowe okręty eskortowe. Ponadto modernizację 6 z 7 posiadanych trałowców.

Siły powietrzne składają się z: 2 Skrzydła Taktycznego; 10 Skrzydła Taktycznego; 15 Skrzydła Transportowego; 1 Skrzydła Szkolnego; Centrum Kontroli Powietrznej; Centrum Kontroli Transportu Powietrznego; Baza Lotnicza w Coxyde (40 dywizjon śmigłowców, grupa śmigłowców Marynarki Wojennej).

Skrzydła lotnictwa taktycznego posiadają na wyposażeniu 129 samolotów F 16. Skrzydło transportowe dysponuje samolotami A 310 – 2 szt., C 130H – 12 szt., Embraer ERJ2 – 2 szt. i dyspozycyjnymi samolotami Falcon. Na wyposażeniu szkrzydła szkolnego znajdują się samoloty Alpha – Jet – 29 szt., Marchetti
SF–260 – 33 szt. Jednostki śmigłowcowe posiadają na wyposażeniu śmigłowce Sea King SAR – 5szt. i Alouette III – 3 szt. Centrum Kontroli Powietrznej prowadzi kontrolę przestrzeni powietrznej w systemie NATO a jego rejon odpowiedzialności obejmuje terytorium Belgii i Holandii, natomiast Centrum Kontroli Transportu Powietrznego prowadzi kontrolę ruchu powietrznego w przestrzeni powietrznej Belgii i Luksemburga.

W ramach programu modernizacji lotnictwa 15 skrzydło transportowe po 2010 r. ma otrzymać samoloty A 400M, które zastąpią C 130 (7 zamówionych przez Belgię i 1 przez Luksemburg). Główny wysiłek modernizacyjny skierowany jest na uzyskanie specjalizacji w zakresie WRE i rozpoznania elektronicznego. W jego ramach od 2004 roku siły powietrzne osiągną pełne możliwości w zakresie działań nocnych.

W SZ Belgii komponent medyczny występuje na prawach rodzaju SZ posiadając odrębną strukturę, umundurowanie i oznaczenia stopni wojskowych. Podlegają mu: cztery medyczne centra operacyjne; cztery interwencyjne elementy medyczne; szpital centralny.

6.4. Udział sił zbrojnych w strukturach międzynarodowych i operacjach pokojowych

Belgia wydzieliła do składu Eurokorpusu, którego szefem Sztabu jest generał belgijski (od listopada 2003 r.): obsadę komórek: G–9 (CIMIC) i inżynieryjnej: dowództwo operacyjne; 1 BZ; 7 BZ. Ponadto, zintegrowany z belgijskim komponent luksemburski w składzie trzech plutonów i elementu logistycznego. Do składu Sił Szybkiego Reagowania NATO, poza komponentem Eurokorpusu, Belgia wydzieliła 10 Skrzydło Taktyczne (30 samolotów F – 16).

Belgia bierze aktywny udział w międzynarodowych operacjach pokojowych. Od 1992 r. uczestniczyła w 74 operacjach. Wzięło w nich udział ok. 46 tys. żołnierzy, to znaczy więcej niż wynosi liczebność belgijskich SZ. Podczas tych misji zginęło 27 żołnierzy.

Na takie zaangażowanie składa się udział w operacjach utrzymania pokoju organizowanych przez ONZ (13 operacji – Bałkany, Somalia, Rwanda, Haiti, zatoka Perska i Afganistan), operacje prowadzone przez NATO, UE i operacje humanitarne. Bardzo aktywna jest Belgia na kontynencie afrykańskim prowadząc operacje narodowe (Benin, Kongo) oraz wspierając działania organizacji regionalnych (przekazanie wyposażenia dla kontyngentu Beninu zaangażowanego w operację wsparcia pokoju prowadzoną przez Wspólnotę Ekonomiczną Państw Afryki Zachodniej). Ogólnie w działaniach na terenie Afryki zaangażowanych było 2,5 tys. żołnierzy.

Aktualnie, żołnierze belgijscy pełnią służbę w siłach międzynarodowych: ISAF w Afganistanie – kompania ochrony (160 żoł.) w rejonie lotniska w Kabulu; Unii Europejskiej Concordia w Macedonii – kontyngent 40 żołnierzy; Unii Europejskiej Artemis – komponent medyczny i logistyczny w sile 50 żołnierzy; ONZ MONUC w Kongo – 10 oficerów; NATO KFOR (wspólnie z plutonem luksemburskim) – międzynarodowy batalion; NATO SFOR – kontyngent w sile 500 żołnierzy (do końca 2003 r.). Ponadto, Belgia zabezpiecza i organizuje szkolenie oficerów SZ Konga i Beninu.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

http://www.mil.be

Cottrel J.H., Te Politics of the Atlantic Alliance.

Polak R., Telep J., Armia zawodowa, Bellona, Warszawa 1998.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

7. BOŚNIA i HERCEGOWINA

7.1. Polityka bezpieczeństwa i obrony

W grudniu 1995 r. w wyniku mediacji USA w Dayton został wynegocjowany traktat pokojowy. Serbowie i Chorwaci zaakceptowali integralność terytorialną Bośni, jednak jako państwa ze bardzo zdecentralizowanym ustrojem. Na mocy traktatu Bośnia stała się protektoratem międzynarodowym. Obecność wojsk i instytucji międzynarodowych jest kluczowym gwarantem istnienia państwa. Bośnia i Hercegowina (BiH) została przyjęta do OBWE 30 kwietnia 1992 r., do ONZ 22 maja 1992 r., zaś do Rady Europy 24 kwietnia 2002 r.

Muzułmańscy Bośniaccy w trakcie wojny byli najsłabszą stroną konfliktu, dlatego byli najbardziej zainteresowani zaangażowaniem militarnym i politycznym wspólnoty międzynarodowej. W efekcie w 1992–1995 działała na terenie Bośni misja ONZ (UNPROFOR). W 1995 r. rozpoczęła się trwającą do dzisiaj misja pokojowa NATO nazwana początkowo IFOR i przemianowana w 1997 r. na SFOR. Dużej pomocy w ustabilizowaniu sytuacji udzieliły wprowadzony wspólnie przez USA i Turcję w latach 1996–2003 program „Equip and Train”. Jego głównym celem było dozbrojenie i profesjonalizacja armii Federacji. Jej piętą achillesową jest niechęć bośniackich Chorwatów do ograniczenia odrębności instytucjonalnej chorwackiej części armii. W tej kwestii strona muzułmańsko–bośniacka mogła liczyć w latach 2000–2003 na poparcie Zagrzebia bardziej niż Belgrad wspierającego budowę wspólnych instytucji państwowych w Bośni. Program „Equip and Train” nie objął armii Republiki Serbskiej, która utrzymuje bliskie związki z armią jugosłowiańską. Zmieniło się to w pewnym stopniu pod presją wspólnoty międzynarodowej w kwietniu 2003 r., gdy minister obrony Serbii i Czarnogóry ogłosił zakończenie formalnych związki między oboma formacjami. Armia RS jest najbardziej sceptycznie nastawiona do integracji z euroatlantyckimi strukturami bezpieczeństwa. Potwierdzają to kilkakrotne oskarżenia armii RS o szpiegowanie SFOR i instytucji protektoratu międzynarodowego. USA są traktowane jako najważniejszy rozgrywający na Bałkanach (Bośniacy, Serbowie, Chorwaci) lub gwarant istnienia państwa (Bośniacy). Dlatego elity bośniackie prowadzą pro–amerykańską politykę.

Polityka bezpieczeństwa BiH ze względu na głęboką różnicę interesów zamieszkujących ją narodów jest kompromisem wymuszonym przez międzynarodowych protektorów. Najważniejszym „międzynarodowym” fundamentem koncepcji bezpieczeństwa BiH jest idea jej przystąpienia do programu PdP, a w dalszej przyszłości do NATO. Głównym warunkiem stawianym przez NATO jest zbudowanie wspólnych dla państwa SZ.

7.2. Miejsce sił zbrojnych w państwie

W latach 1996–2003 SZ BiH podlegały paralelnemu systemowi dowodzenia. Głównymi dokumentami definiującymi pozycję prawną SZ były: 1) Konstytucje Bośni, Federacji i Republiki Serbskiej; 2) Wspólna polityka obronna, przyjęta w maju 2001 r.; 3) Dekret o funkcjonowaniu instytucji obronnych Bośni przyjęty w sierpniu 2002 r.; 4) Regulamin Stałego Komitetu Problemów Wojskowych (SKVP), przyjęty w grudniu 2002 r. Na mocy poprawek do Konstytucji, które weszły w życie 2 grudnia 2003 r. SZ zostały podporządkowane wyłącznie Prezydium BiH. Jednak, został zachowany podział armii wzdłuż linii etnicznych. Najważniejszą przeszkodą na drodze do stworzenia w Bośni profesjonalnej armii opartej na natowskich standardach jest upolitycznienie kadry oficerskiej, powiązanej z partiami nacjonalistycznymi.

SZ Federacji BiH powstały po zakończeniu wojny bośniacko–chorwackiej w maju 1994 r., jednakże obok niej funkcjonują autonomiczne pozostałości Chorwackiego Zgromadzenia Ludowego i Armia Republiki Serbskiej. Armia BiH liczy 12 980 żołnierzy, w tym blisko 4000 Chorwatów. W rezerwie pozostaje 150 tys., w tym 40 tys. Chorwatów. W SZ BiH występują 4 korpusy jednolite etnicznie, jeden chorwacki i trzy bośniackie, składające się z 14 brygad (2 pancerne, 2 zmechanizowane, 10 piechoty zmotoryzowanej). Korpusy podlegają wspólnemu sztabowi, pod którego dowództwem znajduje się dywizja artylerii.

W 2001 r. RS i Federacja BiH zaakceptowały w Wspólnej polityce obronnej zmniejszenie i zreformowanie SZ. Obecnie trwa proces wprowadzenia w życie tych postanowień. Docelowo SZ BiH mają składać się z 6 aktywnych brygad, zaś armia RS z dwóch korpusów i jednej dywizji artylerii.

Po wojnie w Bośni USA dozbroiły SZ BiH, przekazując śmigłowców m.in.: 15 śmigłowców UH–1H, 50 czołgów AMX–30, 45 czołgów M–60A3. Armia Federacji otrzymała po wojnie także pomoc ze strony Egiptu, Zjednoczonych Emiratów Arabskich i Rumunii, które przekazały Bośni blisko 100 dział. Określenie dokładnego stanu arsenału wojsk Federacji Chorwacko–Muzułmańskiej i Republiki Serbskiej jest trudnym zadaniem z powodu trwającego procesu ich rozbrojenia.

Siły lądowe BiH dysponują 211 czołgami, ponad 300 BWP, 880 jednostkami artylerii, wliczając przeciwpancerne, około 400 moździerzami, 104 wyrzutniami rakiet, 250 sztukami broni przeciwpancernej, 10 śmigłowcami Mi–8 i Mi–17 i 15 śmigłowcami UH–1H. Armia Federacji oprócz dział przeciwlotniczych dysponuje także rakietami ziemia–powietrze. Natomiast armia Republiki Serbskiej dysponuje 80 czołgami T–55, 53 czołgami M–84, ponad 200 BWP, 581 działami, wliczając przeciwpancerne, 70 moździerzami 89 wyrzutniami rakiet, rakietami ziemia–ziemia FROG–7, 37 śmigłowcami i 19 samolotami szkolno–bojowymi. Obrona przeciwlotnicza armii RS dysponuje 975 działami obrony przeciwlotniczej i rakietami ziemia–powietrze.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Rycerska I., Rozpad Jugosławii. Przyczyny i przebieg, Kielce 2003.

Woorużonnyje siły stran mira,Minsk 2002.

8. BUŁGARIA

8.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Bułgaria leży w południowo–wschodniej części Europy nad M. Czarnym (354 km wybrzeża), na szlaku najważniejszych dróg lądowych z Europy na Bliski Wschód i Azji. Zajmuje powierzchnię ok. 110 910 km². Graniczy z Rumunią, Serbią i Czarnogórą, Macedonią, Grecją oraz Turcją. Ludność Bułgarii to ok. 8 mln, z czego 83,6% to rdzenni Bułgarzy, ok. 9,5% Turcy, 4,6% Rumuni, zaś 23% Macedończycy, Ormianie, Tatarzy i inni.

12 lipca 1991 r. przyjęto w Bułgarii nową konstytucję, zgodnie z którą kraj ten jest republiką demokratyczną z prezydentem na czele (wybieranym w wyborach bezpośrednich na pięcioletnią kadencję) i jednoizbowym, 240–osobowym Parlamentem (wybieranym na czteroletnią kadencję).

Do problemów transnarodowych należy przede wszystkim trwający od 1920 r. spór graniczny z Rumunią (prace połączonej komisji są w toku) oraz tranzyt przez ten kraj heroiny z Południowo–Wschodniej Azji, a w mniejszym stopniu też kokainy z Ameryki Południowej, na rynki europejskie.

Władze Bułgarii uznają, że w latach 2001 i 2002 środowisko strategiczne dynamicznie ewoluowało i pełne było sprzeczności. Najważniejszymi czynnikami mającymi wpływ na środowisko bezpieczeństwa Bułgarii były rosnące zagrożenie aktami terroryzmu, globalizacja, napięcia na Bałkanach oraz tworzenie się stref niestabilności w bezpośrednim sąsiedztwie tego kraju. Na tle malejącego zagrożenia globalnym konfliktem militarnym, na plan pierwszy wysunęły się złożone problemy etniczne i religijne, które doprowadziły do napięć na Bałkanach.

Terroryzm i zorganizowana przestępczość wraz z agresywnym fanatyzmem religijnym i ekstremizmem, rozwijającymi się w warunkach postępującej globalizacji, wysunęły się na pierwsze miejsce wśród zagrożeń dla społeczeństwa.

Rozszerzenie NATO stało się politycznym imperatywem władz Bułgarii nie tylko jako odpowiedź na konkretne i bezpośrednie zagrożenie, ale też jako naturalna konsekwencja procesu demokratyzacji i konsolidacji społeczeństw, opartego na wspólnych wartościach i odpowiedzialności.

8.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Współcześnie filarami polityki bezpieczeństwa Republiki Bułgarii są: współpraca międzynarodowa, integracja, stabilność ekonomiczna i utrzymywanie nowoczesnego potencjału militarnego. Procesy współpracy i integracji ukierunkowane są na kształtowanie korzystnego środowiska bezpieczeństwa, co będzie miało bezpośrednie odzwierciedlenie w bułgarskiej polityce wojskowej. Ta ostatnia, będąc elementem polityki obronnej, ukierunkowana jest z kolei na zagwarantowanie suwerenności i niepodległości kraju, jak również jego integralności terytorialnej, na zapobieganie konfliktom i przygotowanie sfery militarnej do uczestnictwa w zarządzaniu kryzysowym. Według Białej Księgi Obronności 2002, wdrożenie polityki woskowej możliwe jest jedynie poprzez rozwój nowoczesnych, zdolnych do walki, interoperacyjnych SZ, przygotowanych do przyspieszania integracji Bułgarii w NATO i Unii Europejskiej.

Polityka rządu Bułgarii w sferze obronności zorientowana jest na następujące cele: 1) Sfinalizowanie reorganizacji SZ i wykreowanie warunków niezbędnych dla integracji kraju z NATO, jego polityką i strukturami wojskowymi; 2) Wypracowanie właściwego podejścia do modernizacji uzbrojenia i sprzętu SZ dla uzyskania jego adekwatności do wykonywanych przez wojsko zadań; 3) Efektywne wykorzystanie środków przyznanych na sferę obronną i zdolności wojskowe, odpowiednio do rozpoznanego ryzyka; 4) Utworzenie zintegrowanego modelu cywilno–wojskowego dla zarządzania obroną i SZ; 5) Wdrożenia efektywnego cywilnego nadzoru i przejrzystości polityki w sferze obronnej i SZ.

Bułgaria uznaje, że jej członkostwo w NATO i UE będą najważniejszymi instrumentami polityki bezpieczeństwa, a jednocześnie istotnym wkładem w zapewnianie bezpieczeństwa Europie południowo–wschodniej. Dlatego właściwe przygotowanie kraju do członkostwa w obu organizacjach uznano za fundamentalny cel na lata 2003 i 2004.

Bułgaria aktywnie uczestniczy w programie PdP; rozszerzyła swe uczestnictwo w misjach SFOR i KFOR; włożyła wiele wysiłku w tworzenie i utrzymanie w gotowości operacyjnej dowództwa Wielonarodowych Sił Pokojowych Europy Południowo–Wschodniej i swych jednostek w ramach tych sił. Bułgaria wspiera też formowanie sił zadaniowych M. Czarnego oraz tzw. Inicjatywę NATO w Południowo–Wschodniej Europie.

8.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Podstawy prawne funkcjonowania SZ daje przede wszystkim: Ustawa o obronności i siłach zbrojnych Republiki Bułgari, Koncepcja bezpieczeństwa narodowego, Strategia wojskowa oraz Doktryna wojskowa. O ile Ustawa o obronności nadaje SZ kształt organizacyjny i wyznacza jego podstawowe funkcje, to Koncepcja bezpieczeństwa narodowego definiuje środowisko strategiczne, czynniki wpływające na bezpieczeństwo narodowe, zasady i priorytety w tym zakresie. Ustala sfery odpowiedzialności instytucji, ministerstw i departamentów w wypracowywaniu bezpieczeństwa narodowego oraz podkreśla rolę czynników politycznych i ekonomicznych w osiąganiu tego celu. Doktryna wojskowa odzwierciedla podglądy na rolę i zadania SZ w nowym środowisku strategicznym oraz determinuje ramy ich rozwoju w perspektywie krótko– i długoterminowej. Dokument jest podstawą do rozwoju niższej rangi dokumentów kształtujących fundamenty obronności i SZ. Doktryna wojskowa prezentuje wojskowo–polityczne i militarne aspekty bezpieczeństwa narodowego, priorytety obronności i trendy w budowaniu, rozwoju oraz angażowaniu SZ do celów związanych z obroną narodową. Doktryna odzwierciedla też zdecydowaną wolę Bułgarii, brania czynnego udziału w wysiłkach społeczności europejskiej przedsięwziętych dla zagwarantowania oraz umacniania pokoju i bezpieczeństwa na kontynencie, a także w wypracowywania nowej architektury bezpieczeństwa europejskiego i transatlantyckiego.

Głównymi priorytetami polityki obronnej i budowy SZ są: 1) Podniesienie jakości życia kadry zawodowej i żołnierzy służby zasadniczej oraz pracowników cywilnych, zwłaszcza w zakresie warunków zakwaterowania; 2) Dostosowanie podstaw prawnych budowania obronności i funkcjonowania SZ, dostosowując je do tych, które obowiązują w krajach członkowskich NATO; 3) Wypracowywanie koncepcyjnych i doktrynalnych podstaw obronności państwa; 4) Dalszy rozwój zasadniczego potencjału obronnego Bułgarii czasu pokoju – sił szybkiego reagowania, zdolnych w szeroko pojętej współpracy z siłami NATO; 5) Rozwój i modernizacja systemów dowodzenia, łączności, informatycznych i informacyjnych, co umożliwi interoperacyjność z NATO; 6) Rozwój systemu kontroli powietrznej kraju, zapewniającej monitorowanie ruchu powietrznego oraz wymianę danych z innymi państwami NATO.

Konstytucja definiuje SZ jako gwaranta suwerenności, bezpieczeństwa i niepodległości kraju. Główne ich odzwierciedlają konstytucyjne zobowiązania, długoterminowe interesy narodowe w sferze bezpieczeństwa i obrony, trendy w środowisku bezpieczeństwa oraz priorytety Bułgarii. W Białej księdze obrony, 2002 zostały przedstawione następująco: 1) Wnosić wkład w bezpieczeństwo narodowe w okresie pokoju; 2) Wnosić wkład w światowy pokój i bezpieczeństwo; 3) Uczestniczyć w budowie obronności kraju.

SZ składają się z trzech rodzajów wojsk: lądowych, powietrznych i marynarki wojennej, Strategicznego Dowództwa Systemów Łączności i Informatyki oraz Dowództwa Logistyki. SG zarządza SZ w czasie pokoju i wojny. Pomaga szefowi SG w dowodzeniu SZ oraz koordynacji działań poszczególnych rodzajów wojsk. Szef SG podlega bezpośrednio ministrowi obrony.

Rząd w 2002 r. znowelizował zasady reorganizacji SZ Republiki do r. 2004 r. (tzw. Plan 2004). Nowela skupiała się na tworzeniu jednostek szybkiego reagowania zgodnie z bieżącą polityką NATO oraz podała podstawowe docelowe charakterystyki SZ kraju. Według przedmiotowego planu stan bułgarskiego personelu wojskowego czasu pokoju powinien wynosić ok. 45 tys., a czasu wojny do 100 tys. Cięcia w liczebności mają zbudować piramidę zgodną ze standardami NATO z proporcją 40% oficerów starszych do 60% oficerów młodszych.

Ze względów funkcjonalnych ZS Bułgarii podzielone są na siły czynne (w okresie pokoju ok. 34 tys) i siły rezerwy (w okresie pokoju ok. 11 tys.).

Charakterystyki SZ w zakresie jakościowym i ilościowym zostały sprecyzowane w Poprawionym planie rozwoju bułgarskich Sił Zbrojnych do r. 2004. Podstawowe warunki jakie powinny spełniać SZ określono tam jako: 1) Adekwatność do środowiska strategicznego i natury współczesnych wyzwań; 2) Zapewnianie możliwie najlepszej obrony w ramach środków będących w dyspozycji; 3) Efektywne wspomaganie polityki państwa w zakresie wstąpienia do NATO i UE oraz wysiłków społeczności międzynarodowej w utrzymywaniu pokoju i stabilności. Plan 2004 przewiduje zastosowanie radykalnych środków w celu odciążenia MO od funkcji i obowiązków niezwiązanych z SZ. Kładzie on szczególny nacisk na restrukturyzację SZ, utrzymywanie ich na właściwym poziomie dla skutecznego prowadzenia operacji, a także nawiązywanie międzynarodowej współpracy wojskowej, zwłaszcza by przyspieszyć reformy i przyczynić się do zachowania pokoju i stabilności. Bułgarskie wydatki obronne w 2001 r. wyniosły 2.65% PKB, co stanowiło ok. 407 mln USD, w 2002 r. 2.7% PKB, co stanowiło ok. 356 mln USD. Bułgaria została przyjęta do NATO 29 marca 2004 r.

Stan osobowy SZ liczy ok. 53 tys. żołnierzy, w tym WL – 31 tys., SP. – ok. 18 tys i MW – ponad 4 tys. W uzbrojeniu WL znajduje się: 1 475 czołgów (T–55, T–72); 215 BWP, 1 671 TO, 692 jednostek artylerii samobieżnej, 64 wyrzutnie rakiet ziemia–ziemia (FROG–7, SCUD), 67 wyrzutni rakiet ziemia–powietrze. SP posiadają 232 samoloty (Su–22, Su–25, MiG–21, MiG–23, MiG–29), 110 wyrzutni rakiet ziemia–powietrze, 4 wyrzutnie rakiet powietrze–powietrze, 2 wyrzutnie rakiet powietrze–ziemia. W składzie MW znajdują się: okręt podwodny, fregata, 7 korwet i 6 kutrów rakietowych. Do ww. stanu liczebnego dodać należy 15 250 osób służących i pracujących w tzw. instytucjach centralnych Ministerstwa Obrony, a więc ostatecznie personel SZ liczy 68 450.

Wskazówki bibliograficzne

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira,Minsk 2002.

9. CYPR

9.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Cypr jest wyspą leżącą w północno–wschodniej części M. Śródziemnego, między Europą a Afryką. Zajmuje powierzchnię 9 251 km² i jest oddalony o 65 km na południe od Turcji, 96 km na zachód od Syrii, 385 km na północ od Egiptu i około 980 km na południowy–wschód od Aten. Jest trzecią co do wielkości wyspą na M. Śródziemnym, posiada ważne znaczenie strategiczne za względu na swoje położenie na styku trzech kontyngentów: Europy, Azji i Afryki. Ta lokalizacja, w pobliżu Egiptu, Syrii oraz Azji Mniejszej – wielokrotnie w historii powodowała, że mocarstwa rywalizujące ze sobą w tym regionie starały się wejść w posiadanie wyspy nadającej się doskonale na bazę zarówno dla okrętów wojennych, jak i flot handlowych.

Cypr jest terenem konfliktu między ludnością grecką (80%) a turecką. Konflikt ten, rozniecony przez Brytyjczyków w ostatnich latach rządów kolonialnych, rozgorzał po uzyskaniu niepodległości w 1960 r. Latem 1974 r. grupa greckich spiskowców podjęła próbę przyłączenia Cypru do Grecji. Plan się nie powiódł, przeszkodziła interwencja Turcji, która wysłała na wyspę oddziały wojskowe. Po trzytygodniowych walkach Cypr rozpadł się na odrębne, niemal jednolite narodowościowo części. W części tureckiej dziewięć lat później, 15 listopada 1983 r., powołano Republikę Turecką Cypru Północnego, która objęła ona 38% wyspy. Twór ten nie jest państwem w rozumieniu prawa międzynarodowego. Formalnie Cypr Północny nadal wchodzi w skład Republiki Cypru, chociaż republika ta w kształcie, jaki nadano jej po uzyskaniu niepodległości – państwa dwunarodowego, z precyzyjnie określonymi prawami greckiej większości i tureckiej mniejszości – dawno już nie istnieje. Obie części dzieli strefa buforowa nadzorowana przez siły ONZ.

Dwa państwa cypryjskie idą własną, odrębną drogą. Zwiększa się dystans w poziomie rozwoju gospodarczego. Południe kwitnie, północ podupada. Produkt narodowy na głowę na południu jest trzy–, czterokrotnie wyższy niż na północy. Sytuację pogarsza blokada zastosowana wobec Cypru północnego przez kraje Unii Europejskiej, które nie uznają północnocypryjskich certyfikatów eksportowych. Nadzieją na przyśpieszenie zjednoczenia jest dążenie Cypru do wejścia do UE, mające poparcie zarówno Grecji, jak i Turcji.

Układ ten powoduje, że na Cyprze są realizowane dwie polityki bezpieczeństwa. Jedna rządowa, druga Cypru Północnego. Republika Cypru opiera bezpieczeństwo państwa na własnych SZ oraz ścisłym sojuszu z Grecją. Separatystyczna część turecka, również posiada swoje oddziały wojskowe, ale bezpieczeństwo gwarantują jej SZ Turcji.

Z punktu widzenia prawa i stosunków międzynarodowych podział Cypru nie jest sytuacją normalną ani bezpieczną. Stanowi bowiem najpoważniejsze zarzewie konfliktu w stosunkach między Grecją i Turcją, sojusznikami z NATO, których spory bez wątpienia osłabiają południową flankę sojuszu. Dlatego też do zewnętrznych wojskowych uwarunkowań bezpieczeństwa należy przede wszystkim poziom stosunków grecko–tureckich. Wprawdzie oba państwa są członkami NATO, ale lista spornych problemów je dzielących jest tak długa, że można by nimi obdzielić jeszcze kilka innych narodów. Ale obecnie oba kraje wręcz szukają okazji, by zademonstrować wolę współpracy. Chcą na przykład wspólnie organizować mistrzostwa Europy w piłce nożnej w 2008 r., a Grecja wspiera dążenie Turcji do przyjęcia jej do UE.

Cypr ma podobne warunki rozwoju ekonomicznego do wielu państw europejskich tego regionu. Sprzyja temu położenie geograficzne, dobrze rozwinięta sieć telekomunikacyjna, transportu lądowego, morskiego i lotniczego, wykwalifikowane kadry oraz dobre warunki do rozwoju sadownictwa. Brakuje jednak surowców paliwowo–energetycznych. Kraj ma stosunkowo dobrze rozwinięty przemysł oparty na małych zakładach. Wydobywa rudy chromu, piryty i azbest. Posiada dobrze rozwinięty przemysł rolno–spożywczy (wina, przetwory owocowe, wyroby tytoniowe) oraz tekstylny, obuwniczy i cementowy. Głównymi ośrodkami przemysłowymi są: Nikozja, Limassol, Famagusta.

W latach 80. i 90. nastąpiła rosnąca różnica w stopniu rozwoju gospodarczego obu części wyspy. Od początku lat 80. grecka część wyspy rozwija się dynamicznie – przeciętny roczny wzrost gospodarczy w ostatniej dekadzie wynosił 6%. Cypr jest państwem zamożnym. PKB na jednego mieszkańca osiągnął w 1997 r. 14 tys. USD. Gospodarka Cypru Północnego nie była w stanie na dobre wystartować od 1974 r. i wywołało to nawet emigrację części ludności do Turcji. Ankara musi subwencjonować turecką część wyspy (250 mln USD) i zachęcać finansowo do imigracji Turków na Cypr. Dzięki temu ludność Cypru Północnego powoli rośnie. PKB na jednego mieszkańca wynosiło w tym czasie około 4 tys. USD.

Zainteresowanie społeczeństwa obronnością kraju jest duże. Rząd Cypru uważa okupację turecką północnej części wyspy za zagrożenie i stara się utrzymywać liczne i dobrze uzbrojone SZ. Pozwala na to również zamożność cypryjskich Greków. SZ cieszą się dużym autorytetem i poparciem społecznym, a decyzje władz w kwestii obronności są akceptowane. Społeczna akceptacja polityki bezpieczeństwa RC ma istotny wpływ na próby pokojowego sposobu rozwiązania problemu scalenia wyspy.

9.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Najpoważniejszym zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa jest jego rozbicie. Podstawowym dokumentem określającym politykę bezpieczeństwa narodowego RC jest Konstytucja z 1960 r. oraz Wspólna doktryna obronna z Grecją. Doktryna zakłada, że Grecja przyjdzie z pomocą wojskową Cyprowi, jeśli Turcja uderzy na wyspę lub anektuje północną cześć wyspy. We wrześniu 1995 r. przeprowadzono pierwsze wspólne manewry cypryjsko – greckie „Nikoforos” (Zwycięzca). W portowym mieście Pafos zbudowano bazę lotniczą i morską dla lądujących na wyspie wojsk greckich. Rozmieszczono tam także lądowe wyrzutnie pocisków Exocet. Na początku 1999 r. rząd Cypru zakupił rosyjskie rakiety S–300, ale na skutek protestów tureckich zrezygnował z rozmieszczenia ich na wyspie i przekazał Grecji, która rozmieściła je na Krecie.

9.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

SZ stanowią podstawę systemu bezpieczeństwa państwa, a w ramach przymierza z Grecją sprzyjają utrzymaniu pokoju na wyspie. Podporządkowane prezydentowi, stanowią jeden ze znaczących czynników jego pozycji i władzy w państwie oraz w rozmowach z władzami Tureckiej Republiki Cypru Północnego.

SZ wypełniają zadania dotyczące organizowania obrony państwa. Cypr rozpatruje możliwość użycia SZ j i udział w konflikcie zbrojnym (wojnie) wyłącznie w celu odparcia napaści zbrojnej (agresji) i obrony swojej integralności terytorialnej.

Wykorzystanie SZ do wykonania zadań niezwiązanych z obroną państwa może mieć miejsce tylko w sytuacji udzielenia niezbędnej pomocy ludności oraz do jej obrony w sytuacjach nadzwyczajnych. Kierowanie SZ państwa zapewniają: prezydent, (który jest jednocześnie szefem rządu), Izba Reprezentantów, MON, dowództwa rodzajów wojsk. Prezydent jest naczelnym dowódcą SZ i sprawuje kierownictwo nad przygotowaniem oraz użyciem wojskowej struktury państwa do zapewnienia bezpieczeństwa RC. Wyznacza na stanowiska i zwalnia z nich szefów resortów oraz dowódców rodzajów wojsk. Izba Reprezentantów jest organem ustawodawczym, która rozpatruje projekty ustaw dotyczących bezpieczeństwa narodowego, budżetu, ogłaszania wojny i zawarcia pokoju, zapewnia zaopatrzenie i uzbrojenie SZ, odpowiada za budowę obiektów obronnych. Kieruje organami administracji państwowej i terenowej w zakresie przygotowania ekonomi państwa do obrony. Ministerstwo obrony kieruje SZ oraz realizuje politykę obronną państwa. Ponosi odpowiedzialność za budowę i rozwój SZ, przygotowanie ich do wykonywania zadań zbrojnej obrony wyspy. Dowództwa rodzajów SZ są organami operacyjnego kierowania podporządkowanych im wojsk. Budżet SZ, które liczą 10 tys. ludzi wynosi 530 mln USD. Kraj dysponuje ponadto rezerwami liczącymi 131 tys. ludzi oraz policją wojskową 150 i policją morską 320 osób. Sposób uzupełniania na podstawie obowiązkowej służby wojskowej trwającej 26 miesięcy. Na SZ składają się wojska lądowe reprezentowane przez Gwardię Narodową Cypryjskich Greków, w skład której wchodzą komponenty lądowy, powietrzny i morski.

W skład Gwardii Narodowej wchodzą: sztab korpusu armijnego, 2 sztaby dywizji piechoty, 2 sztaby lekkich brygad piechoty, brygada pancerna, pułk specjalnego przeznaczenia, 13 batalionów piechoty, 7 dywizjonów artylerii, dowództwo lotnictwa. Gwardia Narodowa ma w uzbrojeniu: 143 czołgi, w tym 102 AMX–30B2 oraz
41 T–80U; 317 BTR i BWP; 120 bojowych wozów rozpoznawczych; 113 armaty i haubice; 392 moździerze różnych kalibrów; 32 wyrzutnie rakietowe; 117 środków ppanc; 127 środków plot. Dowództwo lotnictwa posiada 3 samoloty, 9 śmigłowców. Dowództwo morskie ma kuter patrolowy, pododdział obrony wybrzeża z 24 wyrzutniami kierowanych pocisków przeciwokrętowych. SP reprezentowane są przez skrzydło lotnicze liczące 10 samolotów i 2 śmigłowce. Ponadto, na wyspie stacjonują armia cypryjskich Turków w sile 7 batalionów piechoty – 4,5 tys. żołnierzy (rezerwa 26 tys.), kontyngent grecki i turecki korpus ekspedycyjny oraz wojska ONZ UNFICYP i wojska brytyjskie. Kontyngent grecki w składzie BZ – łącznie 950 żołnierzy, uzbrojony w: 61 czołgów M–48 Patton; 12 dział ciągnionych kal. 155 mm i 6 ciężkich dział samobieżnych M–110 kal. 203 mm. Siły tureckie liczą około 33 tys. żołnierzy i mają w uzbrojeniu: 308 czołgów M–48 Patton; 208 BWP; 225 transporterów opancerzonych; ok. 230 dział ciągnionych i samobieżnych; 307 moździerzy; ok. 200 dział bezodrzutowych; 100 dział plot.; wyrzutnie kierowanych pocisków ppanc.; wyrzutnie kierowanych pocisków plot.; 8 myśliwców F–16 i F–17 Phantom; 12 śmigłowców transportowych; 5 śmigłowców szturmowych.

Wojska brytyjskie to: 2 bataliony piechoty, rozpoznawczy, szwadron pancerny, dywizjon śmigłowców – łącznie 3200 żołnierzy; siły ONZ liczą 3 bataliony piechoty (argentyński, austriacki i brytyjski) – łącznie 1228 żołnierzy.

Wskazówki bibliograficzne:

Adamczyk A., Cypr. Dzieje polityczne, Warszawa 2002.

Kuczyński M., Krwawiąca Europa, Warszawa 2001.

Lach L., Skrzyp J., Informator geograficzny. Państwa członkowskie NATO, Warszawa 2003.

Mojsiewicz Cz., Leksykon problemów międzynarodowych i konfliktów zbrojnych, Wrocław, 1999.

10. CHORWACJA

10.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Chorwacja ogłosiła niepodległość w 1991 r., co stanowiło jeden z elementów procesu rozpadu Jugosławii. Ze względu na wieloetniczny charakter pogranicza, kraj zmuszony był stawić czoła oddziałom wojskowym organizowanym przez ludność serbską na terytorium chorwackim, jak również agresji zewnętrznej prowadzonej z Serbii. Działania zbrojne, w których uczestniczyła Chorwacja zakończył pokój w Dayton, podpisany w 1996 r. Obecnie, ewentualne zagrożenia dla jej bezpieczeństwa zawiązane są bardziej z rozwojem sytuacji wewnętrznej, niż kwestiami międzynarodowymi. Stąd pomimo istnienia nadal nierozwiązanych sporów z sąsiadami, takich jak m.in. rywalizacja ze Słowenią o zatokę Piran, kwestia powrotu serbskich uchodźców, czy podziału długu byłej Jugosławii między państwa powstałe po jej rozpadzie, należy przyjąć, że ogólne relacje Chorwacji z krajami regionu ulegają poprawie i stopniowo się stabilizują. Znaczną rolę w zmniejszeniu ewentualnego zagrożenia wybuchu konfliktu militarnego odgrywają stacjonujące na Bałkanach oddziały międzynarodowe.

10.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Podstaw chorwackiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa jest dążenie do uzyskania członkostwa w NATO i UE, które definiowane jest jako cel strategiczny. podczas szczytu EAPC w Reykjaviku, 25 maja 2002 r., Chorwacja została objęta programem MAP, który stanowi jej pierwszy krok na drodze do NATO. MAP ustanawia jasne reguły dotyczące funkcjonowania SZ w państwie, w tym cywilnej kontroli nad wojskiem. Wśród priorytetów polityki bezpieczeństwa, wymienia się między innymi rozszerzanie udziału Chorwacji w misjach pokojowych prowadzonych pod egidą ONZ i OBWE (chorwaccy obserwatorzy znajdują się obecnie w Etiopii i Sierra Leone), wypełnienie kryteriów udziału w PdP oraz związaną z tymi planami reformę SZ.

Trudno jest natomiast oszacować wydatki na obronność ponoszone przez Chorwację. Według oficjalnych danych za 2001 r. stanowią one 2,6% PKB i wynoszą ok. 556 mln USD. Z drugiej strony uważa się, że są one wyższe niż deklarowane, ze względu na finansowanie wojska także innymi drogami niż przez budżet ministerstwa obrony.

10.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Na czele SZ stoi prezydent, który pełni rolę najwyższego dowódcy. Wydaje on rozporządzenia, rozkazy, i inne akty prawne dotyczące struktury i funkcjonowania SZ, szkolenia, uzbrojenia i ekwipunku. Prezydent posiada do dyspozycji organ doradczy w postaci Gabinetu Wojennego. Mianuje też przewodniczącego Narodowego Biura Bezpieczeństwa (UNS). Zadaniem UNS, w którym zasiadają zarówno wojskowi, jak i cywile, jest koordynacja oraz nadzór nad pracą wszystkich pionów administracji, w tym także ministerstw, zajmujących się sprawami związanymi z bezpieczeństwem narodowym.

MO podlegają m.in.: Sztab Generalny, Inspektorat Obrony oraz szereg instytucji badawczych i naukowych. Mimo, że Sztab Generalny wchodzi w skład MO, to jego szef w zakresie wszystkich kwestii związanych z dowodzeniem i użyciem SZ zarówno w czasie wojny, jak i pokoju, podporządkowany jest bezpośrednio prezydentowi.

W związku z koniecznością dostosowywania struktury armii do standardów NATO, w marcu 2002 r. chorwacki parlament uchwalił dwa dokumenty (Narodowa strategia bezpieczeństwa Republiki Chorwacji oraz Strategia obrony Republiki Chorwacji), które wyznaczają kierunek prowadzonych reform SZ w celu ich usprawnienia i demokratyzacji. Głównym ich celem jest stworzenie nowego podziału na okręgi wojskowe, likwidacja niektórych jednostek oraz ogólna redukcja stanu osobowego armii. Realizacja tych założeń przebiega powoli, ze względu na znaczną opozycję w środowisku byłych i obecnych wojskowych.

Rolę SZ w dużym stopniu zdeterminował fakt, że tuż po ogłoszeniu niepodległości w 1991 r., nowo tworzona armia cieszyła się dużym autorytetem w społeczeństwie, przede wszystkim w czasie prezydentury Franjo Tudżmana (1991 – 1999). Działo się tak, ponieważ wojsko było postrzegane jako jeden z podstawowych elementów budowy narodu. Taki stosunek do wojska zaczął pod koniec lat 90. ulegać zachwianiu, na skutek degeneracji reżimu Tudżmana i jego partii HDZ (Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej). Charakter rządów w tym okresie, silnie scentralizowanych i pozbawionych w wielu wypadkach pierwiastków demokratycznych, spowodował między innymi, że społeczność międzynarodowa była nastawiona krytycznie do procesu przemian zachodzących państwie chorwackim. W rezultacie znalazła się ona w izolacji i nie została włączona w żaden z europejskich, ani międzynarodowych systemów bezpieczeństwa. Stan ten utrzymał się do 2000 r., gdy w wyborach zwyciężyła opozycja, łamiąc dotychczasową hegemonię HDZ. Rozpoczął się proces dynamicznych przemian, którego jednym z przejawów jest redefinicja polityki bezpieczeństwa, prowadząca w kierunku integracji ze strukturami euroatlantyckimi. Jednocześnie SZ straciły swoją dotychczasową pozycję i poddane zostały kontroli cywilnej.

Chorwackie SZ rozmieszczone są w 6 ow, w których stacjonują brygady. Najbliższe plany przewidują likwidację dwóch brygad oraz utworzenie czterech, w miejsce dotychczasowych sześciu okręgów, z centrami dowodzenia w Zagrzebiu, Osijeku, Rjice oraz Splicie lub Kninie. Obecnie stan osobowy armii chorwackiej wynosi ok. 51 000 osób, z czego 18 – 20 000 stanowią poborowi odbywający
6–miesięczną służbę, w rezerwie pozostaje natomiast ok. 140 000 osób.

Większość sprzętu, który armia chorwacka ma na wyposażeniu pochodzi z dawnej armii jugosłowiańskiej. Jeśli chodzi o uzbrojenie sił lądowych, których liczebność szacowana jest na 45 tys. żołnierzy, Chorwacja dysponuje w tej chwili 280 czołgami
(T–55 – 222 sztuki, M–84 – 55 sztuk oraz T–72 – 3 sztuki) i 160 TO. Artyleria ma do dyspozycji ok. 975 dział, wyrzutni rakiet i moździerzy, 142 działa, ponad 600 dział przeciwlotniczych różnego kalibru. Liczbę żołnierzy MW szacuje się na ok. 3 tys. Na wyposażeniu znajduje się łódź podwodna (klasy Velebit), 8 łodzi patrolowych i straży przybrzeżnej (m.in. dwie korwety, cztery trałowce i jeden torpedowiec klasy Osa 1), a także 4 okręty wsparcia. W SP służy podobna ok. 3000 osób. W ich strukturze znajdują się: 2 eskadry myśliwskie, eskadra myśliwsko–bombowa, eskadra lotnictwa transportowego, eskadra śmigłowców, 2 eskadry śmigłowców transportowych, 4 brygady obrony plot. Są one wyposażone w 20 samolotów bojowych typu
MiG 21 bis oraz 4 samoloty Mig 21 UM, 22 śmigłowce bojowe (typ Mi–8 – 6 sztuk, typ Mi–8MTV–1 – 13 sztuk oraz typ Mi – 24 – 9 sztuk) oraz 8 samolotów transportowych.

Wskazówki bibliograficzne:

Bellamy Alex J., A Crisis of Legitimacy: Armed Forces and Society in Croatia, [w:] The Vanguard of Transition: Armed Forces and Society in Croatia.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Lidija C., Development of Civil–Military Relations in Croatia, [w:] Civil–Military Relations in South Eastern Europe, pod red. Plamen Pantev.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www.bris.ac.uk/Depts/GRC/CMR/ TCMR%20Papers/croatia.pdf

www.isn.ethz.ch/researchpub/publihouse/misc/relations_south–eastern_europe/ content.htm

11. CZECHY

11.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Republika Czeska należy do europejskich państw średniej wielkości. Na jej terytorium ok. 80 tys. km² zamieszkuje 10,3 mln obywateli. Czechy od zwycięstwa „aksamitnej rewolucji” skutecznie zerwały z przeszłością komunistyczną. Ukształtował się stabilny system polityczny, a dzięki dobrym wynikom będącym rezultatem przekształceń ekonomiczno–gospodarczych nie ma, poza wzrastającym bezrobociem (w 2003 r. ok. 10%), większych zagrożeń dla rozwoju społecznego.

Stabilności systemu wewnętrznego dobrze służą kształtujące się relacje zewnętrzne republiki. Dowodzi tego aktywność kraju na forum organizacji międzynarodowych, w tym zwłaszcza w ONZ i OBWE. Już w połowie 1989 r. Czechosłowacja uzyskała status „specjalnego gościa” w Zgromadzeniu Parlamentarnym RE. Objęcie nowych uczestników RE w latach 1990–1996 programem pomocy i współpracy sprzyjało przekształceniom demokratycznym i przybliżyło je do standardów jakie były w Europie Zachodniej. Sukcesy na tej drodze pozwoliły wystąpić na początku 1990 r. z wnioskiem o przyznanie im pełnoprawnego członkostwa w RE. W styczniu 1991 r. Czechosłowacja uzyskała pozytywną opinię Zgromadzenia Parlamentarnego RE, a 21 lutego 1991 r. została członkiem RE.

Udział krajów najbardziej zaawansowanych w procesach transformacji systemowej w strukturach OECDsprzyjał także postępowi na drodze akcesyjnej do wspólnot europejskich, najważniejszego czeskiego celu. Negocjacje w sprawie ustanowienia ściślejszej współpracy szybko posuwały się naprzód i podczas sesji ministerialnej OECD w dniu 4 czerwca 1991 r. podpisano porozumienie o współpracy między Czechosłowacją i OECD. Czechy, obok Polski i Węgier, uzyskały status państw partnerskich (nieznany wcześniej w tej organizacji). Czechy uzyskały pełne członkostwo najwcześniej pośród aspirantów z Europy Środkowej i Wschodniej (28 listopada1995 r.). Dowodziło to sukcesu transformacji i pozwalało skuteczniej argumentować narodowe dążenie Czechów do wstąpienia w struktury UE.

Czechy, tak jak i pozostałe kraje Europy Środkowej podjęły współpracę z UZE, próbując tą drogą bardziej zbliżyć się do struktur UE. Służyć temu mogło partnerstwo stowarzyszone z UZE, które umożliwiało dziesięciu krajom Europy Środkowej, stowarzyszonym z UE uczestnictwo w działaniach UZE. Organizacja ta traktowana była jako obronny komponent UE, ale także stanowiła zarazem europejski filar NATO. Od 1 maja 2004 r. Czechy są członkiem UE.

W dniu 9 kwietnia 1990 r., w Bratysławie w trakcie kolejnego spotkania reprezentantów Austrii, Czechosłowacji, Jugosławii, Polski, Węgier i Włoch narodziła się Inicjatywa Środkowoeuropejska. Czechy są również współtwórcami Grupy Wyszehradzkiej, w której kooperują z Polską, Słowacją i Węgrami, także w dziedzinie wojskowej.

11.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Założenia polityki bezpieczeństwa były tak formułowane na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, aby ich efektem stało się zaproszenie do NATO. Cel ten osiągnięto podczas szczytu NATO w Madrycie 8 lipca 1997 r. Finałem negocjacji akcesyjnych było przyjęcie do NATO w 1999 r.

Po rozwiązaniu Układu Warszawskiego i ”rozwodzie państwowym” ze Słowakami, Czesi w ocenie zagrożeń dla swojego bezpieczeństwa narodowego wyszli z założenia, że wynikają one przede wszystkim z generalnego podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe. Na tej podstawie wyróżniono potencjalne zagrożenia dla bezpieczeństwa Europy i Republiki Czeskiej, wśród których wymieniono: Rosję, jako główny czynnik kształtujący bezpieczeństwo w Europie (z powodu nieprzewidywalnego rozwoju sytuacji wewnętrznej i utrzymywania znacznej potęgi militarnej); konflikty narodowościowe, religijne, etniczne, kulturowe oraz polityczne, występujące i mogące pojawić się na terenie Europy Wschodniej i Południowo–Wschodniej; pozostałe, głównie pozaeuropejskie, mające przede wszystkim źródło w agresywnym islamizmie, różnicach pomiędzy społeczeństwami bogatymi i biednymi; związane z postępującym rozwojem przestępczości zorganizowanej o charakterze międzynarodowym. Inne zagrożenia dotyczyły destabilizacji wywołanej wymykaniem się problemów globalnych spod kontroli, występowaniem masowych migracji, terroryzmu, handlu narkotykami, wzrostu ilości broni nuklearnej, wzrastającego protekcjonizmu w stosunkach międzynarodowych, nacjonalizmu, populizmu i autorytarnych form sprawowania władzy. Wśród czynników mogących dodatkowo powodować destabilizację bezpieczeństwa międzynarodowego ujmowano też wzrost tendencji odśrodkowych po utracie wieloletniego przeciwnika i wzajemną rywalizację o podział stref wpływów.

Na podstawie oceny zagrożeń globalnych i regionalnych określono czynniki, które wpływały na stan bezpieczeństwa Republiki. Należały do nich: członkostwo w NATO; współpraca z UE i UZE, jako organizacjami stojącymi przed koniecznością realizacji zadania zwiększenia odpowiedzialności Europy Zachodniej za bezpieczeństwo całego kontynentu; udział w pracach OBWE; uczestniczenie w umocnieniu autorytetu ONZ, traktowanej jako najważniejszej uniwersalnej organizacji bezpieczeństwa globalnego.

W 1995 r., podobnie jak to czyniły demokratyczne państwa Europy Zachodniej opracowano Białą księgę o obronie Republiki Czeskiej. Podkreślono w niej, że najważniejszym celem jest członkostwo w NATO, zaś warunkiem jego realizacji miał być aktywny udział w programie PdP. Zawarto tu również doktrynę obronną państwa oraz plany rozwojowe SZ do 2005 r.

W pracach poprzedzających opublikowanie Białej księgi, dotyczących koncepcji bezpieczeństwa, stwierdzano, że system obronny nie jest jeszcze dostatecznie zinstytucjonalizowany. Zakładano, że bezpieczeństwo narodowe zależy bardziej od warunków zewnętrznych niż wewnętrznych. Dlatego działania strategiczne czeskich władz zapewniające bezpieczeństwo państwa koncentrowano w następujących obszarach: kontynuowanie rozwoju gospodarczego Czech na rzecz pełnej integracji z Europą; intensyfikacja procesu integracyjnego ze strukturami bezpieczeństwa międzynarodowego i aktywny udział w ich kształtowaniu; udział w operacjach i misjach pokojowych; realizacja polityki bezpieczeństwa zgodnie z linią polityki bezpieczeństwa NATO oraz UE/UZE; systematyczne osiąganie kompatybilności przez czeskie SZ z SZ państw NATO; rozwój dobrych stosunków z sąsiadami; aktywny udział w działalności ONZ

Członkostwo w NATO stało się elementem niezbędnym do wypracowania nowej koncepcji bezpieczeństwa państwa. Poprzedziło je przyjęcie narodowej strategii obrony przez Radę Bezpieczeństwa Republiki Czech w końcu stycznia 1999 r. Główne przesłanki do zmiany strategii dotyczyły członkostwa w sojuszu oraz modernizacji SZ.

W oparciu o Strategię bezpieczeństwa z 2001 r. można wskazać najważniejsze przesłanki polityki bezpieczeństwa. Były nimi: brak bezpośredniego zagrożenia militarnego; gwarancje bezpieczeństwa będące następstwem członkostwa w NATO; ograniczenia w zakresie środków finansowych przeznaczonych na rozwój przemysłu obronnego Czech i modernizacji SZ. Priorytety w polityce obronnej lokowane są na zapewnieniu bezpieczeństwa państwa poprzez udział w strukturach NATO, innych strukturach bezpieczeństwa oraz integrację gospodarczą w ramach UE. Do głównych założeń polityki obronnej należą ponadto: stopniowe włącznie się do politycznych, gospodarczych i obronnych struktur europejskich; aktywny udział w programie PdP i misjach pokojowych; utrzymania partnerskich stosunków z sąsiadami.

W Czechach, podobnie jak w innych państwach, obrona państwa jest obowiązkiem całego społeczeństwa. Państwo ma zapewnić podstawowe warunki bezpieczeństwa wszystkich obywateli, w tym suwerenność i swobody demokratyczne. Realizacja przyjętych celów i zadań spoczywa na polityce wojskowej, która obejmuje między innymi: opracowanie docelowego systemu obrony (w r. 2003 r. ten proces nadal trwał) oraz doskonalenie czeskiego wojska, w tym dostosowywanie SZ do standardów obowiązujących w państwach zachodnioeuropejskich w tempie odpowiadającym możliwościom ekonomicznym państwa; realizacja zadań, które wynikają z członkostwa w NATO; rozwijanie współpracy wojskowej z krajami sąsiednimi (vide polsko–czesko–słowacka brygada); aktywny udział w międzynarodowych operacjach ONZ oraz, w przyszłości, w tworzeniu europejskich sił bezpieczeństwa (ale bez osłabiania zdolności NATO i związków USA z Europą); wyszkolenie SZ w dziedzinie przeciwdziałania różnym zagrożeniom o charakterze pozamilitarnym, zwłaszcza katastrofom ekologicznym oraz przemysłowym; stałe dążenie do modernizacji SZ w oparciu o rozwój krajowego przemysłu zbrojeniowego, międzynarodową współpracę naukowo–techniczną i współpracę przemysłową; przygotowanie obronne społeczeństwa, w tym do rozwiązywania sytuacji kryzysowych w dziedziny zagrożeń pozamilitarnych; stałe uaktualnianie koncepcji polityki i strategii bezpieczeństwa.

Jako członek NATO Czechy przyjęły zasadę, iż sojusz powinien zachować otwarty charakter, zaś nowo przyjęci członkowie powinni udzielać poparcia państwom starającym się o przyjęcie do sojuszu (Słowenii, Słowacji, Rumunii oraz państw bałtyckich). Czesi potwierdzili to jako gospodarze szczytu NATO w Pradze w 2002 r.

Realizacja założeń i głównych kierunków polityki obronnej związana jest z budżetem państwa, stanowiącym źródło finansowania potrzeb obrony narodowej. Zabezpieczenie finansowe nie pokrywa jednakże wszystkich potrzeb w tym zakresie.

W 1998 r. wydatki wojskowe wynosiły około 36,8 mld koron (1115,6 mln USD) co stanowiło 1,8% PBK. Zaplanowano je zgodnie z zasadami obowiązującymi w NATO. W 1999 r. wydatki wzrosły do 41,5 mld (1198,3 mln USD), co stanowiło 1,9% PKB. Budżet obronny w 2000 r. kształtował się na poziomie ok. 2% PKB. Czesi jednakże założyli, że w najbliższych kilku latach uzyskają z NATO dodatkowe środki na wzmocnienie obrony przeciwlotniczej oraz modernizację i rozbudowę lotnisk (ponad 5 mld koron). W 2001 r. czeski resort obrony otrzymywał z budżetu ok. 50 mld koron, ale ponad 70% tej kwoty pochłaniały spłaty samolotu bojowego L–159. Plany dotyczące wzrostu wydatków na potrzeby obronności, a tym samym realizacji planów zwiększenia zdolności SZ musiały zostać zrewidowane po powodzi w 2002 r. (np. odstąpiono od kontraktu na wyposażenie czeskich SP w 24 samoloty wielozadaniowe Gripen). Rozpatrywano nawet projekt ochrony czeskiej przestrzeni powietrznej przez polskie lotnictwo wojskowe.

Planowane wydatki budżetu Republiki Czeskiej w związku z realizacja reformy SZ zakładają wydatkowanie ponad 52 mld koron w 2003 r. (faktycznie po korektach plan na 2004 r. przewidywał kwotę 50, 7 mld koron) i sukcesywnie ich zwiększanie do 2010 r. tak, aby wyniosły 95 mld. Przejście na system całkowicie zawodowej armii i jej modernizacja wymaga pomimo zmniejszenia zaangażowania budżetu w skali rocznej poniżej 2% PKB, wymiernego i rzeczywistego zwiększenia nakładów finansowych. Pierwotny projekt reformy SZ przyjęty w 2002 r. poddano jednak rewizji i w końcu 2003 r. rząd zdecydował się realizować „tańszy wariant reformy”. W 2010 r. ma być wydatkowane 70,3 mld (ok. 10 mld zł)

Czeska konstytucja jako podstawowe zadanie dla polityki bezpieczeństwa określa zapewnienie istnienia suwerennego państwa, jego podstawowych wartości, instytucji demokratycznych, a przede wszystkim bezpieczeństwa obywateli. W realizacji tych założeń ważną rolę odgrywa polityka zagraniczna. Do jej głównych celów należy ochrona i obrona żywotnych interesów Czech, a także popieranie i umacnianie stabilności, bezpieczeństwa i rozwoju gospodarczego oraz prestiżu Republiki Czeskiej na arenie międzynarodowej. W strategii bezpieczeństwa najważniejsze cele dotyczące relacji ze środowiskiem zewnętrznym sprowadzają się do: partnerskich stosunków z państwami sąsiednimi, a zwłaszcza Niemcami i Słowacją oraz stworzenie warunków gwarantujących stałość i efektywność tych relacji; aktywnego uczestnictwa w NATO oraz wspólnego tworzenia politycznych i prawnych warunków do uzyskania stopniowego członkostwa w innych głównych organizacjach międzynarodowych; obserwacji rozwoju sytuacji w Europie Wschodniej i Południowo–Wschodniej oraz utrzymywania kontaktów z krajami postkomunistycznymi, poszukując możliwości współpracy z nimi w dziedzinie gospodarczej oraz przyczyniania się do tworzenia poczucia stabilności i umacniania demokracji w tych krajach.

Wymiar międzynarodowy w polityce bezpieczeństwa ma dla Czech bardzo ważne znaczenie. Dlatego stosunki z USA postrzegane są jako kluczowe w procesie tworzenia nowego modelu bezpieczeństwa na kontynencie europejskim. Na stosunki Czech z Polską wpływa zbieżność podstawowych celów i wartości oraz dotychczasowe doświadczenia w dążeniu do integracji europejskiej i transatlantyckiej. W szczególności w latach 2001–2002 wskazać tu można współpracę w ramach Grupy Wyszehradzkiej i w procesie akcesyjnym do UE.

Republika Czeska prowadzi aktywną politykę zagraniczną na arenie międzynarodowej. Kreowaniem narodowej polityki bezpieczeństwa w obszarze współpracy z zagranicą zajmował się stały organ Rady Obrony Państwa, Komitet Koordynacji Polityki Bezpieczeństwa, powołany uchwałą rządu 11 stycznia 1999 r. W działaniach tych uczestniczy też czeski resort obrony. Członkostwo w NATO, udział w programie PdP oraz umowy bilateralne między Republiką Czeska, a państwami partnerskimi na kolejne lata lub etapy współpracy wojskowej nadają tej działalności dynamiczny charakter. Przyczynia się to do stabilizacji i umacniania pokoju w Europie Środkowej i Wschodniej.

Większość międzynarodowych przedsięwzięć wojskowych dotyczy współpracy w ramach NATO oraz utrzymywania bliskich kontaktów z krajami aspirującymi do integracji z sojuszem. Oprócz dziedzin wojskowych ukierunkowanych na osiągnięcie kompatybilności i interoperacyjności z armiami NATO, rozwijana jest też współpraca w sferze niewojskowej. Obejmuje ona ustalanie budżetu dla wojska, kształtowanie stosunku opinii publicznej do armii, poprawę kontaktów cywilno–wojskowych, doskonalenie demokratycznej kontroli nad SZ. Przedstawiciele MO i SG przekazują swoje doświadczenia z okresu akcesyjnego do NATO krajom, które wyrażają takie zainteresowanie (np. Słowacja, Słowenia, Łotwa i Estonia).

Podstawową formą kontaktów zagranicznych ministerstwa obrony Republiki Czeskiej są umowy dwustronne i realizowane w oparciu o nie różne zaplanowane przedsięwzięcia. Priorytet stanowi współpraca czesko–amerykańska. Wynika to z roli jaką USA odgrywają w polityce światowej i w NATO. Obejmuje ona wszystkie dziedziny obronności. Stany Zjednoczone uczestniczą w budowie centrum operacyjnego wsparcia lotniczego, szkoleniu językowym kadr czeskiej armii, modernizacji środków radiolokacyjnych, systemów rakietowych obrony powietrznej, modernizacji samolotu L–159. Szczególne zainteresowanie USA dotyczy wyposażenia lotnictwa czeskiego w nowoczesne samoloty produkcji amerykańskiej. Podpisano umowy dwustronne w sprawie wzajemnych zakupów i dostaw sprzętu wojskowego oraz statusu SZ USA podczas pobytu na terytorium Czech.

Z innymi sojusznikami z NATO prowadzona jest również ożywiona współpraca. W ramach udziału Czech w wojskowej współpracy wielostronnej najważniejszy jest udział w programie PdP oraz w misjach pokojowych. 10 marca 1994 r. Republika Czeska podpisała Dokument Ramowy Partnerstwa dla Pokoju. 17 maja tego samego r. przedstawiono Dokument Prezentacyjny Partnerstwa dla Pokoju, zaś 25 listopada 1994 r. przyjęto i podpisano Indywidualny Program Partnerstwa pomiędzy Republiką Czeską i Paktem Północnoatlantyckim. W ramach „Partnerstwa” Czechy rozwijały i rozwijają praktyczne formy współdziałania, przede wszystkim wykorzystując je do modernizacji SZ zgodnie ze standardami przyjętymi na Zachodzie.

Do współpracy z siłami NATO w ramach operacji pokojowych, humanitarnych i reagowania kryzysowego Republika Czeska wydzieliła: batalion piechoty (ok. 1000 żołnierzy); kompanię zmechanizowaną z Brygady Sił Szybkiego Reagowania; batalion pułku Obrony Cywilnej (ok.150 żołnierzy).

SZ Republiki Czeskiej od 1996 r. uczestniczyły w operacji pokojowej w Bośni i Hercegowinie, w ramach sił stabilizacyjnych IFOR i SFOR, a od 1999 r. zabezpieczały międzynarodowe działania pokojowe w Kosowie, wchodząc w skład jednostek wielonarodowych KFOR. Ponadto przewidywany jest udział czeskiej jednostki wojskowej w międzynarodowej brygadzie ONZ, tzw. SHIRBRIG, która powstaje z inicjatywy Danii.

W ramach operacji IFOR, SFOR działał czeski batalion zmechanizowany, który wchodził w skład międzynarodowej dywizji „Południe–Zachód” („South–West”). Jednostka ta znajdowała się w brytyjskiej strefie odpowiedzialności, współdziała z brytyjskimi jednostkami oraz wojskami Kanady, Holandii i Malezji. Kontyngent czeski działał na obszarze BiH. Do głównych zadań batalionu należało: zapewnienie swobody ruchu przez obsadzenie newralgicznych punktów kontrolnych i utrzymywanie wydzielonych sił w gotowości do przeciwdziałania blokowaniu ruchu transportu wojskowego i cywilnego; kontrolowanie strefy rozgraniczenia i zapewnienie – włącznie z użyciem siły – przestrzegania uzgodnień przewidzianych dla tego obszaru; nadzorowanie przestrzegania realizacji zobowiązań stron konfliktu w zakresie rozbrojenia i dyslokacji wojsk; wspieranie cywilnych aspektów procesu pokojowego (tzw. CIMIC) oraz utrzymywanie i rozszerzanie ścisłej współpracy z instytucjami cywilnymi. Czechy delegowały także obserwatorów w rejony trwających konfliktów, do Chorwacji, Etiopii, Gruzji i Sierra Leone.

W 2003 r., choć oficjalnie Republika Czeska nie uczestniczyła w koalicji antyirackiej, to zgłoszono gotowość do użycia własnych wojsk w rejonie konfliktu po zakończeniu działań wojennych. Do Kuwejtu skierowano w związku z tym ponad stuosobowy pododdział wojsk obrony chemicznej, biologicznej i radiologicznej. W strefie brytyjskiej, na południu Iraku do 20 listopada 2003 r. stacjonował czeski wojskowy szpital polowy.

11.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Parlament będący organem ustawodawczym określa ramy polityki obronnej państwa, ale też ma określone prawem szczegółowe kompetencje, np. SZ Czech mogą być wysłane za granicę za zgoda obu jego izb. Prezydent jest naczelnym dowódcą SZ. Na wniosek premiera, mianuje i powierza on kierowanie ministerstwami i innymi urzędami, w tym ministerstwem obrony. Z kolei na wniosek ministra obrony prezydent powołuje i odwołuje wiceministrów oraz mianuje i awansuje generałów. Do prerogatyw prezydenta należy również powoływanie Rady Obrony Państwa (ROP) – organu doradczego. Zadaniem rady jest m.in.: opiniowanie projektów ustaw dotyczących obronności i SZ przed przedłożeniem ich parlamentowi. W skład ROP wchodzą: przewodniczący, którym jest premier; wiceprzewodniczący – wicepremier, minister finansów oraz członkowie: minister spraw zagranicznych, minister obrony, minister spraw wewnętrznych, minister gospodarki, minister przemysłu i handlu, minister ochrony środowiska, a także dyrektor departamentu obrony i bezpieczeństwa kancelarii rządu. W pierwszej konstytucji Czechosłowacji z 1920 r. prezydent miał uprawnienie do wypowiadania wojny oraz ratyfikował umowy międzynarodowe. W dzisiejszej rzeczywistości konstytucyjnej czeski prezydent nie posiada inicjatywy ustawodawczej ani referendalnej, nie ma prawa wydawać dekretów z mocą ustawy, pozbawiony jest formalnej możliwości uczestniczenia w decydowaniu o wprowadzaniu stanu wojennego i o zasadniczych sprawach związanych z obronnością. W przeciwieństwie np. do rozwiązań przyjętych w Polsce nie ma on udziału w podejmowaniu decyzji o wysyłaniu wojsk poza granice kraju. Prezydent może uczestniczyć w posiedzeniach Rady Bezpieczeństwa Państwa i żądać od niej sprawozdań z działalności.

W Republice Czeskiej bezpośrednim organem kierowania obronnością państwa i SZ jest MO. Minister obrony jako członek rządu podlega premierowi i prezydentowi – zwierzchnikowi SZ. Do jego podstawowych obowiązków należy: wypracowanie kierunków polityki obronnej państwa; reprezentowanie SZ w rządzie i parlamencie; realizacja decyzji naczelnych organów władzy państwowej w zakresie obronności; kierowanie działalnością administracji wojskowej; sprawowanie politycznej kontroli nad SZ ; prowadzenie współpracy zagranicznej w dziedzinie obronności.

W Czechach po 1989 r. powrócono do przedwojennych tradycji i podzielono resort obrony na departamenty, podporządkowane poszczególnym wiceministrom. Odpowiadali oni za: politykę obronną i sprawy legislacyjne; sprawy ekonomiczne; współpracę z zagranicą; sprawy personalne oraz politykę socjalną. W bezpośredniej podległości ministra obrony pozostawały: gabinet ministra; inspekcja i kontrola; Szefostwo Wojskowych Służb Informacyjnych; Główny Urząd Kontrwywiadu Wojskowego; Główny Urząd Obrony Cywilnej. Szef SG odpowiadał za: koordynację i zabezpieczenie mobilizacyjnego rozwinięcia wojsk; kierowanie zabezpieczeniem logistycznym, medycznym oraz działalnością żandarmerii wojskowej. Do jego zadań należało: planowanie, organizacja i kierowanie przygotowaniami SZ do obrony państwa; opracowanie koncepcji ich tworzenia i rozwoju; planowanie i koordynowanie dyslokacji wojsk; planowanie rozwinięcia SZ w czasie wojny; realizowanie wszelkich przedsięwzięć związanych z problematyką mobilizacyjną.

Przeprowadzona w latach 90. restrukturyzacja SZ zakończona została przejściem na trzystopniowy system dowodzenia, który tworzą: MO i SG, dowództwa rodzajów SZ, dowództwo wojsk obrony terytorialnej oraz dowództwo logistyki; dowództwa brygad, baz lotniczych i samodzielnych oddziałów. Celem przyjętego modelu „Armia 2000” było wyeliminowanie dublowania się funkcji oraz zmniejszenie stanu osobowego w instytucjach centralnych o 30%. Na jej podstawie opracowana została struktura organizacyjna MO oraz SG. Ogółem przewidziano ok. jednego tysiąca etatów dla obu tych struktur.

SG został zorganizowany podobnie, jak w okresie sprzed II wojny światowej. Szefowi sztabu podlegają: pierwszy zastępca, który odpowiada za bieżące kierowanie sztabem, planowanie budżetu oraz kontakty zagraniczne; zastępca ds. operacyjnych; zastępca ds. systemów dowodzenia i kierowania; kancelaria. W ramach reorganizacji zrezygnowano z wcześniej planowanych i wdrażanych urzędów inspektorów SL, SP, OT i logistyki. Rozwiązano podległe im sztaby, powołując w ich miejsce odpowiednie dowództwa. Najważniejszym zadaniem SZ i całego systemu obronnego państwa stale pozostaje zabezpieczenie suwerenności państwowej, niezawisłości i integralności terytorialnej oraz obrona obywateli Republiki Czeskiej. Podstawowe założenia dotyczące SZ przewidują, że mogą one być użyte w przypadku: bezpośredniego zagrożenia suwerenności i integralności terytorialnej państwa; ogłoszenia stanu wyjątkowego; klęski żywiołowej lub katastrofy ekologicznej; w ramach międzynarodowych sił pokojowych (wymagana zgoda parlamentu).

Po uzyskaniu członkostwa w NATO i zgodnie ze strategią bezpieczeństwa z 2001 r. do zobowiązań dotyczących użycia wojska doszło udzielanie pomocy sojusznikom w sytuacji zagrożenia wojennego.

Czeskie SZ podlegały stałym zmianom po 1993 r. W 1995 r. Czesi, jako pierwsi pośród krajów byłego obozu socjalistycznego opublikowali Białą księgę o obronie. Dokonano w niej opisu przebytej drogi przez wojsko po 1989 r. oraz zaprezentowano koncepcję nowego ich kształtu. Jako zasadnicze zadanie, jakie postawiono przed nimi potraktowano przystosowanie do standardów armii w państwach – członkach NATO i UZE. Horyzont czasowy na dokonanie tych zmian określono na 2005 r. Czeska armia, licząca w 1995 r. jeszcze 65 tys. żołnierzy, rozpoczęła redukcję do poziomu 50 tys., a służbę poborowych skrócono do poniżej r. Mimo to armia borykała się stale z poważnymi problemami związanymi z wyposażeniem i szkoleniem. W związku z przystąpieniem do NATO ministerstwo obrony za priorytetowe uznało opracowanie nowej koncepcji rozwoju SZ, mającej na celu przystosowanie armii do działań w systemie koalicyjnym sojuszu. Podstawą opracowania nowego modelu SZ była modyfikacja, realizowanej od 1997 r., koncepcji „Armia 2000”. Według założeń przyjętych w średnioterminowym planie rozwoju SZ określono zadania restrukturyzacyjne realizowane do 2003 r. oraz perspektywy rozwojowe do 2008 r. Jako priorytetowe w tym okresie potraktowano zmniejszenie stanu osobowego. Na ten temat toczyła się dyskusja. Ministerstwo obrony proponowało wybranie jednego z trzech wariantów zakładających redukcję SZ do poziomu 55, 52, i 50 tys. żołnierzy. Natomiast SG optował za rozwiązaniem, w którym armia powinna liczyć 57,5 tys. żołnierzy. Porównując czeski potencjał państwa z podobnymi wielkością państwami zachodnimi można przyjąć, że Czechy, ze swoim potencjałem ekonomicznym, powinny posiadać SZ liczące ok. 45 tys. żołnierzy. Jednakże następca ministra Trvdika w 2003 r., Miroslav Kostelka zgodził się kontynuować reformę wojska i budować nowe zawodowe SZ z personelem liczącym 23 tys. żołnierzy i 7 tys. pracowników wojska.

Ważne zadanie w SZ dotyczy modernizacji techniki bojowej. Jest ono związane przede wszystkim z zakupem nowego sprzętu odpowiadającego standardom NATO oraz dostosowaniem jednostek wojskowych do wykonywania zadań w składzie wojsk sojuszniczych. Najpoważniejszymi programami rozwojowymi w zakresie uzbrojenia miały być zakupy samolotów bojowych, modernizacja sprzętu pancernego, wyposażenie SL w nowoczesne środki przeciwpancerne i przeciwlotnicze bliskiego zasięgu, a także zakup nowoczesnego sprzętu zapewniającego dostosowanie systemu kontroli przestrzeni powietrznej do standardów NATO. Przedsięwzięciem wymagającym największych nakładów finansowych miał być zakup samolotów wielozadaniowych. Pod uwagę brane były samoloty amerykańskie F/A–18, F–16, francuskie Mirage i szwedzkie JAS–39 Gripen. W maju 2001 r. z przetargu wycofały się cztery firmy i pozostał tylko brytyjsko–szwedzki BAE–Systems. Rząd podjął decyzję o zakupie Gripena, ale w parlament nie wyraził zezwolenia na podpisanie przygotowanego kontraktu. Sprawa przeciągnęła się do drugiej połowy 2002 r. Zaczęto rozważać nowe warianty uzbrojenia czeskiego lotnictwa w samoloty wielozadaniowe, wśród których pojawiły się koncepcje włączenia się do amerykańskiego programu budowy supermyśliwca Joint Strike Fighter lub europejskiego programu budowy Eurofightera. Do 2003 r. ze służby miały być wycofane wszystkie samoloty typu MiG–23 oraz MiG–21. Dowództwo SP zabiegało o podjęcie decyzji w sprawie zakupu 12 nowych samolotów wielozadaniowych, które mogłyby wejść na uzbrojenie w 2003 r. Większość środków budżetu MO planowanych na inwestycje ma być jednak przeznaczonych na uregulowanie zobowiązań wobec zakładów lotniczych Aero Vodochody (za dostarczenie 72 samolotów szkolno–bojowych L–159).

Według danych The Military Balance 2002–2003 SZ liczyły 49 450 personelu, w tym 25 tys. żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. W SL służyło 36 370 osób, w tym 15,5 tys. poborowych. W ich składzie znajdowały się brygada szybkiego reagowania, dwie brygady zmechanizowane oraz jednostki wsparcia i specjalistyczne, w tym pułk inżynieryjny. Dysponowały one 6222 czołgami, w tym 541 T–72 M (z planem modernizacji 140), 879 TO (głównie BWP–1 i BWP–2) oraz środkami artyleryjskimi, w tym 273 działami samobieżnymi typu Dana. SP składały się z 11 300–osobowego personelu, w tym 8,5 tys. żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Główne elementy struktury stanowiły siły wsparcia taktycznego oraz obrony powietrznej. Podstawowy sprzęt latający stanowiły samoloty L–159 (w dwóch eskadrach, razem 36 samolotów, z planem dostarczenia kolejnych 36), eskadra
MIG–21 oraz samoloty transportowe (An–24,26,30, Tu–154), śmigłowce (kilkadziesiąt różnego typu, w tym uderzeniowe Mi–24 i polskie PZL W–3).

Materialne potrzeby SZ w poważnej części zaspakaja czeski przemysł obronny. Był on jednak poddany restrukturyzacji jeszcze wolniej niż w Polsce. W zasadzie dopiero w 2003 r. rząd czeski zaczął rozważać pozbycie się pakietu większościowego najpoważniejszego wytwórcy sprzętu wojskowego w Czechach, producenta samolotów, Aero Vodachodów. Powodem tego nie było jednak przemyślane działanie związane z zamiarem prywatyzacji tych zakładów, ale próba znalezienia środków na potrzeby związane z reformą finansów przed ostatecznym sfinalizowaniem akcesji do Unii Europejskiej poprzez uruchomienie fali prywatyzacji.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpećnosti strategie Ceske republiky 2001, Praha 2001.

Sokołowski T., Republika Czeska–Informator, Warszawa 1996.

Włodarski P., Woronowicz Sz., Polityka obronna państw Grupy Wyszehradzkiej. Czechy, Słowacja, Węgry, Warszawa 1994.

Woźniak P., Polityka bezpieczeństwa i SZ Republiki Czeskiej, Warszawa 1996.

www.army.cz

www.mzv.cz

12. DANIA

12.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Państwo duńskie położone jest na Półwyspie Jutlandzkim, między M. Północnym, a M. Bałtyckim. Jego obszar liczy 43 tys. km^{2 i}zamieszkuje go 5,33 mln ludności. Stanowi go teren nizinny, złożony głównie z 475 wysp (w tym 100 zamieszkanych). Zelandia jest największą z wysp położonych w Cieśninie Duńskiej, na której umiejscowiona jest także stolica państwa – Kopenhaga (1,075 mln mieszkańców). Do Danii należą Grenlandia oraz Wyspy Owcze. Kraj posiada jedyną lądową granicę z Niemcami o długości 68 km.

Dania jest monarchią konstytucyjną. Głową państwa jest król (od 1972 r. królowa Małgorzata II). Władzę ustawodawczą sprawuje monarcha wraz z jednoizbowym parlamentem (Folketing – 179 członków). Władzę wykonawczą sprawuje król za pośrednictwem ministrów.

Jest to kraj wysoko rozwinięty gospodarczo. Pod względem zasobów strategicznych posiada znaczące ilości gazu ziemnego oraz ropy naftowej. W 1999 r. roczny dochód narodowy na 1 mieszkańca wyniósł 23,8 tys. USD. Chociaż podstawową rolę w wytwarzaniu dochodu narodowego odgrywa przemysł, to rolnictwo (hodowla bydła) oraz rybołówstwo stoją na bardzo wysokim poziomie i od wielu lat uważane są za przodujące w Europie (2/3 produkcji przeznacza się na eksport). Transport jest nie mniej ważnym elementem gospodarki zapewniającej prężność rozwoju. Dania, bowiem stanowi swoistą bramę Europy Zachodniej do Skandynawii i Europy Północno–Wschodniej.

Doświadczenia II wojny światowej (szybka kapitulacja) spowodowały, że Dania szybko została członkiem ONZ (od 1945 r.) oraz od 1949 r. członkiem NATO. Bezpieczeństwo gospodarcze miało jej zapewnić przystąpienie do EWG w 1973 r.

Obronność państwa po upadku ZSRR i Układu Warszawskiego jest poddawana permanentnej reformie. Usunięcie zagrożenia inwazją pozwoliło na zrewidowanie wcześniej obowiązujących koncepcji obronnych i przesuniecie istotnych środków w celu wsparcia międzynarodowych wysiłków w zakresie ograniczenia i przeciwdziałania konfliktom w Europie oraz poza nią. Odbiciem zmienionych uwarunkowań była ustawa z 1993 r., na podstawie, której z mandatu ONZ lub OBWE, SZ podejmują operacje mające na celu utrzymanie pokoju, przeciwdziałanie konfliktom lub zaprowadzanie pokoju. Nowe zadania są uzupełnieniem tradycyjnie rozumianych zadań obronnych i wykraczają bezpośrednio poza obszar terytorium kraju. Nowa sytuacja wiązała się również ze zwiększeniem wkładu Danii do NATO. SZ mogą brać udział w sojuszniczej akcji kryzysowej na dużych odległościach oddziałami wojskowymi, wystarczającymi do zademonstrowania solidarności z innymi członkami sojuszu. W związku z tym Dania ramach NATO uczestniczyła w 1999 r. w militarnej akcji w Kosowie. Badania opinii publicznej potwierdziły duże, 82% poparcie dla tej decyzji.

12.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Nowa sytuacja w zakresie bezpieczeństwa po 1989 r. spowodowała, że Duńczycy wśród zagrożeń lokują te, które pochodzą spoza sfery militarnej. Obejmują one problemy terroryzmu międzynarodowego, przestępczości zorganizowanej, spory graniczne i etniczne oraz związane z kwestią uchodźców. Uważają, że należy je rozwiązywać w miejscach gdzie się rodzą. Wynika z tego duże zaangażowanie państwa w międzynarodową pomoc ekonomiczną oraz misje pokojowe (np. w Erytrei i Etiopii). Dania jest inicjatorką tworzenia specjalnej brygady przeznaczonej do szybkiego użycia w operacjach utrzymania pokoju (SHIRBRIG).

Jest też aktywnym uczestnikiem ONZ, starającym się organizować jej prace tak by skuteczniej wspierała kraje trzeciego świata w przezwyciężaniu ich najważniejszych problemów egzystencjalnych. W ramach UE z kolei Dania jest promotorem inicjatywy tzw. programu „otwartej Europy” (od 1998 r.). Jednocześnie Duńczycy starają się umacniać kooperację Unii i NATO. Jako członek NATO od lat Dania wspiera politykę otwartych drzwi, współpracę z Rosją i Ukrainą. Sojusz północnoatlantycki traktowany jest jako fundament bezpieczeństwa duńskiego, a nowa sytuacja wiąże się z widzeniem zmienionej roli tej organizacji jako najważniejszej struktury bezpieczeństwa zbiorowego. Dania zdecydowanie wspiera rozwój zaangażowania NATO w walce z terroryzmem i wzmocnieniem roli sojuszu w zwalczaniu zagrożeń asymetrycznych. Działania w tym kierunku podejmowane przez duńską politykę bezpieczeństwa znajdowały odzwierciedlenie po wydarzeniach 11 września 201 r. oraz w bieżącej pracy na forum NATO.

Królestwo jest również aktywnym uczestnikiem procesu KBWE. Wspiera trwale instytucjonalizację KBWE/OBWE. W Kopenhadze m.in. ulokowano siedzibę Zgromadzenia Parlamentarnego OBWE.

Najważniejszymi partnerami w dziedzinie współpracy dwustronnej są USA i Niemcy. Dania jest gorącym rzecznikiem obecności amerykańskiej w Europie i umacniania więzi Starego Kontynentu z USA. Z krajami skandynawskimi łączy Duńczyków wieloletnie współdziałanie i liczne historyczne więzi.

Dania była w czołówce krajów, które zaproponowały na początku lat 90. współpracę wojskową krajom Środkowej i Wschodniej Europy. Szybko też uporządkowano prawnie współpracę z państwami tego regionu, w dziedzinie obronnej. Z czasem postanowiono skoncentrować te wysiłki i ograniczyć się tylko do tych państw, które były ważne dla bezpieczeństwa Danii z Polską, Łotwą, Litwą i Estonią.

Porozumienie z Polską uzupełnia trójstronna umowa duńsko–niemiecko–polska z sierpnia 1995 r., dotycząca utworzenia wielonarodowego korpusu wojskowego. Dodatkowym celem wzmocnienia współpracy między trzema państwami było przygotowanie Polski do akcesji do NATO. W zawiązku z tym, duży nacisk został położony na ćwiczenie podstawowych zadań wojskowych oraz zadań utrzymywania pokoju we wszystkich rodzajach SZ. Dzięki tej współpracy na spotkaniu 5 września 1998 r. trzej ministrowie obrony podpisali kolejne dokumenty stanowiące podstawy funkcjonowania korpusu, stanowiące o jej składzie i ulokowaniu dowództwa w Szczecinie. W skład międzynarodowego korpusu weszły: duńska dywizja zmechanizowana, niemiecka 14. Dywizja Grenadierów Pancernych oraz polska
12. Dywizja Zmechanizowana.

Współpraca z Estonią, Łotwą i Litwą ma na celu wsparcie ich uczestnictwa w natowskim PdP oraz w budowaniu struktur obronnych tych państw. Republiki bałtyckie budowały swoje SZ od przysłowiowego zera. W związku z tym współpraca dotyczyła różnych obszarów i obejmowała, np. konsultacje z duńskimi specjalistami, ćwiczenia oficerów z republik bałtyckich oraz przekazywanie sprzętu. Od 1994 r. duńskim siłom zbrojnym w misjach utrzymywania pokoju towarzyszyły pododdziały z Estonii, Litwy i Łotwy, najpierw w misji IFOR, a potem SFOR.

Ilustracją realnych rezultatów współpracy są wspólne projekty. Projekt BALTBAT, ma na celu stworzenie wspólnego bałtyckiego batalionu sił pokojowych liczącego ok. 800 ludzi. Projekt jest wspierany przesz Danię, Finlandię, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię, Niemcy, Francję, Holandię i USA. Pomysł tworzenia bałtyckiego batalionu sił pokojowych powstał w republikach bałtyckich w 1993 r. Od 1994 r. Dania była koordynatorem międzynarodowego wsparcia dla tego projektu. W 1998 r. batalion zakończył szkolenie podstawowe i był gotowy do operacyjnego użycia.

Dania popiera również powstanie połączonego bałtyckiego oddziału morskiego BALTRON oraz połączonego bałtyckiego systemu wykrywania obiektów powietrznych BALTNET. Ostatni bałtycki połączony projekt, zakończony sukcesem, miał na celu utworzenie wspólnej bałtyckiej akademii obrony (BALTDEFCOL).

Porozumienie z Rosją skupia się na wymianie doświadczeń w celu reorganizacji rosyjskich SZ oraz na dialogu i współpracy dotyczących metod przeprowadzania operacji pokojowych. Wspólny punkt widzenia na temat tego, jak powinny być rozwiązywane konflikty odegra ważną rolę w tworzeniu trwałych podstaw bezpieczeństwa regionu bałtyckiego, jest również pomocne w szerszym europejskim i globalnym zakresie. Jednocześnie odzwierciedla ono wagę, jaką Dania przypisuje współpracy w regionie M. Bałtyckiego.

Od 1995 r. Dania prowadziła również ograniczoną współprace z krajami Środkowej i Wschodniej Europy spoza regionu Morza Bałtyckiego. Obecnie do jej partnerów należą: Albania, Bułgaria, Republika Czeska, Węgry, Macedonia, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Ukraina. Współpraca koncentruje się w obszarach, których duńska obronność ma konkretne doświadczenia, takich jak operacje pokojowe, zarządzanie obronnością, współpraca regionalna, ochrona środowiska. Dania poprzez tę współpracę stara się korzystnie współkształtować zmiany w dziedzinie obronności w państwach związanych porozumieniami dwustronnymi.

Liczne państwa zachodnie i nordyckie zapewniają pomoc w zakresie kształtowania polityki obronnej państwom Europy Środkowej i Wschodniej. Pomoc ta była w wielu przypadkach koordynowana przez zaangażowane państwa. Koordynacja wysiłków wspieranych krajów i ich orientacja w stronę państw bałtyckich ma bardzo duże znaczenie dla Danii. Projekt BALTBAT stał się modelem dla koordynacji i dalszych projektów w dziedzinie bezpieczeństwa z republikami bałtyckimi. W 1997 roku utworzono strukturę koordynacyjną BALTSEA (grupa wspierająca bezpieczeństwo bałtyckie). Struktura ta jest wykorzystywana do koordynowania pomocy udzielanej przez państwa nordyckie i zachodnie Estonii, Łotwie i Litwie w ramach programów współpracy wojskowej. Dania przewodniczyła BALTSEA w 1998 r.

Współpraca obronna jest częścią równoległych inicjatyw mających na celu rozwój politycznej i ekonomicznej kooperacji w Europie. Kooperacja z republikami bałtyckimi, Polską i Rosją, jak również z pozostałymi państwami Środkowej i Wschodniej Europy powinna być widziana w szerszym kontekście: współpraca obronna to regionalny punkt w przedsięwzięciu, którego celem jest szersze i pełniejsze bezpieczeństwo w Europie w ramach struktur ONZ, OBWE, NATO.

Współpraca z krajami regionu republikami. M. Bałtyckiego jest definiowana przez indywidualne potrzeby poszczególnych krajów. Jej istotą jest ustanowienie powiązań, wymiana doświadczeń, wspólna edukacja oraz współpraca między SZ Danii i krajów partnerskich. Nacisk został również położony na promocję dialogu w szerokim i niepodzielnym traktowaniu bezpieczeństwa między państwami i regionami. Szkolenia w utrzymywaniu pokoju i zaprowadzaniu pokoju oraz innych operacjach stanowią ważną część współpracy i są rozwijane na podstawie doświadczeń np. misji IFOR i SFOR w Bośni. Od 1998 r. programy współpracy z Estonią, Łotwą, Litwą otrzymały dodatkowy, trzyletni horyzont planowania, co pozwoliło lepiej kierować wysiłkami i wzmocniło fundament współpracy z krajami nordyckimi i zachodnimi.

12.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

SZ odgrywają rolę militarnej stabilizacji bezpieczeństwa kraju, szczególnie w regionie skąd wcześniej pochodziło zagrożenie dla Danii. Zadania SZ uzupełniają bilateralne porozumienia o współpracy z Polską, trzema republikami bałtyckimi i Rosją. Jednakże SZ również mają swoje zadania w obszarze współpracy nordyckiej i w natowskim PdP, w co włączone są Finlandia i Szwecja. Na sytuację SZ częściowo wpływ mają czynniki międzynarodowe oraz potrzeba wymiany większości sprzętu (co zostanie prawdopodobnie dokonane między rokiem 2000 a 2010). SZ większość dostaw sprzętu otrzymały w latach 60. i 70. XX wieku, a potem z przyczyn ekonomicznych kupowany był sprzęt używany, podczas gdy posiadany sprzęt był modernizowany (głównie za granicą, bowiem Dania praktycznie nie dysponuje własnym przemysłem obronnym).

Podstawą prawną legalizującą funkcjonowanie duńskich SZ jest konstytucja Królestwa Danii z 5 czerwca 1953 r. W myśl ustawy zasadniczej głównym założeniem polityczno–ustrojowym Królestwa Danii w zakresie obronności państwa jest obowiązek monarchy czuwania nad wykorzystaniem SZ. Jednakże król nie może bez zgody parlamentu użyć SZ j przeciw innemu państwu z wyjątkiem obrony przed zbrojnym atakiem na Królestwo Danii lub duńskie SZ.

W formułowaniu polityki obronnej państwa, organizacji, uzbrojenia i wyposażenia technicznego SZ Danii, najważniejszą rolę odgrywa ustawa o obronie. Jest to periodycznie opracowywany akt, który po zatwierdzeniu przez Folketing staje się podstawą funkcjonowania duńskiego systemu obronnego. Formułowaniem projektu ustawy obronnej zajmuje się specjalnie powołana Komisja Obrony (Forsvarskommisionen). Jest ona powoływana uchwałą rządu. W jej skład wchodzą przedstawiciele środowisk cywilnych oraz wyżsi oficerowie SZ. Przewodzi jej reprezentant ministerstwa obrony (ranga wiceministra). Część cywilną komisji stanowią członkowie parlamentarnej komisji obrony, przedstawiciele ministerstwa spraw zagranicznych oraz eksperci w zakresie nauk polityczno–militarnych. Część wojskowa komisji reprezentowana jest przez dowódcę SZ, szefa sztabu obrony, szefa wywiadu wojskowego i dowódców poszczególnych rodzajów SZ, obrony regionalnej oraz oficerowie i pracownicy cywilni akademii wojskowej.

Królestwo Danii nie posiada aktu polityczno–strategicznego, jakim jest doktryna wojskowa. Zadania SZ w myśl ustawy obronnej podzielone są na: ogólne, okresu pokojowego, okresu kryzysu i zagrożenia oraz okresu wojny. Głównym jednak zadaniem SZ jest odpowiednie przygotowanie wojska i sprzętu, tak, aby zapewnić bezpieczeństwo państwu w czasie wojny lub kryzysu. Szczególną rolę w realizacji zadań obronnych w zakresie wczesnego ostrzegania o potencjalnym zagrożeniu odgrywają siły powietrzne oraz marynarka wojenna. Kontrolują one również wybrzeża Grenlandii i Wysp Owczych, a także odpowiadają za prowadzenie ratownictwa w obszarze wód terytorialnych Danii. W czasie klęsk żywiołowych itp., poprzez decyzje organów państwowych mają brać udział w akcjach udzielania pomocy społeczeństwu. Specyficznym zadaniem SZ jest propagowanie na świecie pokoju. Dzieje się tak poprzez uczestnictwo państwa w różnego typu przedsięwzięciach, jak np. udział w pokojowych i humanitarnych akcjach ONZ.

W zakresie funkcji wewnętrznej SZ mają wyraźnie określone zadanie. Mianowicie w przypadku rozruchów nie powinny one podejmować akcji. Jednakże w sytuacji, kiedy zostałyby one zaatakowane, a tłum trzykrotnie wezwany w imieniu króla i prawa do rozejścia się zlekceważyłby to wezwanie, wówczas w zgodzie z przepisami konstytucji, mogą one interweniować.

Kierowanie SZ w monarchii konstytucyjnej należy do króla. Tytularnym dowódcą SZ jest królowa Małgorzata II. Jest ona przełożonym wszystkich żołnierzy duńskich, będących tak w służbie, jak i w rezerwie. Wyższe struktury dowodzenia SZ są zorganizowane w ten sposób, że w czasie pokoju szef obrony odpowiedzialny przed ministrem obrony narodowej dowodzi siłami lądowymi, marynarką wojenną, siłami powietrznymi. Sztab Obronny pomaga szefowi obrony w wypełnianiu jego zadań a szef sztabu obrony jest zastępcą szefa SZ. Szef obrony i Sztab Obrony tworzą naczelne dowództwo SZ. W czasie wojny oddziały liniowe są dowodzone przez dowódcę operacyjnych sił obrony.

Od 1995 r. SZ składały się częściowo z personelu zatrudnionego na kontrakt, a częściowo z poborowych. Co r. jest powoływanych około 6 tys. rekrutów. Stanowi to ok. 20% personelu w danym r. Służba wojskowa, którą odbywają tylko mężczyźni trwa od 4 do 12 miesięcy, zależnie od zadań, jakie wypełnia poborowy. Jeżeli ma on wypełniać zadania medyczne służba trwa 4 miesiące.

Zwykła służba wojskowa trwa 8–9 miesięcy, w piechocie 10 miesięcy, w Królewskiej Gwardii i reprezentacyjnym szwadronie kawalerii – 12 miesięcy. Kobiety mogą ochotniczo odbyć służbę wojskową, kontraktową lub na zasadach identycznych jak w przypadku mężczyzn z poboru.

Na uzbrojenie SZ składa się wyposażenie wojsk lądowych, morskich i powietrznych. Wojska lądowe liczą ok. 12,8 tys żołnierzy. W swoim arsenale posiadają m.in. czołgi Leopard 1A5 (230 sztuk); Leopard 2A4 (18 sztuk) oraz wozy opancerzone typu Eagle i Piranha III. Marynarka wojenna, w sile 4 tys. żołnierzy, posiada 4 okręty podwodne; 3 okręty klasy korwety, 27 jednostek patrolowych straży wybrzeża oraz wiele innych łącznie z środkami powietrznymi – śmigłowcami (8 sztuk) typu Lynx. Siły powietrzne liczące 4,5 tys. dysponują F16A (68 sztuk); ponadto mają 5 stacji radarowych rozmieszczonych na Wyspach Owczych. SZ uzupełniają także organizacje paramilitarne w liczbie 5,6 tys. ludzi, w tym straż graniczna (4 tys.) i siły międzynarodowe (1,6 tys.)

Armia duńska zatrudnia ponad 30 tys. osób. Kadra oficerska, zarówno ta zawodowa, jak i kontraktowa stanowi 8 tys., 10 tys. to żołnierze służby zasadniczej, reszta to pracownicy wojska. Każda z tych grup ma oddzielne związki zawodowe. Zasadnicza różnica między nimi polega na tym, że pracownikom cywilnym przysługuje prawo do strajku, a mundurowym nie. Żołnierze służby zasadniczej mają swoich rzeczników praw. Organizacje związkowe dbające o przestrzeganie i egzekwowanie praw obywatelskich podoficerów i szeregowców zawodowych oraz kontraktowych zrzekły się dobrowolnie prawa do strajków. W zamian za zrzeczenie się prawa do strajku państwo zagwarantowało żołnierzom warunki pracy nie gorsze od tych, jakie gwarantują organizacje pracownicze, które takie prawo zachowują. Wynika, zatem z tego, że duński wojskowy ma prawo uczestnictwa w życiu politycznym oraz gospodarczym. Może on zasiadać w Folketingu tj. parlamencie oraz prowadzić własny biznes. Związki zawodowe mundurowych działają prężnie. W połowie lat 90. udało im się np. wyegzekwować przestrzeganie ustawowych 38 godzin tygodniowo pracy płatnej żołnierza zawodowego. Potrafiły również wyegzekwować lepsze wyposażenie i uzbrojenie dla duńskiego kontyngentu wojskowego w byłej Jugosławii. Dzieje się tak, ponieważ należy do nich 95–99% kadry danego korpusu. A przede wszystkim mają własną związkową prasę. Dzięki temu potrafią szybko dotrzeć do odpowiednich decydentów egzekwując swoje obywatelskie prawa.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe. Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Jendraszczak E., Dania. Informator, Warszawa 1995.

Kozakiewicz J., Polityka bezpieczeńtwa państw bałtyckich, Kraków 2003.

The Denish Armed Forces, Vision 2010, Vedbaek 2002.

The Denish Military of Defence, An Overview of Denish Defence Cooperative with Partners in 2002, Copenhagen 2002.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www. fmn.dk

www.um.dk

13. ESTONIA

13.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Republika Estońska jest najmniejszą z trzech nowych demokracji bałtyckich. Na powierzchni przekraczającej 45 tys. km² zamieszkuje niespełna 1,5 mln osób.

Najpoważniejszymi problemami wewnętrznymi są kwestie związane z mniejszością rosyjską (ok. 29% ludności). Estonia dobrze wykorzystała lata niepodległości szybko osiągając podstawowe standardy państwa demokratycznego oraz wysoki przyrost PKB (od 6 do 10% rocznie). Odrodzone państwo zadeklarowało wśród priorytetów polityki zagranicznej przystąpienie do struktur demokratycznych Europy Zachodniej – NATO i UE. Od 29 marca 2004 r. jest członkiem NATO, a od 1 maja 2004 r. członkiem UE.

Państwo odgrywa znacznie większą rolę w regionie, niż by to wynikało z jej potencjału terytorialnego, ekonomicznego, czy też demograficznego. Na jej pozycję duży wpływ ma zgodność sił politycznych w kwestii podstawowych założeń polityki zagranicznej. W tym kontekście dotyczy to consensusu zawartego przez czołowych polityków estońskich na rzecz integracji ze strukturami europejskimi i regionalnymi, w tym zwłaszcza euroatlantyckim systemem bezpieczeństwa i zachodnioeuropejskimi strukturami ekonomicznymi. W obliczu globalnych wyzwań, współzależności politycznych i ekonomicznych, jak również rozwoju technologicznego, zdaniem przywódców estońskich, bezpieczeństwo strefy euroatlantyckiej stało się niepodzielne dla wszystkich państw z tej części świata. Członkostwo w NATO postrzegane jest przez polityków estońskich jako realna możliwość zagwarantowania bezpieczeństwa państwa. Przeświadczenie to wynika z realistycznego podejścia do możliwości bojowych posiadanych przez własne SZ.

13.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Do podstawowych celów polityki bezpieczeństwa należy utrzymanie nienaruszalności i suwerenności terytorialnej, ochrona oraz rozwój osiągnięć demokratycznych kraju, promocja i zachowanie dziedzictwa kulturowego, estońskiej tożsamości oraz promocja gospodarki narodowej.

Bezpieczeństwo Estonii oparte jest na realizacji podstawowych interesów narodowych, których wyrazem są następujące priorytety: uczestnictwo w europejskich i transatlantyckich strukturach bezpieczeństwa; rozwój narodowego systemu bezpieczeństwa zapewniającego państwu niepodległość oraz nienaruszalność granic; rozwój dobrosąsiedzkich stosunków ze wszystkimi państwami regionu transatlantyckiego; umacnianie gospodarki rynkowej; umocnienie bezpieczeństwa wewnętrznego, w tym walka ze zorganizowaną przestępczością, handlem narkotykami i nielegalną imigracją.

W związku z realizacja najważniejszych celów narodowych w zakresie polityki bezpieczeństwa pierwszoplanowym zadaniem jest dostosowanie systemu obrony narodowej do użycia SZ w przypadku agresji, aktywnego uczestnictwa w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego; rozwinięcie mechanizmów reagowania kryzysowego w przypadku wystąpienia kryzysu międzynarodowego lub wewnętrznego.

Strategicznym celem polityki bezpieczeństwa było dążenie do uzyskania członkostwa w NATO i UE. Głównym motywem działań na rzecz integracji z NATO i UE pozostawało pragnienie zapewnienia bezpieczeństwa oraz jak najszybsze odseparowanie od przestrzeni postradzieckiej. Od chwili złożenia akcesu do NATO wszystkie rządy i najważniejsze partie polityczne deklarowały zachowanie głównych priorytetów tej polityki. Determinacja elit politycznych w kwestii integracji ze strukturami euroatlantyckimi widoczna jest przede wszystkim w sposobie przeprowadzania transformacji ustrojowej. W procesie tym Estonia głównie wdrażała standardy zachodnie, starając się każdą z istotnych dziedzin państwa i gospodarki dostosowywać do norm obowiązujących w państwach Unii, zaś w kwestiach związanych z bezpieczeństwem i obronnością – z normami państw–członków NATO.

Wraz z określeniem swych celów strategicznych Estonia konsekwentnie podkreślała gotowość uczestnictwa we wszelkich międzynarodowych inicjatywach podejmowanych pod egidą NATO i UE. Aktywnie włączała się także do pracy kolejnych instytucji zachodnich. Estonia jest członkiem większości najważniejszych organizacji międzynarodowych, w tym Rady Europy, WTO i OBWE. Należy również podkreślić, że szczególnym elementem estońskiej polityki bezpieczeństwa jest duża aktywność w ramach sił pokojowych.

13.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

W związku z przystąpieniem do NATO, głównym celem transformacji sił obrony stało się przekształcenie sfery militarnej w system mogący współdziałać ze strukturami zbrojnymi Sojuszu. Konsekwencją obrania takiej strategii musiało być stopniowe wprowadzanie struktur i procedur dowodzenia odpowiadających standardom NATO. Zgodnie z programem rozwoju SZ przedstawionym w Annual National Programme 2002/2003, zawierającym priorytetowe cele rozwoju na lata 2003 – 2008. Przewidują one np.: sformowanie brygady piechoty; wprowadzenie nowej struktury dowodzenia; rozwój możliwości marynarki wojennej; kontynuowanie rozwoju systemu kontroli obszaru przestrzeni powietrznej; opracowanie założeń HNS oraz wprowadzenie nowego systemu mobilizacji. Słabość sił głównych rekompensowano uzupełnieniami ze strony sił ochrony granic i obrony terytorialnej – Liga Obrony (ok. 17 tys. osób).

Do podstawowych zadań sił obrony należy: ochrona nienaruszalności granicy i terytorium państwa, utrzymanie i kontrola szlaków morskich oraz obrona podejść do wyznaczonych portów, monitorowanie i utrzymanie kontrolni w przestrzeni powietrznej, utrzymanie gotowości bojowej, szkolenie poborowych oraz rozwijanie części rezerw, uczestnictwo w misjach międzynarodowych NATO i ONZ, udzielanie pomocy władzom cywilnym w sytuacjach klęsk żywiołowych

W skład sił obrony wchodzą: SZ, Liga Obrony oraz zmilitaryzowane struktury ministerstwa spraw wewnętrznych, które w okresie kryzysu lub wojny zostają podporządkowane Naczelnemu Dowódcy. Siły obrony opierają się na zasadniczej i kontraktowej służbie wojskowej, obowiązkowej służbie w rezerwie oraz dobrowolnej służbie w Lidze Obrony. Ich zwierzchnikiem jest prezydent, który w sprawach obrony narodowej dysponuje ciałem doradczym w postaci Rady Obrony Narodowej (RON), w której skład wchodzą: przewodniczący parlamentu, premier, dowódca sił obrony, ministrowie obrony, spraw wewnętrznych, i spraw zagranicznych, przewodniczący parlamentarnej komisji obrony. Za politykę bezpieczeństwa odpowiada prezydent a siły obronne podporządkowane są rządowi rząd, który ma prawo podejmować decyzje polityczne i sprawuje cywilną kontrolę nad nimi. Premier realizuje konstytucyjne obowiązki poprzez: ministra obrony, który odpowiada za stan sił obronnych i ich gotowość do realizacji nałożonych na nie zadań.

Najważniejsze problemy, związane z obronnością państwa, omawiane są na posiedzeniach RON. Kierownictwo wojskowe sprawuje naczelny dowódca sił obrony, podlegający bezpośrednio ministrowi obrony. Naczelny dowódca realizuje swoje zadania poprzez szefa SG sił obrony. Oprócz jednostek regularnych, szefowi SG podporządkowano ochotniczą organizację paramilitarną – Ligę Obrony (LO). Jest to ochotnicza, zmilitaryzowana organizacja obrony narodowej skupiającą obecnie 17 400 członków. Główny cel jaki przyświeca tej organizacji to działanie na rzecz obrony i ochrony bezpieczeństwa państwa i obywateli. Działalność LO opiera się na współpracy z policją, lokalnymi władzami, strażą graniczą oraz pogotowiem i strażą pożarną. Od lat organizacja pomaga policji jako siła wsparcia oraz uczestniczy w zwalczaniu klęsk żywiołowych. Członkowie Ligi przechodzą podstawowe szkolenie wojskowe, a kadra SZ w wolnym czasie uczestniczy w zajęciach paramilitarnych jako dowódcy ogólnowojskowi bądź specjaliści.

Świadoma swych militarnych ograniczeń Estonia przystępując do modernizacji SZ skupiła się na poszukiwaniu dla siebie węższych specjalizacji w strukturach NATO. Wychodząc naprzeciw postulowanemu reagowaniu na nowe wyzwania, Estonia położyła nacisk na tworzenie jednostek mobilnych, zdolnych do działania poza granicami kraju, a jednocześnie oferuje Sojuszowi swoją wiedzę na temat wschodniego sąsiada i doświadczenie w kontaktach z nim.

W 1996 r. parlament estoński przyjął uchwałę o Głównych kierunkach polityki obronnej Estonii, której podstawowym celem jest zapobieżenie agresji z zewnątrz środkami pokojowymi a w wypadku agresji stawienie oporu przy pomocy wszelkich dostępnych środków na całym terytorium republiki, włącznie z zastosowaniem środków dotyczących wojny partyzanckiej. Uchwała pozwoliła na opracowanie doktryny obronnej, która oparta jest na zasadach obrony terytorialnej, łączącej obronę ważnych strategicznie regionów kraju ze wsparciem lokalnych struktur obronnych.

Estońskie siły obrony liczące 5,5 tys. są wyposażone w kilkadziesiąt TO, kilkanaście armat i kilkadziesiąt moździerzy. Środki lotnicze to kilka lekkich samolotów. Marynarka wojenna również dysponuje jedynie kilkoma lekkimi jednostkami. Siły obrony dzielą się na dwie części: szkolną i operacyjną. Wojska operacyjne składają się z komponentów lądowego, powietrznego i morskiego. Ich działania koordynowane przez SG, podporządkowany dowódcy sił obrony. Sztab odpowiada za planowanie, szkolenie oraz mobilizacyjne rozwinięcie wojsk. Podstawowym rodzajem SZ są wojska lądowe (ok. 4,5 tys.). W związku z niewielką głębokością terytorium, a co za tym idzie ograniczonym polem manewru wojska te muszą w wypadku agresji, realizować elastyczną obronę na terytorium całego kraju. Główna rola, jaka spoczywa na wojskach obrony powietrznej to zapewnienie i poprawienie bezpieczeństwa poruszania się w przestrzeni powietrznej Estonii. MW ze swoimi bardzo skromnymi siłami jest odpowiedzialna za bezpieczeństwo wód terytorialnych oraz portów Estonii, a także pomoc w obronie prawdopodobnych miejsc desantów morskich przeciwnika.

Zgodnie z Konstytucją obrona państwa jest obowiązkiem każdego obywatela. Służba zasadnicza, trwająca 8 miesięcy dla szeregowych i 11 miesięcy dla kandydatów na podoficerów i oficerów rezerwy, opiera się na obowiązkowej służbie wojskowej mężczyzn w wieku od 18 do 27 lat. Szkolenie odbywa się w kilku centrach szkolenia, w których poborowi przechodzą szkolenie do poziomu batalionu włącznie. W centrach szkolenia przeprowadza się również szkolenia dla rezerwistów. Kandydatów na podoficerów i oficerów rezerwy wybiera się z pośród poborowych.

Zgodnie z programem dostosowania Sił Obrony do standardów NATO wydatki na obronę rosły z 0,7% PKB w 1992 r. do 1,8% PKB w 2001 r., a w 2002 r. osiągnęły zakładane 2,0%.

Jednostki estońskie brały udział jako część duńskich kontyngentów w działaniach na terenach byłej Jugosławii. Pierwszy pluton estońskich żołnierzy przystąpił do wypełniania swych zadań w Chorwacji w lutym 1995 r. Estończycy służyli również w Bośni w ramach Implementation Force, oddając do dyspozycji duńskiego batalionu pluton piechoty (w kwietniu 1996 r.).

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe. Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Estonia Defence Forces 2002–2006, Tallin 2002.

Kozakiewicz J., Polityka bezpieczeństwa państw bałtyckich, Kraków 2003.

National Security Concept of the Republic of Estonia, Tallin 2001.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www.mod.gov.ee

www.vm.ee

14. FINLANDIA

14.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Celem fińskiej polityki bezpieczeństwa jest ochrona podstawowych wartości społeczeństwa, utrzymanie niepodległości Finlandii oraz zapewnienie ochrony jej interesów w przypadku niekorzystnej zmiany sytuacji na świecie. Założenia takie są formułowane w podstawowym dla Finlandii dokumencie dotyczącym polityki bezpieczeństwa i obrony pod nazwą: „Report by the Council of the State to Parliament 13.06.2001: The Finnish Security and Defence Policy”, który jest aktualizowany co cztery lata. W jego treści eksponowane i akcentowane są najbardziej istotne kwestie dla bezpieczeństwa państwa.

W skład podstawowych komponentów bezpieczeństwa Finlandii można zaliczyć: 1. Utrzymanie i rozwój potencjału obronnego państwa; 2. Zachowanie neutralności militarnej; 3. Członkostwo w ONZ, OBWE, UE i programie PdP mające na celu promowanie bezpieczeństwa i stabilności, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy państw nordyckich.

Finlandia w swoim ustawodawstwie określiła szczególne uwarunkowania zewnętrzne, które ocenia jako potencjalne zagrożenie dla swojego bezpieczeństwa. Są to wojna między państwami, zagrożenie wojenne Finlandii, kryzys ekonomiczny, wielki kataklizm lub każde inne wydarzenie, które stanowi poważne niebezpieczeństwo dla istnienia narodu. W 2000 r. parlament Finladii wprowadził poprawkę do tej ustawy, która do szeregu zagrożeń włączyła te uprzednio niezdefiniowane, a które wymagają natychmiastowego zwiększenia potencjału obronnego Finlandii. Zaliczono do nich rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych, zagrożenia dla bezpieczeństwa informacyjnego, zorganizowaną przestępczość, terroryzm, zmiany klimatyczne oraz przemieszczenia ludności spowodowane sytuacjami kryzysowymi.

Helsinki w aktywny sposób wykorzystują wszystkie dostępne władzom wykonawczym instrumenty polityki bezpieczeństwa i obrony. Finlandia nieprzerwanie dokonuje ocen swojej politycznej i militarnej neutralności oraz współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa w Europie, biorąc pod uwagę zmiany w jej poszczególnych regionach oraz rozwój UE. Kierownictwo państwa samodzielnie wybiera najlepsze środki zapewniające jej bezpieczeństwo państwa we wszystkich możliwych scenariuszach wydarzeń.

Współpraca międzynarodowa Finlandii mająca na celu zapobieganie konfliktom służy również wzmocnieniu jej bezpieczeństwa. Według Helsinek należy położyć nacisk na kwestie zapobiegania konfliktom, ponieważ w porównaniu do działań podjętych po rzeczywistym konflikcie ogranicza to społeczne i ekonomiczne koszty operacji.

Za kluczowe czynniki bezpieczeństwa Finlandia uważa demokrację, prawa mniejszości narodowych, prawa człowieka oraz dobrobyt społeczeństw. Stąd państwo to jest aktywnym uczestnikiem społeczności międzynarodowej. Finlandia podejmuje się uczestniczyć w wojskowych operacjach zarządzania kryzysami prowadzonymi przez ONZ, OBWE, UE lub NATO, pod warunkiem, iż będą posiadały one mandat Rady Bezpieczeństwa ONZ lub OBWE. Ponadto Finlandia aktywnie uczestniczy w pracach społeczności międzynarodowych mających na celu zapobieganie proliferacji broni masowego rażenia oraz minimalizowanie zagrożeń jakie ona stanowi.

Coraz większą rolę w definiowaniu interesów i celów bezpieczeństwa Finlandii posiada UE. Aktywny udział w rozwijaniu wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony umożliwia temu państwu utrzymanie wpływu na sprawy międzynarodowe oraz na bezpieczeństwo własne. Władze są szczególnie zainteresowane wzrostem skuteczności UE i popierają jej rozszerzenie, gdyż jest to dla nich klucz do stabilności i bezpieczeństwa w Europie.

Przygotowanie fińskich sił szybkiego reagowania ma na celu utrzymanie gotowości do uczestniczenia w prowadzonych przez UE operacjach zarządzania kryzysami. Jednak każdorazowo decyzja o ich użyciu w operacji będzie podejmowana po rozpatrzeniu jej szczególnych uwarunkowań.

Finlandia przygotowuje również swój kontyngent sił policyjnych, administracji cywilnej, służb ratunkowych, które będą przygotowane do realizacji zadań i obowiązków poza granicami państwa.

Ocenia się, że Finlandia w przewidywalnej przyszłości nie spotka się zagrożeniami natury militarnej. Mimo to musi się ona przygotowywać do chronienia swojej integralności terytorialnej we wszystkich sytuacjach. Jej potencjał obronny ma wkład w zachowanie stabilności w tym regionie Europy. Finlandia musi posiadać możliwości zapobiegania, a jeżeli to będzie konieczne odrzucenia uderzenia lub wysiłków dowolnego państwa (podejmowanych z lub bez użycia siły) mających na celu podporządkowanie Finlandii lub wykorzystanie jej terytorium przeciwko państwom trzecim. Finlandia dostrzega, że w przypadku wzrostu napięcia na arenie międzynarodowej może stać się celem strategicznego uderzenia, którego celem może być sparaliżowanie kierownictwa państwa i społeczeństwa.

Jednym z zadań SZ Finlandii jest utrzymywanie możliwości zarządzania kryzysami poza jej granicami. Poprawka do ustawy o użyciu jednostek wsparcia pokoju powoduje, że Helsinki mają otwartą drogę do uczestnictwa w zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi. W składzie swoich SZ Finlandia posiada jednostki szybkiego reagowania, które mogą być wykorzystane przez ONZ, UE i NATO.

Finlandia uważa, że jednym z filarów bezpieczeństwa i stabilności w Europie jest Traktat CFE. Dokument ten daje państwom–sygnatariuszom możliwość otrzymywania informacji o siłach zbrojnych państw europejskich oraz daje im możliwość uczestniczenia w procesie redukcji uzbrojenia w Europie. W obecnej sytuacji Finlandia nawet nie rozważa możliwości podpisania adaptowanego traktatu CFE, lecz stosuje się do jego litery i ducha.

14.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Celem obrony Finlandii we wszystkich okolicznościach jest zagwarantowanie niepodległości państwa, odpowiednich warunków życia społeczeństwu, uniemożliwienie zajęcia jej terytorium oraz ochrona funkcjonowania kierownictwa państwa. Podobnie jak w przypadku koncepcji polityki bezpieczeństwa i obrony, koncepcja obrony Finlandii zawarta jest w dokumencie „Report by the Council of the State to Parliament 13.06.2001: The Finnish Security and Defence Policy”.

Zasadniczymi zadaniami SZ są zagwarantowanie integralności terytorialnej państwa, jego obrona, prowadzenie szkolenia żołnierzy pochodzących z poboru, a także uczestnictwo w międzynarodowych operacjach wsparcia pokoju. Pobór powszechny ma zapewnić Finlandii możliwość bronienia całego społeczeństwa i całego terytorium państwa. Jedynie taki system może zapewnić wystarczającą liczbę dobrze przygotowanych żołnierzy na okres wojny.

Możliwości i skuteczność obrony Finlandii są oparte o wysoki poziom szkolenia jednostek i żołnierzy, dostęp do wystarczającej ilości współczesnego wyposażenia i uzbrojenia, silną wolę narodu do samoobrony oraz o wysoką gotowość systemu obronnego. Obrona Finlandii oparta jest na założeniach zawartych w polityce bezpieczeństwa i obrony państwa. Jedną z jej charakterystycznych cech jest odpowiednie równoważenie potrzeb systemu obrony państwa z posiadanymi zasobami finansowymi. Rząd w 2001 r. zaktualizował możliwe scenariusze zagrożeń ujęte w raporcie z 1997 r. i uwzględnił w nim również kryzysy o skali regionalnej mogące mieć pośredni wpływ na bezpieczeństwo państwa. W planowaniu obronnym władze państwowe zakładają możliwe scenariusze wydarzeń: kryzys o charakterze regionalnym mogący mieć wpływ na Finlandię, zastosowanie presji o charakterze politycznym, ekonomicznym i militarnym, które mogą zawierać groźbę użycia potencjału wojskowego lub jego ograniczone użycie przeciwko Finlandii, strategiczne uderzenie mające na celu zmuszenie kierownictwa państwa do podejmowania niekorzystnych decyzji poprzez paraliżowanie instytucji centralnych i systemu obronnego oraz atak na dużą skalę, który objąłby strategiczne części składowe terytorium Finlandii lub którego celem byłoby wykorzystanie tegoż terytorium do uderzenia na państwo trzecie. Planowanie obronne koncentruje się na zapobieganiu atakowi poprzez podnoszenie stopni gotowości bojowej SZ oraz na odparciu i pokonaniu potencjalnego przeciwnika.

W przypadku kryzysu regionalnego w otoczeniu Finlandii celem działań będzie zapobieganie mu lub ograniczenie jego skali. Zostanie to osiągnięte przez wykorzystanie posiadanego potencjału rozpoznania, dowodzenia, wykorzystanie sił pokojowych, mobilizację SZ i ochronę obiektów o strategicznym znaczeniu. W innych sytuacjach kryzysowych mających wpływ na bezpieczeństwo w Europie Helsinki będą podejmować odpowiednie działania każdorazowo w oparciu o ocenę sytuacji.

Za zasadnicze czynniki zapobiegające zaskoczeniu uderzeniem uważa się niezawodność systemu obronnego państwa oraz potencjał obronny państwa.

Kierownictwo państwa rozwija system obronny w przewidywaniu potencjalnych zagrożeń, biorąc pod uwagę wymagania niezbędne do planowania i prowadzenia operacji narodowych i międzynarodowych. W tym celu Helsinki doskonalą metody szkolenia wojsk oraz modernizują ich uzbrojenie i wyposażenie. W szczególności dotyczy to sprzętu dowodzenia, rozpoznania, walki radioelektronicznej oraz środków umożliwiających osłonę przed uderzeniami dalekosiężnymi (lotnictwa i artylerii).

Władze państwowe stoją na stanowisku, iż wojenny system logistyczny SZ będzie w dużym stopniu uzależniony od cywilnych źródeł zaopatrywania oraz od możliwości transportowych drogą powietrzną i morską. Finlandia zamierza dokonać zmian w swoim programie zaopatrywania materiałowego SZ do 2003 r. Zmiany mają objąć terminy, charakter i funkcje ekonomicznych potrzeb SZ w okresie wojny. Celem zmian jest dostosowanie logistyki SZ do istniejących cywilnych elementów składowych przemysłu i handlu. Ponadto SZ będą zaopatrywać się w taki sprzęt, którego zakupy lub wywłaszczenie obywateli nie będą możliwe podczas kryzysu lub wojny.

Możliwości obrony Finlandii zależą również od skuteczności współdziałania SZ Finlandii z pozamilitarnymi elementami systemu obronnego. Zadanie to jest jednym z zasadniczych zadań fińskiej armii w czasie pokoju, które jest realizowane w oparciu o dwustronne i wielostronne porozumienia. Podstawową organizacją, która współdziała z SZ i odpowiada za osłonę granic jest Straż Graniczna stanowiąca istotny komponent systemu obronnego państwa. Może ona na podstawie dekretu prezydenta zostać włączona w skład SZ Finlandii. Planowanie działań i przygotowanie straży do użycia prowadzone jest w porozumieniu z MO. Ponadto, siły te na podstawie porozumienia z MO wykorzystuje programy szkolenia SZ i na ich podstawie prowadzi szkolenie swoich stanów osobowych (pełniących zawodową służbę oraz z poboru). W miarę zmniejszania stanów osobowych SZ na okres wojny rola i znaczenie Straży Granicznej będzie proporcjonalnie rosła.

Do zasadniczych zadań straży w czasie działań wojennych zalicza się monitorowanie integralności terytorialnej państwa (rozpoznanie kierunków działań przeciwnika) oraz prowadzenie operacji mających na celu wykrywanie i likwidację grup wojsk specjalnych przeciwnika. Oznacza to, iż w najbliższych latach straż podniesie swoje możliwości w zakresie oddziaływania ogniowego, manewrowości i autonomiczności działań. Nie można wykluczyć, że w przyszłości w jej składzie znajdą się również pododdziały powietrznodesantowe.

Z mocy ustawy SZ Finlandii są zobowiązane udzielać wsparcia siłom policyjnym. Zwalczanie terroryzmu jest jednym z zadań MSW, które może zwrócić się z odpowiednim wnioskiem do SZ o wydzielenie sił do izolowania obszarów działania grup terrorystycznych. Najczęściej będą to składające się z żołnierzy zawodowych pododdziały żandarmerii i sił specjalnych, które w szczególnych okolicznościach mogą być wspierane przez wojska obrony przeciwchemicznej. Ten rodzaj wojsk SZ Finlandii zajmuje się również m.in. monitoringiem stanu środowiska naturalnego, usuwaniem substancji zanieczyszczających powierzchnię morza oraz izolowaniem obszarów skażonych.

Finlandia przywiązuje dużą uwagę do angażowania się w rozwiązywanie sytuacji kryzysowych w rejonach mogących pośrednio wpływać na jej bezpieczeństwo. Władze państwowe są przygotowane do wysłania części swoich SZ, w tym obserwatorów wojskowych oraz policji poza granice kraju, do wydzielania sił umożliwiających odtwarzanie struktur sądownictwa i administracji, prowadzenia monitoringu wyborów oraz działań poszukiwawczo–ratunkowych.

Znowelizowana w 2001 r. ustawa o użyciu SZ Finlandii w operacjach pokojowych zezwala władzom państwa na uczestniczenie w misjach wyłącznie w oparciu o mandat ONZ lub OBWE. Pozwala ona również na udział fińskiego kontyngentu w operacjach humanitarnych na wniosek jednej z agencji ONZ (np. United Nations High Commissioner for Refugees – UNHCR). Ponadto ustawa ta określa, iż SZ Finlandii nie mogą kierować za granice państwa w tym samym czasie więcej niż 2000 żołnierzy.

Ministerstwo Obrony Finlandii utrzymuje komponent sił szybkiego reagowania przeznaczony do prowadzenia operacji pokojowych, który liczy obecnie dwa bataliony piechoty, batalion saperów, kompanię transportową, kompanię CIMIC oraz dwa stawiacze min mogące również służyć jako okręty dowodzenia lub wsparcia. Helsinki zadecydowały o utrzymywaniu w gotowości do użycia na potrzeby UE (CESDP) 1,5 tys. żołnierzy – jest to ten sam powyżej wymieniony zestaw sił szybkiego reagowania, który ma osiągnąć pełną gotowość operacyjną do użycia w 2003 r. W dalszej kolejności wspólnie z pozostałymi państwami skandynawskimi planowane jest wydzielenie do składu sił szybkiego reagowania UE do ośmiu samolotów wielozadaniowych F–18 oraz stworzenie jednostki do prowadzenia operacji pokojowych w sile brygady. Fiński komponent będzie specjalizował się w organizowaniu pododdziałów wsparcia dowodzenia oraz w prowadzeniu współpracy wojskowo–cywilnej (CIMIC).

Władze wykonawcze w założeniach polityki bezpieczeństwa ujmują również kwestie związane z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństwu Finlandii. Obrona cywilna w planowaniu użycia swoich sił i środków korzysta z tych samych ocen zagrożeń i procedur planowania co SZ. Zgodnie z nimi prowadzona jest budowa schronów dla ludności oraz doskonalenie ich właściwości ochronnych, przygotowywane są drogi i miejsca ewakuacji. Obecny potencjał OC i SZ umożliwia przebywanie w schronach ponad 3 milionów ludzi. Jednocześnie do 2006 r. Finlandia zamierza zbudować i wyposażyć 13 ośrodków kierowania kryzysami i sytuacjami nadzwyczajnymi. Będą im podporządkowane służby straży pożarnej, ratownicze, policyjne oraz zdrowia i opieki społecznej. Jednym z priorytetów władz jest stworzenie wspólnego systemu łączności władz lokalnych i poszczególnych służb. Prace nad systemem o nazwie VIRVE już rozpoczęły się i zostanie on wdrożony w ciągu kilku najbliższych lat. Oprócz tego Finlandia podpisała szereg porozumień ze swymi sąsiadami (Szwecja, Norwegia, Estonia i Rosja), które stanowią podstawę współpracy we wspólnych przedsięwzięciach ratowniczych.

Zgodnie z zapisami zawartymi w założeniach fińskiej polityki bezpieczeństwa rada ministrów zadecydowała, że wiodącą instytucją odpowiedzialną za przemysł obronny jest, podobnie jak w wielu innych państwach Europy, Ministerstwo Handlu i Przemysłu. Większość produkcji jest skoncentrowana w Grupie Patria. Oprócz tego, w celu podniesienia skuteczności produkcji i sprzedaży swoich produktów, państwa nordyckie tworzą konsorcja – grupę NAMMO (amunicja), NEXPLO (materiały wybuchowe).

Ponadto, Helsinki realizują jeden z celów zapisanych w traktacie o UE (Maastricht, 1991) i podejmują wysiłki na rzecz doskonalenia współdziałania w produkcji sprzętu obronnego. W listopadzie 2000 r. Finlandia została przyjęta do Zachodnioeuropejskiej Grupy Zbrojeniowej – Western European Armaments Group (WEAG).

14.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Zgodnie z konstytucją, prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem SZ. Organem doradczym i koordynującym działalność władz wojskowych i cywilnych w dziedzinie obronności państwa jest Rada Obrony. Przewodniczącym rady jest premier, a w jej skład wchodzą ministrowie: obrony (wiceprzewodniczący rady), spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, finansów, handlu i przemysłu oraz naczelny dowódca SZ i szef Sztabu Obrony.

Władzę zwierzchnią nad SZ w imieniu prezydenta sprawuje minister obrony (osoba cywilna). Jest on odpowiedzialny przed rządem (premierem) i parlamentem za realizację polityki wojskowej oraz stan i kierunki rozwoju SZ. W jego gestii znajdują się między innymi sprawy dotyczące stanu liczebnego, budżetu, poboru do wojska oraz zaopatrzenia SZ. Swoje obowiązki sprawuje poprzez MO. Ministerstwo jest najwyższym cywilnym organem władzy państwowej odpowiedzialnym za obronę państwa oraz sprawującym polityczne kierownictwo wobec SZ.

Naczelny dowódca SZ dowodzi całością SZ, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, podlega bezpośrednio prezydentowi oraz jest doradcą rządu i ministra obrony. Odpowiada za dowodzenie, planowanie operacyjne, stan gotowości bojowej i mobilizacyjnej, wyszkolenie oraz rozwój SZ. Podlegają mu: Sztab Obrony, dowództwa OW z podporządkowanymi im związkami taktycznymi, oddziałami i pododdziałami sił lądowych, dowództwa SP i SM z podległymi im jednostkami oraz Akademia Wojskowa.

Sztab Obrony jest organem planistyczno–wykonawczym naczelnego dowódcy SZ. Przygotowuje plany operacyjnego użycia SZ, uzupełnień, szkolenia bojowego i zabezpieczenia materiałowo–technicznego. W skład Sztabu Obrony wchodzi Sztab SL (odpowiadający za rozwój, wyszkolenie, uzbrojenie i wyposażenie SL) oraz trzy zarządy: Operacyjny, Kadr i Logistyki. Dowódcy rodzajów SZ odpowiadają za gotowość bojową, planowanie operacyjne oraz szkolenie i wyposażenie podległych im wojsk. Są doradcami naczelnego dowódcy SZ w zakresie organizacji, uzbrojenia, wyposażenia i użycia poszczególnych rodzajów SZ.

Terytorium państwa podzielone jest na 3 OW i 12 obwodów: Północny – sztab w m. Oulu, Zachodni – sztab w m. Hämeenlinna i Wschodni – sztab w m. Mikkeli. Północny OW składa się z 2 obwodów wojskowych, Zachodni – z 6, a Wschodni – z 4. Granice obwodów wojskowych pokrywają się z granicami prowincji według podziału administracyjnego kraju, z wyjątkiem województwa Uudenmaa (rejon Helsinki), na terenie którego są zorganizowane dwa obwody wojskowe.

Dowództwom OW podlegają wszystkie stacjonujące na ich obszarze związki taktyczne, oddziały i pododdziały sił lądowych. Odpowiadają one za dowodzenie operacyjne, wyszkolenie i stan gotowości bojowej oraz współdziałanie z jednostkami SP i SM. Dowództwa obwodów wojskowych są odpowiedzialne za funkcjonowanie systemu mobilizacyjnego, przygotowanie i utrzymanie infrastruktury wojskowej, sprawy administracyjne i logistyczne oraz współdziałanie z organami administracji państwowej w ramach systemu powszechnej obrony kraju, a w okresie zagrożenia i wojny organizują obronę lokalną na podległym im obszarze.

Stan liczebny SZ wynosi ok. 24,2 tys. żołnierzy, w tym 12,1 tys. żołnierzy służby zasadniczej. Resort obrony zatrudnia także ok. 8,9 tys. pracowników cywilnych. W okresie „W” stan liczebny SZ ma wzrosnąć do ok. 518 tys. żołnierzy (łącznie ze Strażą Graniczną).

Poszczególne rodzaje SZ liczą:

SL – ok. 16,5 tys. żołnierzy, w tym 8 tys. poborowych, stan na czas „W” – 345 tys. żołnierzy;
SP – ok. 2,7 tys. żołnierzy, w tym 1,5 tys. poborowych, stan na czas „W” – ok. 35 tys. żołnierzy;
SM – ok. 5 tys. żołnierzy, w tym 2,6 tys. poborowych, stan na czas „W” – ok. 39 tys. żołnierzy.

System zasadniczej służby wojskowej jest powszechnie akceptowany. Praktycznie do poboru corocznie staje 97% populacji podlegającej obowiązkowi służby wojskowej. Około 5,5% wybiera alternatywną (zastępczą) służbę wojskową. Prawie wszyscy, którzy pełnili zasadniczą służbę wojskową otrzymują przydziały mobilizacyjne. Jednak funkcjonowanie społeczeństwa wymaga, by kluczowe osoby w sektorze prywatnym i państwowym wypełniały swoje obowiązki zarówno w czasie pokoju, jak i kryzysu oraz wojny. SZ Finlandii zamierzają prowadzić prace studyjne mające na celu zdefiniowanie takich stanowisk w całej gospodarce państwa. Podobne badania są prowadzone również w innych dziedzinach. W 2000 r. wykazały one, że aż 81% Finów uważa, iż gdyby ich kraj został zaatakowany, to powinni oni bronić się, nawet gdyby rezultat takiego starcia był nieznany.

Ochroną granic państwowych zajmuje się Straż Graniczna (lądowa i morska), która w okresie pokoju podporządkowana jest MSW, a w przypadku zagrożenia lub wojny – MO. Jej stan liczebny wynosi 3,4 tys. żołnierzy (po mobilizacji ok. 22 tys.).

W okresie pokoju SL są podporządkowane naczelnemu dowódcy SZ, który jest jednocześnie dowódcą SL. Podlegają mu: Sztab Sił Lądowych, będący jego organem roboczym oraz dowództwa OW. W SL w okresie pokoju nie tworzy się w pełni rozwiniętych i ukompletowanych jednostek. Podstawowe zadanie jednostek SL(brygad, pułków i samodzielnych batalionów) stanowi szkolenie żołnierzy służby zasadniczej i przeszkalanie rezerwistów. W przypadku zagrożenia lub wojny, jednostki te stają się bazą dla mobilizacyjnego rozwinięcia SZ. W ramach wojsk operacyjnych SL przewiduje się zorganizowanie 23 brygad
(2 – pancernych, 1 – piechoty morskiej, 9 – zmotoryzowanych typu „Jaeger”,
11 – piechoty typu 80) oraz 50 samodzielnych batalionów. W ramach wojsk obrony lokalnej przewiduje się zorganizowanie ok. 200 pododdziałów (bataliony, kompanie), przeznaczonych do obrony ważnych obiektów i rejonów oraz zabezpieczenia rozwijania wojsk operacyjnych. W uzbrojeniu SL znajduje się m.in.: 230 czołgów (160 T–72 M1, 70 T–55M), 1063 bojowych wozów opancerzonych (163 BMP–1,
110 BMP–2, 120 BTR–60 PB, 220 MT–LBV i 450 Sisu XA–180/185), 1971 środków artyleryjskich powyżej 100 mm (1122 armaty i haubice, 60 wieloprowadnicowych wyrzutni pocisków rakietowych oraz 789 moździerzy) oraz 10 śmigłowców (7 – Mi–8, 3 – Hughes 500D).

Dowódca SP jest odpowiedzialny za gotowość bojową i opracowywanie planów operacyjnego wykorzystania podległych jednostek oraz przygotowanie ich do działań bojowych. W skład SP wchodzą: trzy pułki lotnicze; eskadra lotnictwa transportowego; warsztaty oraz składy sprzętu lotniczego i łączności; centrum normalizacji sprzętu łączności; pododdziały radiotechniczne i łączności; szkoły (Akademia Sił Powietrznych oraz dwie szkoły – obsługi technicznej i łączności). SP odpowiadają za obronę przestrzeni powietrznej Finlandii, która podzielona jest na trzy sektory OP. W każdym sektorze rozmieszczony jest jeden pułk lotniczy, który odpowiada za wykrywanie, powiadamianie, naprowadzanie i zwalczanie celów powietrznych w obszarze sektora. W skład każdego pułku wchodzą: sztab, eskadra lotnicza (4 klucze: myśliwski – F/A–18 lub J–35 Draken, dwa szkolno–bojowe i jeden łącznikowy) oraz centrum operacyjne sektora OP. Ponadto pułk posiada warsztaty sprzętu lotniczego, sprzętu łączności oraz pododdział obsługi. SP posiadają 56 samolotów bojowych, 63 szkolno–bojowe, 28 szkolnych L 70, 22 łącznikowe i 5 transportowych. SP są rozmieszczone w 7 bazach lotniczych: Rovaniemi, Tampere, Kuopio, Kauhava, Halli, Utti, Tikkakoski. W wypadku wojny liczba lotnisk może wzrosnąć do 20, poprzez wykorzystanie również lotnisk cywilnych i drogowych odcinków lotniskowych.

Dowódca SM jest odpowiedzialny za gotowość bojową i planowanie operacyjnego użycia podległych jednostek oraz za szkolenie stanu osobowego. Podporządkowane mu są: sztab, dwa dowództwa morskie („Zatoka Fińska” i ”Archipelag”), dowództwo obrony wybrzeża („Kotka”), brygada obrony wybrzeża („Uusimaa”), Akademia Sił Morskich i Centrum Badań Sił Morskich. Dowództwo Morskie „Zatoki Fińskiej” obejmuje organizacyjnie i operacyjnie wszystkie okręty działające w rejonie Zatoki Fińskiej oraz dwa dywizjony artylerii nadbrzeżnej. Podlegają mu: dywizjon kutrów rakietowych, dywizjon okrętów trałowo–minowych, grupa okrętów szkolnych oraz składy i warsztaty brzegowe. Miejscem stacjonowania jest baza morska „Helsinki” w m. Upinniemi. Dowództwo Morskie „Archipelag” obejmuje organizacyjnie i operacyjnie wszystkie okręty działające w rejonie Wysp Alandzkich oraz dywizjon artylerii nadbrzeżnej. Podlegają mu: dywizjon kutrów rakietowych, dywizjon okrętów trałowo–minowych oraz składy i warsztaty brzegowe. Miejscem stacjonowania jest baza morska „Turku” w miejscowości o tej nazwie. Dowództwu Obrony Wybrzeża „Kotka” podlegają m.in. mobilna bateria rakietowych pocisków przeciwokrętowych RBS 15 i dwie ufortyfikowane baterie artylerii nadbrzeżnej (działa 100 i 130 mm).

W wyposażeniu SM znajduje się 38 okrętów bojowych, w tym: 2 korwety (typu Turunmaa), 10 stawiaczy min (2 typu Hameenmaa, 3 typu Pansio, 4 typu Tuima i 1 typu Pohjanmaa), 13 trałowców (6 typu Kuha i 7 typu Kiiski), 9 kutrów rakietowych (4 typu Helsinki, 4 typu Rauma i 1 typu Hamina), 4 kutry patrolowe (2 typu Ruissalo i 2 typu Rihtniemi) oraz 39 okrętów pomocniczych.

Szkolenie oficerów zawodowych i rezerwy jest prowadzone w Akademii Sił Morskich (Helsinki – Suomenlinna), a szkolenie podstawowe marynarzy i specjalistów – w ośrodkach znajdujących się w bazach morskich w Helsinkach i Turku.

W Finlandii istnieje konstytucyjny obowiązek służby wojskowej. Podlegają jej mężczyźni w wieku od 18 do 60 r. życia, posiadający obywatelstwo fińskie. Czas trwania służby jest określany każdego r. przez parlament i podawany w ustawie budżetowej. Zasadnicza służba wojskowa, w zależności od przewidywanego dla poborowego etatu, trwa: dla szeregowych 6 miesięcy, specjalistów – 9 miesięcy, młodszych dowódców (podoficerów i oficerów rezerwy) – 12 miesięcy. Kandydaci na dowódców są kierowani (po odbyciu wstępnego 8–tygodniowego szkolenia) na
7–tygodniowy kurs podoficerski. Po jego ukończeniu odbywają oni, w zależności od predyspozycji, 9–tygodniowy kurs dla podoficerów rezerwy lub 14–tygodniowy kurs oficerów rezerwy. Następnie, będąc już dowódcami, prowadzą zajęcia przez 6 miesięcy w pododdziałach składających się z żołnierzy kolejnego poboru. Po odbyciu zasadniczej służby wojskowej, szeregowi pozostają w rezerwie do 50 r. życia. W tym okresie mają obowiązek odbycia ćwiczeń wojskowych o łącznym wymiarze 40 dni (niektórzy specjaliści służb technicznych – 75 dni).

Rocznie jest powoływanych około 30 tys. poborowych, a pobór odbywa się dwa razy w roku.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

15. FRANCJA

15.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Francja jest największym krajem Europy Zachodniej. Jako jedyny kraj europejski dysponuje wyjściami na M. Północne, Śródziemne i Ocean Atlantycki a jej terytorium macieżyste jest zwarte i posiada dobrze zabezpieczone granice naturalne.

Obowiązująca Konstytucja z 4 października 1958 r. określa funkcjonowanie instytucji obecnej V Republiki. Jej polityka zagraniczna opiera się na respektowaniu prawa narodów do samostanowienia, szacunku dla państwa prawa i współpracy między narodami.

Koniec drugiej wojny światowej zamyka okres, w którym Francja jako wielkie mocarstwo, znacząco wpływała na losy Europy, a także za pośrednictwem imperium – na losy świata. Obecnie analitycy francuscy klasyfikują Francję jako „średnią potęgę światową”(une puissance moyenne).

Do obiektywnych przesłanek mocarstwowości współczesnej Francji należą: pozycja stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ; wysoka pozycja gospodarcza w świecie; siła militarna, głównie niezależna siła jądrowa.

Światowe aspiracje Francji mają także swe źródła, w istnieniu pozostałości kolonialnych – Departamentów i Terytoriów Zamorskich (DOM–TOM). Obejmują one łącznie 120 tys. km² i są zlokalizowane: w Ameryce Łacińskiej: Gujana, Gwadelupa, Martynika; na Pacyfiku wyspy: Nowa Kaledonia, Wallis i Futuna w Archipelagu Polinezyjskim; na Oceanie Indyjskim: wyspy Reunion oraz wyspy między Afryką i Madagaskarem: Mayotte, Europe i Bassas; między Australią i Antarktydą wyspy: Kergulen, Saint Paul, Crozet, Nowy Amsterdam oraz na Antarktydzie: Terre Adelie; w Ameryce Północnej drobne pozostałości po kolonii w Kanadzie w postaci Saint Pierre i Miquelon.

W wyniku tego po uwzględnieniu wyłącznych stref ekonomicznych wynikających z postanowień Konwencji o Prawie Morza z 1982 r. Francja jest drugą na świecie potęgą morską z obszarem 12 mln km².

W 2004 r. budżet wojskowy Francji zaplanowano na poziomie 32.4 mld EUR (w stosunku do 2003 r. stanowi to wzrost o 4,3%).Wielkość wydatków obronnych sytuuje ją na trzeciej pozycji wśród państw NATO, po USA i Wielkiej Brytanii.

O mocarstwowości Francji w znacznej mierze stanowi jej siła militarna a zwłaszcza potencjał jądrowy. Francja jest trzecią potęgą jądrową na świecie. W 2001 roku dysponowała 132 głowicami jądrowymi o łącznej mocy ekwiwalentnej około 350 Mt.

Inspiratorem, a także w znacznej mierze twórcą idei wielkości Francji był generał de Gaulle. W zimnowojennym układzie sił Francja starała się odgrywać rolę „trzeciego czynnika”, starając się maksymalnie wykorzystać polityczne atuty wynikające z polityki ograniczonego „otwarcia na Wschód”, tj. „odprężenia, porozumienia i współpracy” z rządami Europy Wschodniej. W 1959 r. de Gaulle zaproponował USA i Wielkiej Brytanii poszerzenie działania NATO do wymiarów globalnych oraz ustanowienie wspólnej odpowiedzialności za „ bezpieczeństwo światowe”. Po odmowie ze strony Amerykanów rozpoczął się proces uniezależniania Francji co zaowocowało w 1966 r. wycofaniem się z wojskowej struktury NATO i utworzeniem „niezależnej jądrowej siły uderzeniowej”.

Obecnie, mocarstwowe aspiracje Francji są coraz częściej kwestionowane, także przez jej najbliższych sojuszników. Marzenie o wielkości staje się także udziałem coraz mniejszej liczby Francuzów. W latach sześćdziesiątych około 70% społeczeństwa uważało, że ich kraj ma duży lub znaczny wpływ na losy świata, obecnie taki pogląd wyraża tylko 30% ankietowanych. Pomimo to mocarstwowa retoryka często gości w wystąpieniach Prezydenta i innych przedstawicieli władzy.

15.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Polityka bezpieczeństwa i obrony służy ochronie fundamentalnych interesów narodowych, które według francuskiej terminologii tworzą:

interesy żywotne – zabezpieczają one integralność terytorium narodowego, suwerenność, podstawowe wartości oraz zapewniają ochronę społeczeństwa przed różnego rodzaju zagrożeniami;
interesy strategiczne – tzn. utrzymanie pokoju na obszarze Europy oraz w rejonach do niej przyległych, szczególnie w strefie śródziemnomorskiej. Obejmują również rejony szczególnie istotne dla francuskiej aktywności ekonomicznej i wymiany handlowej;
interesy mocarstwowe – wynikają ze stałego członkostwa w Radzie Bezpieczeństwa ONZ oraz posiadania sił jądrowych. Podejmowane są na scenie międzynarodowej i obejmują między innymi aktywny udział w stabilizowaniu sytuacji międzynarodowej, w tym udział w akcjach pokojowych, oraz zobowiązania w zakresie obrony wynikające z porozumień międzynarodowych.

W obliczu braku bezpośredniego zagrożenia militarnego większego znaczenia nabierają: przeciwdziałanie konfliktom i reagowanie kryzysowe oraz działania na rzecz bezpieczeństwa i stabilizacji międzynarodowej. Uwzględniając zgodność z interesami strategicznymi swoich sojuszników Francja dąży do stworzenia systemu wspólnej obrony europejskiej w postaci wojskowego „ramienia” UE. Budowa stabilnego porządku międzynarodowego oraz wiarygodnej obrony europejskiej stanowią główne cele polityki bezpieczeństwa i obrony.

Globalny charakter bezpieczeństwa wynikający między innymi z charakteru współczesnych zagrożeń wymaga uzupełnienia obrony militarnej działaniami mającymi na celu utrzymanie właściwego poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego (tzn. działaniami z zakresu ekonomicznego, socjalnego i kulturowego). W 2002 r. Parlament uchwalił nową architekturę odpowiedzialności za poziom bezpieczeństwa wewnętrznego. Na jej czele ustanowił Radę Bezpieczeństwa Wewnętrznego pod przewodnictwem Prezydenta. Zmiany objęły również funkcjonowanie Żandarmerii oraz zakres działania organów władzy terenowej (rejony i prefektury).

Aktualnie francuska polityka obronna realizuje następujące cele:

Zabezpieczenie interesów narodowych. Obecnie, a prawdopodobnie również w przyszłości ścisły rozdział pomiędzy interesami żywotnymi a strategicznymi nie będzie możliwy. Ochrona terytorium narodowego ściśle łączy się z utrzymaniem pokoju na terytorium europejskim i w strefach przyległych. Interesy te łączą się z odpowiedzialnością na arenie międzynarodowej wynikającą z przesłanek historycznych, politycznych jak również tradycji ekonomicznych i kulturowych. Ostatecznym gwarantem tych interesów jest odpowiednio rozbudowany czynnik militarny;
Drugim celem francuskiej polityki bezpieczeństwa jest budowa autonomii europejskiej i zapewnienie stabilności międzynarodowej. Wyznacznikiem wysokiej pozycji Francji w świecie będzie realny wpływ na sprawy europejskie ze szczególnym uwzględnieniem kierunku ewolucji współpracy europejskiej. Wybór tego kierunku wynika z istotnych racji strategicznych i ekonomicznych. Francja uważa, iż zacieśnienie współpracy europejskiej będzie niepełne, jeśli nie będzie dotyczyć również zagadnień obronnych. Przyszła Europa musi posiadać swoją tożsamość obronną w ramach odnowionego NATO. Zachowując swobodę w zakresie kształtowania swoich zdolności obronnych oraz wyboru środków prowadzących do tego celu, Francja dostrzega istotną rolę Sojuszu w procesie utrzymania pokoju;
Trzecim celem jest stworzenie w kraju takiego systemu obrony, który nie ogranicza się tylko do aspektów militarnych, lecz obejmować będzie jak największy obszar aktywności państwa stając się w sposób naturalny jego częścią.

Zgodnie z teorią trzech sfer (kręgów) interesów francuskich francuska polityka bezpieczeństwa odnosi się do terytorium narodowego (pierwszy krąg), Europy (drugi krąg) oraz reszty świata (trzeci krąg). W stosunku do każdego kręgu sformułowano zasady, które stanowią odpowiednio: niezależność, solidarność i interwencja.

Ogólną organizację obronności Francji określają podstawowe zasady obrony narodowej: powszechność (globalité), ciągłość (permenance), państwowość (unité), decentralizacja (déconcentration).

Organizacja i kierowanie obronnością w warunkach francuskich cechują się względną precyzją i stałością. Wynika to zarówno z tradycji jak i demokratycznego charakteru sprawowania władzy, w tym kontroli nad SZ. Podstawowe zasady oraz kompetencje poszczególnych organów w zakresie kierowania obronnością regulują postanowienia Konstytucji z 4 października 1958 r. Stworzony w oparciu o nie system kierowania jest taki sam w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Inną jego istotną cechą jest demokratyczny sposób kontroli SZ. Dotyczy to szczególnie: kształtowania polityki obronnej; organizacji dowodzenia SZ; finansowania SZ.

Wyrazem woli państwa w zakresie wyboru polityki obronnej jest Biała Księga o Obronie (Livre blanc sur la défense nationale). Aktualnie obowiązująca pochodzi z 1994 r. i jest wykładnią francuskiej polityki obronnej. Jej redakcja była procesem wieloetapowym i uwzględniała wyniki prac prowadzonych w SG, MO i Komitecie Strategicznym (reprezentacja 13 ministerstw). Księga nie podlega wprawdzie zatwierdzeniu przez Parlament, jednak zapisy szczegółowe dotyczące realizacji poszczególnych zadań są przezeń sprawdzane i systematycznie kontrolowane w wyniku corocznych prac nad ustawą budżetową. Nic z tego co zawiera nie zostanie zrealizowane, jeśli Parlament nie określi tego w budżecie rocznym. Dużą uwagę przywiązuje się do ciągłego doskonalenia procesu demokratycznej kontroli nad SZ oraz jawności zasad polityki obronnej państwa. Szczególnego znaczenia procesy te nabierają w dobie jej modyfikacji oraz w okresie zasadniczej reformy SZ. Zgodnie z deklaracją premiera z 2001 r. polityka obronna państwa będzie podlegać szczególnym rygorom w zakresie informowania, wyjaśniania i przejrzystości.

Struktura kierowania i dowodzenia składa się z poziomu politycznego, poziomu administracji centralnej i poziomu dowodzenia wojskami (równolegle administracja terytorialna zarządza obroną pozamilitarną). Na szczeblu politycznym zapadają decyzje o znaczeniu strategicznym dla państwa natomiast pozostałe poziomy odpowiadają za ich realizację.

Głównym architektem odpowiedzialnym za kształt polityki obronnej Francji jest Prezydent Republiki. Z tego tytułu sprawuje funkcję najwyższego gwaranta suwerenności narodowej, integralności terytorialnej i respektowania zawartych umów i traktatów międzynarodowych. Ponadto jest najwyższym zwierzchnikiem SZ i samodzielnie podejmuje decyzję o użyciu sił nuklearnych. Przewodniczy najwyższym komitetom obrony narodowej, które podejmują zasadnicze decyzje i wyznaczają główne kierunki polityki obronnej. W zasadzie wszystkie ważne decyzje Prezydent podejmuje na posiedzeniach organów doradczych.

We Francji władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament (Zgromadzenie Narodowe i Senat). W jego gestii leży uchwalanie ustaw dotyczących m.in.: budżetu obronnego; ogólnej organizacji obrony narodowej i charakteru służby narodowej; obowiązków instytucji i obywateli na rzecz obrony narodowej; programów rozwoju SZ (ustawy o programowaniu wojskowym).

Parlament nie posiada władzy decyzyjnej w sprawach wojskowych. Ustala w drodze ustaw podstawowe zasady i normy z zakresu obrony narodowej. Najefektywniejszym sposobem parlamentarnej kontroli polityki obronnej jest kontrola realizacji ustaw dotyczących planowania wojskowego. Parlament realizuje swoje funkcje w zasadzie poprzez uchwalanie ustaw upoważniających.

We Francji w sferze obronności funkcjonują tradycyjne organy doradcze. Są nimi: Komitet Obrony obradujący pod przewodnictwem Prezydenta w składzie: Premier, minister spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, obrony, ekonomiki i finansów, inni ministrowie według decyzji Prezydenta oraz eksperci przez niego wskazani oraz Ścisły Komitet Obrony kierowany przez Prezydenta lub Premiera o składzie ustalanym każdorazowo przed posiedzeniem w zależności od jego problematyki. Podejmuje zasadnicze decyzje z zakresu kierowania obronnością (w tym zasadnicze decyzje dotyczące wykorzystania wojskowych sił i środków). Ścisły Komitet Obrony wraz z Komitetem Obrony stanowią w praktyce Radę Obrony, która jest najwyższym kolegialnym organem w sprawach obronności państwa. Posiada kompetencje w zakresie ogólnego kierowania obronnością, ogólnego kierowania działaniami militarnymi w tym także funkcjonowania sił strategicznych. Rada zbiera nie rzadziej niż dwa razy do r.

Rząd francuski składa się z Premiera i ministrów (w odróżnieniu od Rady Ministrów, której przewodniczy Prezydent). Premier odpowiada za obronę państwa i ogólne kierowanie operacjami wojskowymi. Kieruje administracją wojskową oraz zapewnia koordynację w sprawach obronnych we wszystkich dziedzinach funkcjonowania państwa. Bieżącą koordynację funkcjonowania tych sfer prowadzi za pomocą Sekretariatu Generalnego ds. Obrony Narodowej. Zabezpiecza funkcjonowanie organów kolegialnych, którym przewodniczy Prezydent. SGDN jest głównym ogniwem zajmującym się oceną i prowadzeniem działań w sytuacjach kryzysowych. Pomimo, iż w pracach SGDN uczestniczą wojskowi, jako organ wykonawczy premiera wchodzi on w skład państwowej służby cywilnej.

Za funkcjonowanie polityki wojskowej odpowiada minister obrony, który jest najwyższym organem władzy wojskowej, kieruje SZ, odpowiada za ich zdolność bojową, organizację, bieżące funkcjonowanie i proces mobilizacji jak również funkcjonowanie infrastruktury i logistyki wojskowej. Ministrowi podlega Szef Sztabu SZ, szefowie sztabów RSZ i dyrektor generalny Żandarmerii Narodowej. Zasadniczą rolę w formułowaniu narodowej strategii i polityki bezpieczeństwa odgrywa podległy mu ośrodek analityczny.

Na poziomie administracji centralnej funkcjonują ministrowie i ich organy pomocnicze. Każdy minister odpowiada za przygotowanie i funkcjonowanie resortowych programów obronnych. Program wspólnych działań w dziedzinie obronności formułuje corocznie Premier.

15.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Naczelną władzę wojskową w siłach zbrojnych sprawuje Szef Sztabu Armii, koordynuje on również te zadania ze sfery obronnści, które wymagają współdziałania wewnątrz rządu lub współdziałania koalicyjnego. Stanowi on strategiczny poziom dowodzenia wojskowego Bezpośrednie kierowanie SZ realizuje Sztab Generalny, na którego czele stoi Major Général de l´Etat–Majores armées (MGEMA). Posiada on trzech zastępców odpowiedzialnych za: dowodzenie operacyjne i utrzymanie zdolności bojowej SZ, realizację zadań o charakterze międzynarodowym oraz za rozwój i zabezpieczenie bieżącego funkcjonowania SZ. Zastępcy Szefa Sztabu Generalnego ds. Operacyjnych podlega Połączone Centrum Operacyjne kierujące działaniami połączonymi różnych rodzajów SZ.

WL stanowią zasadniczy człon SZ (63%). W 2003 r. ich stan osobowy wynosił 132 400 żołnierzy, w tym 15 500 oficerów, 48 000 podoficerów, 68 900 żołnierzy. WL tworzą oddziały: piechoty, kawalerii pancernej, legii cudzoziemskiej, artylerii, transportowe, inżynieryjne, łączności, zabezpieczenia materiałowego oraz lotnictwa WL. Około 30% stanu osobowego wojsk lądowych pełni służbę poza granicami metropolii. Francuskie wojska lądowe mają określone dwa główne zadania. W ich ramach pozostają w ciągłej gotowości do: zaangażowania na terenie Europy kontyngentu ok. 50 tys. żołnierzy w ramach operacji sojuszniczych; przemieszczenia i utrzymania poza terenem metropolii przez okres jednego roku kontyngentu 30 tys. żołnierzy wraz z niezbędnymi środkami wsparcia na zasadzie rotacji.

Dowodzenie w wojskach lądowych realizowane jest na trzech poziomach: poziom pierwszy tworzą: Dowództwo WL w Lille oraz Dowództwo Sił Logistycznych w Montlhéry; poziom drugi – regionalny stanowią cztery dowództwa. Powołano je do dowodzenia operacyjnego i zabezpieczenia logistycznego działań koalicyjnych (NATO) połączonych działań sił narodowych; trzeci poziom stanowią podstawowe moduły bojowe (odpowiedniki pułków) zgrupowane w brygadach: pancernych, lekkich pancernych, zmechanizowanych, piechoty, aeromobilnych, logistycznych.

WL liczą 137 tys., w tym 12,5 tys. kobiet. W ich skład (w metropolii) wchodzą: sztab dowództwa WL, 4 sztaby sił operacyjnych, 5 sztabów terytorialnych, brygady (składające się z 5–8 pułków): dwie pancerne, dwie zmechanizowane, aeromobilna, dwie lekkie pancerne, piechoty górskiej, powietrznodesantowa, rakietowa obrony powietrznej, artylerii, łączności, inżynieryjna. Ponadto w Müllheim stacjonuje francusko–niemiecka brygada. piechoty zmotoryzowanej.

Ogółem na wyposażeniu WL znajduje się: 614 czołgów, w tym: 244 typu AMX 30B2 oraz 370 czołgów Leclerc; 2313 BWP i BWR, 317 AMX 10RC, 187 ERC–90F4, 384 AMX 10P, 1442 VBL M–11; 3700 lekkich transporterów typu VAB.

Brygady wsparcia dysponują: 794 jednostkami sprzętu artyleryjskiego o kalibrze p.120mm, w tym: 61 zestawami MLRS, 97 hb. 155 mm TR F–1, 273 hb. 122 mm AU F–1, 363 moździerzami 120mm RT F1, 2173 zestawami PPK Eryx, Milan, HOT; zestawami przeciwlotniczymi HAWK (26), Roland (98), Mistral (331).

WL posiadają rozbudowane siły lotnicze (ALAT) liczące ogółem 500 śmigłowców i 15 samolotów. W ich skład wchodzą 4ºBAM (brygada aeromobilna) oraz cztery „regimenty” śmigłowców bojowych po siedem eskadr każdy (1, 3, 5, 6 RHC), które dysponują śmigłowcami: AS 532 Horizon (4), S.A. 341F (109), S.A. 342M (156), S.A. 342AATCP (27).

Specyfiką francuskich wojsk lądowych jest występowanie formacji Legii Cudzoziemskiej. Jej oddziały liczą ogólnie 8200 legionistów 138 narodowości. Tworzą one półbrygadę, 9 regimentów i zgrupowania Legii w Djibouti. Dowództwo sił Legii stacjonuje w Aubagne na terenie metropolii na Mayotte.

SP podlegają szefowi Sztabu SP. Ogółem siły powietrzne stanowią 15,2% SZ i liczą 69 298 żołnierzy i pracowników cywilnych. W przeważającej mierze stanowią je żołnierze zawodowi (61 698 żoł.). Jednostki lotnicze wykonują trzy zasadnicze rodzaje zadań: obronę powietrzną, ataki naziemne i rekonesans lotniczy. Każda z nich realizuja zadanie zasadnicze i pomocnicze.

W skład sił powietrznych wchodzą następujące komponenty: siły strategiczne realizujące zadania odstraszania nuklearnego (samoloty Mirage 2000 N), rozpoznania strategicznego (samoloty Mirage IVP), zaopatrywania strategicznego (samoloty C 135 FR, KC 135); rozpoznania, naprowadzania i kontroli powietrznej wyposażony w samoloty Boeing E3F–SDCA; transportu powietrznego posiadający samoloty transportu taktycznego C160 Transall, C130 Hercules, Casa CN235, transportu strategicznego DC8, Airbus A 310 i śmigłowce różnych typów; siły uderzeniowe grupujące samoloty do obrony powietrznej Mirage 2000B, 2000C, 2000–5, Mirage F1B, F1C, do wykonywania uderzeń na cele naziemne Jaguar, Mirage F1CT, Mirage 2000D, 2000N oraz rozpoznawcze Mirage F1 CR.

W SP funkcjonują trzy poziomy dowodzenia: pierwszy stanowi Sztab Sił Powietrznych; drugi poziom stanowi poziom dowodzenia specjalistycznego, terytorialnego i operacyjnego. Każdy z nich realizowany jest przez wyspecjalizowane organy dowodzenia (specjalistyczne – CASSIC, CEAA, CFAP, CFPSAA, dowodzenia operacyjnego – CDAOA, CFAS oraz terytorialnego RAS, RAN); trzeci poziom stanowią bazy lotnicze.

Dowództwu lotnictwa bojowego podlega 16 eskadr bojowych, dowództwu sił strategicznych – 5 eskadr, dowództwu sił transportowych 26 eskadr. Ponadto SP dysponują 1 eskadrą AWACS.

W 2002 r. SP dysponowały: 4 samolotami E 3F (AWACS); 355 samolotami bojowymi (Mirage F1, Mirage 2000N,D, JaguarA,E, Mirage IV, Mirage 2000–5); 80 samolotami taktycznego transportu lotniczego (A 310/30, A 319, DC 8F, C 160, C 130H); 14 samolotami tankowania powietrznego (C 135 FR); 2 eskadrami samolotów WRE (C 160 ELINT/ESM); 84 śmigłowcami (S.A. 319, S.A. 330, AS 332, AS 355, AS 555). Lotnictwo dysponuje 38 bazami lotniczymi (22 rozmieszczonymi na terenie regionu „Północ” i 16 na terenie regionu „Południe”. Dowodzenie operacyjne obroną powietrzną i operacjami powietrznymi jest zintegrowane. SP posiadają własne oddziały komandosów liczące ok. 5 000 żołnierzy.

Marynarka wojenna składa się z czterech podstawowych komponentów: sił nawodnych – 73 okręty, 12 200 marynarzy; sił podwodnych – 10 okrętów, 3 600 marynarzy; lotnictwa marynarki wojennej – 137 samolotów i śmigłowców, 6 500 marynarzy; strzelców morskich i komandosów – 14 oddziałów, 1 700 marynarzy.

Dowództwa sił nawodnych (ALFAN) i lotnictwa morskiego (ALAVIA) znajdują się w Tulonie, dowództwo sił podwodnych i oceanicznych sił strategicznych (ALFOST) –w Breście a dowództwo FORFUSCO w Lorient.

Dowodzenie operacyjne siłami morskimi realizują dowódcy regionalni: strefy Atlantyku (CECLANT); strefy Morza Śródziemnego (CECMED); strefy Oceanu Indyjskiego (ALINDIEN); strefy Pacyfiku (ALPACI).

Zasadniczą siłę uderzeniową marynarki stanowią:

ALFAN/Tulon: Lotniskowiec Charles de Gaulle; 4 okręty desantowe typu Foudre, Ouragan, 1 fregata przeciwlotnicza typu FLM, 2 fregaty przeciwlotnicze typu F 70, 4 fregaty przeciwpodwodne typu F 70; 6 fregat typu La Fayette.
ALFAN/Brest: Lotniskowiec śmigłowcowy Joanne d´Arc, 2 fregaty przeciwlotnicze typu F 67, 4 fregaty przeciwpodwodne typu F 70,
ALFOST: 2 nuklearne okręty podwodne typu Le Triomphant, 2 nuklearne okręty podwodne typu Le Redoutable, 6 nuklearnych okrętów podwodnych typu Rubis.
ALAVIA: 2 uderzeniowe flotylle lotnictwa morskiego (samoloty Super–Etendard); 1 flotylla myśliwska (samoloty Rafale).

Uderzeniowe okręty podwodne pełnią ciągłą służbę w cyklu 4 miesięcznym podzielone na dwa zespoły. Dowodzenie operacyjne realizowane jest poprzez CEMA, ALFOST. Prezydent Republiki dysponuje możliwościami technicznymi bezpośredniego przekazania na okręty sygnału do odpalenia pocisków jądrowych.

Żandarmeria dzieli się na mobilną i departamentalną. Żandarmeria departamentalna liczy ok. 60 500 żandarmów zorganizowanych
w 3 603 brygady specjalistyczne: interwencyjne (PSIG), poszukiwawcze (ER, BR, BRD, SR), prewencyjne (BPDJ), drogowe, górskie. Żandarmeria mobilna liczy ok. 17 000 żandarmów zorganizowanych w 129 eskadr. Jej główne zadania to: wsparcie komponentu departamentalnego i zabezpieczenie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Dysponuje ona m.in. pododdziałami antyterrorystycznymi oraz sekcjami powietrznymi.

15.4. Udział sił zbrojnych w strukturach wielonarodowych

EUROKORPUS – siły europejskie przeznaczone do realizacji zadań zarządzania kryzysowego przez UE (ONZ, OBWE, NATO). Kontyngent francuski wydzielony do sił Eurokorpusu składa się z brygady francusko–niemieckiej, dowództwa dywizji (EMF3), brygady pancernej i piechoty zmechanizowanej oraz niezbędnych oddziałów wsparcia.

EUROFOR – komponent lądowy sił europejskich liczący około 25 tysięcy żołnierzy, z których siły około dywizji (12 tys. żołnierzy) przewidziane są do realizacji „misji Petersberskich” w czasie od 5 do 25 dni. Mogą być także wykorzystane pod egidą Narodów Zjednoczonych, OBWE, NATO;

EUROMARFOR – morski komponent europejskich sił antykryzysowych.

Europejska Grupa Lotnicza(GAE) – z udziałem sił lotniczych Francji, Wielkiej Brytanii. Nie stanowi jednolitego związku taktycznego, lecz jest strukturą umożliwiającą doskonalenie zdolności operacyjnych do wspólnych działań antykryzysowych oraz prowadzenie wspólnych prac badawczych dotyczących wykorzystania sił powietrznych. Wynikiem tych prac jest między innymi powstanie i osiągnięcie gotowości operacyjnej przez Grupę Koordynacji Europejskiego Transportu Lotniczego (EACC).

Europejskie Siły Amfibijne (SIAF) – inicjatywa powstała w 2000 r. dotycząca wspólnego szkolenia i wykorzystania morskich sił desantowych Wielkiej Brytanii, Holandii, Włoch, Hiszpanii i Francji.

W 2003 r. poza terytorium metropolii pełniło służbę około 40 tys. żołnierzy francuskich, tego znaczna część (około 15 tys.) uczestnicząc w misjach i operacjach pokojowych.

Francja, poza wydzielaniem znaczących kontyngentów wojskowych na potrzeby operacji pokojowych organizowanych przez ONZ i inne organizacje międzynarodowe prowadzi narodowe operacje pokojowe podejmowane na mocy traktatów dwustronnych, szczególnie na terenie frankofońskich państw afrykańskich.

Aktualnie przedstawiciele francuskich SZ biorą udział w operacjach (misjach) ONZ: UNIFIL na terenie Libanu (206 żołnierzy od 1978 r.); ONUST w strefie kanału Sueskiego i wzgórz Golan; MINURSO na terenie Sahary Zachodniej (25); UNMOC w Kongu (od 1999 r. – 8 żoł.); UNMEE w Etiopii i Erytrei (od 2000 r.); UNIMOG w Gruzji (od 1994 r. – 3 żoł.); UNIMIK na terenie Kosowa (83 żandarmów od 1999 r.)

Znaczne siły francuskie wchodzą w skład międzynarodowych sił pokojowych w różnych rejonach świata:

SFOR (utworzonych na mocy porozumienia z Dayton w 1995 r.) gdzie stanowią 10% ogółu sił (1200 żołnierzy) SFOR Air Comp.– 1 E 3F, 11 sam. boj. Mirage 200C/D i Jaguar, 1 tankowiec KC 135F);
KFOR (utworzonych na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1244 w 1999 r.) gdzie stanowią 16% ogółu sił (3800 żandarmów);
ISAF oraz prowadzących międzynarodową walkę z terroryzmem (operacje „Pamir”, „Epidote”, „Enduring Freedom”, Héraclès” podejmowane na mocy rezolucji RB ONZ) – razem p. 1200 żołnierzy wraz z komponentami morskim i lotniczym. Ponadto na mocy porozumienia z Bonn z 2001 r. Francuzi prowadzą szkolenie kadr afgańskich SZ.
FMO na Synaju (utworzonych na mocy układu z Camp David/Waszyngtonu–15 obs.).

Francja jest zwolennikiem zwiększenia europejskiego zaangażowania w utrzymanie pokoju na świecie. Aktualnie uczestniczy w następujących operacjach: EUMM (misja obserwacyjna na Bałkanach prowadzona od 2000 r.); EUPM (misja policyjna na Bałkanach realizowana od 1995 r.); Operacja „Concordia” na terenie Macedonii (pierwsza operacja pokojowa Unii Europejskiej prowadzona na mocy rezolucji RB nr 1371 – 197 żołnierzy francuskich); Operacja „Artemis” na terenie Demokratycznej Republiki Konga (pierwsza operacja zorganizowana i prowadzona przez Unię Europejską na mocy rezolucji RB nr 1484 – 1200 żołnierzy francuskich).

Znaczne siły wojsk francuskich uczestniczą w narodowych operacjach utrzymania pokoju: na terenie Czadu (od 1986 r. – 950 żołnierzy); w Zatoce Gwinejskiej (od 1990 r. kontyngent morski); operacja „Licorne” na terenie Wybrzeża Kości Słoniowej (4000 żołnierzy na prośbę prezydenta kraju); operacja „Boali” w Republice Środkowoafrykańskiej (misja ewakuacyjna).

W 1996 r. zapoczątkowano poważną reformę polityki obronnej. Zasadniczym jej celem była adaptacja do nowych uwarunkowań strategicznych. Zaproponowane działania adaptacyjne wymagały uwzględnienia: zmiany zakresu i charakteru zagrożeń bezpieczeństwa; bardziej rygorystycznych wymogów budżetowych; konieczności zharmonizowania wymogów nowej doktryny ze stanem posiadanych sił i środków oraz konieczności restrukturyzacji przemysłu obronnego.

Podstawą wprowadzonych zmian była konieczność uwzględnienia nowych uwarunkowań strategicznych. Po raz pierwszy w historii bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa znalazło się poza jego granicami w oddaleniu od terytorium narodowego. Natomiast obszar kraju znalazł się w zasięgu oddziaływania zagrożeń nowego typu, takich jak: przemyt i handel narkotykami czy zagrożenie ze strony terroryzmu międzynarodowego.

Istotne dla przyszłego modelu SZ stały się założenia dotyczące ich możliwego przyszłego zaangażowania. Poza zachowaniem gotowości do podjęcia samodzielnych działań były to wymogi dotyczące przystosowania do działań antykryzysowych w ramach NATO i UE czy też podejmowanych bezpośrednio na podstawie mandatu ONZ lub porozumień międzynarodowych.

Wymogom takim mają sprostać w pełni profesjonalne SZ odpowiadające modelowi „Armia 2015”.

Wskazówki bibliograficzne:

Chirac J., La politique de défense de la France, „Défense National”, nr 9/1998.

Ciupiński A., Rola Francji w kształtowaniu europejskiej autonomii strategicznej, „Zeszyty Naukowe AON”, Dodatek do nr 2 (83) 2001r.

Cottrel J.H., The Polities of the Atlantic Alliance.

Juppe A., Politique de défense et dissuation nucleaire, „Défense National”, nr 11/1995.

Konstytucyjno–prawna pozycja Republiki Francuskiej, Wojskowy Przegląd Zagraniczny nr 2 (208).

La politique de défense de la France, Défense Nationale n.11/2001.

Polak R., Telep J., Armia zawodowa, Bellona, Warszawa 1998.

www. thebulletin.org

www.defense.gouver.fr

16. GRECJA

16.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Grecja jest jedynym państwem obszaru bałkańskiego, które jest jednocześnie członkiem NATO i UE. Z tego względu, będąc krajem w pełni demokratycznym o rozwiniętej gospodarce wolnorynkowej, pełni istotną rolę czynnika stabilizacyjnego w regionie, pomimo, że nie ze wszystkimi sąsiadami stosunki układają się w sposób wzorowy. Z państw bałkańskich najbliższe relacje Grecy utrzymują z Bułgarią i Rumunią. Natomiast najbardziej napięte pozostają w ostatnim czasie stosunki z Turcją (będącej, podobnie jak Grecja członkiem NATO), między innymi za sprawą konfliktu spowodowanego chęcią rozszerzenia przez Grecję wód terytorialnych na podstawie konwencji o prawie morskim (zawartej w 1982 r.) i powiązanego z tym krokiem sporu o wyspy Imia i Gavdos, który w 1996 r. postawił oba kraje na krawędzi wojny. Czynnikiem, który ma znaczny, jeśli nie podstawowy wpływ na wzajemne relacje, jest także nierozwiązana sprawa cypryjska i utrzymujący się r. podział wyspy na część grecką i turecką. Spowodowany on został interwencją armii tureckiej na Cyprze w 1974 r., a jej efektem było zajęcie terytoriów zamieszkanych przez ludność pochodzenia tureckiego, na których stacjonuje do tej pory. Niemniej, pomimo utrzymującej się niepewności co do możliwości rozwiązania tego konfliktu i ponownego zjednoczenia wyspy, od kilku lat obserwuje się poprawę stosunków pomiędzy obydwoma państwami.

Położenie Grecji, ze względu na to, że poprzez swoje wyspy jest w stanie kontrolować szlaki komunikacyjne na M. Śródziemnym (bliskość Kanału Sueskiego), jak również szlak łączący M. Czarne z M. Egejskim i dalej z M. Śródziemnym, który stanowi jeden z ważniejszych szlaków transportu surowców energetycznych z Azji Centralnej i Kaukazu, powoduje, że państwo to jest bardzo ważne z geostrategicznego punktu widzenia. Stąd też podkreśla się rolę Grecji jako jednego z najbardziej istotnych europejskich członków NATO na południowo–wschodniej flance Sojuszu, zwłaszcza wobec bliskości rejonów, w których w ostatnim czasie dochodziło do licznych konfliktów zbrojnych – Bliskiego Wschodu i Bałkanów.

16.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Podstawowym celem polityki bezpieczeństwa prowadzonej przez Grecję jest dalsze wzmacnianie swojej pozycji jako członka NATO i Unii Europejskiej, poprzez odwoływanie się do zasad i standardów stojących u podstaw powołania tych organizacji oraz oddziaływanie na kraje znajdujące się w najbliższym sąsiedztwie, a pozostające poza tymi strukturami, poprzez promowanie wśród nich zasady współpracy, przyjaźni i dobrosąsiedztwa. Natomiast w związku z ciągle odczuwanym przez Grecję zagrożeniem silniejszej militarnie strony tureckiej, państwo greckie w celu zapewnienia swojego bezpieczeństwa powołuje się przede wszystkim na prawo międzynarodowe i obowiązujące traktaty oraz polega na mediacyjnej roli USA, NATO i ONZ. Jednocześnie wobec uprzywilejowanych relacji Turcji ze USA w ramach NATO, Grecja zaczęła też w większym stopniu stawiać na „kartę europejską”. Z drugiej strony wobec faktu, że polityka odwoływania się do instancji międzynarodowych nie zawsze bywała efektywna, Grecja równolegle stara się wzmacniać swoje bezpieczeństwo wewnętrzne poprzez intensyfikację rozwoju własnych SZ i prowadzenie programu modernizacji i reorganizacji armii. Należy podkreślić, że program modernizacji greckich SZ stanowi poważne obciążenie dla gospodarki, zwłaszcza wobec konieczności jej dostosowania do następnej fazy Europejskiej Unii Walutowej. Niemniej wobec rozpoczęcia szeroko zakrojonego programu zbrojeń przez Turcję i po konflikcie o wyspę Imia, podczas którego było blisko do konfrontacji militarnej pomiędzy obydwoma państwami, Grecja ogłosiła w odpowiedzi własny 5–letni program zbrojeń, na który ma być przeznaczone ok. 14 mld USD. Wydatki na cele obronne, które ponosi Grecja, są pod względem procentowym jedne z najwyższych w Europie i sięgają w ostatnim czasie 4,8% PKB (dane za 2001 r.), podczas gdy średnia krajów UE wynosi ok. 1,8% PKB.

16.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Według konstytucji zwierzchnikiem SZ w Grecji jest prezydent, a rząd jest odpowiedzialny za ich administrację, w zgodzie z obowiązującymi ustawami. W praktyce zagadnienia bezpieczeństwa i obronności państwa na najwyższym poziomie politycznym powierzone są dwóm ciałom – Stałemu Komitetowi Parlamentarnemu do spraw Obrony Narodowej i Polityki Zagranicznej, który opracowuje analizy i głosuje nad aktami prawnymi powierzanymi do wykonania ministrowi obrony oraz Rządowej Radzie do spraw Polityki Zagranicznej i Obrony (KYSEA), na której czele stoi premier. Rada jest odpowiedzialna za podejmowanie decyzji w sprawach narodowej polityki obrony, organizacji i dowództwa SZ, głównych programów dostaw sprzętu wojskowego oraz działalności systemu zapobiegania sytuacjom kryzysowym. Minister obrony narodowej, który wchodzi w skład KYSEA, jest odpowiedzialny za administracyjną organizację SZ i wykonuje swoje zadania poprzez powierzone mu ministerstwo. Na poziomie wojskowym i operacyjnym ministrowi podporządkowany jest szef SG ON (CHNDGS), który jest głównym doradcą ministra i KYSEA w sprawach wojskowych. Szefowie sztabów generalnych (SL, MW i SP) są natomiast odpowiedzialni za organizację, politykę kadrową, ćwiczenia i przygotowanie do działań wojennych SZ, zgodnie z dyrektywami ministra obrony narodowej i szefa SG ON. Wszyscy szefowie sztabów generalnych wraz z powoływanymi ad hoc ekspertami oraz wiceministrami i ministrem obrony narodowej, tworzą ciało doradcze w postaci Rady Obrony (SAM), której zadaniem jest ocena wydarzeń wraz z ich reperkusjami dla bezpieczeństwa państwa, kwestii związanych z funkcjonowaniem struktury SZ, rozwojem programów badawczych i modernizacyjnych oraz wydatków i inwestycji na cele obronne.

Polityczne znaczenie SZ w Grecji, rozumiane jako chęć wpływania na politykę państwa nie jest wielkie. Wojsko przestało mieszać się w sprawy wewnętrzne kraju po upadku wojskowej dyktatury w latach 1967–74 i jest obecnie poddane cywilnej kontroli zgodnie z kryteriami członkostwa w NATO.

Doktryna militarna Grecji jest w założeniu doktryną obronną zorientowaną na zagrożenia zewnętrzne. Jej podstawowym celem i zadaniem jest działanie odstraszające zwłaszcza wobec zagrożenia tureckiego, a dopiero w dalszej kolejności wobec zagrożeń wypływających z innych kierunków. SZ w powiązaniu z innymi czynnikami siły, stanowią podstawę realizacji tej doktryny. Stąd między innymi, głównym celem strategicznym Grecji jest zwiększanie gotowości operacyjnej i zdolności SZ tak, aby mieć możliwość prowadzenia efektywnej polityki odstraszania. Zgodnie z założeniami wojskowych planistów ewentualny konflikt grecko–turecki skoncentrowany byłby przede wszystkim w rejonie wysp wschodniej części M. Egejskiego, kontynentalnej granicy z Turcją w rejonie Tracji Zachodniej oraz na Cyprze (w związku ze spodziewanym wówczas rozszerzeniem strefy okupacji tureckiej na południe). Między innymi z tego ostatniego powodu w 1994 r. Grecja i Cypr ogłosiły Doktrynę Wspólnego Obszaru Obrony, która zawiera stwierdzenie, że jakikolwiek atak strony tureckiej na grecką część wyspy będzie stanowił dla Grecji casus belli. Jednocześnie, aby by być lepiej przygotowanym do ewentualnego konfliktu zbrojnego, Grecy rozpoczęli wprowadzanie programu reorganizacji lądowych SZ, których podstawą mają się stać małe jednostki o zwiększonej mobilności i sile ognia. Równolegle zaczęto kłaść większy nacisk na jakość wyposażenia SZ, ze względu na fakt, że Grecji nie stać na współzawodnictwo z Turcją pod względem ilości uzbrojenia.

Stan osobowy SZ wynosi ok. 177,6 tys. żołnierzy w służbie czynnej, z czego ok. 98 tys. to poborowi. Niemniej planowana jest w najbliższym czasie redukcja stanu osobowego SZ do około 142 tys. żołnierzy. W rezerwie pozostaje natomiast obecnie ok. 291 tys. osób.

Struktura SL zorganizowana jest w ten sposób, że trzon stanowi 1 Armia, w skład której wchodzą 4 korpusy (A,B,C i D). Główne znaczenie operacyjne ma Korpus B, który jest zorganizowany zgodnie ze standardami Sił Szybkiego Reagowania NATO. Pozostałe korpusy mają znaczenie regionalne.

Liczba żołnierzy SL wynosi obecnie 114 tys. osób. Na wyposażeniu armii greckiej znajduje się ok. 1730 czołgów (m.in. Leopard 1 – 412 sztuk, M–60A3 TTS – 312 sztuk, M–60 A1 RISE/RISE PASSIVE – 316 sztuk, M–48A5 – 695 sztuk) i ok. 2600 transporterów różnych typów (m.in. Leonidas Mk1/Mk2 – 131 sztuk,
M–113A1/A2 – 1540 sztuk, BMP–1 – 501 sztuk, M–8 – 130 sztuk, VBL – 37 sztuk). Artyleria posiada do swojej dyspozycji ok. 1900 dział, wyrzutni rakiet i moździerzy kalibru powyżej 100 mm. Są to m.in.: działa 105 mm. Dodatkowo armia grecka posiada znaczną liczbę moździerzy mniejszego kalibru 81 mm – ok. 2800 sztuk.

SL wyposażone są również w rakiety przeciwczołgowe typu Milan, TOW i AT–4 Spigot (łącznie ok. 880 sztuk), działa przeciwlotnicze kalibru 23 mm typu
ZU–23–2 – ok. 506 sztuk, jak również rakiety ziemia–powietrze typu Stinger – ok. 1000 sztuk i Hawk – ok. 40 sztuk. Na wyposażeniu armii znajduje się również 20 helikopterów bojowych typu AH–64A.

W MW służy 19 000 osób. Główne bazy sił morskich zlokalizaowane są w Salamis, Patras i Zatoce Soudha. MW ma do dyspozycji 8 łodzi podwodnych (4 łodzie klasy Ge T–209/1100 i 4 klasy Ge T–209/1200), 14 okrętów wojennych (w tym 2 niszczyciele oraz 12 fregat), ok. 40 statków patrolowych i straży przybrzeżnej (m.in. 5 korwet i 8 torpedowców) oraz 13 trałowców. MW posiada również helikoptery bojowe do zwalczania łodzi podwodnych (typ AB–212 – 8 sztuk, typ SA–319 – 2 sztuki i typ S–70B – 8 sztuk).

W SP służy ok. 33 000 żołnierzy. Lotnictwo bojowe zorganizowane jest w czternaście szwadronów, mających do dyspozycji m.in. myśliwce F–16 CG/DG – 74 samoloty, Mirage F–1 CG – 25 samolotów, Mirage 2000 EGM/BGM – 34 samoloty, F–5 A/B – 86 samolotów i F–4 E/RF–4E – 92 samoloty. Z kolei lotnictwo transportowe jest zorganizowane w trzy szwadrony wyposażone m.in. w samoloty typu Hercules C–130H – 10 szt., C–130H – 5 szt., YS–11–200 – 2 szt., Do–28 – 13 szt. i Gulfstream I/V – 2 szt. W SP utworzono również szwadron samolotów wczesnego ostrzegania (m.in. Saab 340H Erieye – 2 sztuki), szwadron zwiadu (głownie samoloty typu RF–4E) oraz szwadron helikopterów (m.in. transportowe AB–212 – 4 sztuki).

Żołnierze greccy uczestniczą w wielu misjach pokojowych, przede wszystkim na terenie Bałkanów (m.in. w ramach misji KFOR w Kosowie ok. 1700 osób oraz SFOR II w Bośni i Hercegowinie ok. 250 osób). Łączna liczba żołnierzy służących poza granicami wynosi ok. 2100 osób.

Wskazówki bibliograficzne:

Papasotiriou H., The Dynamics of Greek–Turkish Strategic Interaction, (http://www. idis.gr/people/papasot.html)

Thanos D., Greek Security Doctrine in the Post–Cold War Era, [w:] A Journal of Foreign Policy Issues, 1998 (www.hri.org/MFA/thesis/summer98/security.html).

The Military Balance 2002–2003, The International Institute for Strategic Studies, Oxford University Press 2002.

www.mod.gr

17. GRUZJA

17.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Znaczenie geopolityczne Gruzji wyznacza jej położenie w regionie Zakaukazia (południowego Kaukazu), w południowo–zachodniej jego części. Na północy i wschodzie Gruzja sąsiaduje z Rosją, jej republikami: Kabardyjsko–Bałkarską, Czeczeńsko–Inguską, Osetią Północną i Dagestanem. Natomiast na południu z Azerbejdżanem, Armenią i Turcją, na zachodzie zaś jej granicę wyznacza M. Czarne. Gruzja znajduje się zatem na transazjatyckim szlaku transportowym. Ponadto bogate złoża surowców energetycznych podnoszą rangę regionu jako strefy zainteresowania mocarstw, z których szczególne interesy posiadają tutaj Rosja, Turcja i USA.

Rząd w Tbilisi nie kontroluje całego terytorium państwa. Odnosi się to przede wszystkim do obszaru Południowej Osetii i Abchazji. Od 1993 r. separatyści kontrolują Abchazję, która nie uzyskując wprawdzie uznania międzynarodowego jest, podobnie jak Południowa Osetia, quasi państwem. Poza wpływami władz znajduje się także Adżaria oraz zamieszkały przez Czeczenów wąwóz Pankisski. Iluzoryczna jest kontrola rządowa także nad Dżawachetią oraz większością prowincji górskich.

Ze względu na brak stabilności politycznej w samej Gruzji, jak i na przyległych obszarach FR, istnieją obawy o tzw. bałkanizację Zakaukazia, z uwagi na nierozwiązane, zamrożone konflikty wewnętrzne, stanowiące zagrożenie nie tylko dla bezpieczeństwa Gruzji ale i całego regionu.

Gruzja zmuszona jest zapewniać sobie bezpieczeństwo poprzez współpracę z silniejszymi państwami regionu, jak i mocarstwami spoza. Tbilisi zdecydowanie ciąży ku strukturom europejskim i euroatalntyckim. Priorytetem jej polityki zagranicznej jest współpraca z USA i państwami NATO, z którymi od 1998 r. współpracuje w ramach programu PdP.

Wprawdzie 22 lutego 1999 r. Gruzja wystąpiła z Układu o bezpieczeństwie zbiorowym państw – uczestników WNP (Traktat Taszkiencki) to jednak formalnie pozostaje w Systemie Obrony Powietrznej Wspólnoty. Tbilisi było jednym z państw–współzałożycieli GUAM (obecnie GUUAM: Gruzja, Ukraina, Uzbekistan, Azerbejdżan i Mołdawia), jednej ze struktur funkcjonujących na obszarze poradzieckim, postrzeganej na arenie międzynarodowej jako alternatywę wobec dominacji Rosji na obszarze Wspólnoty Niepodległych Państw.

Gruzja jest krajem stosunkowo dobrze rozwiniętym gospodarczo. Niemniej dominującym sektorem jest rolnictwo. Dość wyskoki poziom reprezentuje przemysł wydobywczy oraz gałęzie przemysłu przetwórczego. Tbilisi importuje surowce energetyczne, ropę naftową i gaz ziemny, przez co uzależniona jest od rosyjskich dostaw tych surowców energii.

Od 1995 r., po tym jak Gruzja otrzymała pomoc MFW i Banku Światowego osiąga wzrost gospodarczy. Ze względu na swoje położenie spełnia ona rolę państwa tranzytowego surowców energetycznych. Budowa szlaku rurociągowego Baku – Tbilisi – Ceyhan oraz gazociągu Baku – Tbilisi – Erzerum, za którymi się opowiada, przyczynić ma się do przyciągnięcia zagranicznych inwestycji i dalszego rozwoju gospodarczego, a w konsekwencji uniezależnienia się od infrastruktury transportowej Rosji.

17.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Priorytety polityki bezpieczeństwa i obronności Gruzji zawarte są w Konstytucji z 17 października 1995 r. oraz w ustawach O służbie wojskowej, O obronie, a także w Koncepcji bezpieczeństwa oraz Doktrynie wojennej.

Kwestie bezpieczeństwa są priorytetem polityki wewnętrznej i działalności Tbilisi na arenie międzynarodowej. Brakuje jednak jednolitej i spójnej koncepcji bezpieczeństwa narodowego. Jest to istotne ze względu na żywotny charakter bezpieczeństwa państwa, a także aspiracji Gruzji do członkostwa w NATO.

Głównym celem polityki bezpieczeństwa jest integracja z europejskimi i euroatlantyckimi strukturami politycznymi, ekonomicznymi oraz bezpieczeństwa. Obecne dokumenty dotyczące koncepcji bezpieczeństwa oraz doktryny wojennej są bardzo ogólnikowe, odnoszą się bowiem głównie do kwestii politycznych, wyjaśniając jedynie ogólnikowo zadania gruzińskich SZ. Przy współpracy i pomocy ze strony USA trwają prace nad kształtem nowej doktryny oraz restrukturyzacji i modernizacji SZ. Uwarunkowania sytuacji wewnętrznej i międzynarodowej implikują reformę SZ, która obecnie ukierunkowana jest ona na rekonstrukcję instytucji bezpieczeństwa, podział ich kompetencji oraz utworzenie cywilnego zwierzchnictwa nad resortami siłowymi republiki.

Mimo znacznej pomocy finansowej Waszyngtonu i Ankary, SZ nie osiągnęły pożądanego poziomu bojowego.

17.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

SZ stanowią podstawowy instrument utrzymania systemu władzy w republice. Są one podporządkowane głowie państwa, przez co z jednej strony umacniają jego pozycję w systemie politycznym państwa, z drugiej są zagrożeniem dla jego pozycji. Przy ich udziale został usunięty w styczniu 1992 r. prezydent Zwiad Gamsachurdia, a jego następca Eduard Szewardnadze odszedł ze stanowiska między innymi, dlatego że utracił poparcie armii. Działania wojenne przeciwko separatystom w Osetii Południowej i Abchazji jeszcze bardziej uwydatniły rolę SZ w polityce wewnętrznej państwa.

SZ wypełniają zadania dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa oraz integralności terytorialnej. Zgodnie z założeniami Konstytucji SZ zapewniają obronę niepodległości, suwerenności i integralności terytorialnej, a także wypełnienie zobowiązań międzynarodowych. Pośrednimi zadaniami są ochrona granic, a w szczególności przeciwdziałanie infiltracji granic oraz źródeł niepokoju, które może mieć źródło w sąsiednich państwach; zwalczanie zbrojnej działalności wywrotowej, przemytu narkotyków, broni oraz materiałów rozszczepialnych, a także nielegalnej migracji.

SZ muszą być przygotowane do ochrony porządku wewnętrznego i ludności cywilnej poprzez zwalczanie działalności zbrojnych grup mogących zagrozić systemowi politycznemu czy tożsamości państwa gruzińskiego. Do ich zadań należy także pomoc humanitarna w sytuacjach kryzysowych, zwalczanie ataków terrorystycznych oraz udział w międzynarodowych operacjach pokojowych.

Zwierzchnikiem SZ jest prezydent. Przewodniczy on Narodowej Radzie Bezpieczeństwa, która jest organem doradczym. Parlament zatwierdza wielkość SZ, budżet, środki na obronność oraz założenia polityki bezpieczeństwa. W sytuacji stanu nadzwyczajnego (wojny) zwierzchnictwo nad armią przejmuje prezydent i Rada Bezpieczeństwa. Fakt ten wskazuje, że są oni realnymi zwierzchnikami gruzińskich SZ. Widoczna jest przy tym słaba pozycja parlamentu, zwłaszcza że Rada pełni funkcje forum konsultacyjnego prezydenta i nie odpowiada przy tym przed parlamentem. Polityczna kontrola nad SZ zagwarantowana jest zapisami konstytucyjnymi. Prezydent i parlament odpowiedzialni są za formułowanie oraz realizację polityki bezpieczeństwa. Prezydent jest wprawdzie zwierzchnikiem SZ, nie może jednak bez zgody parlamentu ich wykorzystać podczas stanu wyjątkowego lub do wypełnienia zobowiązań międzynarodowych.

W strukturze SZ znajdują się regularne SZ (armia) oraz wojska pograniczne i wewnętrzne. Ich, liczba zgodnie z postanowieniem parlamentu, nie powinna przekroczyć 42 tys. W składzie armii są: wojska lądowe, siły powietrzne i morskie. W uzbrojeniu WL jest 79 czołgów, 111 BWP i BTR oraz 117 systemów artyleryjskich. SP dysponują nie więcej jak dziesięcioma samolotami szturmowymi Su–25 i 3 śmigłowcami Mi–24. MW ma ponad dziesięć kutrów patrolowych, 4 trałowce oraz 6 okrętów desantowych.

Dotychczasowe działania SZ wykazały niski poziom prowadzonych przez nie działań bojowych, nawet na ograniczoną skalę. Brakowało jednolitego dowództwa, a poszczególne jednostki bardziej przypominały półpartyzanckie oddziały, niż regularne jednostki bojowe.

Wskazówki bibliograficzne:

Herzor E., The New Caucasus, New York 2000.

Malak K., Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej FR, AON, Warszawa 2002.

The Military Balance 2000/2001.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

18. HOLANDIA

18.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Wśród europejskich państw NATO Holandia rozpoczęła reformowanie swoich SZ najwcześniej, a planowany zakres zmian był stosunkowo największy. Reformy te miały na celu przystosowanie armii holenderskiej do udziału w przeciwdziałaniu zagrożeniom nowego typu, które ujawniły się po rozpadzie systemu dwubiegunowego. W ich wyniku holenderskie SZ miały stać się, mniej liczne ale za to profesjonalne, zdolne do podejmowania działań w ramach koalicyjnych i lepiej przystosowane do udziału w operacjach zarządzania kryzysowego NATO (PSO) i operacjach pokojowych ONZ.

Aktualnie realizowana jest kolejny etap reformy nakreślony w New Defence White Paper w 2000 r. z horyzontem czasowym do 2010 r. W ich wyniku holenderskie SZ mają osiągnąć pełną zdolność do współdziałania z siłami NATO, zrealizować zadania wynikłe z postanowień szczytu Sojuszu w Pradze oraz przygotować się do udziału w europejskich siłach szybkiego reagowania. Ponadto mają one za zadanie zabezpieczyć interesy narodowe oraz integralność terytorialną Holandii, włączając w to terytoria autonomiczne – Antyle Holenderskie i Aruba. Istotnym zadaniem jest też zabezpieczenie swobody handlu i żeglugi na akwenach międzynarodowych oraz w strefie ekonomicznej.

Ze względu na stosunkowo mały potencjał militarny związany z wielkością kraju Holandia uważa, iż najpewniejszym ich zabezpieczeniem jest pełna integracja ze strukturami międzynarodowymi (przede wszystkim NATO) oraz istotny udział w działalności pokojowej. Bardzo istotna jest dla Holandii współpraca regionalna z Belgią i Luksemburgiem mająca trwałe podstawy dzięki unii gospodarczej z 1960 r.

18.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Nominalnym zwierzchnikiem SZ jest królowa holenderska Beatrix. Natomiast polityką bezpieczeństwa i SZ kieruje rząd. Problematyka kierunków rozwoju obronności i związanymi z tym długofalowymi zmianami dotyczącymi SZ i finansowaniem obronności należy do kompetencji parlamentu. Najwyższym organem doradczym w zakresie obronności jest Rada Wojskowa. Bezpośrednim kierowaniem obroną narodową zajmuje się minister kierujący ministerstwem obrony (Ministerie van Defensie).

18.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

SZ Królestwa Holandii liczą 53.150 żołnierzy oraz 32.200 przeszkolonych żołnierzy rezerwy operacyjnej. W skład ich wchodzą WL, SP, MW i żandarmeria.

Reorganizację wojsk lądowych zakończono w 1998 r. W jej wyniku w ich skład wchodzą cztery brygady (2 zmechanizowane – Mechbrig, 1 aeromobilna i 1 skadrowana). Liczą 23.150 żołnierzy i składają się z: holenderskiego komponentu dowództwa Korpusu Niemiecko – Holenderskiego GE/NL z siedzibą w Münster; 1 DZ, w skład której wchodzą: 13 Brygada Zmechanizowana; 41 Brygada Zmechanizowana; 43 Brygada Zmechanizowana; 11 Brygada Aeromobilna; oddział komandosów.

Ochroną instalacji wojskowych na terenie kraju zajmuje się Dowództwo Narodowe (Natco), któremu podporządkowane są: 2 bataliony piechoty, 2 bataliony komandosów i batalion inżynieryjny.

Ogólnie w wojskach lądowych znajdują się: czołgi: Leopard 1 – 25 egz, Leopard 2 – 258 egz; BWP i BWR: YPR–765 – 570 egz; TO: XA–188 Sisu – 72 egz, TPz–1 Fuchs – 22 egz; haubice: 155 mm M 114 – 20 egz, M 114/39 – 80 egz; haubice 122 mm: FH–70 – 13 egz, M 109A3 – 120 egz; wyrzutnie rakietowe MLRS 227 mm – 22 egz; moździerze: 120 mm Brandt – 110 egz, 80 mm – 40 egz; zestawy PPK: Dragon – 427 egz, TOW – 326 egz; samobieżne zestawy plot 35 mm Gepard SP –
60 egz. śmigłowce (na potrzeby 11 Air Manoeuvre Brigade): CH 47D Chinook –
13 egz, AS 532U2 Cougar – 17.

SP liczą 11 050 żołnierzy. Rozmieszczone są w 3 bazach lotnictwa taktycznego (Leewenwarden, Twenthe, Volkel) i 1 bazie lotnictwa transportowego (Eindhoven). W ich skład wchodzi: dowództwo z komponentem operacyjnym, logistycznym i szkoleniowym; 6 eskadr samolotów bojowych F–16 M (po 18 samolotów w eskadrze); 1 eskadra szkolna F–16N (10 samolotów); 1 eskadra transportowa (10 samolotów); Śmigłowcowa Grupa Taktyczna (72 śmigłowce, w tym 3 śmigłowce SAR); Centrum Logistyczne (2 bazy logistyczne); 4 dywizjony plot. Patriot. Aktualnie w siłach powietrznych pełni służbę: 108 samolotów F–16 M, 10 samolotów F–16 N; samoloty transportowe: 2 – KDC–10, 2 – C–130, 2 – F 50, 4 – F 60, śmigłowce: 30 – AH–64 D, 5 – Bö 105, 17 – AS 532, 4 – S.A. 316, 13 – CH 47D, 3 śmigłowce SAR AB 412 SP.

Środki przeciwlotnicze zgrupowane są w bazie De Peal. Tworzą one zgrupowania TRIAD (Triple Air Defence) składające się z komponentów Patriot, HAWK, Stinger.

Reorganizacja sił powietrznych zakończona zostanie do 2006 r. w jej ramach liczba samolotów bojowych F–16 ma osiągnąć stan 122 samolotów, a liczba śmigłowców szturmowych AH–64 ma zwiększyć się do 40. Jednocześnie redukcji z 16 do 8 ma ulec stan wyrzutni plot. HAWK. Docelowo, w 2010 r. przewiduje się wymianę parku samolotów bojowych z F–16 na samoloty JSD.

Holenderska MW liczy 16 tys. zawodowych marynarzy i żołnierzy, z których 70% pełni służbę w SM, a 30% w SL. Głównymi jej zadaniami jest ochrona swobody żeglugi na międzynarodowych szlakach morskich, kontrola narodowej strefy morskiej i strefy Antyli holenderskich, nadzorowanie stref morskich niestabilnych rejonów istotnych dla bezpieczeństwa holenderskiego (Bałkany, Bliski Wschód, Północna Afryka) oraz zdolność do udziału w międzynarodowych operacjach pokojowych i humanitarnych. W jej skład wchodzą zespoły floty (tworzące morskie grupy zadaniowe), lotnictwo morskie oraz pododdziały piechoty morskiej.

W 2001 r. utworzono Kwaterę Główną MW. Siłami MW na terenie narodowej strefy morskiej dowodzi Commandant der Zeemacht in Nederland. Centrum dowodzenia siłami morskimi znajduje się w Den Helder. Mieści się tam wspólne centrum operacyjne sił morskich Belgii i Holandii (utworzone w 1996 r.). Dowodzenie realizują rotacyjnie dowódcy CZMND i sił morskich Belgii pełniąc funkcję Admirała BNELUXU.

Trzon SM stanowi 16 fregat (w tym: 2 klasy Van Heemskerck, 4 klasy Zeve Provicien, które są czasem klasyfikowane jako niszczyciele oraz 8 klasy Karel Doorman i 1 klasy Kortenaer). Starsze okręty, z lat 70 tych są wycofywane lub przesuwane do rezerwy operacyjnej a następnie zastępowane nowoczesnymi fregatami LCF. Dwie są już w linii pełniąc funkcję okrętów dowodzenia zespołami floty a następne włączone zostaną w skład floty do 2005 r. SM tworzą dwa zespoły floty składające się z fregat, okrętów dowodzenia, okrętów podwodnych, okrętów patrolowych, śmigłowców, okrętów transportowych i pomocniczych.

Siły podwodne składają się z czterech okrętów podwodnych typu Walrus. Siły trałowców tworzy 12 okrętów klasy Alkmaar wyposażonych w system Troika. Transport morski piechoty morskiej zapewnia okręt desantowy – dok Rotterdam umożliwiający transport i desantowanie 2 batalionów desantowych (LCU i LCA).

SM uzupełniają okręty wsparcia i pomocnicze (8), w tym platformy śmigłowcowe Amsterdam (4 Lynx, 2 NH–90) i Zuideruis (2 Lynx, 2 NH–90).

W skład lotnictwa morskiego wchodzi 10 samolotów patrolowych P 3C Orion i 21 śmigłowców Lynx.

Korpus Piechoty Morskiej (Korps Mariniers) stanowią 3 bataliony piechoty morskiej (MARNSBAT) oraz pododdziały wsparcia liczące ogółem ok. 3,1 tys. żołnierzy. Od 2004 r. planuje się utworzenie mobilizowanego 4 MARNSBAT w bazie Den Helder. MARNSBAT posiada na swoim wyposażeniu 22 BWP YPR–765, 17 transporterów XA–188 Sisu i 22 moździerze 120 81 mm.

Żandarmeria wojskowa liczy 6,8 tys. żandarmów i podlega bezpośrednio ministrowi obrony. Posiada organizację terytorialną. Zorganizowana jest w brygady, po 10 brygad w każdym z 6 dystryktów. Dysponuje ona 24 transporterami YPR 765 APC.

Na terenie Niemiec stacjonuje ok. 2,5 tys. żołnierzy holenderskich wchodzących w skład korpusu GE/NL. Komponent holenderski stanowi 41 BZ oraz zabezpieczająca jego funkcjonowanie Narodowa Agencja Zabezpieczenia. Garnizon holenderski mieści się w Seedorf.

Na Antylach oraz na terytorium autonomicznym Aruba stacjonują oddziały MW. Dowództwo tych sił znajduje się w Curaçao. W tym rejonie na stałe stajonują: 1 fregata; 3 samoloty patrolowe P 3C Orion: oddział desantowy i 3 MARSBAT; transportowiec desantowy Pelikaan; okręt–platforma śmigłowcowa ze śmigłowcami Lynx. Ponadto, jeden z holenderskich samolotów patrolowych P 3C Orion posiada stałą bazę operacyjną w Islandii.

18.4. Udział sił zbrojnych w operacjach pokojowych i strukturach wielonarodowych

Holenderskie SZ są aktywnym uczestnikiem operacji pokojowych prowadzonych przez wszystkie organizacje międzynarodowe. Na zakończenie 2003 r. służbę pokojową pełniło 2460 żołnierzy holenderskich. Z tego 951 – w rejonie Bałkanów (w składzie KFOR, SFOR II, EUMM oraz misji OBWE w Macedonii. 1173 żołnierzy uczestniczyło w siłach stabilizacyjnych w Iraku (SFIR), a 38 w operacjach antyterrorystycznych oraz w składzie sił stabilizacyjnych ISAF w Afganistanie. 266 żołnierzy wchodzi w skład sił ONZ w Liberii UNIMIL, a 12 żołnierzy znajduje się w składzie UNTSO. W skład SP uczestniczących w operacji DELIBERATE FORGE lotnictwo holenderskie wydzieliło 4 samoloty F–16.

Do stałych SM NATO Holandia wydzieliła po 1 fregacie. Siły te które wchodzą w skład stałych atlantyckich sił operacyjnych (Standing Naval Force Atlantic – STANAVFORLANT) oraz stałej eskadry operacyjnej sił Morza Śródziemnego (Standing Naval Force Mediterranian – STANAVFORMED).

W 1973 r. utworzono stałe brytyjsko–holenderskie siły desantowe (United Kingdom/Netherlands Amphibious Force – UK/NL AF). Strona holenderska wydzieliła do nich okręt transportowo–desantowy Rotterdam oraz 1 MARSBAT wraz z niezbędnymi siłami zabezpieczenia (razem około 1 tys. żołnierzy). Siły te podlegają dowódcy sił NATO na Atlantyku (SACLANT). 2 MARSBAT od 1994 r. wchodzi w skład śródziemnomorskich sił desantowych (Combined Amphibious Force Mediterranen – CAFMED) podległych dowódcy sił NATO w Europie (SACEUR). Ponadto, MW wydzieliła zespól trałowców do stałych sił przeciwminowych NATO (Mine Countermeasure Force North).

W skład europejskich sił morskich (European Multinational Maritime Force – EMMF) utworzonych po Berlińskim szczycie NATO wchodzi całość brytyjsko – holenderskich sił desantowych i mieszany holendersko – belgijska taktyczny zespół morski.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Ciechanowski R., Marynarka Wojenna Holandii, „Okręty wojenne”, nr 3/1992.

Cottrel J.H., Te Politics of the Atlantic Alliance.

Królewskie Siły Powietrzne Holandii, „Przegląd Wojsk Lot. i OP”, nr 1/1997.

Polak R., Telep J., Armia zawodowa, Bellona, Warszawa 1998.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www.mindef.nl

19. HISZPANIA

19.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Hiszpania położona jest na Półwyspie Pirenejskim zajmując ponad 80% jego powierzchni. W jej skład wchodzi część kontynentalna oraz dwa archipelagi: Baleary i Wyspy Kanaryjskie. Łączna powierzchnia kraju wynosi ponad 504 tys. km² co plasuje go pod tym względem na 4 miejscu w Europie. Baleary (ok. 5 tys. km²) położone są na M. Śródziemnym w odległości ok. 100–150 km na wschód od Zatoki Walencji. Archipelag Wysp Kanaryjskich (ok. 7 tys. km²) znajduje się na Atlantyku w odległości ok. 100 km od wybrzeży Afryki. Ponadto do Hiszpanii należą dwie enklawy na terytorium Maroka: Ceuta – o powierzchni 19 km² i Melilla – o powierzchni 12,3 km². Hiszpania jest tradycyjnie krajem morskim położonym nad Atlantykiem i M. Śródziemnym. Jej wyłączna morska strefa ekonomiczna wynosi 200 mM, a wody terytorialne 12 mM od linii brzegowej. Potencjał ludnościowy kraju wynosi p. 39 mln. Około ⅓ ludności zamieszkuje trzy najgęściej zaludnione rejony, którymi są: Madryt, Barcelona i Baskonia.

Hiszpania jest dynamicznie rozwijającym się krajem przemysłowym o gospodarce rynkowej (średnioroczny przyrost PKB wynosi 3,5%). Jej PKB wynosi 646 mld USD, a PKB na jednego mieszkańca – około 16 500 USD.

Strategia bezpieczeństwa przedstawia współczesne zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa jako zjawiska dynamiczne podlegające ciągłej ewolucji. Tradycyjne zagrożenia w erze globalizacji przybrały postać wyzwań i zagrożeń asymetrycznych, o charakterze niekonwencjonalnym niejednokrotnie trudnym do ścisłego zdefiniowania. Ich wspólnym mianownikiem jest udział grup etnicznych niosący zagrożenie dla instytucji państwa, jego terytorium a zwłaszcza dla ludności.

Cechą tych zagrożeń jest ich międzynarodowy charakter. Z tego powodu Hiszpania przywiązuje dużą uwagę do wspólnego z sojusznikami przeciwstawiania się tym zagrożeniom już w czasie pokoju oraz we wszystkich fazach ich rozwoju. Dla potrzeb strategii bezpieczeństwa przewidywane zagrożenia uszeregowano w zależności odwagi i zakresu koniecznego przeciwdziałania.

Do głównych zagrożeń, których konsekwencją jest użycie siły zaliczono: agresję militarną przeciw terytorium narodowemu na dużą skalę (jej ryzyko w średnim terminie jest niewielkie); terroryzm międzynarodowy rozpatrywany w dwóch aspektach (terroryzm międzynarodowy oraz wewnętrzny – ETA); żądania rewindykacyjne ze strony Maroka wobec Terytoriów Hiszpańskich w Afryce Północnej (Ceuta, Melilla wraz z archipelagami); obecność brytyjską w Gibraltarze, która jest źródłem zagrożeń o różnorakim charakterze wymuszającym konieczność posiadania sił zdolnych zapewnić operacyjną kontrolę w rejonie Cieśniny Gibraltarskiej; konflikty międzypaństwowe na tle podziału stref wpływów, szczególnie o charakterze politycznym i ekonomicznym; ograniczenie swobody przepływu strategicznych surowców energetycznych i minerałów w rejonie M. Śródziemnego a szczególnie Cieśniny Gibraltarskiej stanowiące zagrożenie dla funkcjonowania gospodarki światowej i narodowej. Szczególne zagęszczenie szlaków transportu surowców energetycznych w rejonie Gibraltaru niesie ponadto ryzyko katastrof stanowiących szczególne zagrożenie dla środowiska naturalnego w tym rejonie; ryzyko proliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia w rejonie M. Śródziemnego; ryzyko konfliktu o niskiej intensywności, którego źródłami mogą stać się nieuregulowane problemy graniczne, religijne i etniczne mogące stanowić poważne zagrożenie dla pokoju i stabilności regionalnej.

Ponadto, Strategia wskazuje na inne zagrożenia wymagające ciągłego i zorganizowanego przeciwdziałania, do których zalicza: zorganizowaną przestępczość międzynarodową i przemyt narkotyków związany z działaniem mafii międzynarodowej. Terytorium hiszpańskie jest szczególnie zagrożone funkcjonowaniem szlaków przemytniczych; niekontrolowane migracje, która stanowi zagrożenie dla stabilności państwa i jego gospodarki; groźbę ataków skierowanych przeciwko głównym elementom infrastruktury państwa, takich jak system kierowania państwem lub jego SZ, system komunikacji, zaopatrzenia w energię elektryczną, służby publiczne itp.

19.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Królestwo Hiszpanii tak jak inne kraje posiada określone interesy narodowe wynikające z dziedzictwa historycznego i kulturalnego. Stanowią one podstawę aspiracji narodowych i bazę dla jego dążeń rozwojowych, wzrostu znaczenia państwa na arenie międzynarodowej oraz pomyślności i dobrobytu jego obywateli.

Konstytucja gwarantuje ustrój demokratyczny, przestrzeganie porządku prawnego i zasad sprawiedliwości społecznej i ekonomicznej. Ponadto do interesów narodowych zalicza ochronę praw i wolności Hiszpanów, ich narodowych instytucji, tradycji kulturalnych oraz języka narodowego.

Jak każde suwerenne państwo Hiszpania strzeże wartości, które stanowią podstawę jej bytu państwowego. Zalicza do nich: suwerenność, niepodległość i integralność terytorialną oraz przestrzeganie porządku konstytucyjnego, wolności oraz perspektywy życiowe obywateli.

Interesy strategiczne wynikają z położenia geograficznego oraz określenia się Hiszpanii jako państwo morskie. Ich realizacja stanowi podstawowe wytyczne dla polityki zagranicznej państwa oraz angażuje czynnie jego SZ. Pod postacią interesów strategicznych Konstytucja stanowi: 1. Aktywną działalność na rzecz stabilizacji międzynarodowej w ramach NATO i Unii Europejskiej; 2. Utrzymanie pokoju i równowagi w regionie śródziemnomorskim; 3. Zapewnienie dostępności międzynarodowych szlaków komunikacyjnych oraz wolności wymiany handlowej; 4. Zapewnienie bezpieczeństwa w zakresie zaopatrzenia w surowce energetyczne; 5. Zwalczanie terroryzmu wewnętrznego (ETA) a także zaangażowanie w walkę z terroryzmem międzynarodowym; 6. Odzyskanie Gibraltaru z racji historycznych oraz szczególnego jego znaczenia dla współczesnych interesów narodowych.

Inne interesy w dziedzinie bezpieczeństwa nie posiadają priorytetowego znaczenia dla bezpieczeństwa narodowego. Znajdują wyraz w zaangażowaniu kraju i jego SZ w misjach zagranicznych obejmujących udział w operacjach pokojowych oraz misjach humanitarnych mających na celu osiągnięcie stabilizacji międzynarodowej, utrzymanie pokoju i powszechne respektowanie praw człowieka. Ich realizacja wynika z przynależności Hiszpanii do kręgu cywilizacji zachodniej, podyktowana jest wyznawaniem wspólnych wartości oraz przekonaniem o konieczności ich promowania w rejonach uznawanych za niestabilne. Szczególnie aktywną rolę Hiszpania chce odgrywać w zakresie przeciwdziałania konfliktom.

Konstytucja hiszpańska oraz zasadnicze akty prawne dotyczące jasno określają podział kompetencji i odpowiedzialności za sferę bezpieczeństwa państwa. W myśl postanowień ustawy zasadniczej polityka bezpieczeństwa (la politica de defensa) jako integralna część polityki państwa leży w kompetencji Rządu. Jej wykładnię zawiera Dyrektywa Obrony Narodowej (DDN), która jednocześnie określa cele i zadania obrony narodowej (la defensa nacional) oraz ustanawia zadania niezbędne do ich praktycznego wdrożenia oraz określa sposoby ich realizacji. Dyrektywa stawia zadania w zakresie obrony narodowej na okres czterech lat. Jej szczególnie istotną częścią jest polityka wojskowa (la politica militar), która zajmuje się przygotowaniem, organizacją i utrzymaniem w ciągłej gotowości potencjału wojskowego niezbędnego do wypełniania zadań z zakresu obrony narodowej zgodnie z możliwościami państwa.

Nowa, zaktualizowana DDN określa trzy główne sfery aktywności w zakresie bezpieczeństwa narodowego: 1. Uzyskanie gwarancji bezpieczeństwa kraju i narodu w ramach koalicji (NATO) oraz gwarancje dla bezpieczeństwa sojuszników; 2. Aktywny udział w misjach pokojowych i operacjach zarządzania kryzysowego prowadzonych w ramach działań organizacji międzynarodowych i europejskich oraz wynikających z porozumień dwustronnych; 3. Kształtowanie oraz popularyzowanie i wdrażanie w społeczeństwie nowych zasad polityki obronnej.

Polityka bezpieczeństwa Hiszpanii jest ściśle powiązana z bezpieczeństwem międzynarodowym. Jej podstawy wynikają z aktywnej postawy na forum międzynarodowym, na które składają się: członkostwo w organizacjach bezpieczeństwa i obrony (ONZ, OBWE, NATO, UZE, UE); udział w europejskich siłach międzynarodowych (struktury NATO, Eurocorpus, Eurofor i Euromarfor, SIAF); traktaty międzynarodowe; umowy międzynarodowe i dwustronne; udział w misjach pokojowych i humanitarnych; dialog w zakresie bezpieczeństwa europejskiego i rozbrojenia na forum OBWE.

19.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Fundamenty organizacji ON oraz główne zasady jej funkcjonowania w Królestwie Hiszpanii są uregulowane konstytucyjnie. Zagadnienia obrony narodowej oraz organizacji SZ należą do wyłącznych kompetencji Państwa. W warunkach Królestwa Hiszpanii, Państwo symbolizuje jego przywódca – król, będący jednocześnie gwarantem jego stabilności i Konstytucji. Jednocześnie, artykuł 30 Konstytucji stwierdza, że Hiszpanie mają prawo i obowiązek obrony Państwa.

Konstytucja podkreśla, iż SZ są filarem porządku konstytucyjnego. Ich zadanie zawarte jest w Preambule a rozwinięte w art. 8, który stanowi, iż zadaniem SZ jest „zagwarantowanie przetrwania i niepodległości Hiszpanii, obrona jej integralności terytorialnej oraz porządku konstytucyjnego”.

Zasadnicze cele i główne zasady obronności zawierają Dyrektywy Obrony Narodowej. ON jest tam zdefiniowana jako „całokształt zintegrowanych i skoordynowanych działań obejmujących wartości moralne i zasoby materialne narodu mających na celu przeciwdziałanie wszelkim możliwym formom agresji. Działania te mają w sposób ciągły zabezpieczać niezawisłość i niepodległość Hiszpanii, jej integralność terytorialną, porządek konstytucyjny oraz zabezpieczyć interesy i rozwój Ojczyzny”(art.2).

Podstawę do planowania wojskowego realizowanego na szczeblu rządowym koordynowanego przez MO stanowi DDN. Po uwzględnieniu wniosków ze strony pozostałych resortów, w MO powstaje Dyrektywa Obrony oraz stanowiąca podstawę do planowania w Sztabie Obrony – Koncepcja Strategiczna. Jej powstanie uruchamia proces planowania operacyjnego w siłach zbrojnych. Jednocześnie powstaje Plan Generalny Obrony uwzględniający zadania dla wszystkich ministerstw w zakresie obrony narodowej oraz stanowiący podstawę do przekazywania informacji i podejmowania zobowiązań na szczeblu sojuszniczym.

Polityka bezpieczeństwa stawia przed polityką wojskową następujące główne zadania: profesjonalizacja; modernizacja; racjonalizacja. Wykonanie tych zadań ma spowodować istotny wzrost skuteczności funkcjonowania SZ w nowych warunkach strategicznych. Realizacja każdego z tych zadań została zainaugurowane w latach 90. Obecnie, stan ich zaawansowania jest różny. Przeważnie są one jednak opóźnione w stosunku do pierwotnych harmonogramów. Stan ten spowodowany został przede wszystkim niedostatecznym finansowaniem reformy SZ. Sytuacja uległa zmianie od 1997 r., od którego budżet wojskowy systematycznie rośnie (w r. 2002 przyrost wyniósł 4,3%) osiągając w 2004 r. poziom 1,2% PKB.

Proces profesjonalizacji SZ rozpoczęto na początku lat 90. przewidując początkowo model mieszany obejmujący obok żołnierzy zawodowych utrzymanie służby poborowej. W 1996 r. zaprezentowano zmodyfikowany model SZ mający obowiązywać od 2002 r. Zrywał on całkowicie z dotychczasowym modelem bezpieczeństwa państwa opartym na armii pochodzącej z poboru. Utrzymanie tej służby, w skróconym wymiarze 6 miesięcy, przewidziano jeszcze przez maksimum 10 lat aby zapewnić płynne przejście do całkowitej profesjonalizacji SZ. Przyszła armia, w zależności od możliwości budżetowych państwa miała liczyć od 100 do 130 tys. żołnierzy.

Ogólne zasady funkcjonowania armii zawodowej zawiera Ley 17/1999 określając jej stan na 48 tys. oficerów i podoficerów oraz 102–120 tys. żołnierzy. Przejście z modelu mieszanego na model profesjonalny ustalono na 2002 r., ustalając jednocześnie zakończenie obowiązkowej służby wojskowej. Pomimo ustalenia od 1999 r. rekrutacji na poziomie 17,5 tys. żołnierzy rocznie na koniec 2001 r. do osiągnięcia założonego poziomu 86 tys. brakowało 8 tys. żołnierzy. Reagując na zaistniałe trudności, zakończenie procesu profesjonalizacji przesunięto do końca 2003 r.

Wymogi racjonalizacji planowano spełnić w wyniku reformy struktury dowodzenia SZ, wprowadzenia nowego planu mobilizacyjnego oraz zmian terytorialnych obejmujących dyslokację jednostek. Przedsięwzięcia te zrealizowano w ramach planu restrukturyzacji wojsk lądowych Plan NORTE (poza planowanymi zmianami w zakresie dyslokacji spowodowanymi niedostatkami w finansowaniu oraz protestami społeczności lokalnych).

SZ podlegają marodowi, którego reprezentantem symbolizującym ciągłość zwierzchności jest król. Ma on uprawnienia dotyczące ogłaszania stanu wojny i pokoju. Decyzje te muszą być jednak autoryzowane przez Parlament. Spełnia ono zasadniczą rolę w zakresie legislacyjnym dotyczącym obrony narodowej. Stanowi Dyrektywy Obronne, ustanawia ich finansowanie oraz pełni funkcje kontrolne wobec rządu i administracji wojskowej. Zgromadzenie Narodowe posiada uprawnienia ratyfikacji umów i traktatów o charakterze wojskowym, uchwalania głównych założeń polityki obronnej i programów dotyczących uzbrojenia.

Bezpośrednie kierowanie polityką wewnętrzną i zagraniczną oraz administrowanie cywilnymi i wojskowymi składnikami obrony narodowej Konstytucja powierza rządowi. Premier rządu kieruje bieżącym funkcjonowaniem przedsięwzięć w zakresie polityki obronnej, w tym SZ poprzez: wydawanie dyrektyw dotyczących negocjacji zagranicznych; definiowanie strategicznych celów polityki obronnej; aprobowanie planów polityki obronnej. Działania premiera wspiera Rada Obrony Narodowej, której odpowiedzialność i kompetencje, poza sytuacjami kryzysowymi nie jest w pełni uregulowana. Jest ona organem doradczym i forum konsultacji dotyczących sfery obronności. Może obradować pod przewodnictwem zarówno Króla jak i premiera. W jej skład wchodzą: premier, wicepremierzy, minister obrony, szefowie sztabów rodzajów SZ, minister spraw wewnętrznych, minister spraw zagranicznych. Do udziału w Radzie premier może zaprosić przedstawicieli opozycji parlamentarnej.

Struktura ta ma za zadanie planowanie i kierowanie operacjami połączonymi przewidzianymi w Planie Strategicznym (Plan Estratégico Conjunto) jak również planowanie i kierowanie SZ w sytuacjach kryzysowych. Pełni ona funkcję Centrum Działań Połączonych. Realizuje ono zadania, które uzyskały aprobatę rządu, w tym udział w działaniach koalicyjnych, sił wielonarodowych oraz operacjach międzynarodowych.

Minister obrony z upoważnienia premiera odpowiada za kierowanie bieżące SZ i administracją wojskową. Posiada uprawnienia administracyjne i władzę dyscyplinarną. W jego kompetencjach leżą zagadnienia polityki wojskowej, administrowanie zasobami, programy ekonomiczne i finansowanie bieżące oraz polityka personalna w siłach zbrojnych. Bieżące kierowanie funkcjonowaniem SZ JEMAD realizuje przy pomocy struktur SG. W stanie wojny za kierowanie działaniami zbrojnymi odpowiada premier we współdziałaniu z Radą Obrony Narodowej. W sytuacjach szczególnych rząd może upoważnić do kierowania działaniami zbrojnymi Szefa Dowództwa Operacyjnego lub Szefa Sztabu Obrony.

SZ muszą być zdolne do skutecznego podjęcia poza granicami działań o charakterze konwencjonalnych celem likwidacji zagrożeń asymetrycznych a terroryzmu międzynarodowego w szczególności.

W skład SZ Hiszpanii wchodzą: Wojska Lądowe; Marynarka Wojenna; Siły Powietrzne.

WL aktualną strukturę osiągnęły w wyniku realizacji planu restrukturyzacji sił lądowych NORTE. Celem tego planu było przystosowanie WL do nowych warunków strategicznych i wynikających z tego nowych zadań obejmujących: reorganizację WL; stworzenie warunków do ich integracji z siłami międzynarodowymi; zmiany terytorialne; reorganizację systemu dowodzenia; stworzenie nowego, wydolnego systemu mobilizacyjnego.

Plan ten wdrażano od 1994 r. w dwóch etapach. W pierwszym etapie (do 1997 r.) wprowadzono zmiany terytorialne tworząc cztery okręgi wojskowe: Centro, Sur, Pireneica i Noroeste oraz cztery strefy: Baleares, Canarias, Ceuta i Melilla. Znacznie zmniejszono stan sił zbrojnych: z 5 dywizji (11 brygad) i 4 samodzielnych brygad do 1 dywizji (3 brygady) i 5 samodzielnych brygad ograniczając łączną liczbę batalionów w siłach zbrojnych o ok. 40%. W drugim etapie unowocześniono strukturę dowodzenia tworząc dowództwa operacyjne i sił manewrowych, dowództwa sił wsparcia poszczególnych rodzajów SZ oraz Inspekcję Generalną do spraw Mobilizacji.

W wyniku realizacji planu WL składają się z sił stałych (operacyjnych) oraz sił rezerwowych. Podstawowym składnikiem WL są siły manewrowe decydujące o ich potencjale bojowym oraz przeznaczone do realizacji zasadniczych zadań w ramach obrony sojuszniczej oraz realizacji misji poza granicami kraju. Pozostałe części składowe WL stanowią: siły obrony terytorialnej oraz siły połączone. Całością tych sił dowodzi szef Sztabu WL.

Siły manewrowe przeznaczone są do wypełniania następujących zadań: działania jako siły reagowania kryzysowego; działania jako narodowe komponenty sił wielonarodowych działających w ramach sił NATO, Korpusu Europejskiego, EUROFOR i innych; jako składniki lądowe sił mogących realizować operacje pokojowe i misje humanitarne; jako wzmocnienie sił OT.

W skład wojsk manewrowych wchodzą oddziały sił lekkich, ciężkich oraz sił wsparcia. Tworzą je następujące zasadnicze związki taktyczne i oddziały: 1 DZ składająca się z trzech brygad: BPanc. oraz dwóch BZ - ogółem 17,678 żoł., 207 czołgów, 1321 bwp/bwr); Siły Szybkiego Reagowania w składzie: brygada spadochronowa, brygada aeromobilna, brygada piechoty Legii - ogółem 14,526 żoł., 275 bwp/bwr); Brygada Piechoty Górskiej, Brygada Kawalerii, Brygada Łączności oraz oddziały wsparcia: siły lotnictwa wojsk lądowych, wsparcia artyleryjskiego, logistycznego, wsparcia inżynieryjnego, i walki elektronicznej. Siły manewrowe liczą około 45 tys. żołnierzy i posiadają na swoim wyposażeniu m.in.: 308 czołgów, 2 009 bwp/bwr, 158 śmigłowców.

Siły OT przeznaczone są do obrony stref wojskowych oraz realizacji zadań z zakresu obrony cywilnej enklaw i archipelagów, w których stacjonują: Ceuta – 54 pułk piechoty, oddział Legii, 3 pułk kawalerii, oddziały wsparcia. Melilla – 52 pułk piechoty, oddział Legii, pułk kawalerii, oddziały wsparcia. Ogółem w strefach Ceuta i Melilla stacjonuje ok. 8500 żołnierzy. Baleares – 47 pułk piechoty, oddziały wsparcia – ogółem 4550 żołnierzy. Canarias – 9 i 50 pułk piechoty, batalion piechoty, oddziały wsparcia – ogółem 8600 żołnierzy.

Siły przeznaczone do działań połączonych. Stanowią je oddziały WL przeznaczone do prowadzenia wspólnych działań z oddziałami innych rodzajów SZ i podlegające w tym zakresie połączonym dowództwom realizującym zadania z zakresu OP (wspólnie z SP), obrony wybrzeża – artylerii nadmorskiej (wspólnie z MW) oraz łączności i telekomunikacji.

Siły rezerwowe składają się z „zalążków” oddziałów WL zdolnych do szybkiego rozwinięcia, dysponujących pełnym ukompletowaniem w zakresie uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Podlegają bezpośrednio dowództwom regionalnym okręgów, na terenie których stacjonują. Po mobilizacji przeznaczone są do obrony terytorium kraju. Ponadto stanowią naturalne zaplecze do organizowania kontyngentów zdolnych do uczestnictwa w misjach pokojowych o krótkim czasie trwania, szczególnie organizowanych przez ONZ. Aktualnie, w formie „rozwiniętej” istnieje 3 brygada piechoty podległa dowództwu IV Okręgu (Północno–Zachodniego) i brygada kawalerii. Docelowo, po rozwinięciu siły te mogą składać się z trzech brygad piechoty, lekkiej brygady pancernej oraz pułków (regimentów) artylerii i inżynieryjnego.

W 1995 r. rozpoczęto realizację Programu Wojska Pancerne 2000. Obejmował on realizację projektu Leopard 2 oraz bwp/bwr Pizarro. W ramach projektu Leopard przejęto od Bundeswehry 108 czołgów Leopard 2A4 oraz opracowano program wspólnej produkcji wozów Leopard E (2A5). Czołg ten wspólnie z BWP PIZARRO ma stanowić kościec hiszpańskich sił głównych eliminując
TO-M113 i czołgi M–47, M–48, M–60, AMX–30. W ramach programu wojsko ma otrzymać do 2010 r. 320 czołgów i ok. 400 BWP.

Aktualnie WL posiadają na wyposażeniu: czołgi: LEOPARDO 2A4 – 108, AMX 30EM2 – 150, M 48 A5, M 60 A3 – 408; bwp i TO: VCIC PIZARRO – 132, M 113 – 1.253, VEC 625 – 340, BMR 600 – 649, CENTAURO B1 – 22, Bv 206 – 52 (w BRCZM); artyleria: hb(c) 105 M56 – 170, hb(c) 105 L118 – 58, hb(s)M 109A5 – 94, hb (s) M 110 – 64, 152/50 (b) – 44, 305/50 (b) – 6, 381/45(b) – 3; PPK: MILAN 2T – 442, HOT – 28, TOW 2 – 200. Liczą ogółem 95.600 żołnierzy.

SP dowodzone są przez szefa Sztabu SP. W skład SP wchodzą jednostki bojowe wyposażone w samoloty myśliwskie typów: F – 18 i Mirage F – 1, samoloty patrolowe MW P – 3 Orión oraz naziemne jednostki rozpoznania powietrznego (EVA). Uzupełniają je jednostki wielozadaniowe wyposażone w samoloty: F – 18 Hornet, RF – 4 Phantom, Boeing 707, C – 212 Aviocar, C – 235, C – 130 Hercules, Falcon 20, Cessna Citation V, Foker 27 Maritime oraz śmigłowce: AS – 330 Puma, AS – 332 Superpuma. Na wyposażeniu SP aktualnie znajduje się: 191 samolotów bojowych (EF – 18/ 91 egz., Mirage F – 1/62 egz., RF –4C Phantom/14 egz., F – 5 A/B/ 24 egz.); 73 samoloty szkolne różnych typów; 120 samolotów transportowych (w tym 3 egz. Boeing 707 i 12 C – 130H Hercules); 7 samolotów rozpoznania morskiego P – 3 A/B Orion; 40 śmigłowcami (S.A. 330, 332 Puma/SuperPuma – 5/12 egz., S – 76C/8 egz., Eurocopter EC – 120B/15 egz. Po 2007 r. mają rozpocząć się dostawy 24 śmigłowców TIGER w wersji wielozadaniowej HAD a od 2009 r. mają być realizowane dostawy samolotów transportowych A 400M, których zamówiono 27 egzemplarzy. Stan osobowy SP wynosi 22 750 żołnierzy.

MW przeznaczona jest do prowadzenia działań bojowych na morzu, prowadzenia kontroli morskiej i osłony szlaków zaopatrzeniowych archipelagów oraz enklaw, ochrony morskich szlaków handlowych oraz podejść do stref przybrzeżnych terytorium narodowego (w tym strefy ekonomicznej oraz wód terytorialnych).

Siły floty wojennej zorganizowane są w dwie grupy operacyjne będące w ciągłej gotowości do działania: Grupy uderzeniowej floty, której trzon stanowią lekki lotniskowiec oraz okręty desantowe. Oddziału piechoty morskiej wraz z oddziałami wsparcia. stacjonuje ona w bazie San Fernando. Ponadto, tworzą je dwie flotylle: Flotylla okrętów podwodnych klasy Delfin i Galerna z siłami zabezpieczenia. Jej bazą jest Cartagena; Flotylla lotnictwa morskiego, składająca się z: trzech eskadr śmigłowców; eskadry pokładowej lotniskowca Principe de Asturias (21 samolotów AV 8B); trzy eskadry eskortowe: 41, którą tworzą fregaty klasy F–80 Santa Maria bazująca w Rota; 31, którą tworzą fregaty klasy F–70 Baleares bazująca w bazie Ferrol; 21, składająca się z korwet klasy Descubierta bazująca w Cartagena.

Operacyjnie flotę uderzeniową tworzą: Grupa Alfa w składzie dwóch eskadr lotniczych (samoloty AV 8B, śmigłowce SH 3D Sea King), lotniskowca Principe de Asturias, 31 i 41 eskadr eskortowców oraz okrętu logistycznego Patino i Grupa Delta (amfibijna) w składzie okrętów desantowo – transportowych L–51 Galicia, L–22 Aragon wraz z okrętami eskorty. Integralną częścią składową MW są siły zgrupowane w strefach morskich: Cantabrico, Central, Canarias, Estrecho, Mediterráneo, które tworzą zespoły okrętów patrolowych, okrętów zabezpieczenia logistycznego oraz jednostek lądowych (ochrony). W strefie Śródziemnomorskiej działa flotylla walki przeciwminowej, która wchodzi w skład międzynarodowego zespołu przeciwminowego.

W skład włosko–hiszpańskiej grupy SIAF (Fuerza Anfibia Hispano – Italiana) wchodzi hiszpańska brygada piechoty morskiej (BRIMAR) licząca 4150 żołnierzy. Posiada ona tradycje sięgające 1530 r. Obecny kształt brygada osiągnęła w wyniku gruntownej restrukturyzacji przeprowadzonej w 1996 r. Składa się z batalionu desantowego (amfibii LVTP 7), zmechanizowanego batalionu desantowego, kompanii czołgów, grupy artylerii i poddodziału specjalnego. Działania brygady wspierają organiczne oddziały lotnictwa, marynarki i rodzajów wojsk. BRIMAR posiada na wyposażeniu: LVTP7 – 19, czołgi CVR(T) SCORPION – 17, czołgi M 60A3 – 16, TO Piranha III – 18, hb M 19 A5E – 6. Siły floty składają się z: lotniskowca Principe de Asturias, 6 fregat klasy Santa Maria, 5 fregat klasy Baleares, 6 korwet klasy Descubierta, 4 okrętów podwodnych klasy Galerna, 4 okrętów podwodnych klasy Delfin, 4 okrętów transportowych i desantowych, 2 okręty zaopatrzeniowe, 21 samolotów pionowego startu, 42 śmigłowców. Nową jakość w siłach MW stanowią wprowadzane do linii (w latach 2002–2006) nowoczesne fregaty typu F–100. MW liczy 21 900 oficerów i marynarzy.

19.4. Udział sił zbrojnych w misjach i operacjach pokojowych oraz strukturach wielonarodowych

Hiszpania była aktywnym uczestnikiem operacji pokojowych ONZ. Wydzieliła kontyngenty do misji FORPRONU, UNAVEM II w Angoli, ONUMOZ w Mozambiku, MINUAR w Rwandzie, ONUSOL w Salwadorze, MINUGUA w Gwatemali oraz udzieliła wsparcia logistycznego w Somalii. Aktualnie, w ramach misji i operacji pokojowych pełni służbę 3731 żołnierzy hiszpańskich SZ w tym: w charakterze obserwatorów wojskowych – 18; na Bałkanach – 1915 żołnierzy; w operacjach w Azji Środkowej – 1797 żołnierzy. Uczestniczą oni w operacjach prowadzonych przez ONZ, OBWE, UE i NATO. Przedstawiciele Hiszpanii przebywają obecnie w Etiopii i Erytrei w ramach sił UNMEE (5 obserwatorów); Demokratycznej Republice Konga w ramach sił MONUC (3 obserwatorów); Kosowie jako obserwatorzy z ramienia ONZ w siłach UNMIC; siłach KFOR – 952 żołnierzy; siłach SFOR – 935 żołnierzy.

Ponadto, uczestniczą oni w operacjach prowadzonych przez OBWE w Górskim Karabachu oraz operacjach UE EUMM, policyjnej EUPM w BiH i Macedonii oraz operacji Concordia w Macedonii. W ramach kampanii antyterrorystycznej do sił ISAF w Afganistanie Hiszpania wydzieliła kontyngent (ASPFOR) w sile brygady. Aktualnie służbę w ramach tego kontyngentu pełni czwarta zmiana ASPFOR IV, fregata wydzielona do sił EUROMARFOR oraz samoloty patrolowe MW. Siły wydzielone decyzją Rady Ministrów do udziału w operacji w Iraku wynoszą 1300 żołnierzy. Hiszpania od grudnia 2002 r. wydzieliła kontyngent do sił SHIRBRIG w składzie: szpital polowy; batalion kawalerii pancernej; element wsparcia logistycznego.

Do dyspozycji UE w ramach sił szybkiego reagowania do realizacji „misji Petersberskich” Hiszpania zadeklarowała kontyngent w sile 6000 żołnierzy. Jej udział w składzie Eurokorpusu (1 DZ) wynosi około 25% jego stanu. Ponadto, Hiszpania zgłosiła swój akces do Sił Odpowiedzi NATO ustanowionych na szczycie w Pradze.

Do sił wielonarodowych działających w rejonie M. Śródziemnego Hiszpania wydzieliła: do sił SIAF (włosko–hiszpańska grupa amfibijna) – Grupę Delta i Brygadę Piechoty Morskiej; do morskiego zespołu przeciwminowego (MCMFORMED) – zespół okrętów trałowych.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Biały L., Polityka bezpieczeństwa Hiszpanii i Portugalii, Bellona, Warszawa 2002.

Cottrel J.H., Te Politics of the Atlantic Alliance.

Polak R., Telep J., Armia zawodowa, Bellona, Warszawa 1998.

Polityka wojskowa Hiszpanii, WPZ, nr 1/1997.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www.mde.es

Wyganowski P., Polityka, obrona NATO w basenie Morza Śródziemnego, „Biuro Prasy i Informacji MON”, nr 4/1994.

20. IRLANDIA

20.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Irlandia (RI) jest państwem wyspiarskim położonym na Oceanie Atlantyckim w Północno–Zachodniej Europie, na zachód od Wielkiej Brytanii. Zajmuje blisko 84% powierzchni wyspy o tej samej nazwie. Na lądzie stałym jedynym jej sąsiadem jest Irlandia Północna. Od Wielkiej Brytanii oddzielają ją: M. Irlandzkie i Kanał św. Jerzego, od Szkocji Kanał Północny. W skład terytorium kraju wchodzi szereg pobliskich wysepek, wśród których największymi są Acaill (Achill), Mhór, Cliora oraz grupa wysp Arainn (Aran Island, Oileain Arann). Linia brzegowa Irlandii jest bardzo dobrze rozwinięta. Głęboko w głąb lądu wcinają się liczne zatoki.

Irlandia w stosunkach międzynarodowych obrała politykę neutralności, konsekwencją której była odmowa wstąpienia do NATO. Mimo to nie zrezygnowała z wpływu na rozwój sytuacji w Ulsterze pozostającym w związku z Wielką Brytanią. Głównym problemem podnoszonym przez wszystkie irlandzkie partie polityczne jest sprawa zjednoczenia wyspy.

Irlandia należy do średnio rozwiniętych krajów zachodnioeuropejskich. Ważną gałęzią jej gospodarki jest wysoko zmechanizowane rolnictwo nastawione na hodowlę. Rolniczy kierunek produkcji zdeterminowany jest strukturą użytków rolnych zajmujących 85% powierzchni kraju. W hodowli największe znaczenie ma bydło mleczne, owce, a także trzoda chlewna. Dlatego w przemyśle przetwórczym istotną rolę odgrywa przemysł spożywczy. Irlandia jest trzecim na świecie (drugim w Europie) eksporterem masła i dziesiątym na świecie (piątym w Europie) eksporterem mięsa. Ważną rolę w gospodarce republiki odgrywa także rybołówstwo. Natomiast uboga baza surowcowa i konkurencja angielska sprawiają, że przemysł nie odgrywa w Irlandii takiej roli jak w innych krajach zachodnich. Wydobycie bogactw mineralnych ogranicza się do gazu ziemnego, cynku, ołowiu oraz srebra. Ponieważ wydobycie węgla zostało zaniechane w 1990 r., energetyka cieplna kraju opiera się na imporcie węgla i ropy naftowej. Pomimo niesprzyjających warunków pogodowych, czystość środowiska i rozległość krajobrazów przyciągają do Irlandii duże rzesze turystów z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Ameryki Północnej. Turystyka ma więc istotne znaczenie w bilansie płatniczym kraju.

Mimo, że Irlandia funkcjonuje w otoczeniu sugerującym względne bezpieczeństwo, to zainteresowanie społeczeństwa obronnością kraju jest duże. SZ cieszą się autorytetem i poparciem społecznym, a decyzje rządu dotyczące obrony są akceptowane.

20.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Podstawowymi dokumentami określającymi politykę bezpieczeństwa RI są przede wszystkim Konstytucja Republiki Irlandii (nowelizowana w 1972 r. i 1987 r.) oraz ustawa o siłach zbrojnych z 1924 r. Irlandia zapewnia swoje bezpieczeństwo w oparciu o zasadę neutralności przyjętą w 1949 r. Jednak wstępując do UE w 1973 r. politykę bezpieczeństwa ukierunkowała na zapewnieniu bezpieczeństwa w systemie narodowym i w ramach Unii.

20.3. Zadania struktura sił zbrojnych

SZ są podstawą systemu bezpieczeństwa państwa i zapewniają jego samodzielność strategiczną. Wspólne z formacjami zmilitaryzowanymi wchodzącymi w skład systemu obronnego są przygotowane do obrony państwa przed zbrojną agresją. Przewidywana jest również możliwość ich użycia poza granicami kraju do walki ze światowym terroryzmem, dla zapewnienia bezpieczeństwa regionalnego (w ramach UE), a także w operacjach pokojowych (w ramach ONZ). W celu zagwarantowania bezpieczeństwa wewnętrznego mogą wspierać siły cywilne (pozamilitarne). Natomiast wykorzystywanie ich do zadań nie związanych z obroną państwa może mieć miejsce w przypadku zaistnienia sytuacji nadzwyczajnej (klęski żywiołowej, akcji poszukiwawczo – ratowniczej, lotniczego transportu medycznego itp.).

Kierowanie SZ państwa zapewniają: rząd, ministerstwo obrony, sztab generalny, dowództwa rodzajów wojsk.

SZ tworzą: WL, SP wraz z wojskami obrony powietrznej oraz MW. WL są podstawowym i największym komponentem SZ. Organizacyjnie dzielą się na siły operacyjne i siły rezerwowe. W skład sił operacyjnych wchodzą 1 Południowa Brygada Terytorialna, 2 Wschodnia Brygada Terytorialna i 4 Zachodnia Brygada Terytorialna. Są to jednostki stałej gotowości bojowej o wysokim stopniu ukompletowania stanów osobowych, dobrze wyszkolone i wyposażone. Natomiast siły rezerwowe składają się z pierwszego i drugiego rzutu rezerwy. W skład SP wchodzą: lotnictwo, wojska przeciwlotnicze oraz pododdziały zabezpieczenia. Lotnictwo składa się z dwóch skrzydeł operacyjnych oraz dwóch skrzydeł wsparcia. Z kolei wojska obrony powietrznej tworzy pułk artylerii przeciwlotniczej. Podstawową siłę MW stanowi 8 okrętów obrony wybrzeża.

SZ liczą około 11 tys. żołnierzy, w tym WL. ok. 8,5 tys., SP ok. 900 żołnierzy, a MW ok. 1.1 tys. Służbę wojskową pełni ok. 200 kobiet. Liczba żołnierzy rezerwy waha się w granicach 15 tys. Siły lądowe wyposażone są w: 14 lekkich czołgów, 73 bojowych wozów piechoty, 42 haubice 88mm, 24 haubice 150 mm, wyrzutnie ppk, 400 moździerzy 81 mm, 71 moździerzy 120 mm oraz granatniki ppanc. SP posiadają na wyposażeniu samoloty rozpoznania morskiego oraz śmigłowce (Gazelle). Natomiast marynarka wojenna posiada na uzbrojeniu 8 dział 76 mm.

SZ Irlandii uczestniczyły w misjach pokojowych w ramach ONZ: w Bośni (SFOR II) 50 żołnierzy; na Cyprze (UNIFICYP) 7 żołnierzy; w Etiopii Erytrei (UNMEE) 219 żołnierzy; w Libanie (UNIFIL) 3 żołnierzy; w Serbii i Czarnogórze (KFOR) 104 żołnierzy; na Saharze Zachodniej (MINURSO) 13 żołnierzy.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

21. LITWA

21.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Litwa jest największym krajem wśród państw bałtyckich. Na terytorium ponad 65 tys. km², położonym w geograficznym centrum Europy, zamieszkuje prawie 3,7 mln mieszkańców, w 80% Litwinów. Stosunkowo niewielki, w porównaniu z innymi republikami bałtyckimi, udział mniejszości narodowych sprzyjał łatwiejszemu rozwiązaniu niektórych problemów związanych z procesami kształtowania struktur demokratycznych według wzorów zachodnich. Gospodarczo republika rozwija się dobrze, poza krótkimi okresami związanymi z kryzysem w Rosji, roczny przyrost PKB waha się w ostatnich latach na poziomie 5–6%.

Priorytetowy kierunek litewskiej polityki oficjalnie zainaugurowały kontakty ze Wspólnotami europejskimi w sierpniu 1991 r, co doprowadziło do przyjęcia Litwy do NATO 29 marca 2004 r. i do UE 1 maja 2004 r. Republika korzysta z licznych funduszy unijnych. W latach 2000–2002 otrzymała ona łącznie 126 mln euro z programu PHARE, 90 mln z SAPARD (dla Litwinów ten program jest szczególnie ważny bowiem zaadresowano go do rolnictwa i obszarów wiejskich) oraz ok. 155 mln z ISPA. Wśród zagrożeń zewnętrznych dominują obawy związane z rozwojem sytuacji w Obwdzie Kaliningradzkim i jego roli w polityce bezpieczeństwa Rosji.

21.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

W polityce zagranicznej, Litwa zdecydowanie i skutecznie dąży do ukształtowania pokojowych stosunków w bezpośrednim otoczeniu oraz trwałego powiązania z państwami Europy Zachodniej. W założeniach polityki bezpieczeństwa określiła, że podstawowym celem w zakresie jej realizacji jest integracjam, a obecnie członkostwo w UE oraz NATO, utrzymanie dobrych stosunków z państwami sąsiadującymi oraz z najważniejszymi organizacjami międzynarodowymi, ONZ i OBWE. Jej traumatyczne doświadczenia, będące wynikiem zaboru ze strony Związku Radzieckiego i Rosji, państw prowadzących z różnym natężeniem agresywną i imperialną politykę, wywarły poważny wpływ na sposób podejścia do spraw dotyczących bezpieczeństwa narodowego. Rzutowało to na konsekwentne dążenie Litwinów do uzyskania członkostwa w sojuszu północnoatlantyckim i UE.

Tradycyjnie najlepsze relacje ma z sąsiednimi Łotwą i Estonią, państwami skandynawskimi oraz Polską. Są one oparte na bliskości geograficznej, historycznej i kulturowej, a wzmacniane więziami gospodarczymi. Kraje skandynawskie należą do jej najważniejszych partnerów. Relacje z Rosją oparte są na potrzebie zapewnienia politycznej i gospodarczej stabilności. W sferze bezpieczeństwa postrzega się Rosję, jako kraj zmierzający w kierunku demokratycznych reform i nie dostrzega się bezpośredniego zagrożenia z jej strony. Litwa jest ponadto uzależniona od Rosji w sferze ekonomicznej. Brak surowców naturalnych oraz potrzeba znalezienia rynku zbytu dla swoich produktów, w tym zwłaszcza produkcji rolnej, powodują, że sąsiad wschodni pozostanie na wiele lat ważnym partnerem i głównym dostarczycielem surowców naturalnych.

Szczególnym rysem aktywności międzynarodowej Litwy jest jej zaangażowanie w prace ONZ, OBWE, Rady Europy i innych organizacji międzynarodowych. Działalność na forum tych organizacji przyczynia się do realizacji najważniejszych celów polityki bezpieczeństwa. W ramach współpracy regionalnej, poza stałą i długoletnią kooperacją z państwami bałtyckimi, Litwa uczestniczy w wielu organizacjach międzynarodowych o zasięgu regionalnym. Należą do nich m. in: Rada Państw Morza Bałtyckiego, Rada Nordycka, Bałtyckie Forum Rozwoju i inne.

Siła wojskowa Litwy nie predestynuje jej do odgrywania szczególnie ważniej roli. Dlatego też buduje swoje bezpieczeństwo na płaszczyźnie kształtowania i realizacji podstawowych interesów narodowych, których wyznacznikami są: integracja i współpraca z europejskimi i transatlantyckimi strukturami bezpieczeństwa, budowanie i umacnianie narodowych systemów obronnych, zapewniających ochronę niepodległości oraz powiększanie zdolności do współpracy w raamch NATO, umocnienie bezpieczeństwa wewnętrznego, w tym również walka ze zorganizowaną przestępczością, handlem narkotykami i nielegalną imigracją.

Czynnikiem, który zwiększa znaczenie Litwy i pozostałych krajów bałtyckich jest ich współpraca. Szczególnie wspólny wysiłek wkładany w dzieło zwiększenia zdolności obronnych, właśnie dzięki kooperacji i łączenia wysiłków. Współdziałanie i koordynacja działań zewnętrznych przez państwa bałtyckie ma zarówno sformalizowany charakter w postaci wspólnych instytucji jak Zgromadzenie Parlamentarne Państw Bałtyckich oraz ustalone doroczne, trójstronne spotkania przedstawicieli władz państw bałtyckich. Podstawy prawne, określające zakres współpracy wojskowej państw bałtyckich stanowią Deklaracja o współpracy państw bałtyckich w dziedzinie bezpieczeństwa i obronności podpisana 13 września 1993 r. oraz Porozumienie o współpracy wojskowej podpisane przez ministrów obrony 27 lutego 1995 r. Przewidują one m.in.: utworzenie systemu obrony powietrznej i wspólnej służby ratownictwa morskiego; wspólne prowadzenie przedsięwzięć związanych z udziałem w misjach pokojowych; wymianę informacji w zakresie bezpieczeństwa; współdziałanie w kontroli obszaru powietrznego, granic państwowych, przeciwdziałanie rozpowszechnianiu w regionie M. Bałtyckiego broni jądrowej, chemicznej i biologicznej.

W kształtowaniu polityki bezpieczeństwa narodowego od początku istnieje konsens, w zasadzie wszystkich najważniejszych sił politycznych kraju. Znalazło to wyraz w ustawie konstytucyjnej z 8 czerwca 1992 r., w której potwierdzono, że Litwa nie zamierza wchodzić w żadne związki ze strukturami istniejącymi na obszarze postradzieckim. W 1997 r. litewski parlament zatwierdził doktrynę obronną, uzupełniającą koncepcję bezpieczeństwa z 1996 r. W nowym dokumencie zdefiniowano środki i instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo państwa. W sferze działań politycznych wskazano na uczestnictwo Litwy w organizacjach międzynarodowych, w tym dążenia do członkostwa w UZE i UE. W odniesieniu do zadań realizacyjnych dotyczących bezpośrednio bezpieczeństwa narodowego wskazano na długoterminowe plany strategiczne i programy służące jego umocnieniu (działalność instytucji i ustawodawstwo regulujące funkcjonowanie systemu obronnego). Ustawa o założeniach bezpieczeństwa narodowego Litwy była jeszcze nowelizowana w 1998 i 2000 r.

Dla Litwy członkostwo w NATO jest zatem gwarancją bezpieczeństwa i stabilności w regionie. Ma ono dla niej również znaczenie symboliczne jest, bowiem odbierane jako powrót do sytuacji poprzedzającej złowróżbne decyzje paktu Ribbentrop–Mołotow. Wśród elit politycznych panuje zgoda, iż nie ma alternatywy wobec członkostwa w NATO. Istotne znaczenie ma również czynnik ekonomiczny. Członkostwo w sojuszu jest postrzegane przez pryzmat zwiększenia zachodnich inwestycji i stworzenia przeciwwagi dla silnych wpływów gospodarczych Rosji.

Stany Zjednoczone, Estonia, Litwa i Łotwa podpisały 16 stycznia1998 r. tzw. Kartę Bałtycką. Wcześniej jednak, dążąc do członkostwa w NATO, Litwa podpisała już 27 stycznia 1994 r ramowy program PdP. Program okazał się efektywnym środkiem w kreowaniu praktycznej militarnej współpracy. Elementem w podtrzymywaniu polityki otwartych drzwi było wykorzystanie IPP w ramach PdP i spożytkowanie ich dla poprawienia przygotowań do sprostania wymogom członkostwa w NATO.

21.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Poważnym problemem armii litewskiej, skutecznie utrudniającym jej tworzenie była wieloletnia spuścizna radzieckiej tradycji wojskowej. Dotyczyło to szczególnie niedoboru kadry przygotowanej do wypełniania zadań w nowych SZ oraz w zmienionym systemie i reżimie szkolenia. Wielkim problemem był także brak odpowiedniej infrastruktury wojskowej. To, co odziedziczyła Litwa po Armii Radzieckiej nie odpowiadało potrzebom organizowanych armii lub wymagało kosztownych zmian.

Po odzyskaniu niepodległości podstawowym wyzwaniem dla tworzonych SZ było uzyskanie suwerennej władzy i kontroli nad własnym terytorium. Budowanie narodowych SZ, zdolnych do podjęcia skutecznych działań obronnych w przypadku zewnętrznej agresji, choć było najważniejszym celem, to jednak pozostawało w sferze przedsięwzięć długofalowych. Na początku XXI w. ich potencjał nie przedstawiał się szczególnie imponująco. Łączny potencjał wynosił w 2002 r. 13,5 tys. żołnierzy. Szczególnie słabość sił morskich i powietrznych oraz wyposażenie SZ rzutowało na mocno ograniczone możliwości militarne Litwy. Uzupełnieniem regularnych SZ były rezerwy, szacowane na ponad 350 tys. i siły ochrony granic oraz obrony terytorialnej – Ochotnicza Służba Ochrony Kraju (11 tys.), zorganizowana w rozwijane pułki (10), bataliony 36) i kompanie (130). Litewskie WL dysponują ok. 50 TO i ok. 100 jednostkami artylerii. W SP jest ponad 20 samolotów (głównie An–26 i An–2) oraz kilkanaście śmigłowców (Mi–8 i Mi–2). MW użytkuje kilka niedużych jednostek pływających, służących do ochrony wybrzeża i patrolowania obszaru przybrzeżnego granicy morskiej.

W ramach współpracy państwa bałtyckie realizuj szereg wspólnych programów. Jednym z nich jest BALTBAT, zainicjowany 13 września 1993 r. porozumieniem o utworzeniu bałtyckiego batalionu sił pokojowych, do którego dołączyły 11 września 1994 r. państwa skandynawskie i Wielka Brytania. Przygotowanie jednostki do działań typu „peacekeeping” zakończono w 1997 r. Poczynając od końca 1998 r. narodowe kompanie tworzące BALTBAT wraz z narodową częścią sztabów na zasadzie wymiany służyły w duńskim batalionie na terenie Bośni. BALTBAT odegrał znaczącą rolę w rozwoju SZ Litwy, w jej integracji z euroatlantyckimi strukturami bezpieczeństwa, w rozwijaniu wojskowych kontaktów pomiędzy Tallinem, Rygą i Wilnem. Program BALTNET zainicjowany 25 maja 1994 r. dotyczy utworzenia wspólnego systemu kontroli przestrzeni powietrznej i ostrzegania o zagrożeniach w jej obszarze. Program BALTRON, realizowany jest od kwietnia 1997 r. i przewiduje utworzenie wspólnej jednostki morskiej państw bałtyckich.

Wskazówki bibliograficzne:

Armed Forces Republic of Lithuania, Vilnius 1999.

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, Warszawa, AON 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Kozakiewicz J., Polityka bezpieczeństwa państw bałtyckich, Kraków 2003.

Przybyła S., Podejście Litwy do bezpieczeństwa w regionie, Warszawa 1997.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www.kam.lt

www.urm.lt

22. LUKSEMBURG

22.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Luksemburg jest członkiem wszystkich organizacji funkcjonujących w sferze bezpieczeństwa europejskiego (ONZ, OBWE, UE, NATO). Ze względu na względnie niewielkie możliwości wynikające z wielkości państwa, jego położenia i względów historycznych utrzymuje on ścisłe więzy z Belgią i Holandią, potwierdzone unią gospodarczą z 1960 r., tworząc tzw. BENELUX. Współpraca w tych ramach dotycząca także obronności ukształtowała szczególnie ścisłe związki z Belgią.

22.2. Polityka bezpieczeństwa

Zagadnienia obronności Wielkiego Księstwa Luksemburg reguluje Konstytucja Księstwa uchwalona 17. 10. 1868 r., uaktualniona 2. 06. 1999 r. Ustanawia ona w Luksemburgu dziedziczną monarchię konstytucyjną. Głową państwa jest Wielki Książe, który powołuje rząd odpowiedzialny przed Izbą Deputowanych. Najwyższym organem doradczym w Księstwie, zajmującym się również sferą obronności, jest Rada Stanu.

Założenia obronności i politykę wojskową kraju określa Komitet Obrony Kraju odpowiedzialny przed parlamentem. Komitet ten tworzą premier i wszyscy ministrowie. Za realizacją tych założeń odpowiada rząd, który określa również zakres finansowania sfery obronności. Jego poziom od wielu lat jest stabilny i wynosi 0,8% PKB (0,1 mld USD w 2001 r.) Ponadto, premier posiada stały roboczy organ doradczy zajmujący się sferą obronności – Komisariat Obrony Narodowej, na którego czele stoi Wysoki Komisarz.

Armia w Wielkim Księstwie Luksemburg wspólnie z żandarmerią i policją tworzą siły bezpieczeństwa publicznego, na czele których stoi minister sił publicznych odpowiedzialny za realizację polityki wojskowej i zarządzanie resortem. Reprezentuje on też Księstwo w Radzie Ministerialnej NATO.

Służba wojskowa w SZ Luksemburga uregulowana jest w specyficzny sposób. Od 1967 r. wprowadzono służbę ochotniczą utrzymując jednocześnie konieczność odbycia służby wojskowej. Poza armią można go spełnić w formacjach: żandarmerii, policji, służby celnej, służby penitencjarnej, poczty i telekomunikacji oraz administracji lasów.

22.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Na mocy artykułu 35 Konstytucji zwierzchnikiem SZ jest Wielki Książę. Na czele armii stoi Dowódca Armii w stopniu pułkownika. Stan osobowy SZ wynosi 900 żołnierzy. W ich skład wchodzi batalion piechoty, który w czasie pokoju, składa się z: kompanii dowodzenia, kompanii piechoty i kompanii wsparcia (3 plutony rozpoznawcze i pluton przeciwpancerny). Batalion ten zaliczony jest do Sił Interwencyjnych NATO. Możliwości przerzutowe zapewniają 2 samoloty transportowe Boeing 707, których zakup sfinansowany został z funduszy luksemburskich, pełniących służbę w belgijskich siłach powietrznych. Ponadto Luksemburg partycypuje finansowo w budowie okrętu transportowo – desantowego nowej generacji, który wejdzie w skład marynarki belgijskiej, zapewniając możliwości transportowe kontyngentowi belgijsko–luksemburskiemu na potrzeby misji pokojowych.

Pomimo skromnej liczebności luksemburskie SZ aktywnie uczestniczą w operacjach pokojowych wydzielając kontyngenty do ISAF (10 żoł.), KFOR (26 żoł.) i operacji Concordia (1 żoł.).

Do składu Eurokorpusu Luksemburg wydzielił kompanię rozpoznawczą (180 żoł.) składającą się z dwóch plutonów rozpoznawczych, plutonu przeciwpancernego i elementu wsparcia logistycznego. Kontyngent ten od 1996 r. podlega belgijskiemu dowództwu operacyjnemu. Ponadto pluton żandarmerii pełni służbę w Kwaterze Głównej NATO.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www.restena.lu/gouvrer

23. ŁOTWA

23.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Republika Łotewska jest państwem o trwałych demokratycznych strukturach państwowych, zajmującym powierzchnię ok. 65 tys. km², zamieszkałą przez 2,4 mln osób.

W polityce zagranicznej dąży do ukształtowania pokojowych stosunków ze wszystkimi sąsiadami oraz trwałego powiązania z państwami Europy Zachodniej i Środkowej. Realizuje to poprzez aktywny udział w dwu– i wielostronnej oraz wielopłaszczyznowej współpracy międzynarodowej. Dążenia do uzyskania pełnego członkostwa w NATO i UE zostały uwieńczone sukcesem. Od 29 marca 2004 r. Łotwa jest członkiem NATO, a od 1 maja 2004 r. członkiem UE. Czynny i aktywny udział w organizacjach międzynarodowych pozwolił Łotwie m.in. na szybkie dostosowanie regulacji prawnych w zakresie praw człowieka i mniejszości narodowych do ogólnie przyjętych światowych standardów. Tym samym udowodniła, że jest skłonna je przestrzegać i postępować zgodnie z ustaleniami międzynarodowymi.

23.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Założenia polityki bezpieczeństwa Łotwy, a w tym również w zakresie polityki obronnej zostały określone w: Konstytucji, Założeniach polityki bezpieczeństwa (1997), Założeniach polityki obronnej, Ustawie o Obronie państwa oraz innych wykonawczych dokumentach normatywnych. W Założeniach polityki bezpieczeństwa określono, że polityka bezpieczeństwa Łotwy ma gwarantować i zabezpieczać realizację interesów państwa, jej suwerenność, terytorialną integralność, tożsamość narodową i językową, prawa człowieka, zasady państwa oparte na postanowieniach Konstytucji, rozwój gospodarki rynkowej oraz realizację narodowych i indywidualnych interesów. Łotwa realizuje politykę bezpieczeństwa nie stwarzając zagrożeń dla innych państw. Jej bezpieczeństwo determinuje sytuacja geopolityczna, poziom rozwoju gospodarczego, relacje z innymi państwami, możliwości obronne oraz sytuacja ekologiczna. Bezpieczeństwo narodowe może być może być realizowane poprzez zapewnienie: stabilnej sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej; rozwój efektywnych struktur militarnych; stworzenie systemu zarządzania kryzysowego oraz obrony cywilnej; przestrzeganie międzynarodowych porozumień i standardów w zakresie praw człowieka; integrację z europejskimi i transatlantyckimi politycznymi, ekonomicznymi i obronnymi strukturami bezpieczeństwa.

Łotewa biorąc pod uwagę swój potencjał wojskowy przyjmuje, że jej obrona musi opierać się na zasadach odstraszania oraz politycznego rozwiązywania mogących wystąpić problemów militarnych. SZ muszą być mobilne, dobrze uzbrojone i wyszkolone, interoperacyjne z NATO oraz znajdować się pod cywilną kontrolą. Siły morskie i powietrzne we współdziałaniu z odpowiednimi cywilnymi instytucjami kontrolują i zapewniają bezpieczeństwa morskich i powietrznych obszarów ekonomicznych państwa. Siły lądowe zapewniają obronę wewnętrznego terytorium, wykonują zadania reagowania natychmiastowego, przygotowują rezerwy oraz biorą udział w wojskowych operacjach międzynarodowych.

Kolejnym elementem zapewniającym bezpieczeństwo narodowe Łotwy jest nawiązywanie i pogłębianie bilateralnych stosunków wojskowych, w tym z Polską (1992).

Istotnym elementem w dostosowywaniu przez Łotwę jej systemu obronnego do standardów wymogów NATO jest jej członkostwo w EAPC. Obecność przedstawicieli Łotwy w pracach Rady pozwala jej na konsultacje, dyskusje oraz wspólne podejmowanie decyzji w wielu sprawach, co pogłębia zbliżenie Łotwy do obecnych państw członkowskich NATO oraz ułatwia jej dostosowanie się do wymogów sojuszu.

Istotnym elementem na drodze Łotwy do NATO był jej udział w międzynarodowych operacjach pokojowych. Od 1996 r. łotewskie SZ biorą udział w operacji pokojowej na Bałkanach.

23.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Zgodnie z Założeniami polityki obronnej określono, że system obronny Łotwy powinien zapewnić suwerenność i integralność terytorialną państwa oraz jego obronę w przypadku agresji z zewnątrz do czasu uzyskania międzynarodowej pomocy politycznej i wojskowej. W ocenie kierownictwa polityczno–wojskowego państwa, Łotwa nie jest w stanie samodzielnie skutecznie przeciwstawić się ewentualnej agresji z zewnątrz. Założono, więc, że system obronny powinien łączyć w sobie zarówno elementy oddziaływania militarnego, jakim są Narodowe SZ (NSZ) oraz wewnątrzpaństwowe mechanizmy mogące zainicjować międzynarodową pomoc w przypadku agresji.

Bezpośrednią pochodną powyższej oceny możliwości obronnych państwa stała się decyzja o pełnym zaangażowaniu politycznym Łotwy w dążeniu do integracji z regionalnymi, ogólnoeuropejskimi oraz transatlantyckimi systemami bezpieczeństwa. Wyrażone zostało to w jednoznacznym określeniu strategicznego celu polityki bezpieczeństwa Łotwy, jakim jest przystąpienie do NATO oraz rozwijanie współpracy wojskowej z Litwą i Estonią.

Zwierzchnikiem SZ jest prezydent, odpowiedzialny za opracowanie i wprowadzanie w życie Narodowego Planu Obrony oraz za zapewnienie warunków właściwego ich rozwoju. Istotną rolę w systemie obronnym państwa spełnia także Rada Bezpieczeństwa Narodowego, która jest organem doradczym prezydenta oraz główną instytucją koordynującą działania w zakresie polityki związanej z obronnością państwa.

Premier, będący zwierzchnikiem ministrów obrony oraz spraw wewnętrznych, jest odpowiedzialny za nadzór i koordynację działalności podległych ministerstw w sferze realizacji Narodowego Planu Obrony. Odpowiada też za przedstawianie parlamentowi propozycji legislacyjnych i organizacyjnych dotyczących obronności. Premier nie ma jednak prawa bezpośredniej ingerencji w działalność i organizację SZ, nie może również wydawać im bezpośrednich rozkazów.

Minister obrony jest głównym doradcą prezydenta w sprawach dotyczących SZ oraz obronności państwa; odpowiada za kierowanie zasobami osobowymi i materialnymi SZ oraz innych służb, podlegających ministerstwu obrony. Prezydent, premier i minister obrony tworzą Naczelne Dowództwo, w którego kompetencjach znajdują się decyzje dotyczące użycia NSZ. Dowódca Narodowych Sił Obrony jest mianowany i odwoływany przez prezydenta z rekomendacji ministra obrony i za aprobatą parlamentu spośród oficerów starszych służby czynnej. Po objęciu tego stanowiska jest on mianowany na stopień generała–majora. Kadencja trwa cztery lata; przedłużenie wymaga zgody parlamentu. Dowódca SZ sprawuje władzę operacyjną nad SZ, odpowiada za ich gotowość bojową, wyszkolenie, administrację oraz zaopatrzenie. W czasie pokoju podlega on ministrowi obrony, zaś w czasie wojny – prezydentowi. Organem planistyczno–operacyjnym dowódcy NSZ jest Sztab Główny, podległy szefowi Sztabu Głównego NSZ.

W skład systemu obronnego Łotwy wchodzą: Narodowe SZ, Służba Ochrony Granic oraz Centrum Mobilizacji i Obrony Cywilnej.

Łotewskie wydatki na SZ w okresie ostatnich lat mają tendencję wzrostową i w 2003 r. zbliżyły się do 2% PKB. Udział budżetu obronnego w produkcie narodowym w latach 1999–2003 rósł od 0,85 do ok.1,75%. Do służby wojskowej zobowiązani są wszyscy mężczyźni, posiadający obywatelstwo Łotwy oraz tzw. stali mieszkańcy, którzy ukończyli 18 lat. W ciągu r., na podstawie uchwały parlamentu i planów Centrum Mobilizacji i Obrony Cywilnej, organizowane są trzy pobory oraz co najmniej trzy ćwiczenia rezerwistów, przeprowadzane przez Gwardię Narodową. Służba czynna na Łotwie obejmuje: zawodową służbę wojskową, służbę kontraktową i służbę zasadniczą, trwającą 12 miesięcy (ochotnicy mogą odbywać służbę przez okres 24 miesięcy).

SZ składają się z jednostek wojsk lądowych, powietrznych, morskich oraz Gwardii Narodowej (GN). Ponadto, w bezpośrednim podporządkowaniu dowódcy NSZ znajdują się samodzielne formacje: jednostka do zadań specjalnych, kontrwywiad wojskowy, Żandarmeria Wojskowa, Narodowa Akademia Obrony, Centrum Szkolenia i Doktryn, Centrum Logistyczne oraz inne jednostki specjalistyczne jak np. Służba Bezpieczeństwa prezydenta i parlamentu, Centrum Medycyny Wojskowej, Wojskowy Klub Sportowy.

We wszystkich jednostkach i formacjach NSZ służy ponad 5500 żołnierzy, w tym w WL 4 300 (najważniejsze jednostki stanowią batalion piechoty zmotoryzowanej i batalion sił szybkiego reagowania), MW ok. 1000, SP ok. 300. Uzbrojenie i wyposażenie sił lądowych stanowi kilka transporterów opancerzonych, trzy czołgi T–55 (podarowane przez Czechy) oraz kilkanaście dział oraz moździerzy. Siły powietrzne dysponują kilkoma lekkimi samolotami, w tym 5 polskimi Wilgami oraz 5 śmigłowcami (Mi–2 i Mi–8). W ich skład wchodzą: baza lotnicza Spilve, batalion radiotechniczny i sekcja kontroli przestrzeni powietrznej w Rydze. Siły Morskie posiadają bazę morską w Liepaja, Centralny Dywizjon Ochrony Wybrzeża z bazą w Bolderaja k. Rygi, Północny Dywizjon Ochrony Wybrzeża w Ventspils, batalion ochrony wybrzeża i Centrum Kontroli w Liepaja. W ich uzbrojeniu znajduje się ok. 20 jednostek pływających, w tym dwa trałowce, trzy kutry rakietowe typu Osa–1, kuter rakietowo–torpedowy typu Storm, osiem okrętów patrolowych, okręt–baza nurków i holownik typu Grom.

W 2000 r. opracowany został długoterminowy plan reorganizacji struktur NSZ do 2008 r. Zasadnicze zmiany w stosunku do ich obecnej organizacji mają dotyczyć: wprowadzenia organizacji NSZ czasu „P”, która będzie zgodna z założeniami i zadaniami czasu „W”; zdefiniowania dla poszczególnych rodzajów SZ zadań czasu „W”; wprowadzenie bieżącego systemu oceny gotowości bojowej, jej analizy i rekomendacji w tym zakresie; wprowadzenie w NSZ standardów NATO

Gwardia Narodowa jest zgodnie ze swoim statutem, nieskoszarowaną organizacją ochotniczą o charakterze wojskowo–obronnym, skupiającą obywateli łotewskich, którzy ukończyli 18 lat, powoływanych okresowo na ćwiczenia wojskowe. W jej skład wchodzą również rezerwiści, podlegający obowiązkowi służby w aktywnej rezerwie. Dowódcę GN wyznacza prezydent, a nominacja ta zatwierdzona jest przez parlament. Jest on odpowiedzialny za zabezpieczenie logistyczne jednostek terytorialnych, utrzymanie ich gotowości bojowej i mobilizacyjnej oraz współdziałanie GN z NSZ. Do podstawowych zadań GN należy obrona terytorialna kraju, w tym: udział w powszechnej obronie państwa; ochrona infrastruktury i obiektów ważnych z punktu widzenia gospodarki narodowej; ochrona ludności i jej własności przed działalnością przestępczą; wspieranie, w razie potrzeby, Służby Ochrony Granic; udzielanie pomocy władzom centralnym i lokalnym w przypadku katastrof, klęsk żywiołowych i ekologicznych oraz uczestnictwo w usuwaniu i neutralizacji ich skutków. Stan liczebny GN wynosi ok. 15000 żołnierzy, w tym ponad 1560 żołnierzy w służbie czynnej.

Centrum Mobilizacji i Obrony Cywilnej (CMOC) jest organem administracji rządowej, odpowiedzialnym za przygotowanie planów mobilizacji, planowanie poboru do zasadniczej służby wojskowej oraz służby zastępczej, przygotowanie osobowych i materiałowych rezerw mobilizacyjnych oraz organizację służb Obrony Cywilnej. Centrum opracowuje także dokumenty normatywne w ww. zakresie, które przedstawia do rozpatrzenia w parlamencie Dyrektor Centrum jest mianowany przez prezydenta i zatwierdzany przez parlament na czteroletnią kadencję.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, Warszawa, AON 2004

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003

Kozakiewicz J., Polityka bezpieczeństwa państw bałtyckich, Kraków 2003

Latvia in NATO, Riga 2001.

Przybyła S., Podejście Łotwy do bezpieczeństwa w regionie, Warszawa 1996.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002

The National Defence Concept of the Republic of Latvia, Riga 2001.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www.mod.lv

www.ufa.gov.lv

24. MACEDONIA

24.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Macedonia jest położona w centrum Bałkanów na przecięciu strategicznych arterii komunikacyjnych, łączących M. Czarne z Adriatykiem i Europę Środkową z M. Egejskim. 8 września 1991 r. Republika Macedonii, wchodząca w skład Federacji Jugosławii ogłosiła niepodległość. Macedonia musiała się przez kilka lat starać o uznanie niepodległości na arenie międzynarodowej. Główną przyczyną była postawa Grecji, która oskarżyła Macedonię o wysuwanie roszczeń terytorialnych, nałożyła embargo i do dzisiaj odmawia jej prawa do używania nazwy Macedonia. Grecja zniosła embargo i nawiązała stosunki dyplomatyczne z Macedonią w październiku 1995 r. W ramach ustępstw Macedonia musiała zmienić flagę, rezygnując z symboliki starożytnej Macedonii. Jednak, kwestia nazwy do dzisiaj nie została uregulowana. W wyniku protestów Grecji zdecydowana większość państw uznała Macedonię pod „tymczasową nazwą” nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (The Former Yugoslav Republic of Macedonia). Pod tą nazwą Macedonia została przyjęta do ONZ.

Stosunki dyplomatyczne z pozostałymi sąsiadami Jugosławią i Bułgarią także napotkały na problemy. Sofia do 1998 r. nie uznawała istnienia narodu macedońskiego uważając Macedonię za drugie państwo bułgarskie. Natomiast Jugosławia nawiązała stosunki dyplomatyczne ze Skopje dopiero w kwietniu 1996 r. Do lutego 2001 r. sprawą nieuregulowaną pozostawała kwestia przebiegu granicy jugosłowiańsko–macedońskiej. Od momentu uzyskania niepodległości aż do dzisiaj poważnym problemem nowego państwa była ciężka sytuacja ekonomiczna efekt kryzysu gospodarki komunistycznej. Został on znacznie pogłębiony przez sankcje międzynarodowe nałożone na Jugosławią (Serbia i Czarnogóra) przez ONZ, greckie embargo oraz rebelię albańską w 2001 r. Kryzys ekonomiczny sprzyjał rozwojowi zorganizowanej przestępczości korzystającej z położenia Macedonii na ważnych szlakach przemytniczych.

Najpoważniejszym problemem Macedonii jest kwestia albańska. Według spisu z 2002 r. Albańczycy stanowią 25% mieszkańców Macedonii, natomiast Macedończycy 64%.W latach 90. głównym postulatem Albańczyków było uznanie ich za drugi naród konstytucyjny. Pojawiły się także żądania przekształcenia Macedonii w federację, a nawet secesji albańskiej części kraju. Macedończycy nie zgodzili się na zmiany ustrojowe. Zagwarantowali natomiast Albańczykom relatywnie szeroką autonomię kulturalną, jednak mniejszą niż w wieloetnicznych państwach zachodnich oraz w czasach komunistycznej Jugosławii.

W 1998–1999 r. w trakcie konfliktu serbsko–albańskiego w Kosowie doszło do poważnego zaostrzenia relacji etnicznych macedońsko–albańskich. W 1999 r. siły jugosłowiańskie dokonały wielkiej czystki etnicznej w Kosowie w efekcie której w Macedonii znalazło się kilkaset tysięcy albańskich uchodźców. Ich pozostanie przez dłuższy okres czasu w Macedonii naruszyłoby proporcje etniczne i doprowadziło do wybuchu konfliktu albańsko–macedońskiego. Powstanie protektoratu międzynarodowego w Kosowie oraz wycofanie wojsk jugosłowiańskich z tej części granicy stworzyło warunki dla przygotowania rebelii w strefie pogranicznej przez byłych członków Wyzwoleńczej Armii Kosowa (UCK), którzy utworzyli Wyzwoleńczą Armię Narodową (UCK). W lutym 2001 r. rozpoczęła ona pod hasłem uznania Albańczyków za równoprawny naród rebelię, zakończoną w sierpniu 2001 r. podpisaniem, dzięki mediacji USA i UE porozumienia w Ochrydzie. Układ ten znacznie poszerzył autonomię Albańczyków. Konflikt doprowadził do dalszego pogorszenia sytuacji ekonomicznej kraju oraz osłabnięciem kontroli państwa nad regionami gdzie toczyły się walki. Najważniejszym zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa są obecnie związki między zorganizowaną przestępczością i albańskimi ekstremistami, których najważniejszą organizacją jest Albańska Armia Narodowa (AKSh), dążąca do utworzenia Wielkiej Albanii. Jednak, możliwość ponownego wybuchu walk na dużą skalę jest ograniczona ze względu na coraz większą integrację Albańczyków w ramach instytucji macedońskich oraz poparcie NATO, USA i UE dla obecnego ustroju Macedonii.

24.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Macedonia przez kilka była lat krajem z symbolicznymi SZ. Dlatego na początku lat 90. rząd macedoński starał się zneutralizować zagrożenie wybuchem konfliktu wewnętrznego przede wszystkim poprzez wprowadzenie do Macedonii sił międzynarodowych, a następnie poprzez członkostwo w NATO. W tych kwestiach Skopje mogło liczyć na poparcie Zachodu zainteresowanego stabilizacją regionu.
Z inicjatywy Skopje od 1992 do 1998 r. działała w Macedonii misja pokojowa ONZ (UNPFOR 1992–1995, UNPREDEP 1995–1998) Jej zadaniem było monitorowanie sytuacji wzdłuż granic z Albanią i Jugosławią. Na początku grudnia 1998 r. do Macedonii przybyły siły NATO (Extraction Forces) w ramach operacji „Determined Guarnator”. Po ustanowieniu protektoratu międzynarodowego w Kosowie w czerwcu 1999 r. weszły one w skład KFOR–u. Obecność sił NATO w Macedonii była przez rząd macedoński uważana za czynnik przybliżający wejście kraju do NATO. Macedonia przystąpiła do PdP w listopadzie 1995 r. W latach 1996–2000 siły macedońskie brały kilkakrotnie udział w ćwiczeniach NATO/PdP, występując w charakterze „gościa” tego typu operacji. Władze w Skopje zyskały zaufanie Zachodu, gdy w 1999 r., wbrew nastrojom macedońskiej (nie–albańskiej) części społeczeństwa, zgodziły się na wejście wojsk NATO do Macedonii i milcząco poparły naloty na Jugosławię. Do pogorszenia relacji NATO ze Skopje doszło w 2001 r. po wybuchu albańskiej rebelii. W odróżnieniu od Brukseli rząd w Skopje wierzył w możliwość zbrojnego pokonania rebeliantów. W 2001 r. rząd macedoński musiał zaakceptować mediację USA, NATO i UE oraz misję pokojową NATO, która obecnie działa jako misja UE.Relacje Macedonii z NATO uległy poprawie po zmianie rządu we wrześniu 2002 r. Macedonia, traktująca członkostwo bardziej priorytetowo niż integrację z UE poparła politykę USA wobec Iraku oraz ratyfikowała w październiku 2003 r. układ uniemożliwiający ekstradycję żołnierzy amerykańskich poszukiwanych przez Międzynarodowy Trybunał Karny. Macedonia stara się rozwijać współpracę regionalną promowaną przez Waszyngton z innymi kandydatami do NATO. Na początku 1999 r. zawarła traktat sojuszniczy z Bułgarią. 2 maja 2003 r. Macedonia, Albania i Chorwacja podpisały razem z USA Kartę Adriatycką, będącą mapą drogową integracji tych państw z NATO i zakładającą ich przyjęcie do Paktu w 2006 r.

24.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Na czele SZ stoi prezydent, sprawując w czasie pokoju tę funkcję za pośrednictwem ministra obrony. Prezydent mianuje na stanowiska oficerów zaproponowanych przez ministra obrony. Decyzje o wydaniu zgody na obecność żołnierzy obcych na terytorium Macedonii i wysłaniu wojsk macedońskich zagranicę podejmuje rząd po ratyfikacji przez parlament odpowiednich traktatów. Przy prezydencie działa doradcza Rada Bezpieczeństwa Narodowego, w której skład wchodzą przewodniczący parlamentu, premier, minister spraw zagranicznych, minister obrony, minister spraw wewnętrznych, szef sztabu i szef służb wywiadowczych

Najważniejszym dokumentem macedońskiej doktryny obronną jest Koncepcja bezpieczeństwa narodowego i obronności Republiki Macedonii, przyjęta w lutym 2003 r. Stanowi on kontynuację poprzednich tekstów Strategii Obronnej przyjętej w 1998 r. oraz Narodowego Rocznego Programu Członkostwa w NATO z 2002 r. Motywem przewodnich tych dokumentów jest założenie, że najważniejszym celem strategicznym Macedonii i najpewniejszym gwarantem jej stabilności jest członkostwo w NATO. Koncepcja bezpieczeństwa za najważniejsze zagrożenie dla bezpieczeństwa kraju uznaje: radykalny nacjonalizm, słabe struktury państwowe, silne struktury przestępcze, dużą liczbę nielegalnej broni. Według tego dokumentu najlepszą metodą neutralizacji tych zagrożeń jest wieloetniczny charakter armii macedońskiej i rozwój służby granicznej.

SZ powstały 14 lutego 1992 r. ze struktur Obrony Terytorialnej (TO), rodzaju gwardii cywilnej powołanej w 1969 r. Macedonia musiała swoje SZ budować praktycznie od podstaw, gdyż wycofująca się w 1992 r. armia jugosłowiańska zabrała ze sobą cały sprzęt wojskowy. W ramach przygotowań do członkostwa w Sojuszu w latach 1999–2001 Skopje przeprowadziło restrukturyzację SZ, zmniejszając liczbę żołnierzy z 22 tys. do 16 tys. Struktura dowodzenia miała zostać dostosowana do natowskich standardów. Utworzono dwa korpusy oraz trzy brygady. Na początku 2002 r. Macedonia przyjęła plan reformy armii przystosowujący ją do standardów NATO. Zakłada on zmniejszenie do 2007 r. liczby żołnierzy do 12 858, z których 70% byłoby żołnierzami zawodowymi. W stanie wojny SZ mają liczyć 60 tys. żołnierzy i 40 tys. rezerwistów. W ramach tego planu następuje jeszcze nie zakończony proces reformy struktury dowodzenia poprzez likwidację korpusów i wprowadzenie 5 podległych dowództw: sił lądowych, sił specjalnych, logistyki, sił powietrznych i obrony przeciwlotniczej oraz szkolenia. W ramach nowej struktury dowodzenia bezpośrednio szefowi SG podlegają: szpital wojskowy, centrum wywiadu elektronicznego, pułk inżynieryjny, jednostka reprezentacyjna, pułk łączności oraz brygada pograniczna.

SZ składają się z sił szybkiego reagowania, w które wchodzą dwie brygady piechoty zmotoryzowanej oraz batalion czołgów; strategicznych rezerw (2 priorytetowe brygady rezerwy, 6 terytorialnych brygad rezerwy) oraz sił wspomagających (min. batalion artylerii, batalion obrony przeciwlotniczej, batalion logistyczny, batalion inżynieryjny, batalion łączności). W skład SP wchodzą cztery dywizjony – walki powietrznej, rozpoznania, transportowy i szkoleniowy, batalion obrony przeciwlotniczej i batalion rozpoznania powietrznego oraz batalion wsparcia logistycznego. Siły specjalne składają się z jednostki sił specjalnych (Wilki), batalionu żandarmerii wojskowej i batalionu rozpoznawczego. W ramach programu PdP utworzono przy pomocy włoskich ekspertów elitarny batalion „Skorpiony”, specjalnie przeszkolony do udziału w misjach pokojowych i już dzisiaj spełniający natowskie standardy.

Proces rozbudowy arsenału armii macedońskiej utrudniło przede wszystkim embargo ONZ na sprzedaż broni do krajów byłej Jugosławii. Po zniesieniu embarga większość sprzętu napłynęła, w dużym stopniu bezpłatnie, od państw NATO: USA, Grecji, Włoch, Niemiec oraz Bułgarii. W 2001 r. Macedonia zakupiła od Ukrainy 4 śmigłowce Mi–24, 4–MI–8, 4 samoloty szturmowe Su–25 i 31 czołgów T–72. Obecnie jej SZ liczą 12 300 żołnierzy i są wyposażone w 94 czołgi T– 55A, 31 czołgi T–72, 237 BWP; 271 dział, 450 moździerzy, 43 wyrzutnie rakiet; 5 łodzi patrolowych floty rzecznej, 4 samoloty szturmowe Su–25, 4 samoloty transportowe i łącznościowe, 2 samoloty treningowe Zlin –242, samolot wywiadowczy Cesna 337, 12 śmigłowców bojowych Mi–24 i 9 śmigłowców transportowych (3 Mi–17, 4 Mi–8, 2 UH–1H). Na wyposażeniu SZ znajduje się także 80 rakiet ziemia powietrze SA–7, 12 SA–16 i kilka sztuk SA–14; 58 dział oplot. oraz broń przeciwpancerna. Wsparcie dla SZ mogą stanowić uzbrojone jednostki policji, liczące 5 tys. ludzi. Najważniejszym oddziałem jest jednostka specjalna „Tygrysy”, której część stanowią dawni członkowie jednostki „Lwy”, drugiej tego typu powołanej w trakcie konfliktu z albańskimi rebeliantami i mocno związanej z macedońskimi nacjonalistami. W dyspozycji policji znajdują się BWP oraz 3 śmigłowce. W trakcie rebelii albańskiej na terenie Macedonii działały macedońskie i albańskie jednostki paramilitarne. Po stronie albańskiej była to Wyzwoleńcza Armia Narodowa (UCK), która ogłosiła publicznie swoje istnienie w styczniu 2001 r. i uległa rozwiązaniu we wrześniu 2001 r. po zakończeniu rebelii. Po stronie macedońskiej działało kilka małych organizacji nacjonalistycznych, min. „Teodor Aleksandrov”, Macedoński Front Narodowy, Macedońskie Lwy. SZ Macedonii zyskały doświadczenie bojowe w trakcie rebelii albańskiej w 2001 r. W sierpniu 2002 r. Macedonia wysłała po raz pierwszy w historii swoich żołnierzy na zagraniczną misję pokojową do Afganistanu. Kolejna jednostka macedońska została wysłana do Iraku w czerwcu 2003 r.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych, Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, AON, Warszawa 2003.

Rycerska I., Rozpad Jugosławii. Przyczyny i przebieg, Kielce 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

25. MALTA

25.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Republika Malty to jedno z najmniejszych państw europejskich o powierzchnią 316 km²ludności ok. 390 tys. osób. Warunki naturalne nie sprzyjają dynamicznemu rozwojowi kraju. Głównym źródłem dochodu narodowego jest słabo rozwinięty przemysł lekki i maszynowy, rolnictwo i rybołówstwo oraz turystyka. Malta położona jest na trzech wyspach na M. Śródziemnym (Malta, Ghawdex i Kemmuna) usytuowanych na południe od wybrzeży Sycylii. Mimo, iż z punktu widzenia gospodarczego, demograficznego czy kulturowego pozycja i rola Malty na polityczno–militarnej mapie Europy jest stosunkowo ograniczona, to jednak opanowanie jej wysp i kontrola nad strategiczną częścią M. Śródziemnego stanowiła od wieków cel dążeń przywódców wielu krajów, o czym świadczy burzliwa historia kraju.

Malta, jako członek UE, może stać się obszarem zwiększonej aktywności i działalności północnoafrykańskich przestępczych grup i organizacji. Takie zjawiska jak zorganizowana przestępczość, masowy przemyt towarów czy nielegalna emigracja, mimo iż znane w tym regionie od dawna, mogą znacznie przybrać na sile. Jedynie ścisła współpraca pomiędzy rządem maltańskim i Brukselą, wspólne przedsięwzięcia zapobiegające rozprzestrzenianiu się niekorzystnych zjawisk, dwustronna wymiana informacji i doświadczeń mogą znacząco przyczynić się do utrzymania stabilności w regionie, eliminowania zagrożeń płynących ze świata arabskiego oraz sprzyjać utrwalania właściwych stosunków partnerskich.

25.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Deklarując poparcie dla przystąpienia do Unii Malta zaaprobowała również koncepcję i założenia wspólnej europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony. Jednak w kwestiach militarnego wkładu i udziału w europejskich strukturach politycy zachowują dużą powściągliwość. Co więcej, deklarują kontynuowanie dotychczasowej polityki neutralności w kwestiach czysto wojskowych oraz powstrzymanie się od zbrojnego zaangażowania w międzynarodowe operacje militarne, a tym bardziej w wewnętrzne sprawy innych krajów. Jednocześnie wykorzystując swą geograficzną pozycję Malta deklaruje chęć i wolę utrzymywania korzystnych stosunków zarówno z południowymi krajami europejskimi, jak również z arabskimi państwami Północnej Afryki i Azji.

Członkostwo Malty w UE nie będzie miało prawdopodobnie istotnego znaczenia dla kształtowania europejskiej tożsamości obronnej. Główne siły polityczne kraju stoją na stanowisku utrzymywania kierunku neutralności w kwestii bezpośredniego zaangażowania w sprawy wojskowe poza granicami kraju. Czynniki rządowe znacznie większą wolę współpracy ze strukturami europejskimi wykazują w zakresie utrzymania bezpieczeństwa i stabilności w basenie M. Śródziemnego, szczególnie jeśli chodzi o relacje z krajami arabskimi.

25.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Pomimo niewielkiego terytorium, Malta utrzymuje SZ, którymi są wojska lądowe mające w swojej strukturze komponent morski i powietrzny. Ich wielkość, skład oraz wyposażenie są wypadkową pomiędzy ekonomicznymi możliwościami państwa oraz potrzebami wynikającymi z istniejących zagrożeń oraz sytuacji geostrategicznej w regionie śródziemnomorskim. Mają one charakter typowo obronny, łącząc w sobie zadanie militarne oraz realizując funkcje o charakterze policyjno–ochronnym. Stan osobowy armi maltańskiej liczy ok. 2000 żołnierzy.

Siły lądowe, to batalion piechoty w składzie 3 kompanii piechoty i kompanii wsparcia, kompania inżynieryjna, 3 samodzielne kompanie, bateria artylerii plot. Wyposażonych są przede wszystkim w lekkie uzbrojenie strzeleckie, artyleryjskie oraz pociski rakietowe. Ich głównym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i obrona wybrzeży. Dlatego też jednostki tego typu szkolone są głównie do zwalczania desantów morskich potencjalnego przeciwnika. Komponent morski liczący 210 osób ma w uzbrojeniu 7 kutrów patrolowych i kuter desantowy, których zadaniem jest kontrolowanie morskich szlaków komunikacyjnych, przybiegający w pobliżu wybrzeży kraju, wykrywanie obcych jednostek pływających i interwencje w przypadku naruszenia wód terytorialnych.

Element powietrzny liczący ponad 70 osób posiada 6 samolotów i 11 śmigłowców. Znaczna jego część, stanowią śmigłowcowe wsparcie działań lądowych. Część lotnicza stale stacjonuje we włoskich bazach lotniczych, posiadając jednocześnie status sił zagranicznych.

Ekonomiczne podstawy funkcjonowania armii zapewniają fundusze pochodzące w całości ze środków budżetowych. Poziom wydatków na obronność państwa w ostatnich dziesięciu latach utrzymywał się na stabilnym poziomie 26–30 mln USD rocznie, bez tak charakterystycznych dla krajów rozwiniętych spadków nakładów, wynikających z odprężenia w stosunkach pomiędzy Wschodem i Zachodem oraz procesem rozbrojeniowym.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych, Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, AON, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

26. MOŁDOWA

26.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Republika Mołdowa, to niewielkie państwo w południowo–wschodniej Europie o terytorium. 33,7 tys. km² i ludność 4,43 mln. Etnicznie dominują Mołdawianie (64,5%), pozostała ludność to Ukraińcy (13,8%), Rosjanie (13,0%), Gagauzi (3,5%) i Bułgarzy (1,5%). Mołdowa graniczy z Ukrainą i Rumunią. Położona jest blisko M. Czarnego, ale nie posiada do niego dostępu. Mołdowa jest jednym z najbiedniejszych państw Europy, w którym 80% społeczeństwa żyje poniżej granicy ubóstwa. Jej dochód narodowy brutto sięga 11 mld USD (2002).

W skład Mołdowy wchodzą republiki, nad którymi zwierzchnictwo administracyjne stolicy jest utrudnione lub nie ma go wcale. Dotyczy to Gagauzji, zamieszkałej w większości przez Rosjan i Ukraińców (potomków sturczonych Bułgarów), oraz separatystycznej Republiki Naddniestrzańskiej, która prócz uznania międzynarodowego, posiada wszelkie atrybuty państwa.

26.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Mołdowa posiada silne, historyczne związki z Rumunią. Wielu rdzennych Mołdawian pragnie zjednoczenia z zachodnim sąsiadem. Nawet język oficjalny, którym jest mołdawski przez wielu badaczy klasyfikowany jest jako dialekt języka rumuńskiego. Od kilku lat tendencje zjednoczeniowe słabną, a wzmacniają się dążenia do samodzielności.

W latach 90. Kiszyniów prowadził politykę niezależności wobec Moskwy i był prozachodni. W konstytucji przyjętej 28 lipca 1994 r. zapisano, że kraj ten będzie posiadał status neutralny, a na jego terytorium nie będą stacjonowały obce wojska.

Mołdowa jest członkiem ugrupowania GUUAM zrzeszającego kraje o odmiennych, niż rosyjskie, wizjach zagospodarowania przestrzeni postradzieckiej. Głównym jednak celem jest integracja z NATO i UE. W maju 2003 r. 42% społeczeństwa opowiedziało się za członkostwem w UE. Mołdowa, jako drugie państwo z obszaru WNP, podpisała Dokument Ramowy PdP (16 marca 1994 r.), który miał być podstawą stosunków z NATO. Współpraca z Sojuszem nie układa się po myśli Kiszyniowa, który jest krytykowany za brak cywilnej, demokratycznej kontroli nad armią oraz miernych postępów w reformowaniu sfery obronnej. Do ważniejszych obszarów kooperacji z NATO należą: proces rozbrojenia, zarządzanie kryzysowe, operacje pokojowe oraz pomoc w przygotowaniu kadr.

Poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa i regionu jest konflikt naddniestrzański. Od kilkunastu lat w jego uregulowanie są włączone Rosja, Ukraina i OBWE, a od niedawna także UE.

Mołdawia wskazuje na nieuregulowaną sytuację w Naddniestrzu jako na największą przeszkodę w funkcjonowaniu państwa, kontaktach zewnętrznych, aktywności międzynarodowej. Konflikt ten ubezwłasnowolnia ją w polityce światowej i skazuje na dobrą wolę takich państw jak Rosja i Ukraina. Konsekwencją nieuregulowanego statusu Naddniestrza stało się zjawisko nielegalnej działalności, wszelkich pozaprawnych działań gospodarczych i politycznych, tworząc zjawisko „czarnych dziur”. Naddniestrze stało się doskonale zorganizowanym centrum przeładunkowym dla nielegalnego handlu papierosami, alkoholem, bronią itp.

Prorosyjska i rosyjskojęzyczna nomenklatura Naddniestrza, dążąca do ochrony własnych interesów ekonomicznych, nie chciała inkorporacji do Rumunii i w lutym 1990 r. powołała do życia Naddniestrzańską Republikę, która 28 sierpnia 1991 r. ogłosiła niepodległość. Stało się to w dzień po ogłoszeniu właściwego aktu niepodległości złożonego przez Mołdowa.

W ten sposób na małym skrawku ziemi powstała niezależna Naddniestrzańska Republika Mołdawska, ze stolicą w Tyraspolu. Wiosną 1992 r. armia mołdawska próbowała zlikwidować ją siłą. Wybuchła wojna domowa. Separatystyczna republika obroniła swą suwerenność, głównie dzięki pomocy rozlokowanej tam rosyjskiej 14. Armii. Zawieszenie broni nastąpiło latem 1992 r. Od tego czasu trwają negocjacje, mające na celu polityczne uregulowanie konfliktu. Mediatorem jest Rosja, a od 1995 r. również Ukraina. Obecnie – obok Rosji i Kiszyniowa – coraz większą rolę w konfliktach odgrywa Zachód. W Naddniestrzu zintensyfikowała swoje działania UE. W listopadzie 1999 r. Rosja zobowiązała się wycofać swoje wojska z Naddniestrza do końca 2001 r. i uzbrojenie do końca 2002 r. Jednak interesy polityczne Rosji i wysokie koszty ewakuacji składnicy uzbrojenia w Kołbasnej powodują, że wycofanie wojsk rosyjskich jest nadal odkładane.

Naddniestrze posiada wszelkie atrybuty państwa tzn. prezydenta, parlament, armię i walutę (naddniestrzański rubel). Silne armie i nieformalna pomoc polityczna i gospodarcza, którą otrzymało z Rosji pozwoliło Tyraspolowi w miarę normalnie funkcjonować, zapewniać sobie bezpieczeństwo. Z czasem ten organizm polityczny zdobył niezależność także od Rosji, stopniowo stając się dla niej problemem. Dla przykładu zahamował realizację przyjętych przez Rosję na szczycie stambulskim OBWE w 1999 r. zobowiązań redukcji sił w rejonie konfliktu.

Ze względu na fakt, że Mołdawia nie reformuje i nie unowocześnia swojej armii siłowe rozwiązanie konfliktu przez metropolie wydaje się nierealne. Dlatego Naddniestrze, które posiada silne własne oddziały chce powrotu do metropolii na zasadach daleko posuniętej autonomii. Dekada niezależności sprawiła, że powrót do statusu sprzed konfliktu jest niemożliwy.

26.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

SZ liczą ok. 6 910 osób i uzupełniane są na zasadzie poboru i kontraktu. Dzielą się na WL i SP. SL liczą 5 560 żołnierzy, a ich skład bojowy stanowią: 3 BZ, BA, batalion rozpoznawczy, pododdziały obrony przeciwlotniczej, łączności i zabezpieczenia. Na ich uzbrojeniu znajduje się: ok. 200 BWP (w tym 80 BTR), ponad 70 środków artyleryjskich, 30 moździeży 120 mm, środki ppanc., ok. 50 środków plot. Siły powietrzne liczą ok. 1000 ludzi i posiadają w uzbrojeniu ok. 30 samolotów bojowych i transportowych oraz śmigłowców, w tym MiG–29 i 8 Mi–8.

Do sił paramilitarnych zalicza się funkcjonariuszy organów wewnętrznych, policję i straż graniczną. Ich liczebność kształtuje się w granicy 3 400 osób.

Na terytorium Naddniestrza stacjonują siły separatystyczne w liczbie 4500 żołnierzy. Oprócz tego są tam rosyjskie siły pokojowe – ok. 500 żołnierzy.

Budżet obronny wynosi 0,4% PKB.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych, Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, AON, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

27. NORWEGIA

27.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Norwegia współczesna to kraj postindustrialny, aktywnie uczestniczący w procesach zachodzących na kontynencie europejskim. Mimo odrzucenia członkostwa w UE nie skupia się wyłącznie na sprawach wewnętrznych. Aktywnie bierze udział w pracach i przedsięwzięciach na rzecz umacniania stabilizacji i bezpieczeństwa, zarówno w ramach Rady Nordyckiej, Rady Państw Morza Bałtyckiego jak i innych strukturach międzynarodowych.

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 r. Norwegia przystąpiła do ONZ upatrując w niej gwaranta pokoju i stabilizacji w powojennej Europie. Wobec rysującego się wkrótce dwubiegunowego podziału świata powstała konieczność wyraźnego opowiedzenia się za którymś z nowo powstających bloków politycznych. Norwegia mając złe doświadczenia z neutralnością (mimo neutralności była zaatakowana i okupowana w czasie II wojny światowej) wybrała opcję euroatlantycką. Przystępując 4 kwietnia 1949 r. do NATO stała się jednym z założycieli Sojuszu a jednocześnie jego najdalej wysuniętą na północ europejską częścią.

W 1957 r. wobec rozbudowy systemu militarnego ZSRR na Półwyspie Kola, mając świadomość wagi swego położenia geopolitycznego Norwegia wprowadziła zastrzeżenia w umowie z pozostałymi państwami Sojuszu, które dały jej prawo do odrębnego stanowiska wobec stacjonowania i ruchów operacyjnych obcych wojsk na swoim terytorium w czasie pokoju. Wyrażało się to w postaci: braku zgody na udział niemieckich jednostek we wspólnych ćwiczeniach NATO na norweskim terytorium; ustanowienie 500 km strefy od granicy z ZSRR w której nie mogły się odbywać ćwiczenia wojsk NATO; braku zgody na stacjonowanie wojsk sojuszu na jej terytorium w okresie pokoju. Te specjalne ograniczenia nazywane „polityką bazową i atomową” wyrażające się głównie w braku zgody na stacjonowanie wojsk Sojuszu oraz rozmieszczanie broni masowego rażenia na terytorium Norwegii w czasie pokoju obowiązują do dnia dzisiejszego. Norwedzy nie zgadzają się także na wprowadzenie do uzbrojenia swoich SZ środków przenoszenia broni masowego rażenia oraz współpracę z innymi państwami w prowadzeniu badań i doświadczeń z wyżej wymienioną bronią. W celu wzmocnienia możliwości obronnych stworzono przygotowane do działań w trudnych, norweskich warunkach klimatycznych wydzielone przez państwa NATO sojusznicze siły wzmocnienia. W czasie pokoju przygotowania do wykorzystania tych sił obejmują przede wszystkim magazynowanie środków materiałowych i ciężkiego sprzętu bojowego na terytorium Norwegii. Oprócz sił amerykańskich do działań na terenie Norwegii przygotowane są jednostki kanadyjskie, brytyjskie, niemieckie, holenderskie oraz siły szybkiego reagowania NATO. Mają one tworzyć mieszaną grupę, przeznaczoną do wzmocnienia wojsk działających na północnym skrzydle europejskim.

27.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Do fundamentalnych celów norweskiej polityki bezpieczeństwa należą: umacnianie pokoju, zapobieganie wojnie, przyczynianie się do stabilizacji sytuacji bezpieczeństwa, ochrona swobody samostanowienia, ochrona norweskich praw i interesów narodowych poprzez wpływ na międzynarodowy proces współpracy, obrona norweskiego terytorium na lądzie, morzu i w powietrzu przeciwko bezprawnemu wtargnięciu lub atakowi oraz umacnianie proatlantyckiego charakteru struktur obronnych wspólnoty państw zachodnioeuropejskich.

Wobec takich priorytetów polityka zagraniczna i bezpieczeństwa oparta jest na następujących założeniach: utrzymaniu amerykańskiego potencjału obronnego w Europie, wiodącej roli NATO oraz polityki „otwartych drzwi”; włączaniu Rosji w we współpracę instytucji międzynarodowych, w tym w ramach Sojuszu w prace Rady NATO–Rosja; wzmacnianiu znaczenia i rozwijaniu istniejących organizacji bezpieczeństwa europejskiego.

Zagrożenia dla bezpieczeństwa Norwegii jak i cele polityki bezpieczeństwa określane są w przyjmowanym przez Storting „Białym Dokumencie”. Załącznikiem do niego jest rozszerzona koncepcja bezpieczeństwa.

Niezwykle istotną rolę we współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państw nordyckich stanowi działalność w ramach Rady Nordyckiej. Zainicjowana została dopiero po rozpadzie UW a wykorzystuje w szczególności nowe instrumenty współpracy wojskowej takie jak PdP i EAPC. W nowej rzeczywistości geopolitycznej uwarunkowanej procesami rozszerzenia NATO i UE taka współpraca w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa pozwala na wspólne uzgadnianie stanowisk w odniesieniu do aktualnych zagadnień międzynarodowych (poruszanych między innymi w ONZ, OBWE czy innych organizacjach), współpracę przemysłów zbrojeniowych oraz wzajemną pomoc w realizacji przedsięwzięć.

Od 1990 r. Norwegia aktywnie uczestniczy w kształtowaniu nowych mechanizmów współpracy międzynarodowej w ramach NATO, szczególnie w odniesieniu do państw regionu M. Bałtyckiego (w tym przede wszystkim Litwy, Łotwy i Estonii). Wraz z poparciem procesu rozszerzenia NATO Norwegia opowiada się za równoległym prowadzeniem dialogu z Federacją Rosyjską. Stosunki z Rosją zajmują zresztą szczególne, priorytetowe miejsce w norweskiej polityce bezpieczeństwa. Jest to spowodowane szczególną rolą militarną Półwyspu Kola, stacjonujących tam wojsk oraz problemami dotyczącymi składowania i utylizacji materiałów radioaktywnych pochodzących w głównej mierze z wyeksploatowanych okrętów podwodnych.

Polsko–norweskie stosunki polityczno–wojskowe rozwijały się od 1990 r. jednak dopiero po 1995 r. nabrały intensywności. Spowodowane to zostało wspólną działalnością w ramach przywracania pokoju w byłej Jugosławii najpierw w ramach Brygady Nordyckiej a później Brygady Nordycko–Polskiej. Jej wynikiem było nawiązanie ściślejszej współpracy między resortami obrony które zaowocowało 11.09.1996 r. podpisaniem Porozumienia między Ministerstwem Obrony Narodowej RP a Ministerstwem Obrony Królestwa Norwegii w sprawie kontaktów i współpracy w dziedzinie obronności.

27.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Zgodnie z norweską konstytucją najwyższa władza jest przynależna królowi. Jest on konstytucyjnym zwierzchnikiem SZ i naczelnym dowódcą, do którego dyspozycji pozostaje kilkuosobowy sztab. Konstytucja nie precyzuje jednak czy zwierzchnictwo nad SZ król sprawuje samodzielnie czy za pomocą uprawnionych organów państwa. Konstytucja w dziedzinie obronności daje królowi prawo do zarządzania mobilizacji i rozpoczynania wojny oraz zawierania pokoju.

Rząd (Rada Kraju) jest najwyższą władzą wykonawczą odpowiedzialną za wojskowe i cywilne przygotowania w czasie pokoju oraz za dowodzenie całością obrony w czasie wojny. Konstytucja rozróżnia użycie sił zbrojnych: wewnątrz kraju: użycie SZ w związku z obroną państwa przed obcą agresją oraz użycie SZ w razie konfliktu wewnętrznego oraz poza granicami kraju.

Regulacje obecności wojsk obcych na terytorium Norwegii Konstytucja powierza Stortingowi.

Organem koordynującym współpracę władz cywilnych i wojskowych w sprawach obronności kraju jest Rada Obrony. W jej skład wchodzą: członkowie stali – premier (przewodniczący) i ministrowie spraw zagranicznych, obrony, sprawiedliwości i policji, finansów, handlu oraz komunikacji; członkowie niestali – doradcy ministrów spraw zagranicznych i obrony, naczelny dowódca SZ, dowódca SZ Norwegii południowej i północnej, dyrektor OC i dyrektor Wojskowego Instytutu Naukowo Badawczego.

Minister obrony (osoba cywilna) ponosi odpowiedzialność konstytucyjną i polityczną za działalność SZ i jest odpowiedzialny przed rządem i parlamentem za realizację polityki wojskowej oraz stan i kierunki rozwoju SZ. Kieruje pracą Królewskiego Ministerstwa Obrony.

Odpowiedzialność za planowanie przeciwdziałania zagrożeniom państwa leży w gestii Dyrektoriatu Obrony Kraju i Planowania Zagrożeń, który podlega Królewskiemu Ministerstwu Sprawiedliwości. Wszystkie pozostałe ministerstwa są odpowiedzialne za planowanie stanu wyjątkowego w swoich sektorach.

Naczelny dowódca SZ, najwyższy rangą oficer, jako główny doradca premiera i ministra obrony w sprawach wojskowych, odpowiada za stan gotowości bojowej i mobilizacyjnej, wyszkolenie oraz prawidłowy rozwój SZ. W okresie pokoju sprawuje funkcje dowódcze nad całością SZ, z wyłączeniem pewnych spraw administracyjnych. W czasie wojny pełni dalej funkcję doradcy premiera, ale dowodzenie SZ przekazuje do NATO, oprócz sił będących w podporządkowaniu narodowym. Naczelnemu dowódcy podlegają: szef Sztabu Naczelnego Dowódcy SZ, generalni inspektorzy rodzajów SZ, regionalne dowództwa SZ Norwegii południowej i Norwegii północnej oraz podporządkowane im siły i środki. Szef sztabu (będący zastępcą naczelnego dowódcy sił zbrojnych) oraz generalni inspektorzy rodzajów SZ tworzą Radę Wojskową, która jest organem konsultacyjnym Naczelnego Dowódcy SZ.

System obronny Norwegii oparty jest na koncepcji obrony totalnej. Najważniejszym jej elementem jest powszechna mobilizacja. W czasie pokoju utrzymywana jest niewielka armia (ok. 27 tys.), która na czas wojny osiąga stan 219 tysięcy. Szczególną wagę przywiązuje się do sprawnej organizacji mobilizacji. Aby skrócić jej czas rezerwiści przetrzymują swoje wyposażenie łącznie z bronią w domach.

System obronny Norwegii tworzą: system kierowania obronnością (Król, Storting, Stała Komisja Obronna, Rada Państwa, przedstawiciele władz w terenie); SZ (wojska operacyjne i Gwardia Narodowa); układ pozamilitarny (Obrona Cywilna).

Ministerstwo Obrony Norwegii jest najważniejszym organem wojskowo–administracyjnym. Jego struktura organizacyjna jest przystosowana do realizacji czterech głównych celów postawionych SZ: współpracy i prowadzenia dialogu w zakresie zdolności do wspólnej obrony terytorium Norwegii z sojuszniczymi pastwami; utrzymywania realnych zdolności do obrony praw i suwerenności Norwegii poprzez utrzymywanie i ćwiczenie SZ; wykonywania i wypełniania międzynarodowych i wojskowych zobowiązań w zakresie bezpieczeństwa i obrony, które Norwegia zobowiązała się przestrzegać; wspierania zadań, którym społeczeństwo dało priorytet.

MON jest odpowiedzialne za formułowanie polityki obronnej i bezpieczeństwa oraz wytycza główne kierunki działalności SZ. Składa się z czterech departamentów: ogólnego; polityki bezpieczeństwa; planowania i spraw ekonomicznych oraz departamentu zasobów obronnych.

SZ Norwegii przygotowywane są do spełnienia następujących zadań: gotowości do obrony antyinwazyjnej; realizowania programu bezpieczeństwa poprzez wywiad wojskowy, wczesne ostrzeganie i monitorowanie aktualnej sytuacji; utrzymywania suwerenności poprzez militarną obecność we wszystkich regionach kraju; utrzymywania zdolności do kierowania operacjami w czasie kryzysu i dowodzenia w czasie konfliktu zbrojnego; utrzymywania gotowości bojowej SZ i systemu wzmocnienia narodowego; zachowania zdolności do współpracy z siłami wzmocnienia wojsk sprzymierzonych; wspierania przedstawicielstw rządowych będących pod jurysdykcją norweską; wnoszenia wkładu w kształtowanie polityki bezpieczeństwa i obrony poprzez profesjonalne doradztwo; udziału w natowskich siłach szybkiego reagowania; uczestniczenia w operacjach pokojowych ONZ, NATO i innych według potrzeb; gotowości do niesienia pomocy w czasie klęsk żywiołowych, katastrof, usuwania skutków degradacji środowiska naturalnego; wprowadzania w życie postanowień traktatów rozbrojeniowych i innych porozumień wojskowych oraz prowadzenia kontroli ich przestrzegania i weryfikacji; aktywnego udziału w międzynarodowej współpracy wojskowej; utrzymywania systemu OT; współpracy ze społeczeństwem.

SZ kieruje szef obrony (naczelny dowódca SZ). Dowództwo Obrony składa się ze Sztabu Połączonego, Sztabów Rodzajów Wojsk oraz wydzielonego Oddziału Administracyjnego. W czasie pokoju szef obrony dowodzi wszystkimi rodzajami wojsk za wyjątkiem Gwardii Narodowej. SZ podzielone są na dwa dowództwa sił połączonych: Norwegii Południowej i Norwegii Północnej.

W czasie wojny Dowództwo Sił Sprzymierzonych w Norwegii (NORTHWEST COMMAND) dowodzi całością SZ Norwegii. Generał norweski ma w nim zapewnione stanowisko dowódcy lub szefa sztabu. Szef Obrony pełni wówczas funkcję głównego doradcy wojskowego rządu i jednoczenie dowodzi jednostkami narodowymi nie podporządkowanymi dowództwu NATO. Może także objąć dowodzenie wojskami sprzymierzonymi Dowództwa Północno–Zachodniego NATO, w którego rejonie operacyjnym leży Norwegia.

W czasie pokoju Norwegia utrzymuje SZ liczące 26 600 ludzi. Po mobilizacji (w czasie 24–72 godzin) osiągają one stan 219 000 żołnierzy.

SZ Norwegii składają się z WL, SP, MW i Gwardii Narodowej (w czasie pokoju niezależnej organizacji militarnej).

WL w czasie pokoju liczą 14 700 (w tym pracowników cywilnych), po mobilizacji 89 000 żołnierzy. Główne zadania WL to: utrzymywanie bazy lądowej na wypadek inwazji części kraju; ochrona granicy z Rosją; utrzymywanie spokoju w kraju w przypadku ograniczonego konfliktu; wystawianie jednego batalionu do SZ NATO; uczestniczenie w SZ ONZ (wystawiając do 1600 żołnierzy); wspomaganie społeczności cywilnej.

Podstawowe wyposażenie: czołgi Leopard 1 (A5NO – 111 szt, 1A1NO – 59 szt); BWP: NM–135 – 53 szt; CV 9030N – 104 szt; pojazdy opancerzone: M–113 – 109 szt, SISU XA–186 – około 80szt; Artyleria – 184 szt.: 155mm M–114/39– 46 szt; 155mm M–109A3GN– 126 szt; 227mm MLRS – 12 szt; środki przeciwpancerne: TOW–1/–2 – 320 szt.; NM–142 (M–901) – 97 szt; system rakietowy ERYX – 424 szt; działo bezodrzutowe Carl Gustav – 2517szt; moździerze 81mm – 450szt.

MW liczy w czasie pokoju około 8000 ludzi, po mobilizacji 22 000. Główne zadanie MW to codzienne, aktywne strzeżenie wód norweskich. Składa się na to: nadzór i kontrola wód przybrzeżnych oraz ochrona interesów norweskich na pełnym morzu; utrzymywanie niepodległości wód norweskich; w ramach działalności Jednostek Obrony Wybrzeża administracja przybrzeżna oraz zadania SAR (poszukiwawczo–ratunkowe); obrona przeciwdesantowa; utrzymywanie drożności komunikacji morskiej; udział w międzynarodowych operacjach morskich pod auspicjami ONZ i NATO. MW składa się z operacyjnych sił morskich podlegających dowódcom Połączonych SZ Norwegii Południowej i Norwegii Północnej oraz Jednostek Obrony Wybrzeża i Artylerii Obrony Wybrzeża.

Do ważniejszych zadań Jednostek Obrony Wybrzeża w czasie pokoju, kryzysu i wojny oprócz powyższych należy również zabezpieczenie interesów Norwegii w zakresie ochrony rybołówstwa i działalności ekonomicznej na szelfie kontynentalnym oraz wodach terytorialnych. Obrona Wybrzeża odpowiada również za ochronę środowiska, inspekcję żeglugi i działalności celnej w tym zabezpieczanie kontroli dokonywanych przez agencje rządowe i inne. Główne zadanie Artylerii Obrony Wybrzeża (składających się zarówno z jednostek stacjonarnych ulokowanych u wejścia do fiordów jak i mobilnych) to blokowanie fiordów prowadzących do strategicznych miast i przystani. Podstawowe wyposażenie: Fregata klasy Oslo – 3 szt; Okręty podwodne klasy Ula – 6szt; Kutry rakietowe – 15 szt., w tym: klasy Hauk – 11 szt; Klasy Hauk (modernizowane) – 3 szt; Klasy Skjold – 1 szt; stawiacze min – 2 szt., w tym: klasy Vidar 1szt i klasy Tyr 1 szt; okręty rozminowywania morskiego – 8 szt., w tym: llasy Oskoy MHC – 4 szt i klasy Alta MSC – 4 szt.

SP liczą około 7200 ludzi (około 4700 to oficerowie i cywile a 1500 to poborowi), po mobilizacji osiągną stan około 20 000. Główne zadanie to patrolowanie, kontrolowanie oraz ostrzeganie w przestrzeni powietrznej Norwegii oraz przyległych terytoriów nadmorskich oraz operacje powietrzne na wypadek obcej inwazji. Podstawowe wyposażenie: samoloty myśliwskie F–16A/B – 57 szt; samoloty patrolowo–rozpoznawcze P–3 – 6 szt; samoloty transportowe: C–130 Hercules – 6 szt; Falcon 20C – 3 szt; Twin Otter DHC–6 – 3 szt; helikoptery: Bell 412 SP – 18 szt; Sea King Mk 43B (SAR) – 12 szt; Lynx Mk 86 – 6 szt.

Gwardia Narodowa (GN) – stałe siły pokojowe liczące około 600 ludzi (w tym: 200 cywili), po mobilizacji osiągające stan około 83 000. Główne zadania w czasie wojny i kryzysów: obrona infrastruktury w czasie decydującej fazy obrony; wykonywanie nadzoru policyjnego najważniejszych rejonów i ochrona pierwszorzędnych linii komunikacyjnych; zaopatrywanie operacji wojsk operacyjnych; opanowywanie i minimalizowanie skutków katastrof naturalnych i innych poważnych wypadków. GN składa się z GN WL, GN MW i GN SP.

GN WL po mobilizacji liczy około 73 000 ludzi. Terytorialnie jest ona podzielona na 88 sektorów oraz 552 rejony służbowe.Głównym zadaniem GN WL jest obrona najistotniejszych rejonów obrony takich jak składy mobilizacyjne, stacje energetyczne, instalacje telekomunikacyjne itp. GN WL wykonuje także funkcje obserwacyjno–wywiadowcze w stosunku do przydzielonego im rejonu. Jednostki GN WL mają zadania przydzielone zgodnie z zasadami jak najlepszego wykorzystania zasobów miejscowych. Są one wyposażone w broń maszynową i przeciwpancerną. Po mobilizacji jednostki GN WL są podporządkowane dowództwom wojsk operacyjnych.

GN MW liczy po mobilizacji około 4900 ludzi. Jest ona podzielona na 10 sektorów i 31 obszarów. Głównym zadaniem jest nadzorowanie, obserwowanie i kontrolowanie każdej działalności prowadzonej wzdłuż wybrzeża morskiego. Może ona zmobilizować około 235 statków, 77 szybkich łodzi (ścigaczy)
i 74 przybrzeżne stacje kontrolujące (dozorujące). Jednostki GN MW są wyposażone w 12,7mm ciężkie karabiny maszynowe. Podczas wojny GN MW podlega Dowództwu Obrony.

GN SP liczy około 1800 ludzi. Jest podzielona na 3 sektory i 31 obszarów. Szczegółowa organizacja jest ciągle weryfikowana i usprawniana. Główne zadania na czas wojny, polegające na ochronie baz lotniczych są niejawne. Dodatkowo GN SP udziela wsparcia policji militarnej oraz szeroko rozumianego wsparcia medycznego. Podejmuje się także realizacji zadań towarzyszących organizacji i prowadzenia obrony głównych baz lotniczych, siedzib większych dowództw oraz centr kontrolnych. Po mobilizacji jednostki GN SP podlegają dowództwom ochranianych baz lotniczych.

SZ Norwegii znajdują się obecnie w stanie pokaźnej redukcji i kompleksowej reorganizacji struktur oraz liczebności, stosownie do aktualnych uwarunkowań geopolitycznych. Przyjęty w 2001 r. Długoterminowy Plan Obronny na lata 2002–2005 ma dostosować system obronny Norwegii do nowych wyzwań i potrzeb. W efekcie planowanych zmian, po 2005 r. armia norweska osiągnie większą elastyczność w reagowaniu na zagrożenia. Rządowy plan stanowi pierwszą kompleksową reakcję Norwegów na zachodzącą transformację NATO oraz zmiany jakie miały miejsce w latach 90. w obszarze euroatlantyckim. Tworząc plan reform Norwegowie uwzględnili kwestie wynikające z przyjętych na szczycie w Waszyngtonie w 1999 r. Koncepcji Strategicznej Sojuszu i Inicjatywy Zdolności Obronnych (DCI).

Norwegowie pragną aktywnie uczestniczyć w budowie stabilności w obszarze euroatlantyckim, stąd ich SZ muszą być zdolne do udziału w operacjach pokojowych. Nie zapominają też o potrzebach związanych z obroną własnego terytorium. Norwegowie chcą, aby ich armia była zdolna przeciwstawić się samodzielnie agresji o wymiarze lokalnym oraz wspólnie z sojusznikami atakowi na dużą skalę. Plan
2002–2005 zakłada gruntowne zmiany struktur dowodzenia.

Szef obrony wraz z niewielkim sztabem zostanie włączony w struktury ministerstwa obrony. Utworzony zostanie Sztab Operacji Połączonych z siedzibą w Stavanger, któremu podlegały będą dwa regionalne dowództwa w Trondheim i Bodo (pełniące równocześnie rolę centrum zarządzania kryzysowego odpowiedzialnego za północną część Norwegii i wysuniętego stanowiska dowodzenia dla Stavanger. Zmianie ulegną też wszystkie struktury dowodzenia niższego szczebla o charakterze terytorialnym. Planuje się utworzenie Połączonej Organizacji Logistycznej oraz sił specjalnych. Poziom rozwinięcia mobilizacyjnego zostanie zredukowany o 5 tys. do stanu 214 tys. ludzi. 6. Dywizja stanowiąca podstawowe zgrupowanie wojsk lądowych zostanie przekształcona w „mobilną dywizję” z dwoma brygadami i ograniczonymi jednostkami wsparcia. Redukcja dotknie też rangersów oraz 20 innych samodzielnych batalionów, które zostaną przekształcone w kompanie.

Jedyna samodzielna jednostka szczebla brygadowego powstanie wskutek rozwinięcia batalionu Telemark (od lat szkolący i wystawiający do misji zagranicznych żołnierzy. Brygada składać się będzie z 700–osobowej jednostki natychmiastowego reagowania, 1100–osobowej jednostki szybkiego reagowania i 400–osobowego wzmocnienia.

MW ma otrzymać 5 fregat nowego typu Nansen. Zlikwidowane zostaną stacjonarne baterie obrony wybrzeża. Obrona Wybrzeża zostanie zrestrukturyzowana. Straż Wybrzeża otrzyma nowe śmigłowce i jednostki patrolowe przystosowane do pływania po akwenach pokrytych lodem.

GN zostanie przekształcona w mniejsze ale nowocześniejsze siły, lepiej dostosowane do wykonywania zadań obrony terytorium we współpracy z wojskami operacyjnymi.

W latach 2002–2005 Norwegia planuje przeznaczyć na obronę 112 mld koron, z czego 21,4% na zakupy nowego sprzętu.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych, Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, AON, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

28. POLSKA

28.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

W latach 90. władze demokratyczne Polski kilkakrotnie formułowały doktryny obronę państwa nadając dokumentom różne tytuły. 8 września 2003 r. prezydent Aleksander Kwaśniewski podpisał dokument Strategia bezpieczeństwa narodowego RP. Strategia obejmuje kompleksowe zagadnienia bezpieczeństwa państwa i określa też zadania dla systemu obronnego oraz SZ.

Zadaniem polityki i systemu obronnego państwa jest przeciwdziałanie polityczno-militarnym zagrożeniom, w tym przede wszystkim obrona terytorium Polski przed ewentualną agresją zbrojną oraz zapewnienie nienaruszalności granic, ochrona organów państwowych i instytucji publicznych oraz zapewnienie możliwości ich ciągłego funkcjonowania, ochrona ludności oraz zapewnienie jej warunków przetrwania w sytuacji kryzysu lub konfliktu. System obronny odpowiedzialny jest za wykrywanie zagrożeń, kierowanie przygotowaniami obronnymi w czasie pokoju, reagowanie na zagrożenia kryzysowe, obronę państwa i udział we wspólnej sojuszniczej obronie zgodnie z art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego. W ramach przygotowań obronnych organy administracji publicznej, SZ i określeni przedsiębiorcy uczestniczą w procesie planowania obronnego, obejmującego planowanie operacyjne i programowanie obronne.

28.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

W skład systemu obronnego wchodzą wszystkie środki i siły przeznaczone do realizacji zadań obronnych. Wyróżniane są: podsystem kierowania oraz dwa podsystemy wykonawcze – militarny (SZ RP) oraz pozamilitarny (pozamilitarne ogniwa obronne). Podsystem kierowania obronnością tworzą organy państwowe (zarówno te na szczeblu centralnym jak i lokalnym), odpowiedzialne za realizację zadań obronnych, które są ze sobą powiązane informacyjnie i mają ustanowione prawnie relacje kompetencyjne. Ten podsystem przygotowany jest do rozwinięcia w czasie zagrożenia państwa i wojny.

Naczelnymi organami kierowania obronnością są prezydent RP i Rada Ministrów, wykonujący swoje zadania w tym zakresie na podstawie konstytucji. Prezydent, jak stanowi konstytucja, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium; jest on także Najwyższym Zwierzchnikiem SZ. Organem doradczym prezydenta w zakresie obronności jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Rada Ministrów to organ odpowiedzialny za ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności, kieruje nią w czasie pokoju we współdziałaniu z prezydentem w ramach prowadzonej polityki wewnętrznej i zagranicznej. Organem doradczym przy Radzie Ministrów jest Komitet Spraw Obronnych Rady Ministrów. W czasie pokoju SZ kieruje minister obrony narodowej przy pomocy MON.

Głównym organem planowania strategicznego SZ jest Sztab Generalny Wojska Polskiego, zaś dowodzenie w pełni wszystkimi wojskami leży w gestii Dowództw Rodzajów SZ, które współpracują z dowództwami sojuszniczymi.

28.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Na czas wojny tworzy się Centralne Stanowisko Kierowania Obroną Państwa, które obejmuje stanowiska kierowania prezydenta, prezesa Rady Ministrów i wyznaczonych przez niego członków rządu. W tym czasie SZ dowodzi Naczelny Dowódca SZ, mianowany na wniosek Rady Ministrów przez prezydenta. Proces dowodzenia odbywa się zarówno w systemie narodowym jak i sojuszniczym. Do kompetencji systemu narodowego należy dowodzenie siłami nie wydzielonymi do struktur NATO oraz pozaoperacyjnymi wojskami wydzielonymi do zgrupowań sojuszniczych. Dowództwo narodowe, po przekazaniu wojsk dowództwom sojuszniczym, odpowiada nadal za szkolenie rezerw oraz uzupełnienie i wsparcie logistyczne przekazanych wojsk, ponadto zapewnia warunki niezbędne do przyjęcia sił wzmocnienia na terytorium kraju. Operacyjne wielonarodowe dowództwa sojusznicze, na których skład i strukturę Polska może wpływać jako pełnoprawny członek NATO, dowodzą całością wojsk wydzielonych do SZ NATO.

Wśród ogniw pozamilitarnych wyróżniamy: 1) ogniwa informacyjne – do nich należy ochrona i propagowanie polskich interesów na arenie międzynarodowej, informacyjne osłabianie przeciwnika, umacnianie woli, morale, determinacji i wytrwałości społeczeństwa podczas wojny; 2) ogniwa ochronne – zapewniają warunki bezpiecznego funkcjonowania struktur państwa, ochronę ludności i narodowego majątku przed skutkami działań zbrojnych; 3) ogniwa gospodarcze – zapewniają materialne podstawy realizacji zadań obronnych oraz przetrwanie ludności w warunkach kryzysu lub wojny. Najważniejszą rolę odgrywa tu przemysł obronny.

Zgodnie z artykułem 26 Konstytucji, SZ RP służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnianiu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. Ten sam artykuł stanowi jednocześnie, że SZ zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli. Cywilna kontrola nad armią wyraża się w tym, że prezydent – wybrany w wyborach powszechnych – jest jej najwyższym zwierzchnikiem, a podstawowe kompetencje wykonawcze w dziedzinie kierowania obronnością kraju należą do Rady Ministrów i jej członka – ministra obrony narodowej, który jest cywilnym politykiem i ponosi pełną odpowiedzialność przed parlamentem.

Ważne jest również to, że o finansach wojska w pełni decyduje parlament, a budżet wojskowy jest częścią budżetu państwa. Zgody parlamentu wymaga ponadto użycie SZ RP poza granicami Polski oraz przebywanie obcych SZ na naszym terytorium, wyrażonej poprzez uchwalenie odpowiedniej ustawy lub ratyfikowanie umowy międzynarodowej.

Artykuł 85 Konstytucji stanowi, że na każdym obywatelu RP ciąży powszechny obowiązek obrony państwa, co ma podstawowe znaczenie dla utrzymania w Polsce zasadniczej służby wojskowej z poboru, która obejmuje wszystkich zdolnych do tego obywateli polskich. Obywatele zobowiązania się oprócz tego do służby w obronie cywilnej, odbywania przysposobienia obronnego, uczestnictwa w samoobronie ludności, pełnienia służby w jednostkach zmilitaryzowanych oraz wykonywania świadczeń na rzecz obrony.

Naczelnym organem administracji państwowej w zakresie obronności państwa jest minister obrony narodowej, kierujący resortem obrony narodowej, w tym całością działalności SZ. Do jego obowiązków i uprawnień należy przygotowywanie projektów założeń obronnych państwa, jak również sprawowanie ogólnego kierownictwa w sprawach wykonywania powszechnego obowiązku obrony. W czasie pokoju minister obrony narodowej realizuje funkcje prezydenta dotyczące zwierzchnictwa nad SZ ; jego bezpośredniemu zwierzchnictwu podlegają szef Sztabu Generalnego oraz poszczególni dowódcy wojskowy. Minister obrony narodowej: kieruje całokształtem sił zbrojnych; przygotowuje założenia obronne państwa, także propozycje rozwoju i struktury sił zbrojnych; realizuje główne założenia, wytyczne i decyzje Rady Ministrów w zakresie obrony państwa; koordynuje i sprawuje ogólny nadzór nad realizacją zadań obronnych przez organy administracji publicznej, samorządy, instytucje, podmioty gospodarcze itp.; sprawuje ogólne kierownictwo nad wykonywaniem powszechnego obowiązku obrony; zawiera umowy międzynarodowe, które dotyczą udziału polskich kontyngentów wojskowych w międzynarodowych misjach pokojowych, akcjach humanitarnych oraz ćwiczeń wojskowych przeprowadzanych wraz z innymi państwami.

Minister nadzoruje ponadto gospodarkę finansową resortu, politykę kadrową, jednostki kontroli gospodarczo-finansowej, jednostki kontroli wyszkolenia i gotowości bojowej SZ, działalność obsługi prawnej, kontakty międzynarodowe ministerstwa oraz duszpasterstwo wojskowej. Swoje funkcje wykonuje bezpośrednio lub korzystając z pomocy sekretarza lub sekretarzy stanu oraz podsekretarzy, szefa SG oraz dowódców rodzajów SZ. W stosunku do osób, które pełnią czynną funkcję wojskową decyzje ministra mają moc rozkazu wojskowego. Minister obrony narodowej wykonuje swoje funkcje przy pomocy MON. W ramach dostosowywania się do standardów NATO od 2000 r. MON funkcjonuje w nowych, zreformowanych strukturach, które umożliwiają lepszą jego współpracę z odpowiednimi instytucjami natowskimi. Reformy organizacyjne, zapoczątkowane w 1998 r. doprowadziły m.in. do zmniejszenia liczby etatów, zmniejszenia liczby statutowych komórek organizacyjnych, zmiany proporcji między stanowiskami wojskowymi i cywilnymi (zwiększenie liczby tych ostatnich), rozdzielenie polityki zbrojeniowej od zaopatrywania SZ.

SZ RP są podstawowym elementem systemu obronności państwa i odgrywają najważniejszą rolę w polskiej polityce bezpieczeństwa. Działając w narodowym systemie obronności oraz w systemie sojuszniczym przygotowane są do wykonywania trzech rodzajów zadań: zadań obronnych w wypadku wojny; zadań reagowania kryzysowego; zadań stabilizacyjnych i prewencyjnych w czasie pokoju.

Organizacja SZ RP opiera się na ich podziale na trzy rodzaje: wojska lądowe; wojska lotnicze i obrony powietrznej; marynarka wojenna.

Zarówno w ramach WL, SP, jak i MW stale utrzymuje się wojska o wysokim stopniu gotowości do działania, zdolne do szybkiego reagowania na każdy rodzaj zagrożenia nawet w warunkach pokojowych; szczególnym ich zadaniem jest gotowość do natychmiastowego odparcia agresji na terytorium Rzeczpospolitej.

Pozostała część SZ to wojska o zróżnicowanym stopniu gotowości, które służą do wspierania i kontynuowania prowadzonych już operacji; do włączenia się w działania wojenne potrzebują określonego czasu na przygotowanie. Rodzajami SZ dowodzą dowództwa rodzajów SZ, które odpowiedzialne są za całokształt działalności pokojowej podległych im wojsk jak również za ich działania w czasie kryzysu i wojny. Rodzaje SZ dzielą się na: 1) wojska operacyjne – przygotowane są do wydzielenia w razie potrzeby i podporządkowania dowództwom NATO, gdzie działać mają w jednostkach wielonarodowych, także poza granicami Polski; wskaźnik profesjonalności w wojskach operacyjnych wynosi 50% (procent żołnierzy zawodowych); 2) wojska OT – pozostają pod dowództwem narodowym i przeznaczone są do działań na terytorium Polski; czasowo, w strefie bezpośrednich działań wojennych, mogą być podporządkowane dowództwu sojuszniczemu.

Zarządzanie zasobami osobowymi, materiałowymi i transportowymi oraz szkolenie rezerw składają się na system mobilizacyjny utrzymywany na odpowiednim poziomie przez SZ RP. Zadaniem tego systemu jest zapewnienie ich rozwinięcia do odpowiedniego stanu w razie wojny, jak również uzupełnienie w czasie jej prowadzenia.

Aby podstawowe zadania SZ – prewencyjno-stabilizacyjne, kryzysowe i wojenne – były należycie wykonywane niezbędne jest osiąganie i utrzymywanie ich zdolności operacyjnych, takich jak: gotowość bojowa i mobilizacyjna, efektywność wywiadu i rozpoznania wojskowego, efektywność dowodzenia, elastyczność reagowania i mobilności, skuteczność rażenia oraz żywotność wojsk. Szczególnie ważnym zadaniem SZ jest ponadto szkolenie, które obejmuje wszystkie dziedziny funkcjonowania armi.

Potencjał SZ stale utrzymywany jest na takim poziomie, aby możliwe było skuteczne i elastyczne reagowanie na pojawiające się w otoczeniu Polski zagrożenia. SZ naszego kraju przygotowane są podjęcia działań obronnych w każdym momencie jeśli zagrożone będzie bezpieczeństwo państwa lub sojuszu. W miarę ewentualnego narastania zagrożeń lub rozpoczęcia wojny potencjał ten zapewnia możliwość mobilizacyjnego rozwinięcia SZ, stosownie do potrzeb. Limit traktatu CFE przyznaje Polsce możliwość utrzymywania armii na poziomie 234 tysięcy żołnierzy; według stanu z 1 października 2000 r. personel wojskowy SZ RP wynosił 189 341 osób, w tym 94 410 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej, 81 008 żołnierzy służby zawodowej, 8500 żołnierzy służby nadterminowej oraz 5423 żołnierzy służby kandydackiej.

Struktura zatrudnienia żołnierzy w rodzajach SZ zaś wynosiła w tym samym r. odpowiednio: WL – 66%; WL – 22%; MW – 8%; pozostałe formacje – 4%.

Przeznaczenie WL to obrona terytorium kraju przed atakiem lądowo–powietrznym w każdym rejonie kraju, na każdym kierunku i w wypadku każdej formy militarnego zagrożenia; podstawą ich struktury są związki taktyczne, oddziały i pododdziały, zorganizowane w korpusy narodowe i wielonarodowe. WL stanowią trzon SZ RP; wśród nich wyróżniamy: wojska zmechanizowane i pancerne; wojska rakietowe i artyleria; wojska obrony przeciwlotniczej; wojska inżynieryjne; wojska obrony przeciwchemicznej; wojska rozpoznania i walki radioelektronicznej; wojska łączności i informatyki; wojska aeromobilne; jednostki międzynarodowe.

W WL występują ponadto:

Wielonarodowy Korpus Północ–Wschód – powołany w sierpniu 1997 r., działalność rozpoczął 18 września 1999 r. W jego skład wchodzą jednostki polskie, niemieckie i duńskie, miejscem stacjonowania jest Szczecin; stanowiska dowódcy korpusu, zastępcy oraz szefa sztabu obsadzane są rotacyjnie przez wojskowych z poszczególnych państw; dowództwu korpusu podlega w sumie 49 tys. żołnierzy, w czasie pokoju pracuje jednak tylko kilkuset; Korpus należy do struktur wojskowych NATO i przeznaczony jest do wypełniania zadań wynikających z artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego, który mówi o kolektywnej obronie w razie agresji;
Litewsko–Polski Batalion Sił Pokojowych – inicjatywa jego powołania wyszła od prezydenta Litwy Algirdasa Brazauskasa podczas jego wizyty w Polsce w 1995 r.; powstał w czerwcu 1997 r. i jest najważniejszym polsko–litewskim przedsięwzięciem podjętym na podstawie traktatu o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy podpisanym przez Polskę i Litwę; siedziba batalionu jest Orzysz; w skład wchodzi blisko 800 żołnierzy z obu państw; jego docelowym zadaniem jest utrzymywanie i przywracanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, udział w misjach pokojowych, akcjach humanitarnych i ratowniczych podejmowanych przez takie organizacje międzynarodowe jak: ONZ, OBWE lub NATO;
Polsko–Ukraiński Batalion Sił Pokojowych – idea jego utworzenia pojawiła się podczas spotkania ministrów obrony Polski i Ukrainy w 1995 r., w 1998 r. natomiast rozpoczęto formowanie batalionu; w jego skład wchodzi ponad 754 żołnierzy z obu państw; pomocy przy jego tworzeniu udzieliły USA i Kanada; przeznaczeniem batalionu jest udział w międzynarodowych misjach o mandacie zaakceptowanym przez Radę Bezpieczeństwa ONZ lub innej organizacji odpowiedzialnej za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zgodnie z rozdziałem VIII Karty Narodów Zjednoczonych; obecnie Polsko–Ukraiński Batalion pełni misję na terenie Kosowa.

WLiOP – przeznaczone są one do obrony przestrzeni powietrznej RP i są fundamentem polskiego systemu obrony powietrznej, który zintegrowany jest z systemem obrony powietrznej NATO. W wypadku kryzysu lub wojny WLiOP wypełniają zadania osłonowe oraz wspierają działania WL i MW; wśród nich wyróżniamy: wojska lotnicze; wojska obrony przeciwlotniczej; wojska radiotechniczne.

Przeznaczeniem MW jest obrona morskiej granicy państwa oraz strefy odpowiedzialności sojuszniczej, ochrona żeglugi i interesów gospodarczych Polski na morskich akwenach, jak również obrona wybrzeża. Zapewnia ona przestrzeganie jurysdykcji polskiej na wodach wewnętrznych, wodach terytorialnych oraz w strefie ekonomicznej; w jej strukturze znajdują się flotylle oraz oddziały odpowiednich rodzajów wojsk i służb; w skład MW wchodzą: 3 Flotylla Okrętów im. kmdr. Bolesława Romanowskiego; 8 Flotylla Obrony Wybrzeża im. wiceadm. K. Porębskiego; 9 Flotylla Obrony Wybrzeża im. kontradm. W. Steyera; Brygada Lotnictwa MW im. kmdr. por. pil. K. Trzasko–Durskiego; jednostki i służby zabezpieczenia: jednostki brzegowe, służba hydrograficzna oraz jednostki ratownictwa morskiego.

Formacje specjalne – służący w nich komandosi, żandarmi oraz żołnierze Wojskowych Służb Informacyjnych i Kompanii Reprezentacyjnej WP. Żandarmeria Wojskowa podlega ministrowi obrony narodowej; Wojskowe Służby Informacyjne – również podlegają MON; wojska specjalne – stanowią je samodzielne oddziały i pododdziały, złożone z żołnierzy wyszkolonych do działania w środowisku podwyższonego ryzyka; wykonują zadania o znaczeniu strategicznym i operacyjnym zarówno w czasach pokoju, kryzysu jak i wojny. Wojska te reprezentują: 1 Pułk Specjalny z Lublińca; Grupa Rozpoznania Operacyjno–Mobilnego (GROM).

OT to forma prowadzenia przez państwo obrony powszechnej; jej zadania to przygotowanie sił i środków do wspierania i zabezpieczania wojsk operacyjnych oraz prowadzenie samodzielnych działań bojowych i ratowniczych; prowadzi się ją na terytorium całego kraju; skupia i koordynuje działania pozamilitanrych ogniw obronnych na rzecz sił zbrojnych;

Szczególnym rodzajem działalności SZ RP jest udział polskich żołnierzy w misjach pokojowych prowadzonych przez organizacje międzynarodowe w celu zachowania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa na całym świecie. Polska ma w tej dziedzinie bogatą historię, jeszcze w czasach PRL polskie oddziały brały udział w misjach pokojowych ONZ m.in. w Korei, Wietnamie, Nigerii, Egipcie, Syrii, Kambodży, Iraku, Namibii i wielu innych miejscach. Obecnie ok. 2000 polskich żołnierzy bierze udział w 15 misjach pokojowych m.in. w Syrii (Wzgórza Golan), Libanie, Bośni i Hercegowinie, Kosowie, krajach Zatoki Perskiej, Etiopii i Erytrei.

Rozważając wojnę powszechną należy zastrzec, że groźba jej wybuchu jest w obecnym układzie stosunków międzynarodowych w Europie bardzo mało prawdopodobna, wręcz nierealna, zakładając jednak że do niej dojdzie, SZ RP od samego początku działałyby w gremiach połączonych sił NATO.

W gestii WP leżałyby wówczas takie zadania, jak: osłona strategiczna; zabezpieczenie rozwinięcia głównych zgrupowań wojsk; bezpośredni udział w operacjach (przede wszystkim przyjęcie pierwszego uderzenia przeciwnika); zabezpieczenie działań w roli państwa–gospodarza; lokalna samoobrona militarna; organizowanie oporu na terenach zajętych przez przeciwnika.

Własnymi siłami WP w razie wojny na własnym terytorium powinno ponadto zapewnić dozorowanie i ograniczoną kontrolę przestrzeni powietrznej oraz wód terytorialnych, przyjęcie znacznego wzmocnienia siłami lądowymi, ograniczonego zaś wzmocnienia siłami powietrznymi oraz osłonę głównych kierunków działań. W wypadku przewidywania mało prawdopodobnej wojny na dużą skalę zawsze zakłada się, że nie wybuchnie ona nagle i zupełnie niespodziewanie, zakłada się, że poprzedzona będzie okresem narastania kryzysu, w czasie którego można będzie odpowiednio przygotować się do wojny. Ważnym wyznacznikiem oceny SZ RP jest zdolność do reagowania.

Zgodnie ze standardami NATO, zawartymi w Inicjatywie Zdolności Obronnych (DCI) SZ każdego z członków Sojuszu powinny w przyszłości posiadać takie cechy, jak: zdolność do manewru i przemieszczania dużych sił poza terytorium własnego kraju; zdolność do długotrwałych operacji, czyli możliwość zaopatrywania własnych wojsk znajdujących się poza terytorium kraju; zdolność do efektywnego zaangażowania sił; zdolność do przetrwania; posiadanie zaawansowanych systemów dowodzenia, kontroli oraz systemów informacyjnych.

28.4. Reforma sił zbrojnych

Od początku lat 90. SZ podlegają procesowi reformowania, którego najbardziej zewnętrznym wyrazem były redukcjie stanów osobowych i zasobów. Z chwilą zaproszenia Polski do członkowstwa w NATO przyjęto zwarty plan reformy dostosowawczej Program integracji z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego i modernizacji Sił Zbrojnych RP na lata 1998-2012. Myślą przwodnią tego programu było było: „Armia mniejsza, ale nowocześniejsza, sprawniejsza i lepiej uzbrojona”. Okazało się, że program okazał się zbyt ambitny a przez to mało realny. Główną przyczyną tego stanu rzeczy był fakt, że redukcja wydatków obronnych wyprzedzała redukcję SZ. Dlatego też już po 2 latch realizacji pierwotnego programu dokonano jego modyfikacji i opracowano Program rozwoju SZ RP w latach 2001-2006. Uwzględniono w nim zarówno potrzebę obronną państwa, jak też zobowiązania sojusznicze, przyjmując założenie, że w latach 2001-2006 możliwości budżetowe MON wyniosą około 100 mld zł. Uznano, że te środki pozwolą doprowadzić do średnioeuropejskich standardów około 1/3 całości SZ RP. Dla pozostałych przewidziano działanie w ramch opracowanych możliwości.

Wydarzenia międzynarodowe początku XXI wieku, a przede wszystkim walka z terroryzmem międzynarodowym, wojny w Afganistanie i Iraku przyczyniły się do weryfikacji dotychczasowych ustaleń. W SG podjęto prace nad Programem SZ RP na lata 2006-2010. Ten kolejny plan średnioterminowy opierający się o Strategię bezpieczeństwa narodowego RP bazował na następujących założeniach: występuje zwiększone zagrożenie poważnym konfliktem o charakterze globalnym, czy też regionalnym (eurpejskim); najpoważniejsze zagrożenie dla bezpieczeństwa stanowi terroryzm międzynarodowy; mogą występować lokalne napięcia etniczne prowadzące do konfliktów; zagrożenie stanowi rozpowszechnienie broni masowego rażenia; katastrofy i klęski żywiołowe.

Realizowana w perspektywie siedmioletniej reforma ma na celu: zwiększeine zdolności operacyjnych, konsolidację strukturalną rodzajów SZ, kontynuowania uzawodowienia SZ, ażeby w 2010 r. osiągnąć poziom 65%; rozwijać uniwersalny potencjał sił ekspedycyjnych zdolnych do reagowania kryzysowego w ramach ONZ, NATO i UE.

Cele te mogą być osiągnięte przy założeniu, że wydatki obronne utrzymają się na poziomie 1,95% PKB. Wydatki na modernizację będą rosły, w 2005 r. wyniosą 18% środków budżetowych MON, natomiast w 2010 r. – 27,7%. Warunkiem osiągnięcia tych wskaźników jest regionalna stabilność w stosunkach międzynarodowych oraz zrównoważy udział w misjach pokojowych i stabilizacyjnych poza granicami RP.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, AON, Warszawa 2003.

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, A. Ciupiński, K. Malak (red. i oprac.), Warszawa 2004.

Flis J., Kierunki reformy polskich SZ, „Ad meritum”, nr 9-10, 2001.

Obrona Narodowa 2001, Bellona, Warszawa 2001.

Strategia bezpieczeństwa narodowego RP z 2003 r.

NATO w systemie bezpieczeństwa euroatlantyckiego. Materiały do studiowania, AON, Warszawa 2004.

29. PORTUGALIA

29.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Portugalia jest państwem średniej wielkości. Podobnie jak inne państwa Europy Zachodniej, od XVI wieku budowała swoje imperium kolonialne, prowadząc ekspansję w kierunku Ameryki Południowej, Afryki i Dalekiego Wschodu. Chociaż nie mogło rywalizować z Anglią, Hiszpanią czy Francją to jednak kultura portugalska wycisnęła wyraźne piętno na byłych koloniach, głównie w Brazylii, Mozambiku i Angolii. Na przełomie XVII i XVIII wieku kupcy portugalscy zdominowali handel transatlantycki z powodzeniem rywalizując z innymi narodami europejskimi. Zbudowali organizację kupiecką na podobieństwo Związku Hanzeatyckiego, jednakże o znacznie większym zasięgu, gdyż faktorie tej organizacji znajdowały się w obu Amerykach, w Afryce i na Dalekim Wschodzie. Kupców skupionych w tej organizacji nazywano „narodem portugalskim”. Handel zamorski spowodował ukształtowanie się specyficznej kultury strategicznej Portugalczyków, dla których domem był cały świat. Związki z byłymi koloniami wywierają poważny wpływ na politykę zagraniczną i bezpieczeństwo tego państwa. Dzięki peryferyjnemu położeniu Portugalia uniknęła klęsk, jakie dotknęły Europę podczas dwóch wojen światowych.

W okresie II wojny Portugalia, pozostająca pod dyktatorską władzą Salazara, zachowała neutralność, a po 1945 r. swoją politykę bezpieczeństwa orientowała na USA. W związku z tym, znalazła się w gronie członków założycieli NATO. Pomimo, że społeczeństwa USA i Europy Zachodniej krytycznie odnosiły się do dyktatorskich rządów to jednak strategiczne znaczenie Portugalii dla bezpieczeństwa strefy północnoatlantyckiej było zbyt duże, ażeby zrezygnować z jej atrybutów.

Strategiczne znaczenie miały wyspy Azory oraz Wyspy Zielonego Przylądka, które zostały włączone do sfery odpowiedzialności NATO i gdzie zostały rozmieszczone amerykańskie bazy wojskowe. Wbrew licznym zabiegom Salazar nie uzyskał gwarancji bezpieczeństwa NATO dla kolonii afrykańskich.

Portugalskie siły narodowe nie odgrywały zbyt dużej roli w systemie obrony NATO. Dla sojuszników podstawowe znaczenie miały wyspy na Atlantyku, z których korzystali nie tylko Amerykanie. W czasie wojny z baz na Azorach mogli korzystać wszyscy członkowie NATO, ale w warunkach pokojowych sprawa ta jest regulowana na podstawie odrębnych porozumień dwustronnych. Porozumienia takie zawarły USA w 1951 r. oraz RFN i Francja. Na podstawie porozumienia z 14 października 1963 r. RFN zaangażowała się w budowanie bazy lotniczej w Beja w okolicach Alentejo pokrywając 75% kosztów całej inwestycji. W bazie tej szkolono niemieckich pilotów wojskowych. Podobnie Francja zawarła 7 kwietnia 1964 r. porozumienie dotyczące bazy na wyspie Flores, używanej jako stacja obserwacyjna dla eksperymentów z pociskami balistycznymi.

Strategiczne znaczenie Portugalii wzrosło w 1967 r. w związku z rokowaniami na jej terytorium Dowództwa Regionalnego IBERLANT (Iberian Atlantic Command). Sfera odpowiedzialności tego dowództwa rozciągała się od Zwrotnika Raka po południowe krańce Portugalii oraz 700 mM od Gibraltaru w głąb Atlantyku.

Do 1974 r. Portugalia była spolegliwym sojusznikiem, który nie sprawiał kłopotów, a poniekąd antykomunistyczna retoryka epiki zimnej wojny umocniła pozycję wewnętrzną Salazara. Jednakże, w kwietniu 1974 r. grupa oficerów skupionych w Ruchu SZ przeprowadziła pucz wojskowy obalając dyktatora. Władzę przejęła junta wojskowa, na czele której stanął generał Antonio de Spinola, lecz w wyniku rywalizacji w grupie wojskowych Spinola musiał ustąpić. W społeczeństwie nastąpiła wyraźna radykalizacja i komuniści byli blisko przejęcia władzy. W 1975 r. w wyborach parlamentarnych przewagą zdobyli socjaliści pod wodzą dr Maria Soaresa. Nie ustabilizowało to sytuacji, a kraj kilkakrotnie znajdował się na krawędzi wojny domowej. Do połowy lat 80. niestabilne rządy oscylowały między centrolewicą a centroprawicą.

W 1986 r. Portugalia została przyjęta do Wspólnoty Europejskiej i dzięki pomocy finansowej nastąpiło ożywienie gospodarcze. Wpłynęło to na stabilizację sytuacji wewnętrznej i zwiększyło wiarygodność sojuszniczą.

29.2. Zadania i struktura sił zbrojnych

Proces adaptacji SZ do nowych międzynarodowych warunków oraz do nowej zadaniowej struktury zależy od strukturalnych ograniczeń z nich wynikających, a które muszą być rozpatrzone przed wprowadzeniem Systemu Sił Narodowych (SFN).

Interesy zewnętrzne państwa wymagają dostosowania się do NATO–wskiej ambitnej „Inicjatywy Możliwości Obronnych” (DCI) oraz jednocześnie do „europejskich” opcji w ramach inicjatywy Unii Europejskiej „Head Linę Goal”. Interesy wewnętrzne natomiast wymagają położenia nacisku na zagwarantowanie takiej wielkości budżetu, która zagwarantuje stabilność nowego programu, ale także na utworzeniu wewnątrz UE programu „Zbieżności Wysiłku Obronnego” oraz nowej koncepcji narodowej służby wojskowej, zgodnie z definicja strukturalnego celu reformy portugalskich SZ, o przewidywanym stanie etatowym 43 000 żołnierzy.

Trwający proces modernizacji SZ jest oparty na zasadzie „mniej ilości więcej jakości” z zamiarem optymalizacji bojowego komponentu armii w perspektywie wspólnego rozwinięcia wszystkich rodzajów SZ w operacjach połączonych. Proces ten powoduje racjonalizację wysiłków oraz najwłaściwsze wykorzystanie środków finansowych. Aby osiągnąć ten cel niezbędna jest więc zintegrowana wizja polityki obronnej oraz aktywne zaangażowanie wszystkich struktur państwowych w jej wprowadzaniu. Perspektywa wspólnego wysiłku musi być zaakceptowana przez SZ, począwszy od planowania ich wielkości i struktur, poprzez wykorzystanie zaplanowanego budżetu, rezerw ludzkich i materiałowych, z których ma być utworzony sprawny system wojskowy, efektywnie wspierający politykę bezpieczeństwa państwa. Osiągnięcie i utrzymanie militarnych możliwości państwa na wystarczająco wysokim poziomie w celu realizacji założeń polityki państwa, ma być oparte na elastycznym, dwuletnim procesie planowania, szkolenia pododdziałów, z czteroletnią fazą doposażenia wojsk w najnowszy sprzęt i uzbrojenie. Realizując te zamierzenia komponenty MW, SL i SP mają być rozwinięte w sposób zapewniający maksymalizację wkładu każdego z nich w ramach operacji połączonych, uniknięcie duplikacji wysiłków oraz osiągnięcie maksymalnej synergii działań. Zwielokrotnienie możliwości bojowych oraz modernizacja sprzętu zmierza w stronę ukierunkowania MW na wnoszenie jak największego wysiłku w realizację zadań obecnie stojących przed tworzonym Systemem Sił Narodowych. Zgodnie z tym zamysłem dowództwo marynarki oraz organy kontrolno–planistyczne mają być skonsolidowane; priorytety powinny być ukierunkowane na zapewnienie dużej samowystarczalności zespołom okrętów, min. poprzez zakup wielozadaniowych okrętów logistycznych; 3 okręty podwodne klasy „Albacora” mają być zastąpione nowymi okrętami; trzon floty mają stanowić zmodernizowane fregaty klasy „Vasco da Gama” doposażone w śmigłowce; planuje się także zastąpienie wyeksploatowanych tankowców floty nowymi jednostkami.

Wobec nowego typu misji, które stoją przed WL, zaistniała potrzeba unowocześnienia systemów dowodzenia, łączności, informacyjnych, które zapewnić muszą pełną interoperacyjność z systemami narodowymi i sojuszniczymi. Dywizja Spadochronowa oraz Lekka Brygada będą nadal jednostkami priorytetowymi, wzmocnionymi w najbliższym czasie Lekką Grupą Lotniczą wyposażoną w lekkie i średnie śmigłowce.

Ponieważ Portugalczycy nie chcą zaniedbać możliwości rozwinięcia swoich sił przeciw wojskom o wysokich zdolnościach prowadzenia walki, ich Brygada Zmechanizowana będzie wyposażona w czołgi i inne pojazdy opancerzone, będzie dysponowała dużą siłą ognia oraz możliwościami przerzucenia jej w rejony nawet bardzo odległe od terytorium Portugalii.

Zgodnie z przewidywanymi scenariuszami przyszłych operacji militarnych, w oparciu o nowe trendy międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa, pierwszeństwo przejmuje rozwój możliwości strategicznego i taktycznego transportu powietrznego w celu przerzutu wojsk, zapewnienia im dostaw oraz wsparcia sił portugalskich i sojuszniczych.

Jednocześnie za ważne uznali Portugalczycy utrzymanie wysokiej zdolności zwalczania środków napadu powietrznego za pomocą, samolotów oraz systemów naziemnych, a także zwalczania okrętów podwodnych i prowadzenia lotniczych patroli morskich. Planują również rozwój możliwości rozpoznania lotniczego, bezpośredniego wsparcia wojsk lądowych, ratownictwa i poszukiwań zarówno w czasie pokoju jak i operacji, jak również tankowania w powietrzu.

Każda jednostka wojskowa jest tworzona z uwzględnieniem dwóch aspektów. Pierwszy jako wojskowy komponent operacyjny Systemu Sił Narodowych (SSN) w celu militarnej obrony, realizowania misji w interesie publicznym oraz zaangażowania międzynarodowego Portugalii. Drugi jako organ Struktury Terytorialnej, obejmującej wszystkie dowództwa i jednostki wojskowe, władze regionalne i samorządowe, instytucje i przedsiębiorstwa, społeczności lokalne, zasymilowane w wydajne podsystemy wspierające cały System Bezpieczeństwa Państwa.

Przewodnimi zasadami koordynacji działań jednostek wojskowych powinny być koncentracja wysiłku oraz modułowa struktura organizacyjna, z uwzględnieniem oszczędzania zasobów, pełnego wykorzystania wsparcia logistycznego oraz redukcja infrastruktury do niezbędnego minimum. Infrastruktura użytkowana przez armię ma być w maksymalnym stopniu wszechstronną, obiekty szkoleniowe mają być dostępne wszystkim komponentom armii, ćwiczenia mają być prowadzone w ramach operacji połączonych, z udziałem jednostek militarnych i niemilitamych. Tworząc Strukturę Terytorialną wzięto pod uwagę trzy podstawowe parametry: współdziałanie w ramach SSN, wiełozadaniowość wynikająca z profesjonalizmu żołnierzy oraz maksymalizacja efektów działania przy racjonalnym użyciu sił. Również niezwykle ważnym czynnikiem jest ochrona środowiska naturalnego oraz respektowanie praw i potrzeb obywateli, co zresztą wynika z potrzeb działania w interesie publicznym.

SZ liczą 43,6 tys. ludzi, w rezerwie pozostaje ponad 210 tys. W Portugalii funkcjonują także formacje paramilitarne liczące ok. 46 tys. ludzi, w tym: Republikańska Gwardia Narodowa – 25,6 tys., Policja Bezpieczeństwa Społecznego – 20,8 tys. Uzupełnianie stanu osobowego w systemie obowiązkowej służby wojskowej trwającej od 4 do 8 miesięcy w WL, a 4 do 12 miesięcy w SP i MW.

WL liczą ok. 25 tys. ludzi. W ich strukturze znajdują się: 5 dowództw terytorialnych, brygady: piechoty zmotoryzowanej, szybkiego reagowania, aeromobilna, pułki: mieszany i policji, Centrum Operacji Specjalnych. W rezerwie znajdują się 3 brygady OT i batalion piechoty. W uzbrojeniu WL posiadają: 187 czołgów, 40 BWR, 353 TO, 318 jednostek artylerii, 178 moździerzy, 21 jednostek artylerii brzegowej kalibru 150, 155 i 234 mm, 214 ppk, 15 przenośnych wyrzutni plot. „Stnger”, 37 plot. kompleksów rakietowych.

W skład SP liczących 7,4 tys. ludzi wchodzą elementy szczebla taktycznego - eskadry: 2 myśliwsko-bombowe, rozpoznawcza, patrolowa, 4 transportowe, łączności, 2 szkolno-treningowe, 2 śmigłowców. Park samolotów i śmigłowców liczy min.: 25 - „Alfa Jet”, 20 - F16A i B, 6 - R-3R, 6 - S13ON, 24 – S-212, 12 Cesna 337, 4 „Falcon 20 i 50”.

Stan osobowy MW 10,8 tys. ludzi. Posiada on na wyposażeniu m.in.: 2 okręty podwodne „Dafne”, 16 fregat rakietowych, 16 kutrów patrolowych, okręt desantowy, 2 okręty do badań oceanicznych.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych, Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, AON, Warszawa 2003.

Biały L., Polityka bezpieczeństwa Hiszpanii i Portugalii, Bellona, Warszawa 2002.

Cottrel J.H., The Politics of the Atlantic Alliance.

Polak R., Telep J., Armia zawodowa, Bellona, Warszawa 1998.

Polityka wojskowa Hiszpanii, WPZ, nr 1/1997.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www.mdn.gov.pt

30. REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC

30.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Zjednoczenie Niemiec i odzyskanie pełni suwerenności oznaczało konieczność redefinicji miejsca i roli tego państwa w Europie i świecie po upadku ZSRR i komunizmu. Główne elementy tej sytuacji to przesunięcie Niemiec do środka Europy, znaczny terytorialny i ludnościowy, a także militarny (powiększony o siły dawnej NRD) potencjał „nowej” RFN, status trzeciej gospodarki świata (i największej europejskiej), położenie na rubieżach NATO i UE. Symbolem odzyskanej suwerenności stało się wycofanie wojsk rosyjskich z obszaru byłej NRD i Berlina oraz nowy status wojsk USA i innych sojuszników zachodnich, stacjonujących w Niemczech, nie mających charakteru okupacyjnego.

Do najważniejszych czynników wewnętrznych warunkujących bezpieczeństwo Niemiec i politykę państwa w tym zakresie należą: przeszłość historyczna, szczególnie zaś odpowiedzialność za rozpętanie II wojny światowej, położenie geopolityczne państwa i jego obszar oraz takie czynniki, jak: potencjał demograficzny, ekonomiczny i militarny. Nie bez znaczenia jest również siła demokratycznego państwa prawa oraz polityka i wola rządu federalnego.

Nad polityką tą przez długie lata kładł się cień przeszłości. Nie przeszkodziło to RFN w zajęciu ważnego miejsca w NATO i procesie integracji zachodnioeuropejskiej oraz w pełnieniu aktywnej roli w polityce odprężenia Wschód – Zachód w latach 70. i 80. XX wieku.

Ważnymi czynnikami warunkującymi bezpieczeństwo Niemiec są: wielkość terytorium, potencjał demograficzny oraz położenie geopolityczne. Wraz ze zjednoczeniem powstało jednolite państwo niemieckie, „nowa” RFN powiększona o 16 mln ludności i 109 tys. km². W ten sposób zjednoczone Niemcy stały się jednym z największych państw na kontynencie europejskim pod względem terytorium (357 000 km²) i liczby ludności (obecnie ponad 82 mln). I choć wraz z rozwojem techniki i technologii wojskowych, tak konwencjonalnych, jak i strategicznych, oba te czynniki straciły relatywnie na znaczeniu, to jednak ich wielkość ma też swój wymiar militarny. Dodać trzeba również, że wraz z wchłonięciem NRD, niemałe już wówczas, bo półmilionowe SZ „starej” RFN, zostały powiększone o średniej wielkości potencjał militarny NRD, zarówno w zakresie liczby wojska, jak i uzbrojenia.

Również ważne, a może nawet ważniejsze niż geograficzne, a nawet militarne, aspekty związane z powiększeniem RFN poprzez wchłonięcie NRD, były aspekty geopolityczne. W wyniku zjednoczenia, jednolite państwo niemieckie przesunęło się jakby na wschód, „nie opuściło Europy Zachodniej, ale przesunęło się w stronę Europy Środkowej”, znalazło się, jak to podkreślił ówczesny minister spraw zagranicznych RFN: „w sercu Europy”. Zmieniło się również otoczenie Niemiec. „Nowa” RFN zaczęła sąsiadować z dziewięcioma państwami, ze „starymi demokracjami” zachodnimi, państwami sojuszniczymi i partnerskimi z NATO i UE oraz nowymi demokracjami takimi, jak: Polska i Czechy.

Region Europy Środkowo–Wschodniej nabrał dla zjednoczonych Niemiec znaczenia strategicznego. RFN uzyskała tam takie wpływy, jakich Niemcy nie miały od czasu II wojny światowej. Zmieniać się zaczęła percepcja spraw niemieckich przez narody zamieszkujące ten obszar, a Niemcy, we wszystkich ankietach na temat preferencji narodowych, także w Polsce, szły nieustannie w górę.

W wyniku zjednoczenia, wzmocnieniu uległ także, choć nie na miarę zmian terytorialno–demograficznych, potencjał gospodarczy RFN (o 10%). W dzisiejszych realiach, jest to ważny, jeśli nie kluczowy, element siły państwa i jego bezpieczeństwa. Dzisiejsze Niemcy, osiągające roczny PKB w wysokości ok. 2300 mld USD są trzecią gospodarką świata i pierwszą europejską, a jej motorem napędowym jest eksport (w 1993 r. – największy na świecie, a obecnie drugi po eksporcie amerykańskim).

Uwarunkowania zewnętrzne bezpieczeństwa RFN wynikają ze stanu oraz dynamiki rozwoju środowiska międzynarodowego oraz świadomego i celowego oddziaływania na to środowisko przez coraz silniejsze, zjednoczone Niemcy. O ile w dzisiejszym świecie nasilających się procesów globalizacji i rosnącej współzależności państw „normą jest wzajemnie oddziaływanie (interakcje) środowiska międzynarodowego i polityki zagranicznej państw, to w przypadku Niemiec powiązanie to jest szczególne. Jeszcze przed zjednoczeniem, RFN kierowała się zasadą „splątanych interesów” (Verflochten Interessen) – w połowie z własnego wyboru, w połowie w wyniku przemyślanej i celowej polityki partnerów, wolących mieć Niemców wewnątrz i europejskie Niemcy, niż sytuację odwrotną. Sytuacja ta nasiliła się jeszcze bardziej po zjednoczeniu, gdy w wyniku Traktatu o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec (Układ 2+4) Niemcy odzyskały pełną suwerenność międzynarodową, a coraz bardziej liczącym się partnerem stawały się kraje Europy Środkowo–Wschodniej. Doprowadziło to Niemcy do swoistego multilateralizmu w swych zewnętrznych stosunkach, do zakotwiczenia Niemiec w sieci wielostronnych – ale i dwustronnych – powiązań ze światem, z których najważniejsze są NATO i UE.

Politykę bezpieczeństwa Niemiec determinuje również ich członkostwo w innych organizacjach międzynarodowych, w tym przede wszystkim w ONZ. Jako członek tej organizacji Niemcy zobowiązały się do przestrzegania postanowień wynikających z Karty Narodów Zjednocznych, w tym postanowień odnoszących się do państw, które podczas II wojny światowej były państwami nieprzyjacielskimi któregokolwiek z sygnatariuszy Karty (art. 53 i 107 KNZ). Klauzule te, wpisane do Karty przede wszystkim ze względu na szczególną odpowiedzialność Niemiec za rozpętanie II wojny światowej, zawieszały w praktyce wobec Niemiec i innych krajów nieprzyjacielskich, normalne procedury obowiązujące w przypadku zagrożenia dla bezpieczeństwa i pokoju, umożliwiając sygnatariuszom Karty podejmowanie akcji wobec takim nieprzyjacielskim krajom, będących „następstwem wojny” (II wojny światowej). Straciły one jednak prawną i polityczną zasadność już w okresie zimnej wojny, głównie ze względu na głębokie podziały wśród byłych aliantów (czego skutkiem była ich przynależność do różnych bloków polityczno–wojskowych, a ich ostateczna dezaktualizacja nastąpiła w wyniku Układu 2+4. Literalnie pozostały one jednak w Karcie NZ, stanowiąc nadal dla Niemiec swoiste memento, przypominając o ich historii i płynącej stąd odpowiedzialności międzynarodowej.

Niewątpliwie ten garb przeszłości utrudniał Niemcom aktywne angażowanie się w inicjatywy i działania na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego. Wraz ze zmianami jakie nastąpiły w Europie i w układzie globalnym, a także w wyniku odzyskania przez zjednoczone Niemcy pełni suwerenności, od połowy lat 90. XX wieku niemieckie zaangażowanie i uczestnictwo niemieckich SZ zarówno pod szyldem ONZ, jak i NATO staje się coraz częstsze, przyczyniając się do odbudowy autorytetu tego kraju.

Mówiąc o uwarunkowaniach zewnętrznych bezpieczeństwa RFN należy przypomnieć o głębokich zmianach, które nastąpiły w bezpośrednim sąsiedztwie Niemiec, dzięki którym można mówić o nowej geopolityce tego kraju. Najważniejsze wektory tych przemian to: rozpad Związku Radzieckiego i świata dwubiegunowego, jednocześnie zaś wzrost roli i światowego przywództwa USA. Oparcie stosunków z Rosją – sukcesorem ZSRR – o równoprawne, polityczne, prawno–traktatowe i gospodarcze uregulowania. Wyrazem tego jest także wycofanie wojsk rosyjskich z terytorium Niemiec; odzyskanie suwerenności i politycznej niezależności przez Polskę i inne kraje Europy Środkowo–Wschodniej, w tym powstanie w wyniku rozpadu ZSRR, nowych, niezależnych państw na tym obszarze; znaczny spadek groźby globalnej konfrontacji nuklearnej; redukcja arsenałów nuklearnych i potencjału wojskowego po obu stronach dawnej „żelaznej kurtyny”, w bezpośrednim otoczeniu Niemiec i na obszarach przyległych; wzrost procesów globalizacji i współzależności państw.

30.2. Polityka bezpieczeństwa

Doktrynalnym wyrazem zmian, jakie dokonały się w niemieckiej polityce bezpieczeństwa po wydarzeniach przełomu lat 1989–1990, w wyniku zjednoczenia Niemiec oraz rozpadzie ZSRR i UW, była opublikowana w 1994 r. przez MO RFN tzw. Biała Księga (BK). Zachowując aktualność do dziś, mimo pojawiających się ostatnio nowych akcentów w polityce niemieckiej, BK jest nadal dokumentem, który w sposób całościowy prezentuje doktrynę bezpieczeństwa narodowego RFN, dając jednocześnie wykładnię niemieckiej polityki zagranicznej oraz międzynarodowej aktywności tego kraju w zakresie bezpieczeństwa.

Biała Księga wymienia pięć strategicznych zasad (w terminologii BK „centralnych interesów”) niemieckiej polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa. Są nimi: zachowanie pokoju, bezpieczeństwa i dobrobytu obywateli Niemiec oraz nienaruszalności terytorium państwa; integracja z europejskimi demokracjami w UE; trwały, oparty na wspólnocie wartości i zbieżnych interesach transatlantycki sojusz z USA, jako mocarstwem światowym; wprowadzenie „naszych wschodnich sąsiadów” do struktur Zachodu na zasadach partnerstwa i wzajemności oraz stworzenie nowego, opartego na współpracy, ogólnoeuropejskiego ładu bezpieczeństwa; powszechne poszanowanie prawa międzynarodowego i praw człowieka oraz sprawiedliwy, światowy, wolnorynkowy ład gospodarczy.

Aktualność tych zasad, mimo upływu dziewięciu lat od ich sformułowania, bierze się stąd, iż wyrażają one zarówno strategiczne kierunki polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, jak i inspiracje tej polityki, poprzez odwołanie się do systemu wartości, które – podzielane przez ogromną większość społeczeństwa niemieckiego – wolne są od politycznej koniunkturalności, doraźności celów i partyjnej gry interesów. Sformułowane w okresie rządów koalicji CDU/CSU/FDP, kierowanej przez kanclerza Helmuta Kohla, uzyskały również generalną akceptację ze strony opozycyjnej SDP. Główne siły polityczne RFN były zgodne co do potrzeby przejęcia przez Niemcy większej odpowiedzialności za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe. Nie bez znaczenia w tym kontekście było orzeczenie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z lipca 1994 r. uznające udział Bundeswehry w operacjach pokojowych poza obszarem NATO za zgodny z Konstytucją RFN.

Przejmując w październiku 1998 r. władzę w Niemczech koalicja SDP/Zieloni kontynuuje generalnie główne linie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa RFN. Nie sposób jednocześnie nie zauważyć pewnych zmian i korekt tej polityki, które nastąpiły po zwycięskich dla tej koalicji wyborach do Parlamentu w 2002 r. Niewątpliwy wpływ na tę politykę miał także rozwój sytuacji międzynarodowej, a zwłaszcza sprawa Iraku. Koalicja socjaldemokratów i zielonych nie tylko mocniej akcentuje interes narodowy i większą polityczną niezależność Niemiec, ale sprawia wrażenie siły reprezentującej kraj i naród, który wyleczył się już ze swojej przeszłości i nie potrzebuje dłużej ani amerykańskiej, ani brytyjskiej kurateli, by być państwem demokratycznym i prowadzić własną politykę. Uwiarygodnia to niechęcią do wykorzystywania siły militarnej, sprzeciwem wobec wojny, naciskiem na prawa człowieka, podkreślaniem roli ONZ i organizacji międzynarodowych, przywiązaniem do multilateralizmu. Nie kryje jednocześnie aspiracji do przewodzenia procesom integracyjnym w Europie, w tym wspólnie z Francją, do tworzenia twardego rdzenia obrony europejskiej, wewnątrz co prawda Wspólnej (Europejskiej) Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP), ale na zasadzie niemal „sojusz w sojuszu”, z tendencją do niezależności nie tylko od USA, lecz także od innych partnerów europejskich.

Jeśli chodzi o stosunek RFN z USA i stosunki transatlantyckie, to w ostatnim okresie doszło do próby ich wyraźnej poprawy. Przebywając, po raz pierwszy od szesnastu miesięcy w USA, kanclerz Schröder w bezpośredniej rozmowie z prezydentem Bushem usiłował pomniejszyć wpływ sprawy Iraku na bezpośrednie stosunki dwustronne między obydwoma krajami zapewniając, że nie będą one miały również wpływu na zobowiązania Niemiec wynikające z członkostwa w NATO.

Nie da się jednak ukryć, że już od pewnego czasu niemiecki punkt widzenia na przyszłość NATO i zaangażowanie Sojuszu wykazywał pewne cechy odrębności. Niemcy dość długo opierali się, by uznać, że ze względu na naturę nowych zagrożeń dla bezpieczeństwa, działania NATO poza obszarem traktatowym (out of area), są coraz ważniejsze dla zadań i strategii Sojuszu. Niemcy inaczej widziały zagrożenia, do czego niewątpliwie przyczyniło się ich „przesunięcie” na wschód, w kierunku środka Europy. W rezultacie, po zjednoczeniu, „nowa RFN” była zainteresowana przede wszystkim stabilizacją stosunków z Rosją (niemiecka wersja polityki „Russia first”) i rozwojem współpracy z krajami Europy Środkowej i Wschodniej, opartej o przekształconą KBWE.

Niemcy jako jedne z pierwszych wsparły dążenia państw postkomunistycznych do NATO, nie chcąc by obszar ten pozostawał ziemią niczyją, „szarą strefą”, wstrząsaną konfliktami etnicznymi, rosnącym nacjonalizmem i politycznymi podziałami. Zdecydowanie poparły pierwszą rundę rozszerzenia NATO o Polskę, Czechy i Węgry, ale są znacznie bardziej powściągliwe jeśli chodzi o drugą rundę rozszerzenia. Potwierdzają się tym samym przypuszczenia i opinie, rozpowszechnione w różnych kręgach ekspertów zachodnich, że „wschodnie rozszerzenie NATO” służyć miało zbudowaniu wału ochronnego dla Niemiec, przed zagrożeniami ze Wschodu. Uzyskawszy taki bufor, dzięki pierwszej rundzie rozszerzenia, Niemcy, choć formalnie dalsze rozszerzenie NATO wspierają, to jednak większego nim zainteresowanie nie wykazują.

Reasumując, w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa RFN zachodzą w ciągu ostatnich dwóch lat zmiany, wyrażające się przede wszystkim w zajmowaniu oddzielnego niż Waszyngton stanowiska w szeregu istotnych kwestii międzynarodowych takich, jak np.: sprawa Iraku, rola ONZ, ewolucja i przyszłość NATO, zakres jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Karnego. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie to, że Niemcy były przez cały okres powojenny, od powstania RFN, szczególnie lojalne wobec USA, świadome zobowiązań wynikających z amerykańskiej polityki wobec nich (plan Marshalla, wprowadzenie do NATO, poparcie zjednoczenia Niemiec). Obserwowane jest również zbliżenie RFN i Francji i to nawet w tych sprawach, w których różnice między Berlinem a Paryżem były dosyć istotne, jak np. w sprawach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Generalnie jednak, nie daje to podstaw do wyrażenia jakichkolwiek wątpliwości, że stosunki z USA straciły dla Niemiec swoje podstawowe znaczenie, a NATO przestało być wiarygodnym sojuszem obronnym, niezbędną bazą transatlantyckiego środowiska bezpieczeństwa. Także wspólnotą wartości i zbieżnych interesów w zakresie wspólnego bezpieczeństwa.

Niemiecki system konstytucyjno–prawny określa Bundeswehrę jako armię obronną, mogącą funkcjonować w międzynarodowych sojuszach obronnych i systemach zbiorowego bezpieczeństwa, opartą na powszechnym obowiązku służby wojskowej. Zgodnie z art. 87a ust. 1 Ustawy Zasadniczej (UZ): „Federacja wystawia SZ w celach obronnych”. Ust. 2 tego artykułu uzupełnia to postanowienie dodając, że: „poza obroną wolno używać SZ tylko wtedy, gdy niniejsza Ustawa Zasadnicza wyraźnie na to zezwala”. Dotyczy to czterech przypadków: 1) w stanie napięcia i obrony – z przeznaczeniem do ochrony obiektów cywilnych oraz do realizowania zadań związanych z regulacją ruchu drogowego (samodzielnie lub z policją); 2) w razie zaistnienia w państwie ostrego stanu wyższej konieczności (zagrożenia porządku konstytucyjnego), gdy będzie niezbędne wsparcie działań policji i Federalnej Straży Granicznej w akcjach mających na celu ochronę obiektów cywilnych oraz zwalczanie zorganizowanych i uzbrojonych na sposób wojskowy grup powstańczych; 3) w przypadku poważnej katastrofy, gdy jej zasięg obejmuje terytorium więcej niż jednego landu; 4) w przypadku katastrofy zwykłej, gdy jej skutki ograniczają się do jednego landu. W pierwszych trzech przypadkach decyzję o użyciu wojska podejmuje rząd federalny, w czwartym – rząd kraju związkowego.

Ustawa Zasadnicza RFN w art. 24 ust. 2, ustala zasady udziału państwa w systemie bezpieczeństwa zbiorowego, a także na zasadzie interpretacji rozszerzającej w sojuszach obronnych. Artykuł ten stwierdza: „W celu zapewnienia pokoju Federacja może włączyć się do systemu wzajemnego bezpieczeństwa zbiorowego; zgodzić się w związku z tym na takie ograniczenie swych praw zwierzchnich, które przyniesie i zapewni trwały, pokojowy ład w Europie oraz pomiędzy narodami świata”. Postanowienia te umożliwiały RFN ubieganie się o członkostwo w Europejskiej Wspólnocie Obronnej, UZE i NATO.

O ile, do końca lat 80. ubiegłego wieku ustawodawca zachodnioniemiecki nie miał specjalnych problemów z wykładnią wymienionego przepisu UZ, o tyle, po zjednoczeniu Niemiec, w nowych realiach europejskich i światowych, w warunkach przejmowania przez NATO odpowiedzialności za stabilizację i bezpieczeństwo także poza obszarami traktatowymi oraz naciskami USA i sojuszników na włączenie się Niemiec w te działania, zaczęło to wywoływać w RFN poważne spory i dyskusje polityczne. Dotyczyło to również możliwości udziału Bundeswehry w siłach pokojowych i stabilizacyjnych ONZ. Trwający dwa lata spór miedzy głównymi siłami politycznymi RFN rozstrzygało dopiero, wspomniane wyżej orzeczenie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, z kwietnia 1994 r. Uznaje ono legalność użycia Bundeswehry w misjach, w systemie zbiorowego bezpieczeństwa, zgodnie z jego ramami i regułami. Trybunał uznał jednocześnie, że rząd federalny każdorazowo musi uzyskać zgodę Bundestagu na udział żołnierzy Bundeswehry w akcjach poza obszarem odpowiedzialności NATO.

Biała Księga MO RFN wyznacza Bundeswehrze dwie podstawowe funkcje. Po pierwsze, musi ona być w stanie – wraz ze swymi sprzymierzeńcami i partnerami – wnieść odpowiedni wkład w szybkie i skuteczne przezwyciężanie prawdopodobnych międzynarodowych konfliktów i kryzysów, po drugie zaś, musi – w razie konieczności obrony Niemiec i terytorium Sojuszu, który to przypadek obecnie jest mało prawdopodobny (1994 r.) – dysponować wystarczającymi siłami obronnym.

Dokument ten nakłada na SZ RFN pięć podstawowych zadań: ochronę Niemiec i ich obywateli przed szantażem politycznym i zagrożeniem zewnętrznym; wspieranie dążeń do militarnej stabilności i integracji Europy; obronę Niemiec i ich sojuszników; służbę dla pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, zgodnie z Kartą NZ; pomoc w przypadku katastrof, pełnienie funkcji ratowniczych w stanach wyższej konieczności i wspieranie akcji humanitarnych.

30.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Według Białej Księgi podstawowym czynnikiem polityki obronnej RFN jest obrona powszechna. Obejmuje ona wszystkie (militarne, polityczne i cywilne) przedsięwzięcia konieczne dla wypełnienia zadań obrony. Politycznie odpowiedzialny jest za nią rząd federalny. Dwoma najważniejszymi instrumentami powołanymi do wypełniania zadań obrony powszechnej są SZ (Bundeswehra) i OC.

Bundeswehra składa się z trzech podstawowych elementów: 1) Sił Kryzysowego Reagowania, które służą do zapobiegania i przezwyciężania sytuacji kryzysowych oraz rozwiązywania konfliktów. Są one podstawą niemieckich jednostek uczestniczących w międzynarodowych misjach pokojowych. W razie potrzeby mogą być również wykorzystane do obrony terytorium Niemiec i zabezpieczenia mobilizacji. 2) Głównych Sił Obronnych przeznaczonych do obrony terytorium Niemiec i Sojuszu Północnoatlantyckiego, a w ich skład wchodzą wszystkie siły pozostające w dyspozycji w czasie pokoju oraz siły rozwijania w trakcie mobilizacji. 3) Podstawowej Organizacji Wojskowej SZ, której zadaniem jest dowodzenie, zapewnienie wsparcia logistycznego i koordynacja współpracy cywilno–wojskowej.

Drugim filarem, na którym opiera się obrona powszechna jest OC, za organizację której odpowiedzialne jest MSW RFN, kieruje zaś nią Federalny Urząd Ochrony Cywilnej.

Od czasu zjednoczenia, SZ Niemiec przeszły kilka faz reform i przekształceń. W wyniku zjednoczenia powiększył się, jak już wspomniano, potencjał wojskowy RFN, jednocześnie zaś wymogi CFE zobowiązujące do redukcji uzbrojenia Bundeswehry w powiązaniu z redukcją budżetu obronnego RFN, wymuszały zmiany w organizacji SZ. Były one niezbędne także ze względu na zmiany strategii NATO oraz rozszerzenie przez Sojusz swoich funkcji wojskowych o możliwość prowadzenia operacji pokojowych, humanitarnych i ratowniczych poza obszarem traktatowym. Pod koniec 1992 r. podjęto wysiłek dostosowania potencjału wojskowego RFN do wymogów nowoczesnego pola walki, jednocześnie zaś do sprostania nowym wyzwaniom i zagrożeniom międzynarodowym. Ich sens polityczno–strategiczny sprowadzał się do tego, że tradycyjnie pojmowanej funkcji Bundeswehry, jako siły służące obronie własnego terytorium oraz współdziałającej militarnie z siłami sojuszniczymi z NATO, dodano nowe zadania związane z przezwyciężaniem sytuacji kryzysowych, rozwiązywaniem konfliktów, udziałem w misjach pokojowych i świadczeniem akcji humanitarnych. Zmiany te nie były jednak szybkie i bezdyskusyjne. W sporze, jaki od czasu do czasu pojawiał się między członkami NATO, o wzajemne relacje i zależności miedzy klasycznymi misjami wspólnej obrony a nowymi misjami zapobiegania kryzysom i konfliktom MO RFN stało na stanowisku, że tendencje do nadawania tym misjom podstawowego charakteru w NATO (ale także w UZE) osłabia wspólną obronę Sojuszu oraz strukturę SZ. Niemcy stali również na stanowisku, że niektórzy partnerzy europejscy koncentrują się zbytnio na umacnianiu struktur antykryzysowych i zarządzania kryzysowego ze szkodą dla wspólnej obrony. Bezkrytyczne przyjęcie tego kierunku oznaczałoby dla Bundeswehry konieczność dalszych przekształceń w kierunku armii zawodowej.

Rządząca już od pięciu lat w RFN koalicja SDP/S90/Z, podobnie jak jej chadeccy i liberalni poprzednicy, jest za tym, aby wspólna obrona pozostała nadrzędnym zadaniem niemieckich SZ i podstawą bezpieczeństwa. Niemcy ciągle za priorytetowe uznają kwestie obrony terytorium własnego kraju i obszaru NATO, podczas gdy inni partnerzy europejscy eksponują zewnętrzne zagrożenia (dla Sojuszu i EPBiO) i związane z tym zadania. Stąd Brytyjczycy, Francuzi, Holendrzy, niekiedy także Włosi, akcentują pierwszoplanową rolę sił szybkiego reagowania – struktur elastycznych i zdolnych do szybkiego przemieszczania się, a dzięki odpowiedniemu wyposażeniu, także do skuteczniejszej akcji, przeżycia i wypełnienia misji. Niemcy opowiadają się za strukturami obrony powszechnej. Tylko armia poborowa, zdaniem strategów niemieckich, jest w stanie uruchomić rezerwistów niezbędnych do obrony terytorium Niemiec i ich sojuszników. Dlatego też zachowywana jest zdolność Bundeswehry do szybkiego zwiększania swego stanu o 100% – do około 600 tys. żołnierzy. Siły klasyczne obejmują nadal ok. 80% stanu SZ RFN, ale wymogi nowej strategii NATO, a także rozwój EPBiO oraz naciski partnerów wymusiły najpierw wprowadzenie (w 1992 r.) a potem zwiększane liczebności sił szybkiego reagowania. Rząd kanclerza Schrödera skutecznie opiera się dalszym naciskom, uważając, że przemodelowanie Bundeswehry w tym kierunku nie odpowiadałoby naturze zagrożeń i wymogom bezpieczeństwa w Europie Środkowej. Zwiększył on jednak liczebność sił szybkiego reagowania z 37 tys. w okresie rządów Kohla do 53 tys^.

Naczelną zasadą systemu kierowania SZ RFN jest zasada prymatu polityki. Jej podstawę stanowi przekazanie przez Ustawę Zasadniczą demokratycznie wybranym politykom wyłącznej i najwyższej władzy rozkazodawczej i dowódczej nad Bundeswehrą. W okresie pokoju sprawuje ją federalny minister obrony, natomiast w stanie obrony władza ta nie przechodzi na najwyższego stopniem wojskowego, lecz jest przekazywana kanclerzowi federalnemu. Prymat polityki zapewnia także istnienie dwuetapowego mechanizmu kontrolnego. Kontrola ta jest sprawowana zarówno na poziomie władzy wykonawczej, jak i władzy ustawodawczej.

Istotę cywilnej kontroli nad wojskiem, w realiach RFN jako członka NATO przedstawił podczas wizyty w Polsce gen. Klaus Steinkopff: Pierwszeństwo polityki nad wojskiem wyraża się w sposób najbardziej widoczny w instytucji ministra obrony narodowej. Jako członek rządu jest on pod pełną kontrolą parlamentu. W RFN minister obrony nigdy nie może być żołnierzem służby czynnej. A jako minister obrony ma pełne dowódcze uprawnienia w czasie pokoju. W czasie wojny te uprawnienia przekazane zostaną kanclerzowi federalnemu. (..) Kolejnym narzędziem, (..) środkiem kontroli jest parlamentarna Komisja Obrony i parlamentarny rzecznik do spraw Bundeswehry. Z upoważnienia Komisji Obrony zajmuje się on wszystkimi sprawami przekazywanymi mu przez żołnierzy. Chodzi o to, by prawa żołnierzy, a także pracowników wojska były przestrzegane.

SZ RFN liczą łącznie 296 tys. żołnierzy, w tym 107 tys. pochodzących z poboru, przy czym czas służby czynnej z poboru wynosi 9 miesięcy. Siły rezerwy liczą 390 tys. żołnierzy. W podziale na trzy podstawowe formacje wojskowe stan osobowy przedstawia się następująco: SL – 203 000 żołnierzy, w tym 85 900 pochodzących z poboru; SP – 67 300 żołnierzy, w tym 16 100 z poboru; SM – 25 000, w tym 5000 z poboru (3700 służy w lotnictwie MW).

SL RFN są podstawową formacją SZ. Składają się z organów dowodzenia, głównych sił obrony oraz sił reagowania. Zadaniem organów dowodzenia jest zapewnienie warunków do szkolenia, uzupełnianie stanów osobowych oraz ustalanie wsparcia logistycznego. Najwyższym wojskowym przełożonym wszystkich żołnierzy sił lądowych pozostaje Inspektor SL, będący jednocześnie szefem Departamentu Ministerstwa Obrony. Podlegają mu bezpośrednio: Sztab SL, Urząd SL, Dowództwo Zabezpieczenia Działań SL oraz Dowództwo SL.

Sztab SL, organ planistyczny Inspektora SL, stanowi komórkę MO. Urząd SL odpowiedzialny jest za szkolenia wojsk. Podlegają mu szkoły sił lądowych oraz komendy poligonów i ośrodków szkolenia. Dowództwo Zabezpieczenia Działań SL odpowiada za logistykę i służbę sanitarną, a także pozyskiwanie środków zaopatrzenia oraz nowego sprzętu i uzbrojenia. Za dowodzenie związkami taktycznymi i oddziałami bojowymi sił lądowych odpowiedzialne jest Dowództwo SL z siedzibą w Koblencji. Podporządkowane mu są wszystkie jednostki sił lądowych. Dowódcy SZ podlegają: dywizja operacyji specjalnych, składająca się z jednostki sił szybkiego reagowania (SSR), jednostki powietrznodesantowej SSR; dywizja aeromobilna, obejmująca brygadę powietrzno–manewrową, brygadę lotnictwa SL, brygadę rozpoznania radioelektronicznego, regiment wsparcia; dowództwo SW obejmuje: 3 brygady tyłów i brygadę medyczna; 3 korpusy armijne (I. Niemiecko–Holenderski Korpus, obejmujący 2 DPanc., II. Korpus – 1 DPanc, IV Korpus, obejmujący 2 DPanc.

SL wyposażone są w następujący sprzęt i uzbrojenie: 2490 czołgów, w tym: 707 – typu Leopard 1 A1/A3/A4/A5, 1783 – typu Leopard 2 (350 – zmodernizowanych do poziomu A6); 523 BWO rozpoznania, w tym: 409 – SPz 2 Luchs, 114 – TPz Fuchs (rozpoznanie ABC); 2112 BWO typu Marder A2/A3, 133 – Wiesel z działkiem kal. 20 mm; 873 BWO TPz–1 Fuchs, 2201 – M–113, 56 – APCV–2 ; 1735 jednostek artylerii, w tym: 353 – kal. 105 mm (16 – GebH 140M–101), 197 – kal. 155 mm (FH–70), 643 – samobieżne działa kal. 155 mm (516 M–109 A3G, 127 – PzH 2000); 227 wielogłowicowych wyrzutni rakietowych, w tym: 78 rakiet 110 mm typu LARS, 149 – typu MLRS (227 mm), 512 – moździerzy Tampell; 2002 przeciwpancernych pocisków kierowanych: 1618 – typu Milan, 174 – RJPz (Hot), 210 – Wiesel (Hol); 1535 działek przeciwlotniczych, w tym: 1155 działek 20 mm RH 202, 381 – typu Gepard (35 mm); 143 rakiety przeciwlotnicze (ziemia–powietrze) typu Roland i Stinger; 566 helikopterów, w tym: 202 – szturmowe PAH–1, 364 – helikoptery wsparcia (122 – UN–1D, 108 – Ch–53G, 92 – BO–105M, 32 – Alouetté, 10 – EC–135); 289 zdalnie sterowanych samolotów bezzałogowych CL–289.

SP zarządzane przez Dowództwo SP, dzielą się na: SP – Północ (Kalkar) i Siły Powietrzne – Południe (Meststetten) oraz Dowództwo Lotnictwa Transportowego (Münster). Dowództwom SP Północ i Południe podporządkowane są po dwie dywizje lotnicze. W skład każdej dywizji wchodzą skrzydła lotnictwa taktycznego obrony powietrznej oraz jednostki radiotechniczne. Z ogólnej liczby 17 skrzydeł lotnictwa bojowego, 5 to lotnictwo myśliwsko–bombowe wyposażone w samoloty Tornado IDS, 1 skrzydło – w samoloty Tornado ECR, 4 skrzydła lotnictwa myśliwskiego (7 eskadr F–4F i 1 eskadra MiG–29), 1 skrzydło lotnictwa rozpoznawczego (2 eskadry samolotów Tornado), 6 skrzydeł rakiet przeciwlotniczych Patriot, Hawk, Roland.

Na wyposażeniu SP znajduje się: 598 samolotów myśliwsko–bojowych (w tym 60 treningowych), takich jak: Tornado Alpha Jet, F–4F, F–107, MiG–29. 108 z nich przystosowanych jest do przenoszenia broni jądrowej, 157 to różnego rodzaju samoloty transportowe i łącznikowe. SP dysponują 75 helikopterami: 72 – typu UH–1D i 3 – AS–532U2 (dla VIP–ów) oraz 288 wyrzutniami rakiet Patriot, 218 – Hawk, 90 – Roland oraz pewną ilość morskich rakiet Maverick, powietrznych Sidewinter, Aphid, Alamo, Archer.

SM są formacją, której znaczenie rośnie, przede wszystkim jeśli chodzi o zadanie i koncepcje NATO. Wiele zadań sojuszniczych SM, zwłaszcza w akwenach M. Bałtyckiego, M. Północnego i M. Norweskiego oraz w strefie Kanału La Manche, opiera się o współdziałanie sił morskich NATO i RFN. Naczelnym dowódcą Bundesmarine jest Inspektor SM, podporządkowany bezpośrednio ministrowi obrony. Jego organem roboczym jest Sztab SM z szefem Sztabu, zastępcą Inspektora na czele. Inspektorowi SM podlegają: Urząd SM, Dowództwo Floty SM (z siedzibą w Gluksburgu) i Dowództwo Zabezpieczenia Działań SM. Urząd SM odpowiedzialny jest za szkolenie (ogólnowojskowe) oraz specjalistyczne personelu sił morskich i ich wyposażenie, jak również za zabezpieczenie medyczno–sanitarne. Dowództwo Floty SM kieruje działalnością i szkoleniem bojowym sił floty i lotnictwa morskiego, odpowiada za gotowość bojową okrętów i jednostek SM a ponadto zajmuje się planowaniem ćwiczeń sił morskich. Dowództwo Zabezpieczenia Działań SM odpowiada za całokształt spraw związanych z logistycznym zabezpieczeniem sił morskich.

Na wyposażeniu SM znajduje się: 14 okrętów podwodnych, w tym: 12 okrętów typu 206/206/A wyposażonych w 8 torped 533 mm TT, 2 – typu 205 z takim samym wyposażeniem; 2 niszczyciele DDG Lutjens (zmodernizowane wersje amerykańskich Adamsów); 12 fregat, w tym: 8 – typu Bremen i 4 – typu Brandenburg; 25 okrętów rakietowych, w tym: 10 typu Albatros, 10 typu Gepard, i 5 – typu Tiger, wyposażonych w rakiety Exocet; 23 okrętów trałowo–minowych.

SZ RFN znajdują się w przeddzień nowej reformy. Przewiduje się, że zamiast istniejących trzech formacji składać się będą z pięciu komponentów: WL, SP, MW, centralnej służby medycznej i bazy SZ. Wzmocniona zostanie struktura dowodzenia Bundeswehry. Umocniona ma być pozycja Generalnego Inspektora poprzez przyznanie mu większych kompetencji w planowaniu rozwoju SZ oraz w planowaniu i kierowaniu działaniami bojowymi. Ma być także powołane Dowództwo Operacji Połączonych, z lokalizacją w Poczdamie, które pełniłoby rolę Sztabu Operacyjnego i mogłoby być postawione do dyspozycji politycznej ESDP w razie potrzeby działania poza granicami Niemiec. Reforma SZ RFN zmierzać będzie do lepszego przystosowania Bundeswehry do udziału w działaniach antykryzysowych NATO i struktur wojsk powoływanych w ramach ESDP, a także dla potrzeb struktur wielonarodowych. Kluczowym ogniwem w tym zakresie ma być Dowództwo Operacji Połączonych, jako ważna część struktury bazy SZ. W jego kompetencji pozostawać będzie odpowiedzialność za kierowanie Bundeswehrą, prowadzącą operacje poza granicami Niemiec, a także przekształcać się będzie w przyszłości w najwyższą narodową płaszczyznę kierowania operacjami niemieckimi SZ.

Wskazówki bibliograficzne:

„Business Week Polska”, nr 5,1997.

Czaja J., NATO and the Second Round of Enlargement, [w:] Transformation in Central European Security Environment, Warszawa 2002.

Cziomer E., Nowe cele i priorytety polityki zagranicznej zjednoczonych Niemiec, [w:] Nowa tożsamość Niemiec i Rosji w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 1999, s. 36.

Krasnodębski Z., Osiłkowi w żłoby dano, „Rzeczpospolita”, nr 138, 14–15 czerwca 2003 r.

Materialien zur deutschen Einheit und zum aufbaue in den neuen Bundesländern. Drucksache des Deutschen Bundestages, nr 12/6854, 8.02,1994, s. 38–39.

Sułek J., Pozycja międzynarodowa Niemiec po zjednoczeniu – aspekty geopolityczne, [w:] Nowa tożsamość Niemiec i Rosji w stosunkach międzynarodowych, Scholar, Warszawa 1999.

Tewes H., Germany as Civilian Power. The West Integration of East Europe 1989–1997, IGSSSS, X–1998.

31. ROSJA

31.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Federacja Rosyjska (FR) – Rosja – jest największym krajem świata położonym na dwóch kontynentach, obejmującym – 40% Europy i 29% Azji. Zamieszkuje ją ponad 145 mln ludności, z czego ok. 36% to narodowości nierosyjskie. FR graniczy z 16 sąsiadami. Na lądzie (granica – 14,3 tys. km) z 14 – Norwegią, Finlandią, Estonią, Łotwą, Litwą, Polską (Obwód Kaliningradzki), Białorusią, Ukrainą, Gruzją, Azerbejdżanem, Kazachstanem, Chinami, Mongolią, Koreą Północną; na morzu – przez Cieśninę Beringa z USA, a przez cieśniny La Perouse’a i Kunaszir z Japonią.

Rosja posiada wyjście do akwenów trzech oceanów: na północy i wschodzie ma długie morskie granice, jednakże z punktu widzenia możliwości obrotu towarowego podstawowe znaczenie zachowały porty bałtyckie i czarnomorskie. Tymczasem dostępne podejścia do Bałtyku i M. Czarnego są mocno ograniczone. Istotne znaczenie dla jej obronności mają także: etniczna różnorodność wchodzących w jej skład terytoriów, znaczne zasoby surowców naturalnych, przede wszystkim energetycznych, ograniczone terytorium dla gospodarki rolnej.

Rosja to mocarstwo i europejskie i azjatyckie, mające granice z państwami chrześcijańskimi (na zachodzie), muzułmańskimi (na południu) i krajami o ideologii konfucjańskiej (na wschodzie). Geograficznie znajduje się między dwoma z trzech najbardziej rozwiniętych gospodarczo regionów świata – Europą Zachodnią i Japonią. Na południe od jej granic leżą, najbogatszy w surowce energetyczne region świata – Bliski i Środkowy Wschód oraz najliczniejsze ludnościowo – Chiny.

Środki rakietowo–jądrowe mogące zagrozić Rosji są rozmieszczone na północy, zachodzie, wschodzie i południowym wschodzie od granic państwa (USA, Wielka Brytania, Francja i Chiny); duże zgrupowanie SZ znajduje się w Europie Zachodniej (NATO), na południowym–wschodzie największymi możliwościami wojskowymi dysponują Chiny, na wschodzie – USA i Japonia.

FR ma do czynienia z trzema różnymi sytuacjami na trzech rubieżach: zachodniej, południowej i Dalekim Wschodzie i trzema kierunkami polityki zagranicznej.

Zachód – kierunek najważniejszy i najbardziej stabilny. Z tej strony nic Rosji nie grozi, a najwięcej może otrzymać; integracja europejska nie zwiększa izolacji Moskwy; UE nigdy nie była strukturą konfrontacyjną. Rozszerzanie NATO też już nie jest problemem – Rosja i Sojusz nie są przeciwnikami, lecz sojusznikami w walce z międzynarodowym terroryzmem. Rosja, nie będąc członkiem NATO, uczestniczy dziś w niektórych jego strukturach. Westernizacja zmienia i będzie zmieniać charakter Rosji, co w jakimś stopniu musi się wiązać z częściową utrata jej tożsamości. Historia dowodzi, że może to być tylko zmiana na lepsze. Rosja musi się liczyć z tym, że ku Zachodowi ciąży też Ukraina i inne państwa proradzieckie. Rosja straciłaby kontakt z tymi krajami, gdyby sama izolowała się od Zachodu.

Po 11 września 2001 r. Moskwa zdecydowała, że jej głównym i dalekosiężnym celem politycznym jest uczynienie z niej normalnego państwa europejskiego i zwrot ku Zachodowi. Rosja jest już w Radzie Europy, stosunkowo łatwo wejdzie do WTO i ODCE, zyskała w NATO dość istotne kompetencje.

Południowe granice FR na Zakaukaziu i w Azji Środkowej są linią na której Rosja styka się z islamem – najbardziej zapalnym obszarem świata. Poza Armenią i Gruzją wszystkie byłe republiki południowe ZSRR są muzułmańskie. Kontakty z Iranem i Turcją stają się dla nich nie mniej ważne niż z Rosją Azjatyccy członkowie WNP są też w różny sposób i w różnym stopniu uwikłani w konflikt afgański. W muzułmańskich republikach mieszkają miliony Rosjan. W Rosji żyją miliony wyznawców islamu. Południowe granice FR mogą być jednym z najbardziej zapalnych regionów. Południowy kierunek obejmuje również Bliski Wschód. Tam Moskwa nie ma dziś poważnych interesów poza obroną stanu posiadania.

Daleki Wschód rosyjski zamieszkuje 5 mln ludzi – i liczba ta szybko maleje. Północny wschód ChRL to 104 mln ludności – i liczba ta szybko rośnie. Gęstość zaludnienia wynosi odpowiednio 3,8 oraz 132 osoby na kilometr kwadratowy. Na rosyjskim obszarze PKB spadał w ostatnich latach średnio o 8% rocznie, na chińskim powiększał się o 13%. Stosunki Moskwa – Pekin są dziś dobre, o żadnej akcji militarnej nie ma mowy. Chiny mogą jednak zdominować Syberię w sposób całkowicie pokojowy, konkurując z Japonią i Koreą Południową, które już dziś są na tym terenie gospodarczo ważniejsze niż europejska Rosja. Dla Rosji kroczącej na Zachód ziemie na wschód od Uralu to ważne zaplecze. Bez nich utraciłaby ona tożsamość, surowce strategiczne i szansę na (bliżej nieokreśloną) przyszłość. Dla Chin zaś taka zneutralizowana Rosja stałaby się bezpiecznym zapleczem w ich polityce azjatyckiej i światowej.

Gospodarka Rosji, po przełamaniu kryzysu, rozwija się od 1999 r. pomyślnie osiągając roczne tempo przyrostu dochodzące do 8%. W ciągu ostatnich trzech lat PKB wzrósł o 20%, fizyczna wielkość eksportu zwiększyła się o ¼, w tym sprzedaży maszyn, sprzętu i środków transportu o ponad 70%. Po raz pierwszy od pół wieku Rosja przekształciła się z importera w eksportera zbóż. Realne dochody ludności wzrosły o 32%. Zdaniem władz nawet spadek ceny na ropę naftową nie będzie w stanie zahamować dynamicznego rozwoju gospodarnego. Moskwie udało się wzmocnić władzę centralną oraz uporządkować stosunki z regionami. Uchwalono rewolucyjną – nie tylko na warunki rosyjskie – reformę fiskalną wprowadzającą 13% podatek liniowy, uproszczono system celny, zniesiono część barier biurokratycznych utrudniających działalność przedsiębiorcom, zezwolono na częściowy handel ziemią, ale lista reform zamierzonych i niezrealizowanych jest znacznie dłuższa. Rosja została przyjęta do grona najbogatszych państw świata (G7).

Niepokojącym zjawiskiem jest rosnąca śmiertelność ludności. Długość życia statystycznego mężczyzny w 2002 r. to – 58 lat, 11 miesięcy i 16 dni – o 15 dni mniej niż przed rokiem. Przeciętny Rosjanin żyje więc o 18 lat krócej od statystycznego Szweda, umiera o 15 lat wcześniej niż statystyczny Francuz. Niepokoi również poziom zdrowotności dzieci. Ocenia się, że tylko 34% jest zdrowych. Pozytywnym zjawiskiem jest rosnąca liczba urodzeń. Poważnym problemem jest alkoholizm. Oficjalnie zarejestrowanych jest 2,5 mln ciężkich alkoholików oraz 400 tys. osób nadużywających alkoholu. Ocenia się, że rzeczywista liczba alkoholików wynosi ok. 10,5 mln. Kolejną plagą jest narkomania. Liczbę narkomanów szacuje się na ok. 1,5 mln. Trzecia plaga to gruźlica – choroba biedaków. Od połowy lat 70. zachorowalność na tę chorobę spadała średnio o 2,5% rocznie. Od r. 1991 r. dokładnie w tym samym tempie rośnie.

Podstawowymi wojskowymi uwarunkowaniami bezpieczeństwa są: 1) Utrzymanie zgodności polityki wojskowej z żywotnymi interesami państwa oraz jego możliwościami ekonomicznymi. Priorytetem jest stworzenie nowoczesnego potencjału wojskowego i systemu obronnego z uwzględnieniem obecnej i prognozowanej sytuacji wojskowo–politycznej w kraju i na świecie. Podstaw jest tu kompleks przemysłowo–obronny (KP–O). 2) Zachowanie niezbędnej wielkości strategicznych sił odstraszania jądrowego, gwarantujących minimalną wystarczalność obronną. Służą temu działania przeciwko proliferacji BMR oraz porozumienia z USA dotyczące ograniczenia zbrojeń strategicznych. 3) Przeprowadzenie reformy SZ. Z tym problemem Moskwa nie może się uporać od dziesięciu lat, przede wszystkim przez jej połowiczności i zbytnie uzależnienie od lobby mundurowego. W 2003 r. resort obrony zaczyna coraz częściej mówić o modernizacji, a nie reformie SZ. 4) Odbudowanie na nowej podstawie i w innej skali jedności przestrzeni strategiczno–wojskowej b. ZSRR (bez Państw Nadbałtyckich) w celu stworzenia sojuszu wojskowo–politycznego WNP. Dotychczasowe rezultaty są dalekie od zamierzeń. Niemniej, układ o zbiorowym bezpieczeństwie państw WNP ułatwia Rosji legitymizację obecności wojskowej w niektórych państwach WNP i siłowe oddziaływanie na ich politykę.

31.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Głównym celem polityki bezpieczeństwa jest kształtowanie otoczenia zewnętrznego, zabezpieczającego suwerenność i integralność terytorialną FR oraz zapewniającego jej rozwój wewnętrzny. Rosja realizuje go koncentrując działania na następujących kierunkach: 1) Rozwoju dobrosąsiedzkich i sojuszniczych stosunków z krajami bliskiej zagranicy, pozwalających Moskwie na umocnienie tam wpływów oraz zbudowanie nowej równowagi polityczno–wojskowej. Granice zewnętrzne państw sąsiedzkich uznane zostały za wysunięte granice Rosji, mające zagrodzić dostęp na te tereny innym mocarstwom. 2) Rozwoju stabilnego partnerstwa z innymi mocarstwami, w szczególności z USA. 3) Współpracy z NATO. 4) Rozwoju współpracy międzynarodowej w walce z międzynarodową przestępczością i terroryzmem. 5) Umacnianiu takich mechanizmów wspólnego sterowania procesami światowymi, w których Rosja odgrywa ważną rolę. W pierwszym rzędzie dotyczy to umocnienie Rady Bezpieczeństwa ONZ.

W stosunkach z krajami sąsiedzkimi FR dąży do: 1) stworzenia pasa stabilności wzdłuż swoich granic, 2) współdziałania w zapobieganiu i rozwiązywaniu konfliktów w przylegających do Rosji regionach, 3) umocnienia współpracy wojskowo–technicznej. Polityka wojskowa jest jednym z podstawowych narzędzi realizacji tych celów, wykorzystując do ich realizacji struktury wielostronne i porozumienia dwustronne. Spośród tych pierwszych najważniejsze znaczenie dla bezpieczeństwa FR ma budowana Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (Rosja, Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan i Tadżykistan), której podstawą jest układ o bezpieczeństwie zbiorowym państw WNP z 1992 r. W Azji Środkowej utworzono już Kolektywne Siły Szybkiego Rozwijania Środkowoazjatyckiego Regionu Bezpieczeństwa Zbiorowego (Rosja, Kazachstan, Kirgistan i Tadżykistan). Ważnym elementem systemu bezpieczeństwa zbiorowego jest funkcjonujący od kilku lat system połączonej obrony powietrznej WNP (Rosja, Armenia, Białoruś, Kazachstan i Kirgistan). Powstają także regionalne systemy bezpieczeństwa: na kierunku zachodnim – na bazie regionalnego zgrupowania wojsk FR i Białorusi; na Zakaukaziu – na bazie połączonego zgrupowania wojsk FR i Armenii.

Polityka wojskowa i współpraca wojskowo–techniczna pozwala na: 1) umocnienie stosunków z krajami bliskiej zagranicy, 2) rozmieszczanie i utrzymywanie ważnych dla obronności Rosji obiektów poza granicami państwa, 3) rozwiązywanie zadań operacyjnych i szkolenia bojowego własnych SZ, 4) zachowanie i umocnienie obronnych mocy produkcyjnych poprzez eksport uzbrojenia i usługi o charakterze wojskowym, 5) umacnianie równowagi sił wojskowych w niestabilnych regionach, poprzez regulowanie dostaw uzbrojenia i techniki wojskowej skonfliktowanym stronom, 6) szkoleniu kadr wojskowych i służb granicznych.

Polityka ta, znalazła się w głębokim impasie. WNP – jako instrument gwarantujący wpływy, Rosji na obszarze byłego ZSRR – traci swoją skuteczność. Coraz więcej państw bliskiej zagranicy wybiera opcję łączną wschodnio–zachodnią, a niektóre skłaniają się coraz bardziej ku zachodniej. Moskwa jest więc „wypychana” z regionów, które uważa za strefę swoich wyłącznych wpływów. Państwa WNP nawiązując wielorakie kontakty ekonomiczne i polityczno–wojskowe między sobą, a także z krajami bardziej odległymi umacniają swoją podmiotowość na arenie międzynarodowej bez Rosji i poza strukturami WNP. W ten sposób Wspólnota z rozbudowanymi strukturami staje się coraz bardziej fikcją.

Polityka zagraniczna Rosji w stosunku do NATO realizowana jest w zasadzie na dwóch płaszczyznach: 1) umacniania Rosji w charakterze wielkiego mocarstwa regionalnego; 2) równoważenia potencjałów wojskowych Rosji i NATO. W tym celu została ona ukierunkowana na: przeciwdziałanie rozszerzaniu NATO; wykorzystanie procesu CFE do niwelowania wojskowych skutków tego rozszerzenia; utrzymanie i umacnianie wpływów politycznych i wojskowych w regionach, w których Sojusz nie zdobył jeszcze dominującej pozycji.

Z rozszerzeniem NATO i utrwalaniem mocarstwowej pozycji Rosji wiąże się także propozycja zbudowania nowej architektury bezpieczeństwa europejskiego. Jej istota polega na podporządkowaniu wszystkich organizacji i instytucji działających w sferze bezpieczeństwa europejskiego zwierzchnictwu OBWE. Najważniejszą instancją, w myśl tej koncepcji, byłby Komitet Wykonawczy, w którym Rosja zasiadałaby jako członek stały, dysponujący prawem weta i uzyskałaby ważący wpływ na politykę NATO.

Interesy Rosji w Azji polegają przede wszystkim na: utrzymaniu pozycji strategicznego partnera największych potęg regionu Chin i Indii; pozyskiwaniu partnerów do kształtowania multipolarnego ładu międzynarodowego; ograniczania wpływów USA; utrzymaniu pozycji mocarstwa rozgrywającego na Bliskim i Środkowym Wschodzie, w Azji Południowej i na Dalekim Wschodzie; stabilizowaniu równowagi międzykontynentalnej i regionalnej; tworzeniu sprzyjających warunków do roli arbitra i gwaranta ładu na obszarze poradzieckim. Ich realizację Rosja stara się zapewnić poprzez zbudowanie i utrzymanie stosunków na poziomie partnerstwa strategicznego z Chinami i Indiami oraz utrzymanie ścisłych stosunków z państwami islamskimi. Jednym z podstawowych instrumentów wspomagających politykę zagraniczną jest współpraca wojskowa–techniczna z Chinami, Indiami i Iranem oraz handel bronią z pozostałymi partnerami. Pozwalają one Moskwie: 1) umacniać stosunki z poszczególnymi państwami (w szczególności z Chinami, Indiami i Iranem); 2) tworzyć odpowiednie warunki do kształtowania pożądanego obrazu państwa rosyjskiego we wpływowych kręgach wojskowych i politycznych za granicą; 3) tworzyć warunki do wpływania na polityką zagraniczną kontrahentów, w różnym oczywiście zakresie; 4) na wielokierunkowość handlu bronią, która umożliwia utrzymywanie przyjaznych stosunków z wieloma państwami, tworząc warunki do uczestnictwa Rosji w rozwiązywaniu sporów i konfliktów międzynarodowych.

Stosunki z USA Rosja stara się utrzymywać w ramach formuły “pragmatycznego partnerstwa”. Zakłada ona ułożenie stosunków z USA na płaszczyźnie konstruktywnej współpracy, której podstawą jest równoprawność i partnerstwo oparte na jednorodności systemu społeczno–politycznego oraz zgodność fundamentalnych zasad polityki zagranicznej. Podstawowymi problemami współpracy są: 1) walka z międzynarodowym terroryzmem; 2) przeciwdziałanie proliferacji BMR; 3) ograniczenie strategicznych zbrojeń ofensywnych; 4) utrzymanie stabilności globalnej.

31.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Funkcjonowanie systemu obronności i SZ FR regulują następujące dokumenty: Konstytucja FR, ustawy federalne: O bezpieczeństwie (1992), O obronie (1996), Koncepcja bezpieczeństwa narodowego FR (2000), Doktryna wojenna FR (2000), Doktryna bezpieczeństwa informacyjnego FR (2000) i inne.

SZ są specyficznym środkiem polityki wykorzystywanym zarówno do regulowania zbrojnych konfliktów wewnętrznych (Czeczenia), jak i wspomagania polityki zagranicznej państwa (bazy wojskowe, szkolenie kadr wojskowych dla państw WNP). Armia jest również obiektem polityki. Różne struktury państwowe i partie polityczne starają się oddziaływać na SZ w swoich celach programowych. Armia posiada także swoje interesy; broniąc ich występuje jako podmiot polityki wewnętrznej i zagranicznej. W pierwszym wypadku występuje jako partner organów administracji wewnętrznej i partii politycznych, w drugim – prowadzi zagraniczną politykę wojskową, wkraczając niejednokrotnie na grunt zastrzeżony dla resortu spraw zagranicznych. Demokratyczna i cywilna kontrola nad SZ realizowana w zasadzie tylko przez cywilnego ministra obrony, niestabilna sytuacja wojskowo–polityczna na południu Rosji, nasilające się akty terroryzmu powodują, że znaczenie polityczne SZ jest większe niż przewidują to ww. dokumenty i, większe niż w innych państwach europejskich.

Moskwa nadal uznaje, że SZ pozostają nadal tradycyjnym środkiem osiągania celów politycznych i podstawą obrony państwa. Główne zdania SZ to: 1) gwarantowane odstraszanie jądrowe (bezwzględny priorytet), 2) zapobieganie wszelkim próbom oddziaływania siłowego na Rosję, 3) walka z terroryzmem, 4) realizacja międzynarodowych zobowiązań państwa; 5) umacnianie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Zgodnie z Koncepcją bezpieczeństwa narodowego użycie siły wojskowej wewnątrz państwa dopuszczalne jest w przypadkach określonych przez konstytucję i ustawy federalne; należą do nich przypadki powstania zagrożenia: życia obywateli, terytorialnej integralności państwa oraz siłowej zmiany ustroju konstytucyjnego.

Kierowanie SZ zapewniają organy władzy ustawodawczej: Prezydent, Zgromadzenie Federalne, oraz wykonawczej: Rada Bezpieczeństwa, rada ministrów, ministerstwo obrony, Sztab Generalny.

Prezydent FR sprawuje ogólne kierownictwo nad organami zapewniania bezpieczeństwa. Jest Naczelnym Dowódcą SZ. Ponadto: określa podstawowe kierunki polityki wojskowej; zatwierdza doktrynę wojenną; ogłasza powszechną lub częściową mobilizację:; wprowadza na całym terytorium lub jego części stan wojenny; decyduje o użyciu SZ do wykonania zadań z użyciem broni wykraczających poza ich przeznaczenie. Zatwierdza: plany: użycia i mobilizacyjny SZ, przejścia organów państwa w stan wojny; programy zbrojeń i rozwoju KPO oraz prób jądrowych; strukturę i skład SZ oraz ich liczebność etatową; regulaminy, statuty MO i SG. Kieruje Radą Bezpieczeństwa oraz określa wspólnie ze Zgromadzeniem Federalnym strategię zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.

Zgromadzenie Federalne (Duma i Rada Federacji) określa priorytety bezpieczeństwa; opracowuje system prawnego regulowania stosunków w tej sferze; kontrolują politykę kadrową państwowych organów w zakresie obronności; wysłuchuje co najmniej raz w r. sprawozdania Prezydenta o stanie bezpieczeństwa państwa; określa wydatki na utrzymanie organów jego zapewniania; ratyfikuje i denonsuje międzynarodowe umowy oraz porozumienia dotyczące bezpieczeństwa.

Rada Bezpieczeństwa przygotowuje decyzje prezydenta w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa. Do jej zadań należy m.in.: definiowanie żywotnych interesów państwa, określanie zagrożeń, opracowywanie założeń strategii bezpieczeństwa państwa i organizacja prac nad przygotowaniem programów jej realizacji, koordynacja działalności federalnych i lokalnych organów władzy wykonawczej.

Rada ministrów odpowiada za stan i zabezpieczenie SZ; kieruje działalnością podległych jej organów w zakresie bezpieczeństwa; opracowuje i przedstawia Dumie projekt wydatków budżetowych na obronę; odpowiada za wyposażenie SZ w uzbrojenie i technikę wojskową. Odpowiada za opracowanie i realizację: programów zbrojeń i rozwoju KPO, planów mobilizacyjnych oraz kierowanie przygotowaniem mobilizacyjnym organów władzy wykonawczej i ekonomiki państwa do pracy w warunkach wojny. Decyduje o kształcie i zakresie szkolnictwa wojskowego; opracowuje program operacyjnej rozbudowy terytorium państwa w celach obronnych; zatwierdza zasady poboru do służby wojskowej; określa organizację, zadania i zasady ogólnego planowania OC i OT; prowadzi rozmowy międzynarodowe dotyczące współpracy wojskowej i zawiera odpowiednie porozumienia. Do podstawowych zadań MO należą: udział w opracowywaniu propozycji dotyczących polityki i doktryny wojskowej; opracowywanie koncepcji rozwoju SZ, programu zbrojeń i rozwoju techniki wojskowej oraz propozycji zamówień państwowych; opracowywanie propozycji wydatków na obronę; zapewnianie gotowości mobilizacyjnej SZ; koordynowanie działalności organów władzy wykonawczej w kwestii obrony.

Organem wykonawczym i planistycznym ministerstwa obrony jest Sztab Generalny, który opracowuje plany: użycia SZ, mobilizacyjne, rozbudowy operacyjnej terytorium państwa w interesie obrony. Opracowuje propozycje: doktryny wojennej, struktury, składu, dyslokacji i zadań SZ, ich wyposażenia, przygotowania kadr wojskowych i budżetu obrony. Realizuje kierownictwo operacyjne SZ; prowadzi działalność wywiadowczą w interesach obrony i bezpieczeństwa; organizuje przygotowanie mobilizacyjnego rozwijania SZ; organizuje szkolenie operacyjne sztabów i wojsk; utrzymuje niezbędną gotowość bojową SZ.

SZ składają się z trzech rodzajów SZ: wojsk lądowych, sił powietrznych, marynarki wojennej oraz samodzielnych rodzajów wojsk: wojsk powietrzno–desantowych, wojsk kosmicznych i wojsk rakietowych strategicznego przeznaczenia. Mają one realizować strategiczne zadania wojny współdziałając z sobą lub samodzielnie. Oprócz tego w składzie wszystkich rodzajów SZ występują wojska specjalne.

Wojska Lądowe są najliczniejszym i najbardziej różnorodnym pod względem wyposażenia i sposobów działań bojowych rodzajem SZ. W 1999 r. WL liczyły około 300 tys. żołnierzy (około 34% stanu osobowego sił zbrojnych).

Organizacyjnie dzielą się na okręgi wojskowe (OW), armie (korpusy), dywizje (brygady), pułki (bataliony). Okręgów jest 6: Moskiewski, Leningradzki, Północnokaukaski, Nadwołżańsko–Uralski, Syberyjski, Dalekowschodni oraz Kaliningradzki Rejon Specjalny. Na bazie dowództw OW utworzono dowództwa operacyjno–strategiczne, obejmujące terytorium OW. Ich najważniejszym zadaniem jest podtrzymywanie stałej gotowości wojsk do zapewnienia bezpieczeństwa wojskowego w strefie odpowiedzialności. Dowództwa są odpowiedzialne także za stan, rozwój, szkolenie i użycie wojsk innych rodzajów SZ, rozmieszczonych w granicach okręgów. Okręgi: Leningradzki, Moskiewski, Północnokaukaski, Syberyjski i Dalekowschodni otrzymały status dowództw operacyjno–strategicznych. Ich zadaniem jest lokalizacja konfliktów oraz odparcie ewentualnej agresji w początkowym okresie wojny. Natomiast na bazie okręgów Nadwołżańskiego i Uralskiego ma powstać Środkowoazjatyckie dowództwo operacyjno–terytorialne odpowiedzialne za przygotowanie rezerw. Dowódcom OW podporządkowano znajdujące się na ich terenie jednostki tyłowe, medyczne i inne służby logistyczne pozostałych resortów siłowych. W przypadku wojny dowódcy OW otrzymują pełnię władzę nad wszystkimi wojskami formowanymi na ich terenie.

W 2000 r. WL posiadały 24 związki taktyczne (dywizje, brygady), z których tylko 7 znajdowało się w stałej gotowości.

Rosja posiada następujące ilości uzbrojenia podstawowych kategorii: ok. 30 500 czołgów (w tym: 7494 w części europejskiej); ok. 2 000 lekkich opancerzonych pojazdów rozpoznawczych BRDM–2; ok. 19 000 BWP i rozpoznawczych (z tego 8172 w Europie); ponad 16000 transporterów opancerzonych (w tym 5012 w Europie); ok. 21300 dział, moździerzy i artyleryjskich zestawów rakietowych o kalibrach powyżej 100 mm (w tym 6069 w części europejskiej). Ok. 2300 samobieżnych zestawów rakietowych i artyleryjsko–rakietowych OPL; ok. 2600 śmigłowców.

Siły Powietrzne są zasadniczym elementem jednolitego systemu obrony powietrzno–kosmicznej, przeznaczonym do walki z przeciwnikiem powietrzno–kosmicznym. Są one trzonem potencjału lotniczego Rosji. Na ich wyposażeniu znajduje się większość samolotów SZ. Stan osobowy liczy ok. 184,6 tys. ludzi. Ukompletowane są w 100%, a ilość jednostek bojowych (liniowych) wynosi teraz 53% całości SP. Struktura SP przedstawia się następująco: 37 Armia Lotnictwa Dalekiego Zasięgu (środek Naczelnego Dowództwa), 61 Armia Lotnictwa Transportowego (podporządkowane bezpośrednio dowódcy SP), cztery armie i dwa korpusy sił powietrznych i obrony powietrznej podporządkowane dowódcy SP, ale pod względem operacyjnym podlegające dowódcom OW. Na kierunku zachodnim, zamiast armii utworzony został Moskiewski Okręg SPiOP. Łącznie SP miały w 1999 r. 2150 samolotów bojowych, ponad 1700 samolotów szkolnych oraz 258 śmigłowców wsparcia. Jednak tylko 15% stanowią nowoczesne maszyny MiG–29, Su–25 i Su–27. Nowoczesne samoloty i śmigłowce stanowią ok. 21% parku. Średni stopień sprawności – 61%. Około 80% samolotów i śmigłowców eksploatuje się kosztem przedłużenia czasokresu używalności. Podstawową siłą bojową są bombowce strategiczne przystosowane do przenoszenia broni jądrowej. Są to: 40 sztuk Tu–95 MS16, 28 – Tu–95 MS6 i 20 – Tu–160.

Marynarka Wojenna jest jednym z ważniejszych instrumentów zapewnienia: bezpieczeństwa wojskowego, autorytetu międzynarodowego, interesów narodowych na obszarze Oceanu Światowego, interesów polityczno–ekonomicznych i obronnych, a także utrzymania stabilności wojskowo–politycznej na obszarach morskich oraz oceanicznych i rejonach do nich przyległych. Stan osobowy ok. 171,5 tys. ludzi. W ich skład wchodzą cztery floty: dwie oceaniczne – Północna i Oceanu Spokojnego, dwie działające na zamkniętych morskich TDW – Bałtycka i Czarnomorska oraz Wojskowa Flotylla Kaspijska i Leningradzka Wojskowa Baza Morska. Każda flota to samodzielny związek strategiczny, posiadający wszystkie rodzaje wojsk, mogący prowadzić samodzielne operacje na wyznaczonym morskim TDW.

Podstawę flot: Północnej i Oceanu Spokojnego są podwodne okręty rakietowe o przeznaczeniu strategicznym, wielozadaniowe atomowe okręty podwodne, lotniskowce, a także morskie siły powietrzne. Wyposażenie flot: Bałtyckiej i Czarnomorskiej to przede wszystkim wielozadaniowe okręty o niewielkiej wyporności, łodzie podwodne o napędzie konwencjonalnym, trałowce, lotnictwo szturmowe. Od 2002 r. umacniana i modernizowana jest Flotylla Kaspijska, mająca chronić interesy naftowe państwa w tym regionie. Morskie siły jądrowe posiadają 26 strategicznych atomowych okrętów podwodnych (SSBN). Na okrętach tych rozmieszczonych jest 450 rakiet balistycznych (SLBM) o donośności 6500–9100 km z 2272 głowicami jądrowymi. Jest to około 34% ogólnej ilości jądrowych głowic bojowych SSJ.

Wojska Rakietowe Strategicznego Przeznaczenia zorganizowane są w pięć armii i posiadają w swoim składzie 60% nosicieli i 65% głowic bojowych strategicznych sił odstraszania. Stan osobowy WRSP oceniany jest na ok. 133 tys. żołnierzy; ukompletowanie oficerami wynosi 87%, a gotowość bojowa 90%. Na ich wyposażeniu ma się znajdować 746 zespołów rakietowych i 3580 głowic jądrowych. Występują one w trzech typach rakietowych kompleksów startowych (RKS). Pierwszy, to RKS stacjonarne w silosach, rozmieszczone na dużych przestrzeniach (około 60% rakiet). Rakiety stacjonarne są przeznaczone do uderzeń odwetowych, a ich rozmieszczenie ma wykluczyć możliwość zniszczenia dwóch silosów jedna rakietą. Drugi typ to mobilne wyrzutnie kolejowe SS–24 „Scalpel”, wchodzące w skład trzech Bojowych Kolejowych Kompleksów Rakietowych (dywizji). Dywizja to cztery pułki, a pułk to jeden zestaw kolejowy z trzema wyrzutniami. Trzeci typ to samobieżne wyrzutnie „Topol” (SS–25).

Wojska kosmiczne zaczęto formować 1 lipca 2001 r. z jednostek i instytucji, do których zadań należy: powiadamianie o napadzie rakietowym, kontrola przestrzeni kosmicznej i obrona przeciwrakietowa. Ich pełna rozbudowa ma zostać zakończona do 2005 r. Przeznaczone są do zapewnienia bezpieczeństwa FR w kosmosie. Do ich podstawowych zadań należy: informowanie kierownictwa politycznego i wojskowego państwa o ataku rakietowym, obrona przeciwrakietowa Moskwy, tworzenie, rozwijanie, utrzymywanie i kierowanie orbitalnym zgrupowaniem aparatów kosmicznych o przeznaczeniu wojskowym i cywilnym. W ich skład wchodzą: Samodzielna Armia Obrony Rakietowo–Kosmicznej, Ośrodek Badawczy im. G.S. Titowa, kosmodromy: Plesieck, Bajonur i Swobodnyj. Samodzielna armia łączy trzy systemy: powiadamiania o napadzie rakietowym, kontroli przestrzeni kosmicznej, obrony przeciwrakietowej.

Wojska Powietrznodesantowe (WPD) to mobilny samodzielny rodzaj wojsk, przeznaczony do wykonywania zadań na tyłach przeciwnika, a także działań w charakterze odwodu Naczelnego Dowództwa. Wojska te mogą być też użyte w charakterze desantów operacyjno–taktycznych na poszczególnych kierunkach w interesie zgrupowań WL i możliwych konfliktach lokalnych. Struktura WPD obejmuje pięć dywizji powietrzno–desantowych: 7, 76, 98, 104 i 106. WPD stanowią najbardziej wyszkolone, sprawne i mobilne jednostki. Wykonują najbardziej skomplikowane zadania w gorących punktach Rosji. Użyte były w Czeczenii następnie weszły w skład rosyjskiego kontyngentu IFOR w byłej Jugosławii.

Zgodnie z ustaleniami CFE armia rosyjska może liczyć 1 450 tys. ludzi. Redukcja wojsk poszła dalej. W 1989 r. liczyły one 4,2 mln, w 1996 r. ok. 2,3 mln, a w 2003 1,262 mln. System uzupełniania ma charakter mieszany: kontraktowy (kadra oficerska, chorążych i podoficerska, część szeregowych) oraz z poboru (większość stanu zmiennego). Służbę pełni ok. 100 tys. kobiet, w tym ponad 3,5 tys. w stopniach oficerskich. Planuje się, że do końca 2007 r. na służbę kontraktową przejdzie 147 tys. szeregowców. Państwo dysponuje bogatymi zasobami ludzkimi przeszkolonymi dla potrzeb SZ liczącymi około 20 mln rezerwistów. Jednakże poziom ich wyszkolenia profesjonalnego jest niski ze względu na brak systematycznych treningów.

SZ posiadają duże doświadczenie operacyjne. Przede wszystkim wyniesione z operacji antyterrorystycznych w Czeczenii, operacji pokojowych na obszarze WNP (Abchazja, Osetia Południowa, Naddniedstrze) a także Bośni i Kosowie oraz ochrony granic na odcinku afgańsko–tadżyckim.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, Warszawa, AON 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

Malak K., Czynnik wojskowy w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej (1991–2000), „Zeszyty Naukowe”, AON, Warszawa 2001.

Malak K., SZ Federacji Rosyjskiej (próba charakterystyki), Cz.I, „Zeszyty Naukowe”, AON, 2001, nr 1, s. 156–174; Cz.II, „Zeszyty Naukowe”, 2001, nr 2.

32. RUMUNIA

32.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Rumunia jest państwem średniej wielkości zaliczanym do subregionu Europy Południowo–Wschodniej, ale także do Europy Środkowej; zajmuje powierzchnię 238,4 tys. km2 i jest zamieszkała przez około 23 mln ludzi. Z tych też względów jest państwem drugim po Polsce, z punktu widzenia wielkości, spośród państw postkomunistycznych. Graniczy z Bułgarią, Czarnogórą, Serbią, Ukrainą i Węgrami.

Ludność kraju to głównie Rumunii (ok. 90%). Największą mniejszość narodową stanowi Węgrzy ok. 2 mln (7,1%). Ponadto, żyje tu stosunkowo dużo Romów (1,75%). Pozostałe mniejszości narodowe stanowią ok. 1,65% obywateli. Ocenia się, że ok. 9 mln Rumunów żyje poza granicami kraju, z tego 4 mln w Republice Mołdowy.

Rumunia jest republiką parlamentarną z dwuizbowym parlamentem. Głową państwa jest prezydent, które reprezentuje państwo w relacjach międzynarodowych oraz jest zwierzchnikiem SZ. Parlament i prezydent są wybierani w wyborach bezpośrednich na okres 4 lat.

Tereny obecnego państwa rumuńskiego zawsze znajdowały się na przecięciu strategicznych interesów mocarstw. Oś północ–południe stanowiła granicę pomiędzy katolicyzmem i prawosławiem. O wpływy na tym obszarze rywalizowały w czasach nowożytnych Austro–Węgry, Imperium Ottomańskie oraz Rosja. W czasach najnowszych Rzesza Niemiecka i ZSRR.

Na współczesną Rumunię składają się trzy krainy: Mołdawia, Wołoszczyzna oraz Siedmiogród. Naród rumuński kształtował się w warunkach rozczłonkowania i zależności od obcych mocarstw. Szczególny konglomerat narodowościowy wytworzył się na terenie Siedmiogrodu. Od X w. był on zaliczany do ziem korony św. Stefana i pozostawał pod dominacją węgierską. W XVI w. na terenie Siedmiogrodu została zawiązana tzw. „unia trzech nacji”, złożona z węgierskiej szlachty, węgiersko–języcznych Szeków i Niemców. Ludność rumuńska złożona niemal wyłącznie z chłopów nie została uznana za naród polityczny, chociaż stanowili około 2/3 ogółu ludności. Unia trzech nacji przetrwałą do 1848 r. Dopiero wówczas rumuński został uznany za jeden z języków krajowych Księstwa Siedmiogrodu. W XIX w. naród rumuński pozostawał pod władzą dwóch mocarstw: Mołdowi i Wołoszyna w ramach Imperium Ottomańskiego, Siedmiogród w ramach monarchii Habsburgów. W 1848 r. w wyniku ugody austriacko–węgierskiej został on włączony w skład królestwa Węgier i utracił autonomię. Natomiast, w 1856 r. taką autonomię uzyskało rumuńskie księstwo pod władzą turecką. W 1881 r. powstało z niego Królestwo Rumunii. Zjednoczenie rozczłonkowanych terytoriów nastąpiło po I wojnie światowej w wyniku Traktatu z Tranovi. W okresie międzywojennym państwo przeżywało okres względnie pomyślnego rozwoju, szczególnie pod panowaniem Karola II. W wyniku II wojny światowej Rumunia utraciła znaczną część terytorium (ponad 100 tys. km^{2 i}6,5 mln ludności). Od Rumunii odłączono część Mołdowi i Siedmiogrodu tworząc z niej kolejną republikę ZSRR. W latach 1945–1989 rządy w Rumunii sprawowali komuniści. Szczególny typ tych rządów wystąpił kiedy funkcję I sekretarza Komunistycznej Partii Rumunii sprawował Nicolae Ceausescu, który bardziej kierował się osobistymi interesami niż doktryną komunizmu. W sprawach polityki wewnętrznej był bezwzględnym tyranem, ale na Zachodzie zyskał popularność dzięki antyradzieckim gestom. Rumunia nie uczestniczyła w działaniach UW a Ceausescu nie zgodził się na stacjonowanie wojsk radzieckich na terytorium państwa.

„Jesień narodów” 1989 r. miała w Rumunii najbardziej gwałtowany przebiegi i tylko w tym państwie krwawy charakter. Zginęło tysiące ludzi, Ceausescu i jego żona zostali osądzeni podczas fikcyjnego procesu i rozstrzelani. Władzę przejęli inni rumuńscy komuniści, którzy utworzyli Front Ocalenia Narodowego. Jego przedstawiciele wygrali wybory przeprowadzone pod międzynarodowym nadzorem i przejęli władzę. Przewodniczący Frontu – Ion Iliescu został prezydentem. Dopiero w 1996 r. w wyniku wyborów doszła do władzy formacja niekomunistyczna.

Spośród byłych satelitów ZSRR, Rumunia była państwem najbiedniejszym i najmniej stabilnym politycznie. Państwa Europy Zachodniej nieufnie patrzyły na rozwój sytuacji w tym kraju, obawiając się jego „bałkanizacji”, co nie stanowiło zachęty dla inwestorów zagranicznych. Między innymi te względy przesądziły o tym, że Rumunia nie znalazła się w grupie państw, które zostaną przyjęte do UE e 2004 r. Przewiduje się, że kandydatura Rumunii, podobnie jak Bułgarii, będzie rozpatrywana w 2007 r.

Uwarunkowania historyczne sprawiły, że spośród sąsiadów najbardziej złożone relacje występowały na płaszczyźnie rumuńsko–węgierskiej, co jest spowodowane głównie przez liczącą 2 mln mniejszość węgierską zamieszkującą zwłaszcza Siedmiogród. Władze węgierskie domagały się szerokiej autonomii dla mniejszości zamieszkującej Siedmiogród, włącznie z równouprawnieniem języka węgierskiego. Bukareszt traktował to jako przejaw ingerencji w wewnętrznej sprawy państwa. Droga do kompromisu była dość długa i trudna, dlatego też dopiero w 1996 r. został podpisany i ratyfikowany traktat o stosunkach dobrosąsiedzkich. Dążenie integracyjne przyczyniły się do zdecydowanej poprawy stosunków rumuńsko–węgierskich. Przykładem może służyć ścisła współpraca wojskowa, w wyniku której w 2000 r. sformowano Rumuńsko–Węgierski Batalion Sił Pokojowych

Z Bułgarią Rumunię łączą wspólne cele zarówno w zakresie utrzymywania bezpieczeństwa w subregionie M. Czarnego i Półwyspu Bałkańskiego, jak również inne priorytety polityki zagranicznej. Wzajemne stosunki zostały uregulowane poprzez zawarcie Traktatu o wzajemnej współpracy i dobrosąsiedzkich stosunkach (11.02.2000 r.). Dobrze przebiega współpraca wojskowa szczególnie w zakresie obrony powietrznej, łączności, transportu i wymiany informacji.

W formie aktywnego partnerstwa przebiega współpraca Rumunii z Ukrainą. Od 1996 r. w stosunkach ukraińsko–rumuńskich obowiązuje konwencja o uproszczonym przekraczaniu granicy. Występują też elementy współpracy w sferze bezpieczeństwa, szczególnie dotyczące rejonów przygranicznych oraz operacji na M. Czarnym.

Szczególne stosunki utrzymuje Rumunia z Republiką Mołdowy. Na początku lat 90. występowały tendencje rewindykacyjne, ale zrezygnowano z tych aspiracji. Wzajemne stosunki między obu państwami zostały uregulowane w Traktacie o uprzywilejowanym partnerstwie i współpracy. Oba państwa współpracują w zakresie zwalczania zorganizowanej przestępczości, przemytu i nielegalnej migracji.

Rozpad byłej Jugosławii sprawił, że stosunki z zachodnim sąsiadem były bardzo skomplikowane, szczególnie ze względu na fakt, że Rumunia poparła operację „Alied Force” w Kosowie. Kontyngent rumuńskich SZ został skierowany do uczestnictwa w misji pokojowej KFOR.

32.2. Polityka bezpieczeństwa

W polityce zagranicznej Rumunii występuje kilka kierunków, spośród których w oficjalnych dokumentach wymienia się: integrację europejską; dobrosąsiedzkie stosunki; aktywne uczestnictwo w regionalnych i międzynarodowych organizacjach; utrzymywanie bezpieczeństwa narodowego; promowanie stabilnej demokracji i poszanowania prawa; respektowanie demokratycznych wartości i praw człowieka; rozwijanie rynku ekonomicznego; ekspansja międzynarodowego handlu i inwestycji.

Dokumentem, który określa głównie kierunki polityki bezpieczeństwa jest Strategia bezpieczeństwa narodowego wprowadzonej decyzją Parlamentu 18 grudnia 2001 r. Scharakteryzowano w nim środowisko bezpieczeństwa państwa i podobnie, jak w innych państwach europejskich nie zdefiniowano określonego przeciwnika, wskazano natomiast potencjalne zagrożenia. Wyodrębniono kilka ich kategorii: regionalne, asymetryczne, transnarodowe oraz nieprzewidywalne. Źródła zagrożeń mogą być pochodzenia zewnętrznego i wewnętrznego. Do tych pierwszych zaliczono: nieprzewidywalną i niestabilną sytuację na terytorium byłego ZSRR, a zwłaszcza w rejonie basenu M. Czarnego; niestabilną sytuację na Półwyspie Bałkańskim; położenie geostrategiczne Rumunii na skrzyżowaniu euroazjatyckich szlaków komunikacyjnych; rozwijająca się zorganizowaną przestępczość i międzynarodowy terroryzm; proliferację broni masowego rażenia.

Za najważniejsze zagrożenia wewnętrzne uznano: słabość ekonomiczną państwa; zorganizowaną przestępczość; migracje ludność; występowanie katastrof ekologicznych; walkę z korupcją, która stanowi oprócz integracji europejskiej priorytetowe zadanie dla rządu w bieżącym r.

W Strategii bezpieczeństwa narodowego zostały określone następujące cele polityki obronnej Rumunii: integracja ze strukturami wojskowymi NATO i UE; przeprowadzenie reform wojskowych w celu osiągnięcia wiarygodnych, mobilnych i skutecznych zdolności obronnych; wzmocnienie demokratycznej i cywilnej kontroli nad SZ zgodnie z wartościami i zasadami demokracji konstytucyjnej; zwiększenie roli Rumunii jako producenta bezpieczeństwa poprzez rozszerzenia obszaru regionalnej stabilizacji.

Środki realizacji tych celów zostały rozwinięte w dokumencie przygotowanych przez rząd tzw. Białej Księdze.

Rumunia, podobnie jak pozostałe kraje Europy Środkowej, bardzo wcześnie określiła się jako kandydat do NATO. Program ten popierany jest przez zdecydowaną większość społeczeństwa (ok. 85%). Kandydatura Rumunii do NATO była bardzo poważnie rozpatrywana przy okazji pierwszej fazy rozszerzenia Sojuszu na Wschód. Dyplomacja rumuńska włożyła wiele wysiłku w przekonanie stolic europejskich i Waszyngtonu o gotowości do przystąpienia. Była w tych wysiłkach bardzo mocno popierana przez Francję. Decyzję madryckiego szczytu w 1997 r. wyłączające Rumunię z pierwszej fazy rozszerzenia zostały przyjęte jako porażka. Poza tym, przyczyniły się do ochłodzenia stosunków pomiędzy Paryżem i Waszyngtonem. Władze Rumunii nie zrezygnowały z dążeń integracyjnych, co znalazło wyraz w aktywnych działaniach w ramach PdP oraz EAPC. Ogółem Rumunia uczestniczyła w 182 ćwiczeniach partnerskich, z tego na własnym terytorium przeprowadzono 17. Do NATO Rumunia została przyjęta 29 marca 2004 r.

Rumunia stara się udowodnić swoją przydatność w utrzymaniu pokoju i stabilności według założenia, że nie jest tylko „konsumentem”, ale także „producentem” bezpieczeństwa. Dlatego też kieruje swoje kontyngenty narodowe do misji prowadzonych z mandatem ONZ oraz NATO i OBWE. Od 1991 r. w misjach tych brało udział ponad 8 tys. żołnierzy. Zadeklarowała też chęć uczestnictwa w realizacji EPBiO. Rozpatrywana jest możliwość uczestnictwa jednostek rumuńskich w Europejskim Korpusie Reagowania Kryzysowego.

Rumunia jest bardzo aktywna w regionalnych inicjatywach współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa. Od 1999 r. uczestniczy w Pakcie Stabilności dla Europy Południowo–Wschodniej. Od 1992 r. z inicjatywy Turcji funkcjonuje subregionalne ugrupowanie pod nazwą Współpraca Gospodarcza Morza Czarnego, w którym Rumunia uczestniczy wspólnie z dziewięcioma innymi państwami. Z Polską Rumunia współpracuje na forum Inicjatywy Środkowo–Europejskiej.

W czasie szczytu NATO w Waszyngtonie w kwietniu 1999 r. państwa członkowskie przyjęły do realizacji MAP, który wspiera proces akcesyjny państw kandydujących. Plan oferuje listę priorytetów obszarów działań, na podstawie których Rumunia opracowuje Narodowy Roczny Plan Akcesji (ANP). Aktualnie realizowany jest 4 etap Planu (ANP IV), który składa się z następujących rozdziałów: Aspekty polityczno–ekonomiczne; Zagadnienie obronne i wojskowe; Zasoby; Bezpieczeństwo informacji; Aspekty prawne. Jego założenia zostały silnie powiązane z realizacją MAP. Program podzielono na dwa etapy: stworzenie nowej struktury organizacyjnej SZ do końca 2003 r., a następnie przeprowadzenie modernizacji technicznej – począwszy od 2004 r. Kontynuując proces reform SZ, ANP IV formułuje zadania, które zgodnie z przyjętymi do implementacji Partnerskimi Celami Sił koncentrują się na: restrukturyzacji SZ; wzroście interoperacyjności z NATO; zarządzaniu zasobami osobowymi; kierowaniu operacjami lotniczymi i obroną powietrzną; zapewnieniu uczestnictwa w operacjach PdP/NATO i w wielonarodowych strukturach wojskowych; wywiązywaniu się z zobowiązań obronnych (PCC) przyjętych na szczycie praskim w zakresie HNS, szkolenia personelu, zwalczania terroryzmu, obrony przez BMR, podtrzymywania zdolności bojowych i wsparcia logistycznego.

W celu realizacji ww. celów utworzono na szczeblu MON Komitet Koordynacji Reform i Integracji z NATO – kierowany przez sekretarza stanu ds. polityki obronnej oraz dodatkowo powołano Radę ds. Standaryzacji i Interoperacyjności – koordynowaną przez Sztab Generalny, która zajmuje się implementacją celów SZ.

32.3. Zadania i strktura sił zbrojnych

Według Konstytucji (art. 92 i 93) najwyższym organem władzy decydującym o kierunkach polityki obronnej jest Parlament. Zwierzchnikiem SZ jest prezydent. Na podstawie art. 118 Konstytucji powoływana jest Najwyższa Rada Obrony Kraju, na czele której stoi prezydent. Ma ona charakter organu konsultacyjnego. Przedstawia Parlamentowi do zatwierdzenia koncepcję systemu obronnego, może wnioskować wprowadzenia stanów nadzwyczajnych.

Rząd zajmuje się na całym kompleksem przedsięwzięć bezpieczeństwa i obrony kraju za pośrednictwem ministerstw oraz innych organów administracji państwowej. Na przykład premier kieruje Narodową Komisją Zagrożeń Cywilnych, MON kieruje kompleksem obronnym w czasie pokoju i spełnia funkcje administracyjne w zakresie środków materialnych i zasobów osobowych.

Do głównych zadań MON należy: planowanie obronne; utrzymanie SZ na poziomie umożliwiającym skuteczną obronę; kontrola działalności informacyjnej i ochrona tajemnicy wojskowej; nadzór nad wojskowym systemem edukacji; realizacja budżetu obronnego; nadzór nad handlem bronią; wypracowanie polityki integracji z NATO.

Obecne wydatki państwa na obronę narodową wynoszą ok. 1146 mln USD. Wydatki osobowe stanowią 53%, modernizacja – 37% (głównie MiG–21), koszty eksploatacji – 9% oraz wydatki na infrastrukturę – 1%. Zmniejszenie wydatków osobowych planuje się po zakończeniu procesu restrukturyzacji po r. 2003. Dodatkowe oszczędności finansowe w dłuższej perspektywie uzyskane zostaną przez redukcję administracji, reformę szkolnictwa wojskowego i rezygnację ze zbędnej infrastruktury. Stosunkowo wysoki wydaje się poziom budżetu państwa przeznaczonego na wydatki obronne (dla porównania w Polsce 1,95% PKB). Zgodnie z Projektem SZ – 2007 w bieżącym r. zakłada się nakłady na obronność w wysokości 2,38% PKB, a docelowo w 2007 r. – 4,0%.

Służba wojskowa i uzupełnienie odbywa się na podstawie powszechnego obowiązku. Wszyscy mężczyźni w wieku 20–35 lat podlegają obowiązkowemu odbyciu zasadniczej służby wojskowej. Powoływani są mężczyźni w wieku 20 lat (legitymującym się średnim wykształceniem – w wieku 18 lat). Kobiety mogą być przyjmowane do służby w wieku 18 lat. Zasadnicza służba wojskowa trwa 12 miesięcy. Osoby przyjęte na wyższe uczelnie cywilne są zobowiązane do odbycia dziesięciomiesięcznej zasadniczej służby wojskowej bezpośrednio po zdaniu egzaminów wstępnych.

System zarządzania zasobami osobowymi wprowadzony został w celu zreformowania polityki kadrowej wojska, uregulowania zasad obsady stanowisk, motywacji przebiegu drogi służbowej (system uposażeń) oraz programu rekonwersji.

W 2001 r. opracowano Przewodnik Kariery Wojskowej (Military Career Guide), który wprowadza m.in. podstawy organizacyjno–prawne do następujących działań: reorganizacji struktury personalnej stanowiska opartej na piramidalnym układzie; redukcji 60% stanowisk oficerów starszych i generalskich (z 45 do 140); w korpusie podoficerskim, zapewnienie obsady 50% stanowisk przez najniższych stopniem; w siłach operacyjnych zwiększenie o 40% liczby podoficerów kontraktowych.

Od 1989 r. SZ uległy zmniejszeniu z 221 tys. do 129tys. W 2001 r. odeszło 6959 żołnierzy zawodowych i 6717 pracowników wojska. SZ liczyła na koniec 2003 r. 112 tys. żołnierzy i 28 tys. pracowników wojska (18 tys. oficerów, 40 tys. podoficerów i chorążych, 22,3 tys. żołnierzy kontraktowych i 31,5 tys. żołnierzy służby zasadniczej).

Aktualnie w SL w służbie czynnej jest 67 tys. żołnierzy (21 tys. ższ), w SP – 19,2 tys. (7 tys. ższ), w SM – 7,5 tys., a w SG i jednostkach podległych – 18,3 tys. żołnierzy oraz 14,5 tys. pracowników wojska.

W strukturach paramilitarnych (Straży Granicznej i Żandarmerii), które w czasie pokoju podporządkowane są MSW służy 79,9 tys. żołnierzy, z czego prawie 23 tys. powołanych z poboru.

SG jest centralnym organem MON, który zgodnie z zatwierdzonymi programami kieruje wszystkimi zadaniami dotyczącymi organizacji, szkolenia i wyposażania SZ. Odpowiada za kierowanie operacyjne i wojskowe SZ. W przypadku nagłego ataku na rumuńskie terytorium SG organizuje przedsięwzięcia obronne i kieruje nimi do czasu utworzenia przez Najwyższą Radę Obrony Kraju – Kwatery Głównej. Minister ON sprawuje zwierzchnictwo nad SZ za pośrednictwem szefa Sztabu, który jest najwyższym rangą żołnierzem w rumuńskich SZ. Szef Sztabu jest mianowany na czteroletnią kadencję przez prezydenta Rumunii (kandydata na stanowisko szefa SG przedstawia prezydentowi do zaaprobowania Minister ON).

Największym komponentem rumuńskich SZ są SL. Strategia wojskowa przewiduje, że SL muszą być gotowe do prowadzenia działań zarówno na terytorium Rumunii jak i w granicach obszaru strategicznego zainteresowania. Przewiduje się również możliwość prowadzenia siłami lądowymi operacji o charakterze wielonarodowym (w ramach misji ONZ, PdP i docelowo w ramach NATO). W skład SL wchodzą: 2 dowództwo operacyjne; l Korpus Armijny; 4 Korpus Armijny; 10 Korpus Armijny; Dowództwo Wojsk Powietrzno–Desantowych; Akademia SL; 169 Centrum WRE; Jednostki zabezpieczenia i wsparcia: 13 pułk łączności; 2 pułk pontonowy; 54 pułk inżynieryjny.

W SL dokonano najdalej idących zmian dotyczących struktur dowodzenia. Rezultatem przeprowadzonych reform (realizowanych przy współudziale doradców z armii NATO) było powstanie na szczeblu operacyjnym i strategicznym Dowództw Operacyjnych (DO). Ocenia się, iż celem utworzenia DO jest przejście na mobilne struktury SZ zdolnych do tworzenia zgrupowań wojsk (na bazie DO) w zależności od przewidywanego celu operacji. Podstawowym komponentem sił lądowych jest brygada zmechanizowana.

Na uzbrojeniu SL znajduje się: 1258 czołgów (717 T–55, 221 TR 580, 314 TR 85); 177 BWP (MLI 84}; 1790 transporterów opancerzonych (88 MLVM, 1030 TAB 71, 167 TAB 77, 70 TAB ZIMBRU, 435 T ABC 79 (transporter typu TAB jest rumuńską wersją rosyjskiego TO typu BTR); 1291 środków artyleryjskich w tym 369 moździerzy; 177 wyrzutni rakietowych (APR 40) (wieloprowadnicowe).

SP w zasadzie działać będą w składzie sił obserwacyjnych lub szybkiego reagowania i zorganizowane są w dwie dywizje powietrzne, Szkołę Lotniczą oraz jednostki bezpośrednio podporządkowane Sztabowi SP. Głównym zadaniem SP w czasie wojny jest wywalczenie i utrzymanie przewagi w przestrzeni powietrznej oraz wsparcie pozostałych komponentów SZ. Zgodnie ze Strategią wojskową koncepcja wykorzystania SP przewiduje również możliwość wykorzystania SP w operacjach o charakterze humanitarnym i międzynarodowym. Podstawowym elementem składowym SP Rumunii, który realizuje również zadania związane z obroną powietrzną jest Baza Sił Powietrznych (BSP). W skład BSP wchodzą: eskadra samolotów myśliwskich (myśliwsko–bombowych); eskadra śmigłowców bojowych; brygada (pułk) rakiet przeciwlotniczych; elementy artylerii przeciwlotniczej; pododdziały logistyczne.

W uzbrojeniu Sił Powietrznych znajduje się: 204 samoloty bojowe (3 IŁ 28; 179 MIG 21; 4 MIG 23; 18 MIG 29); 23 samoloty transportowe (l l An–26; 6 An–24;4 C–130B; 2 Boening 707); 66 samolotów szkolnych (45 L–29; 21 L–39); 22 śmigłowce bojowe (14IAR 316a; 8IAR 330 SOCAT}; śmigłowce wsparcia (84 IAR 316; 71 IAR 330; 23 Mi–8; 2 Mi–2).

Jednostki i formacje SM będą włączane do sił ostrzegania lub szybkiego reagowania. W skład SM wchodzą: Flota Morska, Flotylla Dunajska, jednostki Piechoty Morskiej, Lotnictwo Morskie oraz cztery brygady artylerii nadbrzeżnej. Podstawowymi zadaniami realizowanymi przez SM są m.in.: ochrona strefy ekonomicznej i wód terytorialnych Rumunii; ochrona morskich i rzecznych szlaków komunikacyjnych; wsparcie operacji lądowych prowadzonych przez pozostałe komponenty SZ.

Flota Morska i Flotylla Dunajska stacjonują w bazach: Mangalia, Konstancja, Girurgiu, Tulcea, Galati. Na wyposażeniu SM znajduje się: l niszczyciel „Muntenea”; okręt podwodny (klasy Kilo); 4 fregaty (typu Tetal); 6 okrętów rakietowych; 28 okrętów torpedowych; 27 okrętów patrolowych (Flotylli Dunajskiej); 27 okrętów rzecznych; 17 stawiaczy min; 11 okrętów zabezpieczenia; 7 śmigłowców (4 Mi–14PL;
3 IAR316).

Rumunia zadeklarowała łącznie 3708 osób (siły lądowe – 2931, lotnicze – 128 i 649 – morskie) do udziału w operacjach pokojowych prowadzonych przez NATO. Te same siły przewiduje się do wykonywania ewentualnych działań militarnych prowadzonych w przyszłości przez Unię Europejską. Do wspólnych działań z wojskami NATO Rumunia wydziela określone siły i tak do:

SL – 1 bpiech (rezerwa SFOR/KFOR); 3 kpiech; 1 kinż; 1 kpiech górskiej (SAR); 1 kdes; 1 kompania ŻW; 1 zespół rozminowania; 1 pododdział transportu mps;
SP – 6 MiG–21 – LANCER; 2 C–130B (transportowy);
SM – 2 okręty – stawiacze min; 1 holownik ratowniczy; 1 holownik rzeczny; 1 okręt operacji nurkowania; 2 artyleryjskie okręty rzeczne; 1 zespół rozminowania i nurkowania (EOD/SEAL).

W grudniu 2001 r., MON opracowało Narodową strategię wojskową (NMS), stanowiącą dokument wykonawczy do Narodowej strategii bezpieczeństwa. Strategia wojskowa określa cele polityczne obrony zbrojnej Rumunii, do których należy zachowanie suwerenności, niepodległości i jedności państwa oraz integralności terytorialnej i konstytucyjnej demokracji. Rumunia traktuje użycie SZ do obrony swych fundamentalnych interesów narodowych jako rozwiązanie ostateczne, a działania służące organizacji i przygotowaniu obrony nie stanowić będą zagrożenia dla innych państw. Armia rumuńska nie ma na celu zdobycia, okupacji lub zaanektowania obcego terytorium.

Zadaniem strategicznym SZ Rumunii jest stałe utrzymywanie zdolności do powstrzymywania potencjalnego przeciwnika. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rumunii przewiduje również, iż w sytuacji, w której przeciwnik stanowiłby zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa rumuńskiego – SZ muszą być zdolne do całkowitego pokonania agresora. Do zadań SZ należy również aktywne uczestnictwo w zapobieganiu kryzysów i konfliktów w płaszczyźnie regionalnej i globalnej, oparte na dobrosąsiedzkich stosunkach z innymi państwami, a także wspieranie władz lokalnych w sytuacjach zagrożenia cywilnego (katastrofy ekologiczne, przemysłowe i inne).

SZ Rumunii uczestniczyć będą w operacjach pokojowych – CRO i misjach pod auspicjami UE – typu Petersberskiego poza granicami kraju oraz razem z innymi siłami paramilitarnymi w celu zwalczania wewnętrznych zagrożeń niemilitarnych. Ocenia się, że uczestnictwo w misjach pokojowych typu CRO wraz z uruchamianiem mechanizmów dyplomacji prewencyjnej będą stanowić najbardziej prawdopodobne metody zaangażowania militarnego rumuńskich SZ w rozwiązywaniu sporów i konfliktów. Dlatego też w ciągu ostatnich lat redukuje się siły OT i Rezerwowe, a główny wysiłek skupia się na restrukturyzację, modernizację i szkolenie sił wczesnego ostrzegania i szybkiego/natychmiastowego reagowania.

W celu implementacji założeń NMS opracowano koncepcję użycia SZ, opierającą się na pięciu strategicznych obszarach:

Wiarygodna Zdolność Obronna, która definiowana jest jako trwała zdolność do skutecznej i właściwej reakcji SZ na przewidywane i zaistniałe zagrożenia bezpieczeństwa narodowego.

Restrukturyzacja i Modernizacja, które definiowane są jako wspieranie wysiłków zmierzających do unowocześniania i wprowadzenia na uzbrojenie nowych środków walki, budowę nowych struktur SZ i pełną profesjonalizację kadry.Zakłada się, iż SZ mają być mniej liczne, ale bardziej mobilne. Szczegóły restrukturyzacji i modernizacji SZ Rumunii zawarte są w przyjętym przez parlament Projekcie SZ 2005 i Celach SZ 2007.

Partnerska Współpraca, która definiowana jest jako rozwijanie i utrzymanie stosunków dwu i wielostronnych na zasadach partnerskich, służących bezpieczeństwu narodowemu Rumunii.

Stopniowa Integracja, która definiowana jest jako ciągły proces zmierzający do pełnego członkostwa w europejskich i euroatlantyckich wspólnotach obronnych. Istotą tego procesu ma być osiągnięcie interoperacyjności SZ Rumunii z armiami państw członkowskich NATO;

Kontrola Zbrojeń, realizowana na podstawie szeregu porozumień ograniczeniu zbrojeń, których Rumunia jest stroną od 4 marca 1992 r. Zasadniczym zadaniem w tym obszarze jest realizowanie Traktatu CFE, który jest fundamentalną częścią nowej europejskiej architektury bezpieczeństwa.

W czasie pokoju funkcjonuje Narodowe Centrum Dowodzenia (wraz z Centrum Reagowania Kryzysowego). W celu przeprowadzenia większych operacji wojskowych, na podstawie decyzji NROK formowana jest Kwatera Główna. Na szczeblu operacyjnym tworzy się Dowództwa Operacyjne SP, SM oraz OT. Na szczeblu taktycznym (poziom dywizji) formuje się połączone dowództwa operacyjne do prowadzenia działań specjalnych. W operacjach reagowania kryzysowego lub poza granicami kraju poszczególne RSZ formują Połączone Dowództwo Operacyjne Sił Zadaniowych z siłami i środkami niezbędnymi do wykonania misji określonych przez Sztab Generalny. Dowództwa OT są odpowiedzialne za obronę terytorium Rumunii, szkolą siły główne i rezerwowe i przekształcają się stopniowo ze struktur pokojowych na wojenne poprzez mobilizację. W każdym województwie oraz w stolicy państwa, decyzją NROK wyznaczony zostanie wojskowy dowódca terytorialny.

Zgodnie ze Strategią sukces rumuńskich SZ w potencjalnym konflikcie zbrojnym, zależeć będzie od: możliwości uniknięcia zaskoczenia, szczególnie w obszarze informacyjnym; zdolności do przeprowadzenia skutecznej odpowiedzi; aktywnej współpracy z SZ partnerów (sojuszniczymi); mobilizowania sił rezerwowych w odpowiednim czasie; profesjonalnego sposobu prowadzenia wspólnych operacji; aktywnej obrony; kompleksowej ochrony własnych SZ.

Wskazówkii bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych, Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, AON, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

33. SERBIA I CZARNOGÓRA

33.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Serbia i Czarnogóra (SiC), powstała w lutym 2003 r. jako federacja tych tytularnych republik i jest największym i najludniejszym z państw postjugosłowiańskich. Graniczy z Bułgarią, Rumunią, Węgrami, Chorwacją, Bośnią i Hercegowiną, Albanią i Macedonią, utrzymując z większością przyjazne stosunki. Stosunki z Chorwacją i BiH z powodu niedawnych konfliktów, zakończonych pokojem w Dayton w 1996 r., są poprawne.

Największym problemem wewnętrznym i międzynarodowym Serbii pozostaje Kosowo, zamieszkałe w przeważającej mierze przez etnicznych Albańczyków, które było w XX wieku niejednokrotnie przedmiotem rywalizacji Serbów i Albańczyków. W myśl konstytucji jest to nadal autonomiczna prowincja SiC. Z powodu czystek etnicznych prowadzonych przez reżim Slobodana Miloszewicia, NATO zdecydowało się w 1999 r. na interwencję humanitarną, wypierając stamtąd siły serbskie. Obecnie, na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ Nr 1244, ład w Kosowie utrzymywany jest przez międzynarodowe siły KFOR i misję administracyjną z ramienia ONZ (UNMIK), wspieraną przez władze samorządowe. Albańscy mieszkańcy Kosowa dążą do niepodległości prowincji, czemu sprzeciwia się temu Belgrad. Rozstrzygnięcie o przyszłym statucie Kosowa jest jednym z większych problemów, stojących na przeszkodzie stabilizacji Europy.

Dla przyszłego kształtu państwa zasadnicze znaczenie będą mieć relacje serbsko–czarnogórskie w ciągu najbliższych dwóch lat. Znaczna część czarnogórskich elit politycznych opowiada się bowiem za ogłoszeniem niepodległości; ku rozwiązaniu takiemu skłania się również ok. 1/3 mieszkańców Serbii. Pod naciskiem UE obie republiki zgodziły się na „warunkowe” utworzenie wspólnoty państwowej do 2006 r.; wówczas w Czarnogórze ma się odbyć referendum, które przesądzi o dalszych losach republiki.

Po obaleniu dyktatury Miloszewicia w październiku 2000 r. SiC wkroczyła w okres tzw. tranzycji – przejścia od gospodarki uspołecznionej do rynkowej. Ze względu na zniszczenie kraju blisko dziesięcioletnią blokadą gospodarczą i zacofaną infrastrukturę gospodarczą, proces ten postępuje powoli. PKB wyniósł w 2000 r. 2 370 USD i wzrasta w tempie 3% rocznie. SiC zdołała jednak odzyskać członkostwo w MFW i Banku Światowym, dokonała restrukturyzacji, konwersji lub umorzenia znacznej części zadłużenia (blisko 7,3 mld USD). Ocenia się, że ubóstwem dotknięte jest ok. 30% mieszkańców. Do największych dóbr naturalnych należą rudy miedzi i ołowiu w kopalniach Bor; dobrze rozwinięty (choć obecnie niedoinwestowany) jest przemysł elektromaszynowy i budowlany.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa największy problem stanowi pogranicze Serbii południowej i Kosowa. Jest ono zamieszkałe w znacznej części przez mniejszość albańską, opowiadającą się za rozległą autonomią; nie można wykluczyć, że część mieszkańców sympatyzuje z radykalnymi nielegalnymi strukturami zbrojnymi funkcjonującymi w Kosowie, które opowiadają się za przyłączeniem tych ziem. Dużym zagrożeniem jest również fakt, że przez ziemie serbskie prowadzi wiele tras przerzutowych operującej na Bałkanach przestępczości zorganizowanej, zajmującej się przerzucaniem narkotyków, broni i ”żywego towaru” do Europy Zachodniej. Serbskie elity obawiają się zamachów terrorystycznych ze strony fundamentalistów islamskich. Część wyższych oficerów nie wyklucza powrotu SZ do Kosowa w przypadku zmiany sytuacji politycznej; nie sposób, by inicjatywa taka nie wiązała się z konfliktem z lokalnymi zwolennikami niepodległości.

33.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Przez większość minionej dekady Jugosławia znajdowała się w napiętych stosunkach z Zachodem, krytycznie odnoszącym się do działań wewnętrznych Belgradu. Do konfrontacji zbrojnej doszło w kwietniu 1999 r., w chwili podjęcia przez NATO interwencji humanitarnej w Jugosławii. Logiczną konsekwencją tej postawy było poszukiwanie przez Jugosławię sojuszników wśród państw nienależących do NATO.

Stąd w doktrynie bezpieczeństwa narodowego wyróżnić można dwa paralelne wątki: dążenie do uzyskania pełnej samowystarczalności w zakresie bezpieczeństwa i wypracowania dla Jugosławii statusu regionalnej potęgi militarnej przy jednoczesnej otwartości na gesty poparcia ze strony Rosji lub państw Trzeciego Świata (Chiny, Irak), sympatiach dla koncepcji wielobiegunowego świata, przeciwstawianych unipolarnemu Pax Americana oraz współpracy w zakresie handlu bronią (Irak) lub wywiadowczej.

Po obaleniu reżimu Miloszewicia jesienią 2000 r. nowe władze zadeklarowały zamiar przezwyciężenia dotychczasowej izolacji i włączenia się do ładu międzynarodowego oraz odbudowę przyjaznych stosunków z państwami ościennymi i współtworzenie ładu regionalnego. Belgrad usiłuje, wbrew oporowi części korpusu oficerskiego i opinii publicznej, zacieśnić związki z NATO, traktując jako strategiczny postulat w dziedzinie bezpieczeństwa wejście do PdP. W tym celu, niezależnie od prób zreformowania armii, podjął intensywne rozmowy z NATO i USA, uczynił też wiele dla poprawy relacji z Chorwacją, BiH i pozostałymi państwami ościennymi. Zachód jest zainteresowany przystąpieniem SiC do PdP, pod warunkiem wydania najbardziej poszukiwanego przez Trybunał przestępcy wojennego gen. Ratko Mladicia.

Parlament SiC nie zdołał jeszcze przyjąć ani doktryny obronnej, ani strategii bezpieczeństwa narodowego; dokumenty te mają zostać przyjęte w pierwszej połowie 2004 r.

33.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

SZ kieruje Najwyższa Rada Obrony (NRO), w skład której wchodzą prezydent SiC i prezydenci obu republik; decyzje Rady przyjmowane są przez consens. Bieżącymi działaniami SZ kieruje SG; od strony prawnej regulują ją Ustawa o Siłach Zbrojnych Serbii i Czarnogóry i Ustawa o obronie.

Na czele SZ stoi prezydent SiC, postępując zgodnie z decyzjami NRO. Decyduje on m.in. o organizacji wewnętrznej i systemie dowodzenia SZ oraz o ogłoszeniu mobilizacji. Za bieżącą pracę SZ odpowiada federalne MO, które m.in. zarządza ich wyposażeniem, produkcją i handlem bronią, wyposażeniem wojsk, poborem i szkoleniem struktur obrony cywilnej oraz przygotowaniem państwa do działań w sytuacji zagrożenia lub konfliktu zbrojnego. Ministerstwo sprawuje również funkcje kontrolne i inspekcyjne, kontrolując wdrażanie w życie decyzji prezydenta i NRO. U szczytu struktury dowodzenia znajduje się SG wchodzący w skład MO, którego pracami kieruje szef SG.

Zgodnie z Ustawą o obronie obrona stanowi „funkcję państwową, realizowaną w drodze działania Serbii i Czarnogóry … oraz bezpośrednie prawo i obowiązek każdego obywatela”. W praktyce do zadań SZ należy obrona integralności terytorium kraju.

SZ szczególnie zaangażowane są na południu Serbii. Belgrad uważa ten graniczący z Kosowem region zamieszkały m.in. przez mniejszość albańską, za główne źródło zagrożeń, obawiając się jego infiltracji przez albańskich separatystów. Na terenie trzech przygranicznych gmin Serbii południowej zdominowanych przez mniejszość albańską od 1999 r. obowiązuje stan wyjątkowy; stacjonują tam wzmocnione oddziały wojsk pogranicza i żandarmerii wojskowej, wielokrotnie dochodziło tam również do wymiany ognia i aktów terrorystycznych o niskiej i średniej intensywności (podpalenia, podkładanie min).

Rzeczywiste znacznie polityczne SZ jest większe niż wynikałoby to z zapisów konstytucyjnych. Jest to konsekwencją zarówno obecnej sytuacji politycznej i jej uwarunkowań, wśród których wymienić należy osłabienie i niestabilność cywilnych instytucji państwowych po rewolucji demokratycznej 2000 r., tradycyjnie wysoki prestiż społeczny SZ, przede wszystkim jednak rolę resortów siłowych w umacnianiu reżimu Miloszewicia w ubiegłej dekadzie. Mimo, że podstawowym oparciem reżimu w walce z opozycją demokratyczną stały się służby o charakterze wywiadowczym i policyjnym, „drugą linię” stanowiły SZ, których dowódcy dobierani byli pod kątem lojalności politycznej.

Elementem bezkrwawego przekazania władzy w październiku 2000 r. było zachowanie ogromnej większości kadr w resortach siłowych. Mimo, że ich wymiana w armii dokonuje się intensywnie od 2001 r., można przypuszczać, że znaczny odsetek oficerów zachowywać może dawne sympatie polityczne.

W SiC trwa obecnie spór nad skalą i dynamiką reform SZ: ich deklarowanym celem jest modernizacja wyposażenia, restrukturyzacja SZ i MO, przejęcie pełnej, cywilnej kontroli nad armią oraz redukcja liczebności korpusu oficerskiego i SZ. W ostatnich latach, zarówno ze względu na plany reform, co na stan gospodarki kraju, doszło do znaczącego ograniczenia wydatków na SZ (w 1985 – 5,050 mln USD, w 2000 – 1,825, w 2001 – 0,609). W 2003 r. dokonało się formalne przejęcie kontroli nad SZ przez MO: w jego struktury zostały włączone służby specjalne, a następnie SG.

Liczebność SZ i stan uzbrojenia ograniczone są porozumieniami z Dayton i liczą ok. 70 tys. żołnierzy; potencjał mobilizacyjny szacowany jest na 350–400 tys. Obowiązkiem 9–miesięcznej służby wojskowej objęci są mężczyźni od 17 – 60 r. życia. W praktyce rekruci w ogromnej większości służą na terytorium macierzystych republik. W strukturę SZ wchodzą: WL, Lotnictwo i Obrona Powietrzna oraz MW. W strukturze operacyjnej SZ występują trzy sztaby armii ogólnowojskowych (okręgów wojskowych) i 7 sztabów korpusów armijnych, które mają być zredukowane do pięciu. W ich skład wchodzą: 6 brygad pancernych, 8 brygad piechoty zmotoryzowanej, 4 brygady zmechanizowane, brygada powietrznodesantowa, 5 brygad artylerii, brygada artylerii ppanc., 7 brygad artylerii plot., brygada rakiet plot. SG podporządkowany jest korpus specjalnego przeznaczenia, w składzie którego wchodzą brygada czołgów i aeromobilna. Marynarka zredukowana do szczebla brygady dysponuje trzema bazami morskimi (Kumbor, Tivat, Bar) oraz bazą rzeczną (Novi Sad). W skład SP wchodzą także wojska OP. W ich składzie bojowym znajdują się: 4 eskadry lotnictwa szturmowo–bombowego, 5 eskadr myśliwskich, 2 eskadry rozpoznania, lotnicza grupa transportowa, 3 eskadry śmigłowców, 8 dywizjonów plot.

W uzbrojeniu SZ znajduje się: ponad 1000 czołgów (721 – T–55, 230 – M–84 i 65 – T–72), ok. 850 BWP, ok. 700 TO, ponad 3700 jednostek sprzętu artyleryjskiego, 4 wyrzutnie pocisków ziemia–ziemia, 36 wyrzutni rakietowych, 735 dział ppanc, 101 samolotów bojowych, 49 śmigłowców szturmowych, 4 okręty, okręt podwodny, 31 łodzi patrolowych, 3 stawiacze min.

Ze względu na wydarzenia ostatniej dekady kadry oficerskiej SZ SiC. należą do najbardziej doświadczonych w Europie: od 1990 r. przez blisko sześć lat (1991–1996; 1999) przynajmniej część z nich brała udział w konfliktach zbrojnych na terenie byłej Jugosławii, prowadzonych w terenie górzystym, w warunkach częściowej blokady gospodarczej i dysponowania ograniczonymi środkami.

Z tego też względu, niezależnie od związanych z tym kontrowersji politycznych, strona amerykańska wyraziła żywe zainteresowanie udziałem sił zbrojnych SiCZ w misji w Afganistanie: szczególne zainteresowanie budzą tzw. 63. Brygada Spadochronowa (stacjonująca w Nišu i licząca ok. 3.500 żołnierzy) oraz 72. Brygada Specjalna („Kobry”), uznawane za jedne z najlepszych obecnie jednostek sił specjalnych w Europie.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

34. SŁOWACJA

34.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Słowacja jest krajem położonym na 50 tys. km² i zamieszkała przez 5,3 mln ludności. Odgrywa ona istotne znaczenie w kształtowaniu i stabilizacji bezpieczeństwa Europy Środkowej i Wschodniej. Po przyjęciu do NATO, 29 marca 2004 r., jej rola jako swego rodzaju łącznika pomiędzy Polską a Węgrami zwiększyła się, a obszar operacyjny sojuszu na jego wschodniej flance zostanie bardziej uporządkowany. Położenie tego kraju sprawia ponadto, że jest ważnym obszarem tranzytowym w relacjach europejskich na obu osiach, wertykalnej i horyzontalnej.

Politykom i społeczeństwu słowackiemu udało się ukształtować nowe, demokratyczne państwo, które potrafiło uporać się z transformacją gospodarki, osiągnąć wysoki przyrost PKB oraz zapewnić stopę bezrobocia i inflacji na tyle niską, aby nie zagrażała rozwojowi młodej republiki. Osiągnięcia te nie okazały się jeszcze na tyle trwałe, aby decydująco wpływać na wykrystalizowanie stabilnych stosunków wewnętrznych. Z czasem pojawiły się m.in. wzrost zadłużenia zagranicznego, zahamowanie prywatyzacji, kryzys bankowości. Można jednak uznać, że gospodarka przez długi okres czasu była atutem Słowacji w staraniach o wejście do struktur euroatlantyckich.

Niepodległe państwo słowackie odrodziło się 1 stycznia 1993 r. Jego powstanie stworzyło nową jakość polityczną, z jednej bowiem strony jest to kraj, który dzięki granicy z Austrią ma możliwość bezpośredniego kontaktu z ustabilizowanymi i bogatymi krajami UE, z drugiej zaś, jako sąsiad mniej stabilnego obszaru na wschodzie, był wystawiony na liczne nowe wyzwania i zagrożenia.

Wpływ na kształtowanie polityki niepodległego państwa słowackiego miała także sytuacja wewnętrzna. Słowacja „odziedziczyła” problemy związane z mniejszościami narodowymi, uzależnieniem od dostaw surowców strategicznych z Rosji i Ukrainy, nieefektywnym i przestarzałym przemysłem ciężkim oraz konwersją zakładów zbrojeniowych.

Określenie kierunków orientacji międzynarodowej było podstawowym problemem, z jakim borykały się w ciągu minionych lat kolejne słowackie rządy. Sytuację utrudniał dodatkowo brak własnych tradycji państwowych i demokratycznych. Znaczenie miał również fakt, że z przyczyn historycznych tradycje Słowacji nie były w takim stopniu związane z Zachodem jak, np. w wypadku Czech.

Republika Słowacka usilnie starała się integrować ze strukturami Europy Zachodniej. Wśród priorytetów był udział w sojuszu północnoatlantyckim. Republika jest członkiem wszystkich najważniejszych organizacji międzynarodowych, w tym OBWE, Grupy Wyszehradzkiej, Rady Europy oraz od 2004 r. członkiem Unii Europejskiej i NATO. Osiągnięcie tego stanu nie było jednak łatwe.

Deklaracje i poczynania polityków słowackich, w tym m.in. zgłoszenie w 1993 r. w Brukseli przez prezydenta M. Kovača projektu działań Słowacji jako kraju partnerskiego NATO oraz zatwierdzone przez parlament expose premiera V. Mečiara z 12 lutego1995 r., w którym za priorytet uznał integrację z Zachodem i aktywny udział w PdP zdawały się świadczyć, że przyłączenie Słowacji do NATO i UE było – podobnie jak w wypadku Czech, Polski i Węgier – jedynie kwestią czasu i dostosowania do standardów zachodnich. Jednak „niedostatki demokracji”, będące skutkiem konfliktów między czołowymi postaciami życia politycznego sprawiły, że dystans pomiędzy Słowacją i pozostałymi państwami naszego regionu zaczął szybko się zwiększać. Już w 1995 r. Senat USA pominął Słowację w przyznawaniu dotacji na rozwój nowych państw demokratycznych w Europie. Od tamtej pory szanse tego kraju na integrację z Zachodem zaczęły gwałtownie maleć, zaś podczas szczytu NATO w Madrycie w 1997 r. Słowacja nie została zaproszona do rozmów akcesyjnych ani nawet wymieniona jako państwo, które może zostać przyjęte w drugiej turze rozszerzania sojuszu. Słowacja jednakże od zarania swojego niepodległego bytu deklarowała gotowość otwarcia na zachodnioeuropejskie struktury bezpieczeństwa. 23 lutego premier jego rządu Vladimir Meciar złożył wizytę w Kwaterze Głównej NATO. Prezydent Michał Kovacz odbył podobną wizytę w dniu 4 listopada. Słowacja podpisała dokument „PdP” 9 lutego 1994 r. i uczynił to osobiście w Kwaterze Głównej NATO premier Meciar. Dokument prezentacyjny „PdP” Słowacy złożyli przed Węgrami, w dniu 25 maja 1994 r. Sojusz przyjął go 23 listopada. 17 października 1996 r. prezydent Kovacz złożył wizytę w Kwaterze Głównej NATO, próbując zapobiec wyeliminowaniu jego kraju z pierwszej grupy państw, które mogłyby być zaproszone wkrótce do wstąpienia do Sojuszu.

Dla Słowacji niekorzystny bieg wypadków odwróciły rezultaty wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniach 26–27 września 1998 r. Nowy rząd utworzyły partie opozycyjne w stosunku do Ruchu na Rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS) V. Mečiara. Premier Mikulasz Dzurinda zapowiedział zwrot zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Działania w tej sferze były zgodne z deklaracjami. Pierwszą wizytę zagraniczną premier złożył w Brukseli. Priorytety polityki bezpieczeństwa Słowacji, sformułowane w konstytucji i w przyjętych w 1996 r. przez parlament Zasadach Bezpieczeństwa Narodowego Republiki Słowackiej (1996) zaczęły być realizowane z powodzeniem. Dodatkowo społeczne poparcie dla integracji z Zachodem przekracza systematycznie 50%, np. w 1998 r. nawet 70% poparcia dla integracji z UE.

Na przełomie 2000 i 2001 r. Słowację zaczęto jednak krytykować. Jej szanse na uzyskanie członkostwa w trakcie kolejnego poszerzenia NATO zmalały. Stało się to przyczyną zaktywizowania działań rządu i premiera M. Dziurindy. Przystąpiono do bardziej ofensywnych prac w obszarze obronności. Podjęte działania skutkowały osiągnięciem celu. W sojuszu północnoatlantyckim doceniono te zmiany. W listopadzie 2001 r., lord Robertson, sekretarz generalny NATO, podczas pobytu w Słowacji pozytywnie ocenił efekty prac nowego kierownictwa resortu obrony. Słowację zaproszono do NATO podczas szczytu w Pradze w listopadzie 2002 r.

W słowackiej polityce od samego początku powstania niepodległego państwa w 1993 r. deklarowano także jako priorytet narodowy akcesję do UE. Słowacko–unijne stosunki dwustronne zostały ustanowione w dokumencie stowarzyszeniowym podpisanym w dniu 4 października 1993 r. Porozumienie to weszło w życie 1 lutego 1995 r. potwierdzenie przez szczyt niceijski Unii w dniach 7–10 grudnia 2000 r. rozszerzenia jako priorytetu Unii zostało przyjęte w Słowacji z dużym zadowoleniem. Podczas 8. posiedzenia międzyrządowego UE i Słowacji odbytego w Brukseli w dniu 12 marca 2002 r. Unia z zadowoleniem skonstatowała, ze Słowacja skutecznie rozwiązuje problemy akcesyjne w dziedzinie dotyczącej mniejszości romskiej, ma ustabilizowaną sytuację gospodarczą, zadowalająco wdraża ustawodawstwo europejskie i dobrze rozwijają się relacje Unia–Słowacja. Podkreślono szczególnie aktywna postawę Słowaków we włączeniu się w działania solidarnościowe w zwalczaniu terroryzmu. Unia potwierdziła, ze pomoc finansowa zostanie utrzymana na poziomie nie niższym niż w 2001 r. A wsparcie to było dla Słowacji niebagatelne bowiem wyniosło ono 43,5 mln euro z programu PHARE, (w tym 25 mln na likwidację elektrowni atomowej Bohunice i 12 mln na rozwój współpracy przygranicznej z Austrią, Polską i Węgrami) oraz dalsze 48 mln i 19 mln z programów SAPARD i ISPA.

Z tzw. grupą helsińską Wspólnoty rozpoczęły rozmowy w dniu 13 października 1999 r., ale bezpośrednie rokowania podjęto 15 lutego 2000 r. W niej znajdowała się Słowacja. Rada Europejska na szczycie w Nicei w grudniu 2000 r. osiągnęła porozumienie co do nowego traktatu zmieniającego samą Unię oraz otwierającego ponownie nową drogą do poszerzenia Unii. W grudniu 2001 r. strona unijna wskazała państwa, które winny zakończyć proces negocjacyjny w 2002 r. Z Europy Środkowej w dziesiątce państw zaproszonych znalazła się także Słowacja. Pomyślne zakończenie negocjacje zagwarantowały krajowi udział w zreformowanej UE i uczestniczenie jej przedstawicieli w nowym Parlamencie Europejskim, powstałym po wyborach czerwcowych 2004 r. oraz innych organach wspólnotowych.

34.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Słowacja ma realne szanse trwałego zaistnienia w budowaniu europejskiej przestrzeni bezpieczeństwa. Potwierdziły to wyniki szczytu w Waszyngtonie, na którym przywódcy 19 państw NATO ogłaszając politykę „otwartych drzwi” po raz pierwszy wymienili Słowację w grupie kilku państw jako kandydata do sojuszu. Mimo, że nie określono ani terminu, ani kolejności przyjmowania nowych członków, spodziewano się, iż postanowienie to stanowić będzie dla władz słowackich silny bodziec do przyspieszenia reform oraz kształtowania nowoczesnego systemu obronnego.

Podstawę do określenia zasadniczych zrębów realizowanych reform w dziedzinie bezpieczeństwa i systemu obronnego stanowiła pierwsza doktryna obronna Republiki Słowackiej, która została zaakceptowana przez parlament 30 czerwca 1994 r. Jej ważność została ograniczona do momentu zakończenia udziału w programie PdP, co jest dowodem na to, że twórcy doktryny przewidzieli ewolucyjne przejście Słowacji od indywidualnego modelu bezpieczeństwa do modelu zbiorowego bezpieczeństwa gwarantowanego przez NATO. Generalnym założeniem doktryny było odstraszanie potencjalnego przeciwnika i zapewnienie kompatybilności z SZ państw demokratycznych. Dokument składał się z pięciu części. Jawny charakter miały tylko części poświęcone polityce bezpieczeństwa.

Przedstawiono w nim założenia i ramy czasowe doktryny. Podkreślono, że Słowacja nie ma nieprzyjaciół i nie czuje się zagrożona ze strony żadnego państwa i nie wysuwa roszczeń terytorialnych w stosunku do innych krajów oraz uznaje ich suwerenność i niezależność. Wskazywano, że Republika Słowacka zamierza działać na rzecz bezpieczeństwa regionu, kontynentu i bezpieczeństwa w ujęciu globalnym, a za zasadnicze warunki długotrwałej i wielopłaszczyznowej współpracy międzynarodowej uznaje zaufanie w sferze politycznej oraz jawność i otwartość w dziedzinie wojskowej. Scharakteryzowano środowisko bezpieczeństwa. Wskazano na transatlantycką i zachodnioeuropejską orientację polityki obronnej, obejmującą zarówno struktury bezpieczeństwa, jak i obszar polityczno–gospodarczy. Znalazł się tu również zapis dotyczący konieczności aktywnego udziału w PdP. W części najbardziej rozbudowanej, opisano podstawowe zasady polityki bezpieczeństwa Republiki Słowackiej. Zaliczono do nich: ochronę suwerenności; przestrzeganie norm prawa międzynarodowego; zapewnienie powszechnej, obywatelskiej obrony państwa; utrzymywanie SZ adekwatnych do potrzeb obronnych kraju; zachowanie proporcji między wymogami obronności państwa a jego potencjałem ekonomiczno–społecznym. Doktryna opisywała także SZ. Zakładano, że armia powinna być zdolna do samodzielnego odparcia zagrożenia dla integralności terytorialnej i suwerenności państwa. Wskazano zadania OT. W tej części doktryny znalazły się też sugestie o konieczności transformacji armii. W końcowej części doktryna wyjaśniała i opisywała warunki, którą muszą być spełnione w celu zapewnienia cywilnej i demokratycznej kontroli nad SZ.

Od 2002 r. doktrynalne złożenia obrony republiki bazowały na trzech nowych dokumentach przyjętych w 2001 r.: Strategii bezpieczeństwa, Strategii obronnej i Strategii wojskowej. Plan rozwoju sił zbrojnych opierał się natomiast na tzw. Modelu 2010, zbudowanym według założeń przyjętych w Strategii wojskowej. Zgodnie z przyjętym kalendarzem postępowania w pierwszym etapie reform dokonano reorganizacji Mo i SG (od 1 października 2001 r.). W 2001 r. rozpoczęto również szybki proces profesjonalizacji armii.

System obronny Słowacji – podobnie, jak w kilku innych państwach Europy Środkowej i Wschodniej – w latach 2002–2003 ciągle znajdował się w przebudowie. Jego celem było: zabezpieczenie systematycznego budowania i modernizacji SZ oraz przygotowania terytorium państwa do obrony w czasie pokoju, stworzenie warunków zapewniających ciągłość kierowania obronnością państwa. W związku z zadaniami dotyczącymi akcesu do NATO do parlamentu skierowano kilka projektów ustaw zmierzających do legislacyjnego przystosowania Słowacji i włączenia dorobku prawnego sojuszu w obręb ustawodawstwa wewnętrznego. Proces akcesyjny do NATO zabezpieczono ponadto odpowiednim poziomem finansowania potrzeb obronnych. Dlatego założono, że corocznie budżety obronne, począwszy od 2002 r., nie mogą być niższe niż 1,89 PKB.

Słowacy aktywnie włączyli się do walki z terroryzmem. Podpisując deklarację z 8 października 2001 r. dołączyli do planu działania i walki z terroryzmem przyjętego przez UE.

Biorąc pod uwagę stosunkowo niedługi okres, w jakim nowe słowackie państwo musiało zbudować wszystkie instytucje wojskowe i cywilne oraz brak własnych narodowych doświadczeń, do których można było nawiązać lub je wykorzystać, można stwierdzić, że mimo wszelkich perturbacji politycznych i innych zrobiono wiele, aby zapewnić krajowi system obronny przystający do standardów europejskich. Należy przy tym podkreślić, że wykluczenie Słowacji z pierwszej grupy państw kandydujących do NATO było spowodowane przyczynami leżącymi w sferze pozaobronnej. Politycy zachodni wskazywali głównie na błędną politykę wewnętrzną (m.in. ograniczanie roli opozycji, zaostrzanie problemu mniejszości narodowych), konfliktogenność kolejnych rządów Vladimira Mečiara, „niedostatki demokracji” oraz niejednoznaczność polityki zagranicznej. Izolacja polityczna, w jakiej znalazła się Słowacja, zanika dzięki staraniom rządu M. Dziurindy. Wszystkie jego działania zmierzały w kierunku rozwoju Słowacji jako państwa w pełni demokratycznego i praworządnego, ściśle powiązanego z Zachodem pod względem gospodarczym i wojskowym. Słowacja potwierdziła niezmienność pronatowskiej orientacji i zdecydowanie w kontynuowaniu działań na rzecz członkostwa w Sojuszu, podkreślając przy tym, że akces do NATO oznacza nie tylko uzyskanie gwarancji bezpieczeństwa, lecz również zobowiązuje do realizacji zadań wynikających z jego statusu. W praktyce wiązano to z dalszym utrzymywaniem intensywnych bilateralnych i wielostronnych stosunków wojskowych z państwami NATO i sąsiadami. Wśród działań mających na celu osiągnięcie kompatybilności i interoperacyjności z sojuszem północnoatlantyckim należy wymienić przede wszystkim: uczestnictwo batalionu inżynieryjnego w operacji pokojowej we wschodniej Slawonii, szkolenie batalionu szybkiego reagowania zgodnie z metodyką obowiązująca w NATO, wydzielenie i przygotowanie do użycia w operacjach pokojowych 8 samolotów MiG– 29, aktywne uczestnictwo słowackich pododdziałów wojskowych w ćwiczeniach PdP prowadzonych na terenie Słowacji i poza granicami kraju.

W obliczu konfliktu irackiego Słowacy zajęli jednoznacznie proamerykańskie stanowisko. Premier M. Dziurinda podpisał „list ośmiu”, a parlament, po burzliwej debacie 6 lutego 2003 r., zatwierdził wniosek rządu dotyczący wysłania jednostki wojsk obrony chemicznej, biologicznej i radiologicznej w rejon Zatoki Perskiej. Jeszcze tego samego miesiąca ponad 70. żołnierzy odleciało do Kuwejtu i dołączyło do podobnej jednostki czeskiej. Słowacja włączyła się do międzynarodowej koalicji w wojnie z Irakiem również poprzez otwarcie swojej przestrzeni powietrznej i udostępnienie lotnisk (podobnie jak to uczyniła w okresie konfliktu kosowskiego w 1999 r.).

34.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Podstawy funkcjonowania słowackiego systemu obronnego i SZ zawarte są w konstytucji, ale sprawy obronności są w niej ujęte w sposób bardzo ogólny, co w pewnej mierze tłumaczy fakt, że została ona opracowana w latach 1991–1992, a uchwalona 1 września 1992 r., tzn. jeszcze przed powstaniem niezależnej Republiki Słowackiej. Słowacja, która rozpoczynała prace legislacyjne w sferze bezpieczeństwa praktycznie od zera, uczyniła wiele, aby państwo sprawnie funkcjonowało w czasie pokoju i wojny oraz zapewnić cywilną kontrolę nad armią.

Konstytucja traktuje obronę ojczyzny jako sprawę honoru każdego obywatela. Jej przepisy w dziedzinie obronności oznaczają traktowanie sił zbrojnych jako struktury służebnej wobec państwa i społeczeństwa. Ustanawia ona parlamentarną kontrolę nad funkcjonowaniem systemu obronnego państwa, a także nad możliwością użycia SZ poza granicami państwa. Republika Słowacji, jak każda nowa struktura państwowa, stanęła przed trudnym zadaniem. Musiała ona nie tylko od podstaw zbudować własne SZ, ale tworzyć je z uwzględnieniem podstawowych standardów armii nowoczesnej, tak jak to jest w siłach zbrojnych krajów demokratycznych, w warunkach, które nie sprzyjały koncentrowaniu uwagi państwa wyłącznie na sprawach wojskowych.

Reorganizacja SZ zaczęła się jeszcze w czasie istnienia armii czechosłowackiej. Punktem wyjścia do organizacji armii Republiki Słowackiej stała się ustawa z 17 grudnia 1992 r. o Armii Słowackiej, która określiła dwa etapy jej tworzenia. W etapie pierwszym – do końca 1992 r. – planowano dokonanie przerzutu uzbrojenia i sprzętu wojskowego, a także żołnierzy narodowości słowackiej z terytorium Czech, w drugim – do końca 1993 r. – zamierzano dokonać restrukturyzacji armii, połączonej ze zmniejszeniem stanu osobowego i liczby sprzętu. W dniu 2 czerwca 1994 r. została opublikowana koncepcja budowy armii do 2000 r. Podstawą tego dokumentu były: Doktryna obronna Republiki Słowackiej, Koncepcja strategicznej obrony Republiki Słowackiej oraz Plan długoletniego rozwoju Armii Republiki Słowackiej do 2010 r. Koncepcja budowy armii do 2000 r. wydłużyła okres tworzenia armii słowackiej oraz określiła trzyetapowy proces jej budowy. Pierwszy etap zakończono 1 października 1995 r. Polegał on na stworzeniu nowej struktury wojsk zgodnie z wymogami obronności kraju. Celem drugiego etapu (do 1997 r.) było zakończenie procesu transformacji i rozpoczęcie procesu zgrywania armii, stworzenie warunków do zwiększenia jej uzawodowienia, zakończenie budowy ogniw szczebla operacyjnego, rozpoczęcie modernizacji techniki wojskowej, spełnienie warunków ustanowionych w programie Partnerstwo dla Pokoju. 26 czerwca 1996 r. Rada Obrony Państwa uchwaliła Długoterminowy plan rozwoju Armii Republiki Słowackiej do 2010 r. Słowacy poddali jednakże rewizji przyjęte wcześniej niektóre założenia tego planu. 19 czerwca 2001 r. minister obrony, J. Stank zapowiedział utworzenie do 2010 r. armii zawodowej. Według nowego modelu SZ (tzw. 2010) liczba żołnierzy nie powinna przekroczyć 30. tysięcy oraz ma nastąpić redukcja liczby samolotów i czołgów. Faktycznie Słowacja dysponowała w 2001 r. prawie 27. tys. armią, na wyposażeniu której pozostawało m.in. 272 czołgi T–72, ponad 700 transporterów opancerzonych (w tym ponad 400 BWP–1 i BWP–2), ok. 300 dział (w tym 136 typu Dana). SP wyposażone były m.in. w 24 MiG–i –29 i 16 MiG–ów –21 oraz ok. 60 śmigłowców (ok. 20 Mi–24).

W 2001 r. Słowację krytykowano za małe postępy w reformowaniu SZ, niezgodność planów obronnych z wcześniejszymi deklaracjami wobec NATO, brak wystarczającej aktywności MO. Wydarzenia 11 września dodatkowo przyczyniły się do zaktywizowania prac w Słowacji nad modelem armii 2010. Dokonano reorganizacji MO i SG (po 1 października 2001 r.), przyspieszono proces profesjonalizacji wojska. Słowacy podwoili swoje uczestnictwo w misjach pokojowych. Doszedł tu udział w misjach na Cyprze i w Timorze Wschodnim. Łącznie w 2001 r. „pod błękitną flagą” służyło 650 Słowaków. Do formowania sił szybkiego reagowania przystąpiono w r. 1995. W ich składzie znajdują się jednostki, zdolne do natychmiastowego działania w ramach sił ONZ, misji wojskowych innych organizacji międzynarodowych. W przyszłości planuje się włączenie ich w skład Eurokorpusu. Specjalny batalion szybkiego reagowania powstał w 1996 r.

Rok 2002 był pierwszym w realizacji długoletniego planu rozwoju SZ. Przystąpiono do realizacji zmienionego modelu armii, skoncentrowano się na zmianach personalnych i zarządzaniu. Zmiany dotyczyły m.in. skrócenia obowiązkowej służby wojskowej do sześciu miesięcy, poważnej redukcji personelu wojskowego. Jednakże we wrześniu 2003 r. kryzys wywołany dymisją, popularnego w kręgach NATO ministra obrony Ivana Szimki postawił pod znakiem zapytania niektóre plany przekształceń słowackich SZ. Zabezpieczeniem realizacji zamierzeń miało być jednakże finansowanie potrzeb obronnych na poziomie 1,89% PKB w przeciągu sześciu kolejnych lat.

System dowodzenia armii Słowacji składa się z trzech poziomów kompetencyjnych, odpowiadających szczeblom dowodzenia: strategicznego, operacyjnego i taktycznego. Szczebel strategiczny tworzy MO, którego częścią jest SG, szczebel operacyjny tworzą dowództwa rodzajów wojsk, a szczebel taktyczny dowództwa brygad, pułków i batalionów WL, OP, dowództwa baz lotniczych, magazyny i urządzenia logistyki. SG jest najwyższym organem bezpośredniego dowodzenia i kierowania wojskami, odpowiedzialnym m.in. za operacyjne i mobilizacyjne rozwinięcie wojsk (planowanie i kierowanie tymi procesami), opracowywanie koncepcji i dyrektyw dotyczących rozwoju strategii wojennej, sztuki operacyjnej i organizacji armii, przygotowanie programów rozwoju i modernizacji uzbrojenia oraz politykę kadrową w siłach zbrojnych. Szefowi sztabu podlegają dowódcy rodzajów wojsk.

Uwzględniając stosunkowo niedługi okres w jakim nowe słowackie państwo musiało zbudować wszystkie instytucje wojskowe należy podkreślić, że partnerzy z NATO nigdy nie stwierdzali, iż Słowacja z powodu nieodpowiedniej struktury SZ, nie może stać się elementem zachodniego systemu bezpieczeństwa. Natomiast izolacja polityczna, w jakiej znalazła się Słowacja, zanikała dzięki staraniom rządu M. Dziurindy. Wszystkie jego działania zmierzały w kierunku rozwoju Słowacji jako państwa w pełni demokratycznego i praworządnego, ściśle powiązanego z Zachodem pod względem gospodarczym i wojskowym. Słowacja utrzymuje kontakty wojskowe ze strukturami dowodzenia w NATO, sąsiadami oraz wieloma państwami zachodnimi. Proces umacniania współpracy pogłębił się zwłaszcza w okresie szczytu NATO w Pradze i w całym 2002 r. Słowacja traktuje Polskę jako swojego strategicznego partnera. Współpracę wojskową pomiędzy obydwoma państwami reguluje porozumienie między ministerstwami obrony, podpisane w Bratysławie w 1993 r. oraz kilkanaście szczegółowych innych aktów dwustronnych. Odbywają się regularne spotkania ministrów obrony i na niższych szczeblach, w trakcie których poruszane są problemy aktualnej i przyszłej polityki bezpieczeństwa w Europie Środkowej i Wschodniej, współpracy oraz wymieniane są doświadczenia w zakresie realizacji programu PdP. Dwustronna współpraca Słowacji z Polską oparta jest na corocznie uzgadnianych planach. Po raz pierwszy plan współpracy został podpisany w 1994 r. W latach 1994–2003 realizowano średnio po 40–80 przedsięwzięć w skali r. kalendarzowego. Dotyczyły one np. współpracy jednostek przygranicznych; uczelni wojskowych; wojskowych instytutów naukowo–badawczych. Wsparciem Słowacji może stać się wspólna słowacko–czesko–polska brygada. Inicjatywa utworzenia tej wielonarodowej jednostki wysunięta została przez Polskę podczas spotkania ministrów obrony Czech, Słowacji i Polski w Bratysławie, w maju 2001 r. Ideą przewodnią było właśnie promowanie Słowacji w jej aspiracjach do członkostwa w NATO. Ustalono, że tworzona od maja 2002 r. jednostka będzie kompatybilna ze standardami NATO i przeznaczona do udziału w misjach pokojowych Sojuszu lub Unii Europejskiej. Jej dowództwo zlokalizowano w Słowacji a osiągnięcie gotowości bojowej wyznaczono na 2005 r.

Wskazówki bibliograficzne:

Armed Forcces of the Slovak Republic, SR Force 2010, Bratislava 2002.

Defence Strategy of the Slovak Republic, Bratislava 2001.

Doctrine of Armed Forces of the Slovak Republic, Bratislava 2003.

Przybyła S., Polityka bezpieczeństwa Republiki Słowackiej, Warszawa 1997.

Sokołowski T., Słowacja. Informator, Warszawa 1997.

www.mod.gov.sk

35. SŁOWENIA

35.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Słowenia ogłosiła niepodległość 25 czerwca 1991 r. Niewielka liczebność mniejszości serbskiej sprawiła, że nie doszło do wybuchu długotrwałego konfliktu. Starcia z armią jugosłowiańską trwały jedynie kilka dni. Zginęło w nich 13 Słoweńców
i 39 żołnierzy jugosłowiańskich. Po wycofaniu armii jugosłowiańskiej bezpieczeństwo Słowenii nie było zagrożone przez żadnego z sąsiadów. Największe napięcia w relacjach z sąsiadami występują między Słowenią i Chorwacją przede wszystkim w kwestii przebiegu granicy, szczególnie na odcinku morskim. Brak zewnętrznych zagrożeń sprawił, że głównym celem polityki zagranicznej Słowenii stało się po pierwsze członkostwo w UE, zaś po drugie w NATO.

Członkostwo, do NATO cieszyło się znacznie mniejszym poparciem Słoweńców niż perspektywa integracji z UE. Słowenia uzyskała status kandydata UE na szczycie w Luksemburgu w grudniu 1997 r. 1 maja 2004 r. zostanie oficjalnie członkiem UE.

Słowenia jest najbogatszym z byłych państw postkomunistycznych przyjętych ostatnio do UE. Jej PKB per capita jest na poziomie najbiedniejszych państw uniijnych – Portugalii i Grecji. W latach 90. Słowenia stała się członkiem wielu, ważnych organizacji międzynarodowych, min. OBWE (24 marca 1992 r.), MFW (15 stycznia 1993 r.), Banku Światowego (15 stycznia 1993 r.), RE (14 maja 1993 r.), WTO (30 lipca 1995 r.), Międzynarodowego Banku na rzecz Rozwoju i Odbudowy (25 lutego 1993 r.), Europejskiego Banku Rozwoju i Odbudowy (23 grudnia 1992), CEFTA (1 stycznia 1996 r.).

35.2. Polityka bezpieczeństwa

W październiku 1993 r. parlament słoweński uznał przystąpienie do NATO za cel strategiczny Słowenii. W marcu 1994 r. Słowenia przystąpiła do PdP. Mimo starań Słowenii nie otrzymała statusu kandydata na szczycie NATO w Madrycie w lipcu 1997 r. Słowenia liczyła na przyjęcie do NATO w pierwszej turze rozszerzenia. Negatywną decyzję Sojuszu, przyjęła ze spokojem, gdyż w latach 90. priorytetowe znaczenie miała dla niej integracja z UE. Ten status Lubljana uzyskała na szczycie Paktu w Waszyngtonie w kwietniu 1999 r. Natomiast na szczycie w Pradze w listopadzie 2002 r. zapadła decyzja o przyjęciu Słowenii w drugiej fali poszerzenia. Ostatecznym potwierdzeniem euro–atlantyckich aspiracji Słowenii było referendum przeprowadzone 23 marca 2003 r. w sprawie przystąpienia Słowenii do UE i NATO. Frekwencja wyniosła 60,4%. Za przystąpieniem do NATO zagłosowało 66% uczestników. Powszechne w Słowenii przekonanie o braku zagrożenia dla własnego bezpieczeństwa wpłynęło na ograniczone wydatki na obronność Słowenii, znacząco niższe w porównaniu z większością pozostałych kandydatów. Dlatego polityka bezpieczeństwa Słowenii była krytykowana przez Waszyngton.

35.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Konstytucja słoweńska nie określa prawnego położenia SZ. Według Ustawy o Obronie naczelnym dowódcą SZ jest prezydent. W czasie wojny prezydent pełni swoją funkcję za pośrednictwem ministra obrony. Szefa SG zaproponowanego przez ministra obrony mianuje rada ministrów. Parlament większością głosów ogłasza na wniosek rządu stan wojenny. Jeśli parlament nie może się zebrać wówczas stan wojenny ogłasza prezydent.

W kompetencjach rządu znajduje się decyzja o wysłaniu zagranicę żołnierzy słoweńskich, natomiast parlamentu i prezydenta ogłoszenie na wniosek rządu powszechnej mobilizacji. W stanie wojny rząd tworzy państwowy sztab operacyjny obrony, koordynujący wszystkie działania władz w trakcie konfliktu zbrojnego.

Armia słoweńska powstała z połączenia Obrony Terytorialnej (OT) i Narodowej Ochrony republikańskich gwardii cywilnych powstałych w czasach komunistycznej Jugosławii. SZ Słowenii składają się z 7,8 tys. żołnierzy, w tym 4,6 tys. zawodowych. W 2002 r. parlament słoweński postanowił, że armia w stanie wojny ma zostać zmniejszona do 2007 r. z 47 tys. do 26 tys. 9 września 2003 r. Słowenia zniosła obowiązkową służbę wojskową. Liczba zawodowych żołnierzy ma być powiększona do 18 tys. do 2010 r. Armia słoweńska składa się z 2 brygad piechoty, brygady piechoty zmechanizowanej, brygady rakietowej, brygady wojsk lotniczych i batalionu przeciwlotniczego.

Po uzyskaniu niepodległości Słowenia dokonała ograniczonych zakupów nowego sprzętu. Najważniejszymi zakupami było nabycie w 1996 r. 72 dział z Izraela, w 1998 r. 70 wozów piechoty Pandur z Austrii. W latach 1998–1999 Słowenia zmodernizowała czołgi T–55, przekształcając je w M–55. Natomiast w latach 1999–2002 zmodernizowano czołgi T–84, którym zmieniono nazwę na M–84. Na wyposażeniu armii słoweńskiej znajduje się 108 czołgów (52 M–84, 52 M– 55), 91 WBP, w tym 52 BVP 80 i 20 Valuk (Pandur), 36 dział, 52 wyrzutnie rakiet, 88 moździerzy, 11 helikopterów (3 B–206, 8 B–412), 25 samolotów transportowych i szkoleniowych (1 Let L–410, 2 PC–6, 12 PC–9, 8 Zlin–242, 2 Z–143L). Wsparcie dla SZ stanowią uzbrojone jednostki policji liczące 4,5 tys. członków. Na ich wyposażeniu znajduje się 5 śmigłowców (2 AB–206, 2 AB–206 Jet Ranger,
1 AB–212). Słoweńscy żołnierze brali udział w latach 1997–2001 w misji pokojowej na Cyprze oraz w latach 1999–2002 Wschodnim Timorze, uczestniczą obecnie w misjach w Bośni, Kosowie i na wzgórzach Golan.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

36. SZWAJCARIA

36.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Państwo położone w centralnej Europie, w ponad 60% na terenie Alp. Na terytorium kraju zajmującego 41,3 tys. km², zamieszkuje ponad 7 mln obywateli. Podstawą gospodarki Szwajcarii są głównie usługi; w tym sektorze gospodarki (handel, bankowość) zatrudnionych jest ponad 68% ludności. Do podstawowych gałęzi wysokowyspecjalizowanego przemysłu należy zaliczyć: przemysł chemiczny, maszynowy i precyzyjny, elektronika, zegarmistrzostwo i jubilerstwo oraz innowacyjne formy inwestujące w przyszłościowe technologie inżynierii genetycznej, biologicznej i najnowszej telekomunikacji. Istotną rolę odgrywa przemysł zbrojeniowy. Szwajcaria, ze swoim przychodem krajowym brutto (ponad 36 tys. USD) zajmuje pierwsze miejsce wśród najbardziej uprzemysłowionych państwa świata.

W dniu 18 grudnia 1998 r. Zgromadzeine Federalne Konfederacji Szwajcarskiej uchwaliło nową Konstytucję Federalną, która 18 kwietnia 1999 r. została zaakceptowana przez naród i kantony w obligatoryjnym referendum konstytucyjnym. Konstytucja weszła w życie z mocą od dnia 1 stycznia 2000 r. Droga do nowej konstytucji była długa, bowiem dopiero po ponad 125 latach nowa Konstytucja zastąpiła pochodzącą jeszcze z 1874 r. Konstytucję Federalną Konfederacji Szwajcarskiej.

Konstytucja z 1999 r. opiera się na następujących fundamentalnych założeniach: godności człowieka jako najwyższej zasadzie konstytucyjnej, ustrojowej zasadzie państwa federalnego, zasadnie demokratycznego państwa prawnego, zasadzie państwa socjalnego, ustroju gospodarczym nastawionym na wolną konkurencję, zasadzie subsydiarności.

Przyjęta w Konstytucji strukturalna państwowo–federalna opieka się na trzech szczeblach: 1) federacji; 2) kantorach; 3) gminach. Wszystkie one posiadają wyraźnie określony zakres działania. W strukturze Konfederacji i systemie organów władzy państwowej Zgromadzenie Federalne (Parlament) zajmuje szczególną pozycję ustrojową. Składa się z dwóch izb, Rady Narodowej i Rady Kantonów.

Zgromadzenie Federalne wykonuje zwierzchni nadzór nad Radą Federalną (rządem) i administracją federalną, sądami federalnymi i innymi podmiotami, którymi powierzono realizację zadań Federacji. Zgromadzenie Federalne jak określa art. 173 Konstytucji ma ponadto m.in. następujące zadania i uprawnienia: a) podejmuje środki dla ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego, niezawisłości i neutralności Szwajcarii; b) podejmuje środki dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego; c) zarządza pełnienie służby czynnej i mobilizuje w tym celu armię lub jej część.

Rada Federalna (rząd) jest najwyższą władzą rządzącą i wykonawczą Federacji. Rada podejmuje środki dla zabezpieczenia bezpieczeństwa zewnętrznego, niezawisłości i neutralności Szwajcarii. W pilnych przypadkach może ogłaszać mobilizację armii. Jeżeli mobilizacja dotyczy więcej niż 4000 żołnierzy do pełnienia służby czynnej lub powołanie trwa dłużej niż trzy tygodnie, należy bezzwłocznie zwołać Zgromadzenie Federalne.

Federacja i Kantony w ramach swoich kompetencji dbają o bezpieczeństwo kraju i obronę ludności.

Szwajcaria ma armię. Jest ona zorganizowana zasadniczo na podstawie niezawodowości. Armia służy zapobieganiu wojnie i przyczynia się do zachowania pokoju: broni kraju i jego ludności. Wspiera władze cywilne przy odpieraniu poważnych zagrożeń bezpieczeństwa wewnętrznego i przezwyciężaniu innych nadzwyczajnych sytuacji. Ustawa może przewidzieć dalsze zadania.

Jak określa art. 58 użycie armii należy do kompetencji Federacji. Kantony mogą użyć swoich formacji dla zachowania porządku publicznego na swoim terenie, jeżeli środki władz cywilnych okażą się niewystarczające do odparcia poważnych zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego. Każdy Szwajcar jest obowiązany do pełnienia służby wojskowej. Ustawa przewiduje służbę zastępczą. Dla Szwajcarek służba wojskowa jest ochotnicza.

Ustawodawstwo wojskowe, jak również sprawy organizacji, wyszkolenia i wyposażenia armii należą do Federacji. Kantony są właściwe w ramach prawa federalnego tworzenia kantonalnych formacji, mianowania i awansowania oficerów tych formacji, jak i dostarczanie części ubioru oraz wyposażenia. Federacja może przejąć wojskowe urządzenia kantonów za odpowiednim odszkodowaniem.

36.2. Polityka bezpieczeństwa

Neutralność polityczna stanowi od dawna element tradycji szwajcarskiej. Historycznie neutralność pełniła dwie ważne funkcje: wewnętrznej integracji i zewnętrznej niezależności. Integracja przez neutralność uchroniła kantony starej konfederacji przed podziałami w wyniku angażowania się w konflikty sąsiadów, bądź rozpędem w wyniku antagonizmów na tle religijnym i kulturalnym. W późniejszym okresie zbrojna neutralność pomogła zachować niepodległość federacji szwajcarskiej.

Szwajcarska koncepcja neutralności opiera się na pojęciach prawa narodów sformułowanych w Haskiej konwencji dotyczącej praw i obowiązków mocarstw neutralnych z 1907 r. Neutralność w rozumieniu prawa narodów oznacza jedynie nieuczestniczenie kraju neutralnego w wojnie toczącej się między innymi krajami. Pozostając w zgodzie z tą zasadą przede wszystkim neutralność szwajcarska jest permanentna i broniona przez SZ. Szwajcaria realizuje politykę polegającą na czynieniu wszystkiego dla zachowania neutralności w przyszłej wojnie. Jednakże, polityka tego państwa stawia sobie zadania wykraczające daleko poza ten cel. Po drugiej wojnie światowej szeroka interpretacja „neutralności” oznaczała także uchylenie się od przystąpienia do Wspólnot Europejskich, ONZ i pozostałych organizacji multilateralnych. Uzasadniono to wolą nieuczestniczenia w sankcjach gospodarczych czy akcjach wymuszających pokój, które uważane były za zagrożenie dla neutralności Szwajcarii.

W ostatnich latach, po zakończeniu konfliktu Wschód–Zachód i zimnej wojny polityka szwajcarska zmieniła się. Neutralność, nie wydaje się stanowić przeszkody w ewentualnym przystąpieniu do UE i ONZ, ani też w udziale w gospodarczych sankcjach czy operacjach pokojowych zarządzanych przez ONZ.

Polityka bezpieczeństwa Szwajcarii koncentruje się na następujących celach: zapewnienie wolności i niezawisłości; wolność działań narodu i państwa; ochrona społeczeństwa i podstaw jego egzystencji; nienaruszalność suwerenności; udział w działaniach na rzecz stabilizacji międzynarodowej – głównie w Europie.

Nie umniejszając wagi zagrożeniom militarnym, większe niż dotychczas znaczenie przywiązuje szwajcarski rząd do faktu istnienia i występowania nowych zagrożeń, takich jak: terroryzm, epidemie, katastrofy, zagrożenia ekologiczne.

Władze Szwajcarii pozytywnie oceniają światowy postęp w dziedzinie rozbrojenia, z niepokojem jednak śledzą rozwój terroryzmu międzynarodowego i nie lekceważą istnienia przejawów szpiegostwa i zorganizowanej przestępczości.

36.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Sprawa zadań i struktury SZ była i jest treścią politycznej i narodowej dyskusji. Dyskutowane koncepcje są skrajnie odmienne, dominuje jednak podejście realistyczne. W listopadzie 1989 r. Szwajcarzy w ogólnym referendum głosowali za utrzymaniem armii jako najlepszego gwaranta zachowania szwajcarskiej neutralności. Inicjatywa rozwiązania SZ została odrzucona.

W ostatnich latach dyskutowane i wdrażane były różne koncepcje restrukturyzacji i modernizacji SZ Szwajcarii, m.in. „Raport ‘90”, „Armia ‘95”. Ostatnio toczy się debata „Armia XXI w.”

Podstawowe zadania sił zbrojnych określone w doktrynie wojskowej obejmują: ochronę egzystencji społeczeństwa (rozumiana jako udział wojska w usuwaniu skutków katastrof, ale także użycie wojska do ochrony granic w przypadku niewielkich ruchów migracyjnych); zapobieganie wojnie, a w przypadku jej wybuchu obrona terytorium i ochrona ludności; umacnianie pokoju (m.in. poprzez udział szwajcarskich żołnierzy i obserwatorów w misjach pokojowych i humanitarnych); współpraca i kooperacja z partnerami zagranicznymi i organizacjami międzynarodowymi w zakresie zapobiegania konfliktom; osiągnięcie coraz wyższego poziomu wyszkolenia wszystkich rodzajów SZ.

Wejście nowej konstytucji w życie, nowe regulacje ustawowe spowodowały obciążenie armii nowymi zadaniami. Wywarło to krytykę ze strony opozycji. Krytyka ta ma głównie podłoże ekonomiczne – jej orędownicy twierdzą, że szkolenie armii np. w zwalczaniu skutków katastrof zbytnio podnosi koszty jej utrzymania. Zmusiło to rząd Szwajcarii do szczegółowej analizy roli i miejsca armii. Efektem tego jest wykładnia zawarta w dokumencie stanowiącym podstawę organizacji SZ (znanej jako „Armee ’95”). Z zawartych wyjaśnień wynika, że rząd traktuje obronność priorytetowo, niemniej podkreśla znaczenie nowych zadań.

SZ przechodzą od kilku lat poważne zmiany strukturalne i doktrynalne. Ulega stopniowej liberalizacji przedział na trzy kategorie wojsk. Wprowadza się jedną – wojska operacyjne.

Głównymi założeniami, na których opiera się reforma było zachowanie systemu opartego na powszechnym obowiązku obrony, którego charakterystyczną cechą jest posiadanie jednostek mobilizacyjnych w czasie kryzysu lub wojny. Założenia te wpłynęły także na zmianę koncepcji użycia sił zbrojnych przyjmując odejście od organizowania obrony pozycyjnej na rzecz obrony manewrowej.

Funkcje resortu obrony spełnia Konfederacyjny Departament Obrony, Ochrony Ludności i Sportu, któremu podlegają m.in.: Sekretariat Generalny; SG; Dowództwo WL; Dowództwo SP; Grupa ds. Uzbrojenia.

W czasie pokoju SZ Szwajcarii liczą 3300 żołnierzy, w większości zawodowych. Na wypadek wojny Szwajcaria może zmobilizować WL i SP tworząc SZ w liczbie 351 182 żołnierzy.

Mobilizowane WL liczą 320 tys. żołnierzy i dzielą się na: 3 korpusy armijne wojsk lądowych; 1 korpus górski/piechoty górskiej; lotnictwo.

Te zaś z kolei podzielone są na: 6 dywizji zmechanizowanych; 3 dywizje piechoty górskiej; brygadę lotnictwa; brygadę bazowa lotnictwa; 4 dywizje obrony terytorialnej; 5 brygad pancernych; 3 brygady forteczne; 2 brygady OT; brygadę OP; brygadę informatyczna; brygadę łączności; brygadę telekomunikacyjna.

Na uzbrojeniu i wyposażeniu wojsk lądowych znajdują się: 186 czołgów 68/88; 303 niszczyciele czołgów „Piranha” 6x6 TOW; 370 czołgów Leopard 87; 2700 ppk „Dragon”; 1280 TO M–113; 30 wyrzutni rakietowych 83 mm; 12 260 granatników przeciwpancernych; 477 wozów dowodzenia „Piranha” 8x8; 180 zestawów przeciwlotniczych „Stinger”, „Rapier”; 558 haubic 155 mm (M–109); 1626 moździerzy 81 i 120 mm; 10 łodzi patrolowych „Aquarius”.

SP po zmobilizowaniu liczyć mają 30 600 żołnierzy. SP dzielą się na: 11 eskadr lotniczych wyposażonych w: 33 samoloty F/A 18 C/0, 85 samoloty Tiger F–5 E/F, 16 samolotów Mirage III RS; 7 eskadr lotnictwa transportowego wyposażonych w: 58 śmigłowców Alonette III, 27 śmigłowców Super Puma, Cougar, 16 samolotów Pilatus Turbo Poste PC–6; Szkołę i Ośrodek Treningowy Lotnictwa wyposażony w: 38 samolotów Pilatus PC–7, 19 samolotów Jet–Howk.

Na wyposażeniu sił powietrznych są jeszcze: 4 samoloty Mirage III DS; 11 samolotów Pilatus PC–9; 1 samolot Jet; 1 samolot Falcon – 50; 2 samoloty DO–27.

Żołnierze szwajcarscy uczestniczyli i uczestniczą w misjach obserwacyjnych, operacjach pokojowych pod auspicjami organizacji międzynarodowych w: Afganistanie (ISAF) – 2; Chorwacji (UNMOP) – 1; Etiopii/Erytrei – 4; Gruzji – 4; Korei (NNSC) – 5; Bliskim Wschodzie (UNTSO) – 9; Serbii i Czarnogórze (KFOR) – 220.

Budżet obronny Szwajcarii wynosił w roku 2001 – 4,7 mld FS (2,8 mld. USD); 2002 – 4,8 mld FS (3,1 mld USD); 2003 – 4,8 mld FS (3,5 mld USD).

Wskazówki biblioteczne:

„Schweizer Armee 2002“.

Czeszejko–Sochacki Z., System konstytucyjny Szwajcarii, Warszawa 2002.

Konstytucja Federalna Konfederacji Szwajcarskiej z dnia 18.04.1999 r., tłumaczenie i wstęp Zdzisław Czeszejko–Sochacki, Warszawa 2000.

Linder W., Demokracja szwajcarska, Rzeszów 1996.

Militärdoktrin. UBS Generastab. Bericht des Bundesrates an die Bundesversammlung über die Konzeption der Armee XXI.

www.vbs–ddps.ch

37. SZWECJA

37.1. Uwarunkowania obronności

Królestwo Szwecji będące obecnie największym obszarowo (444,9 tys. km²) i najbardziej ludnym (8,854 mln mieszkańców) państwem Europy Północnej, o największym – w skali regionu – potencjale gospodarczym, pozostaje monarchią konstytucyjną o stabilnym od lat dwudziestych XX wieku systemie parlamentarnym. Ustrój szwedzki oparty jest na wolności kształtowania poglądów oraz na powszechnym i równym prawie głosu. Realizowany jest poprzez system przedstawicielski i parlamentarny oraz poprzez samorząd gmin. Riksdag jest przedstawicielstwem Narodu, uchwala ustawy, decyduje o podatkach państwowych oraz podejmuje decyzje o wykorzystaniu środków publicznych. Riksdag sprawuje nadzór nad kierownictwem i administracją Królestwa. Rząd kieruje królestwem. Za swoją działalność jest odpowiedzialny prze Riksdagiem.

Rząd może użyć sił obronnych Królestwa lub ich części do odparcia zbrojnej napaści na Królestwo. Szwedzkie SZ mogą być użyte w walce lub wysłane do innego kraju, jeżeli: Riksdag wyrazi na to zgodę, użycie lub wysłanie sił zbrojnych przewiduje ustawa określająca przy tym przesłanki ich użycia, obowiązek wysłania lub użycia sił wynika z umowy międzynarodowej lub z międzynarodowego zobowiązania, zaaprobowanych przez Riksdag.

Ogłoszenie, że Królestwo znajduje się w stanie wojny nie może być dokonane bez zgody Riksdagu, chyba że miała miejsce zbrojna napaść na Królestwo.

Rząd może upoważnić siły obronne do użycia siły zgodnie z międzynarodowym prawem i zwyczajami w celu zapobieżenia naruszeniu terytorium Królestwa w czasie pokoju lub w czasie wojny między obcymi państwami.

37.2. Polityka bezpieczeństwa

Do końca lat 80. podstawą polityki bezpieczeństwa Szwecji stanowiła przyjęta w minionym stuleciu tzw. polityka zbrojnej neutralności. Jej istota polegała na pozostawaniu Szwecji poza blokami wojskowymi w czasie pokoju i zachowaniu neutralności w czasie wojny. W latach 90. nastąpiło w szwedzkiej polityce bezpieczeństwa wyraźne przewartościowanie. Rozpad dwubiegunowego układu sił w Europie oznaczał dla Szwecji koniec dotychczasowej polityki neutralności.

Powrót na scenę polityczną Estonii, Łotwy i Litwy oraz szybka demokratyzacja i powrót do gospodarki rynkowej państw Europy Środkowo–Wschodniej wpłynęły na aktywizację polityki zagranicznej i gospodarczej. Zdając sobie sprawę z nieaktualnych już zastrzeżeń wobec zaangażowania w politykę europejską Szwecja podjęła decyzję o przystąpieniu do UE.

Szwecja przywiązuje istotne znaczenie do współpracy regionalnej państwa skandynawskich. Koncentruje się ona na trzech obszarach: współpracy mającej na celu zachowanie tożsamości narodowej, współpracy na forum międzynarodowym, współpracy z regionami przyległymi przede wszystkim sąsiadami, państwami bałtyckimi i północno–zachodnimi regionami Rosji. Z inicjatywy Szwecji na forum Rady Nordyckiej podejmowane są kwestie związane z bezpieczeństwem regionu.

Zasady współczesnej polityki bezpieczeństwa Szwecji sprowadzają się do następujących założeń: państwo będzie polegać przede wszystkim na własnych SZ, na terytorium Szwecji nie mogą stacjonować obce wojska, Szwecja nie będzie uczestniczyła w konfliktach zbrojnych, Szwecja będzie brała aktywny udział w operacja pokojowych i misjach humanitarnych pod auspicjami organizacji międzynarodowych ONZ, OBWE i UE.

Podstawowym celem szwedzkiej polityki bezpieczeństwa jest obrona wolności i niepodległości i integralności terytorialnej. Celem polityki bezpieczeństwa jest także tworzenie warunków do rozwoju narodu, w każdej sytuacji i przy użyciu wszelkich dostępnych środków zarówno pod względem politycznym, gospodarczym, socjalnym, kulturalnym jak i w wielu innych aspektach.

Doktryna obronna Szwecji oparta jest na koncepcji OT. Istotą tej koncepcji jest konstytucyjny obowiązek włączania się wszystkich sektorów życia politycznego, gospodarczego i wojskowego w jednolity system OT. Obejmuje ona przedsięwzięcia natury wojskowej, cywilno–administracyjnej, ekonomicznej i polityczno–psychologcznej. Koncepcja obrony totalnej obejmuje koordynowanie i współdziałanie cywilnych i wojskowych środków umożliwiające zwiększenie skuteczności i możliwości obronnych w szerokim ujęciu.

Cele i zadania obrony totalnej Szwecji zostały nakreślone w Rezolucji Obronnej wydane w 1996 r. Zakres systemu obronnego Szwecji został rozszerzony o wizję bezpieczeństwa zawierającą w sobie zagrożenia nie związane z konfliktem zbrojnym. W marcu 2000 r. Riksdag przyjął ustawę która wskazuje nowe kierunki rozwoju sił zbrojnych do 2004 r. W skład obrony totalnej wchodzą: SZ, struktury obrony cywilnej.

37.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Najwyższym stopniem dowodzenia w systemie obrony jest rząd, który jest odpowiedzialny za wszystkie przedsięwzięcia obronne. Minister obrony, któremu podlega MO jest odpowiedzialny za sprawy obrony w Rządzie, ale nie ma władzy wojskowej. Planowanie wojskowe, koordynacja jak też nadzór operacyjny nad SZ jest realizowane przez Naczelnego Dowódcę – wyznaczanego przez premiera na okres 5–6 lat, podlegającego rządowi, wspomaganego przez Naczelne Dowództwo SZ Królestwa Szwecji, które jest centralnym organem dowodzenia w SZ.

MO dzieli się na sektor wojskowy i cywilny. Sektor wojskowy zajmuje się głównie SZ, natomiast sektor cywilny zajmuje się kierowaniem, koordynacją ochrony ludności i służb ratowniczych. Minister obrony jest wspomagany przez personel wyznaczony według klucza politycznego: Sekretarza Stanu oraz doradców politycznych. Ministerstwu podlegają m.in.: SZ, Narodowa Administracja Mienia Wojskowego, Straż obrony Wybrzeża, Agencja Planowania Kryzysowego, Narodowe Biuro Służb Ratowniczych, Główny Komitet Szwedzkiej Obrony Totalnej.

W skład ministerstwa wchodzą: Departament Spraw Zagranicznych i Bezpieczeństwa, Departament Spraw Wojskowych, Departament do spraw Koordynacji Obrony Cywilnej.

Podstawowym zadaniem szwedzkich SZ jest: przygotować się podczas pokoju do obrony kraju na wypadek zbrojnej napaści, być zdolnym nadzorować i zapewnić integralność terytorialną kraju podczas pokoju i wojny, szkolić jednostki oraz utrzymywać liczne źródła zasobów ludzkich, które będzie można użyć w międzynarodowych misjach pokojowych i misjach humanitarnych, być zdolnym bezustannie wspierać społeczeństwo w czasach kataklizmów, katastrof i kryzysów.

W SZ można wyróżnić dwa oddzielne ściśle współpracujące piony: pion operacyjny, pion szkolenia i zarządzania. Dowództwo SZ jest najwyższym szczeblem dowodzenia. Jego głównym zadaniem jest opracowywanie zadań dla podległych struktur, opracowywanie strategii wojskowej, strategii rozwoju SZ. Odpowiedzialność za dowodzenie operacyjne i taktyczne spoczywa w rękach Dowództwa Sił Połączonych (OPIL) w skład którego wchodzą: dowództwo operacyjne, trzy dowództwa taktyczne (SL, MW i SP). Dowódca SP podlega bezpośrednio Naczelnemu Dowódcy. Jednostki SL, SM i SP podlegają odpowiednim dowódcom dowództw taktycznych. Jednostki wspólnego wykorzystania są podległe dowódcy OPIL.

Szwecja podzielona jest na OW: Północny, Centralny, Południowy, Gotlandii. Zadaniem OW jest kierowanie działaniami terytorialnymi, które niejednokrotnie oznaczają współpracę z cywilną częścią systemu obronnego na poziomie regionalnym i lokalnym. Do zadań okręgów należy również prowadzenie szkoleń i kierowanie działalności Gwardii Narodowej oraz wspieranie organizacji ochotniczych. SZ Królestwa Szwecji w czasie pokoju liczą 276 tys. żołnierzy, w tym: WL – 13,8 tys., MW – 7900, WL (SP) – 5900. W czasie wojny Szwecja może zmobilizować armię liczącą 262 tys. żołnierzy: WL (w tym OC i GN) – 225 tys., MW – 20 000, SP – 17 000.

SL są największym rodzajem SZ i obecnie przechodzą one intensywną restrukturyzację. Jednostki SL rozmieszczone są na terytorium całego kraju, większość z nich znajduje się na południu Szwecji.

WL mogą zmobilizować 225 tys., z czego: 80 tys. to Gwardia Narodowa, 110 tys. to wojska operacyjne: 4 dywizje zmechanizowane, dywizja z personelem sztabowym, 6 brygad zmechanizowanych (16 batalionów), pułk artylerii, bataliony saperów; 35 tys. wojska obrony terytorialnej – ok. 20 batalionów.

W skład podstawowego uzbrojenia i wyposażenia wojsk lądowych wchodzą: 160 czołgów Leopard 2, 120 czołgów Leopard 2A5(S), 500 wozów bojowych – 302 Pbv, 355 transporterów opancerzonych – 9040 CV, 350 transporterów opancerzonych – BWP –1, 433 ciągniki artyleryjskie, 105 haubic 155 mm FM–77A, 50 haubic 155 mm FM–77B, 26 armat samobieżnych 155 mm, 160 moździerzy 81 mm, 479 moździerzy 120 mm, pociski przeciwpancerne 84 mm Carl Gustav i inne.

MW w czasie pokoju liczy 7900 marynarzy. Główne bazy–porty wojenne to Muskö, Karlskrona, Göteborg. W skład podstawowego uzbrojenia i wyposażenia Marynarki Wojennej Szwecji wchodzą: 7 okrętów podwodnych typu: 3 –Gotland, 4 – Vastergotland, 36 łodzi patrolowych, 6 korwet rakietowych, 1 stawiacz min, 20 trałowców, 120 łodzi desantowych, okręty dowodzenia, artyleria 40, 75, 105, 120 mm, moździerze 81, 120 mm – 70 sztuk, zestawy rakietowe 90 – Holfire.

Flota wojenna jest związkiem operacyjnym SM przeznaczonych do realizacji zadań obronnych zaczepnych.

Uzupełnieniem floty są wojska obrony wybrzeża (ok. 1100 żołnierzy) przeznaczone do wykonywania zadań w systemie obrony przeciwdesantowej oraz wspieranie floty wojennej. W ich skład wchodzą: szkolno–mobilizacyjne pułki obrony wybrzeża, dywizjony i baterie artylerii nadbrzeżnej, baterie pocisków rakietowych do zwalczania celów nawodnych, dywizjony stawiaczy min oraz bataliony artylerii wyposażone w: 5 stawiaczy min; 12 łodzi patrolowych; 160 pojazdów amfibijnych; 70 moździerzy 81, 120 mm; pociski rakietowe: 90 Helnfire, 6 RBS – 15 KA.

SP w czasie pokoju liczą 5900 żołnierzy. Ich zadaniem jest ochrona Przestrzeni powietrznej państwa, prowadzenie działań rekonesansowych i transport lotniczy. SP są zdolne do wydzielenia środków i pododdziałów do działań w międzynarodowych misjach pokojowych i humanitarnych.

Obrona powietrzna terytorium Szwecji spełnia ważną rolę w zabezpieczeniu mobilizacyjnego rozwinięcia SZ i osłanianie terytorium kraju. Za organizację, przygotowanie i funkcjonowanie systemu OP jest odpowiedzialne Centrum SP, na którego czele stoi Generalny Inspektor SP.

Na wypadek wojny SP mobilizują 17 tys. żołnierzy, w tym: 3 eskadry JAS 39 GRIPEN, 7 eskadr JA 37 VIGGEN, 1 eskadrę JAS 37 VIGGEN, 4 eskadry transportowe (szczebel centralny), 4 eskadry transportowe (szczebel regionalny), 8 batalionów baz lotniczych, 3 bataliony kontroli ruchu lotniczego.

Na wyposażeniu i uzbrojeniu sił powietrznych są samoloty: 135 SAAB JAS 39, 47 SAAB JA–37, 16 SAAB AJSM–37, 2 S–102 B Korpen (Gulfstream IV), 103 SK 60 transpotrowo–łącznikowe, 22 samoloty transportowe, 3 samoloty dowodzenia i kontroli.

W skład SZ wchodzą także 2 bataliony i 1 eskadra śmigłowców. Na ich wyposażeniu znajdują się: 14 CM–46 Sea Knight, 20 – Bo–105, 11 Super Puma, 5 Bell 412, śmigłowce SAR.

GN jest częścią WL i jest włączona w OT. Jest ważnym komponentem cywilnej gotowości na wypadek kataklizmów i katastrof.

Budżet obronny Szwecji kształtował się w ostatnich latach na podobnym poziomie i wynosił odpowiednio: w 1998 r. 38,1 mld SEK (5,7 mld USD), w 1999 r. 38,7 mld SEK, w 2000 r. 39,5 mld SEK, w 2001 r. 38,6 mld SEK, w 2002 r. 37,9 mld SEK.

Wskazówki biblioteczne:

Konstytucja Królestwa Szwecji, wyd. drugie. Wstęp Marian Grzybowisk, Warszawa 2000. Akt o formie rządu z 28 lutego 1974 r.

Swedish Armed Forces. Facts and Figures 2000–01, Stokholm 2001 Picture 15.

The Kingom of Sweden. Annual Exchenge of Information on defence planning 2002, Vienna Dokument 1999.

The Military Balance 2003–2004, Londyn 2003.

The New Defense – prepared for the next millennium, A short version of the Government Bill 1999/2000.

38. TURCJA

38.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Turcja jest państwem euroazjatyckim. Jej położenie na styku kontynentów nadaje jej wyjątkowe znaczenie geopolityczne i geostrategiczne. Oddziałuje ona na wydarzenia w licznych regionach, tj. europejskim, kaspijskim, środkowoazjatyckim, czarnomorskim, środziemnomorskim, a także na Bałkany, Bliski Wschód i na Kaukaz. Innymi słowy Przez tureckie terytorium przebiegają najważniejsze szlaki transportowe (basen śródziemnomorski, cieśniny bosforskie i Dardanele), leży bowiem w pobliżu regionów najbogatszych w surowce energetyczne. Dzięki cieśninom kontroluje szlaki komunikacyjne ze wschodu na zachód. Turcja znajduje się także w pobliżu źródeł niestabilności w Europie i Azji. Na jej politykę bezpieczeństwa wpływają wydarzenia na Bałkanach, w regionie południowokaukaskim i środkowoazjatyckim, będącymi źródłem zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa międzynarodowego.

Decydującym czynnikiem wewnętrznym jest dominująca pozycja SZ w polityce wewnętrznej, które kilkakrotnie doprowadziły przejmowały władzę (1960 i 1980), lub doprowadzały do jej zmiany (1971 i 1997). Do ważnych przesłanek wewnętrznych należy także nierozwiązana kwestia kurdyjska, natomiast łamanie praw człowieka stanowi główną przeszkodę w osiągnięciu strategicznego celu polityki zagranicznej Ankary, jakim jest akcesja do UE.

Politykę międzynarodową determinuje kwestia cypryjska, która komplikuje stosunki z Grecją, a ponadto nierozwiązany problem terytorialny na M. Aralskim. Turcja odrzuca także roszczenia Syrii do prowincji Hatay. Natomiast granica z Armenią pozostaje praktycznie zamkniętą z uwagi na kwestię Górskiego Karabachu.

Do zewnętrznych wojskowych wyznaczników polityki bezpieczeństwa zalicza się członkostwo w NATO. Ankara zwraca szczególną uwagę na kwestie bezpieczeństwa regionalnego, gdyż na poczucie bezpieczeństwa wpływają bezpośrednio konflikty u jej granic. Turcja intensyfikuje współpracę wojskową z b. republikami radzieckimi: Gruzją, a przede wszystkim Azerbejdżanem.

Turcja posiada dobre warunki rozwoju gospodarczego, mimo 40% udziału rolnictwa w gospodarce narodowej. Wykorzystuje ona swoje korzystne położenie tranzytowe dla transportu ropy naftowej i gazu ziemnego na Zachód.

SZ pełnią istotna rolę w układzie społecznym Turcji. Są one przede wszystkim gwarantem zachowania tradycji twórcy republiki świeckiej Mustafy Kemala Atatürka. Głównym problemem polityczno–społecznym pozostaje jednakże rola islamu w społeczeństwie tureckim, a w istocie implikacje dla tożsamości narodu i państwa tureckiego. SZ cieszą się stałym zaufaniem społecznym,. Ich dominującej pozycji w państwie sprzeciwiają się islamiści, Kurdowie oraz liberałowie, którzy z natury negują zbyt wpływowa pozycję resortów siłowych w państwie. To zaufanie społeczne armia zawdzięcza systemowi edukacyjnemu, który promuje wartości materialne oraz szacunek dla SZ, podkreślając obronny charakter armii.

38.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Po załamaniu się systemu bipolarnego Turcja musiała przeorientować podstawowe założenia koncepcji bezpieczeństwa, rozszerzyć pojmowanie zagrożeń dla bezpieczeństwa o konflikty regionalne i etniczne, polityczną i ekonomiczną niestablilność państw regionu, proliferację broni masowego rażenia, ekstremizm oraz przemyt narkotyków i broni, a także terroryzm międzynarodowy. Zagrożenia te są w pełni realne, gdyż Turcja sąsiaduje z państwami bałkańskimi, kaspijskimi, środkowoazjatyckimi oraz bliskowschodnimi. Za cele polityki bezpieczeństwa uznaje się więc: udział w budowie regionalnego bezpieczeństwa, umocnienie roli stabilizatora w regionie oraz współpracę dla rozwoju przyjaznych stosunków.

Turcja realizując nowe priorytety doprowadziła w 1995 r. do zbliżenia z Izraelem, co znacznie zmieniło układ sił w regionie bliskowschodnim. Ankara posiada ambicje odgrywania kluczowej roli w regionie przykaspijskim, głównie w Azerbejdżanie i Gruzji, zacieśniając z tymi państwami współpracę wojskową. Wspiera te republiki poradzieckie, udzielając pomocy szkoleniu wojsk oraz budowie SZ. Ocenia się, że Turcja faktycznie może odgrywać pewną rolę stabilizującą w regionie. Świadczą o tym skutki oddziaływania Anakry w sierpniu 2001 r., po tym jak irańskie lotnictwo naruszało azerbejdżańską strefę powietrzną nad spornym terytorium przykaspijskim. W rezultacie wizyty tureckich wojskowych w Baku, z okazji ceremonii promocji w akademii wojskowej, pokaz lotnictwa, będący zarazem demonstracją siły pod adresem Teheranu zakończył incydent z naruszeniem strefy powietrznej Azerbejdżanu.

Zadania SZ są zapisane w Konstytucji i należą do nich: odstraszanie, analiza bezpieczeństwa i obronności, operacje inne niż wojna, zarządzanie kryzysowe oraz wojna konwencjonalna.

Struktura SZ jest trójczłonowa: WL, MW i SP. Najbardziej rozwiniętym komponentem tureckich SZ są siły lądowe. Zadania WL, w zakresie obrony przez zagrożeniem z zewnątrz odnoszą się do: zapewnienia efektywnego odstraszania przed potencjalną agresją, ochrona terytorium państwa oraz jego granic, misje poza granicami kraju oraz wypełnianie zobowiązań sojuszniczych. W zakresie zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego: walka z terroryzmem, zagwarantowanie porządku publicznego oraz pomoc w sytuacji klęsk żywiołowych. W zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego: udział w operacjach pokojowych, pomoc wojskowa dla państw sojuszniczych oraz rozbrojenie i kontrola zbrojeń.

Zadania MW w czasie pokoju polegają na zaznaczaniu swojej obecności na morzach dla ochrony interesu narodowego, udział w razie potrzeby w akcjach humanitarnych, operacjach pokojowych, czy ratunkowych; współpraca w działaniach mających na celu zwalczanie terroryzmu, przemytu, proliferacji broni, a ponadto wspieranie wojsk ochrony pogranicza w ochronie interesów morskich stref ekonomicznych.

Zadania SP w czasie pokoju dotyczą: odstraszania, identyfikacji, kontroli i eliminacji potencjalnych zagrożeń z powietrza, a także użycie zdolności odstraszających i siły w celu zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności w kraju i regionie.

Rada Bezpieczeństwa Narodowego (RBN) zgodnie z konstytucją jest organem doradczym prezydenta. Koordynuje ona działalność centralnych organów cywilnych i wojskowych w zakresie polityki bezpieczeństwa państwa. W jej skład wchodzą: prezydent, który przewodniczy pracom RBN, premier, szef SG, ministrowie obrony narodowej, spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych oraz dowódcy rodzajów SZ.

Zadania RBN polegają na określaniu kierunków działania rządu przy formułowaniu i realizowaniu zasad polityki bezpieczeństwa państwa; rozpatrywaniu planów obrony państwa i powszechnej mobilizacji; wyznaczaniu zadań dla poszczególnych instytucji państwowych i wojskowych z zakresie obronności; analizie propozycji przedstawionych przez szefa SG dotyczących mobilizacji i przygotowanie odpowiednich wniosków dla Rady Ministrów. Szerokie i zarazem mało precyzyjne sformułowane zadania Rady pozwalają dowództwu SZ na ingerencję w rozliczne dziedziny działalności państwa w tym w kształtowanie polityki bezpieczeństwa. Zezwolenie na stacjonowanie obcych sił zbrojnych lub rozmieszczenie obcych baz wojskowych na terytorium Turcji wydaje Zgromadzenie Narodowe.

SG i MO podlegają premierowi. Szef SG mianowany jest przez prezydenta, jako zwierzchnika SZ, aczkolwiek podlega bezpośrednio prezesowi rady ministrów. Ponosi on całkowitą odpowiedzialność za dowodzenie i kontrolę SZ. Do jego kompetencji zalicza się także efektywne przeprowadzenie operacji wojskowych oraz zdolność operacyjną SZ. Żandarmeria i siły ochrony wybrzeża w czasie pokoju podlegają ministerstwu spraw wewnętrznych, natomiast w czasie wojny odpowiednio dowództwu WL lub MW. MO odpowiedzialne jest za funkcje polityczne, prawne i finansowe polityki bezpieczeństwa, a także za zapewnienie mobilizacji w czasie wojny i pokoju, zaopatrzenia, techniki wojskowej oraz innymi kwestiami logistycznymi.

38.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

SZ liczą ok. 515,1 tys. żołnierzy, w tym WL – ok. 402 tys., MW – ok. 53 tys. i SP – ok. 60,1 tys.; liczba żołnierzy rezerwy ok. 378,7 tys. W przypadku zagrożenia wojennego SZ zostają wzmocnione jednostkami podległymi MSW oraz siłami ochrony pogranicza. W strukturze WL znajdują się m.in.: 4 sztaby armii, 9 sztabów korpusów, 2DZ, DP, 16 BPanc, 17 BZ, 9 BP, 4 brygady specjalnego przeznaczenia, 3 dywizje szkolne, 7 brygad szkolnych, pułk gwardii prezydenckiej, samodzielny pułk piechoty, 5 pułków wojsk pogranicznych, 26 batalionów wojsk pogranicznych. WL posiadają 4205 czołgów (2876 M–48 A5T1/T2, 932 M–60, 397 typu Leopard); BTR i BWP 4095, 1552 jednostki artylerii. SP to: 2 dowództwa taktyczne (21 eskadr myśliwsko–bombowych, eskadrę myśliwską i eskadrę rozpoznawczą), 4 eskadry transportowe, eskadrę samolotów tankujących, 4 eskadry szkolno–treningowe, eskadrę śmigłowców służby ratunkowej, 72 rakietowe kompleksy plot („Nike–Herkules”), 84 rakietowe kompleksy plot. („Rapira”. W zbrojeniu SP znajduje się 770 samolotów i śmigłowców (w tym: 175 – F–16S i 87 – F–5W, 139 – F–4E). W uzbrojeniu MW znajduje się kilkadziesiąt okrętów bojowych, w tym 13 łodzi podwodnych, 20 fregat, 21 kutrów patrolowych, 21 rakietowych, 52 różnego typu okrętów desantowych oraz 23 śmigłowce patrolowe.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych. Materiały do studiowania, Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, Warszawa 2003.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002

39. UKRAINA

39.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Ukraina jest drugim, pod względem wielkości, państwem Europy i zajmuje 5,7% jej terytorium. Na zachodzie opiera się o Karpaty Wschodnie, na wschodzie zaś sięga przesmyku kaspijsko–czarnomorskiego. W rejonie tym występują bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Jej położenie na brzegu M. Czarnego sprawia, że jest to terytorium tranzytowe o znaczeniu strategicznym. Ukraina znajduje się w historycznym korytarzu komunikacyjnym łączącym Europę z Azją. Przez wieki interesy państw ścierały się o kontrolę nad biegnącymi tędy szlakami handlowymi.

Terytorium Ukrainy pokrywa się w przybliżeniu z jej granicami etnicznymi z początku XX w., czyli obszarem zamieszkałym w przeważającym procencie przez ludność ukraińską. Według danych z końca 1996 r. Ukrainę zamieszkuje 51 mln 940 tys. osób, co wyróżnia ją i daje jej szóste miejsce w Europie i 21 na świecie. Zróżnicowanie ludnościowe, etniczne, kulturowe dotyczy w głównej mierze części wschodniej i zachodniej Ukrainy. O tym, jak bardzo różnią się obie części państwa ukraińskiego może świadczyć fakt, że jeszcze w 1994 r. ukazał się raport CIA o możliwym podziale Ukrainy. Do dziś pojawiają się propozycje utworzenia federacji ale znajdują one co raz mniej zwolenników. Głównie dotyczyły one Galicji, czyli Ukrainy Zachodniej (ze Lwowem na czele), a także Krymu, który był wspierany przez Rosjan. Ostatecznie Krym uzyskał autonomię w ramach Republiki.

Półwysep Krymski wcina się głęboko w M. Czarne i umożliwia sprawowanie kontroli nad nim. Leży on naprzeciw cieśnin Bosforu i Dardaneli – jedynego przejścia z M. Czarnego na M. Śródziemne, co ma dla Ukrainy duże znaczenie strategiczne i wpływa na prowadzenie oraz kształtowanie polityki regionalnej wśród państw czarnomorskich. Na wybrzeżu czarnomorskim znajdują się duże porty morskie: Odessa – Ilijczewsk, Sewastopol, Mikołajów, Chersoń, Skadowsk, Czarnomorsk, Eupatoria, Jałta i Teodozja, natomiast na wybrzeżu Morza Azowskiego: Kercz, Berdjańsk i Mariupol, przez które przechodzi ponad połowa towarów rosyjskich przewożonych drogą morską w kierunku południowym.

Ukraina graniczy z siedmioma państwami: Białorusią, Polską, Rosją, Mołdową, Rumunią, Słowacją i Węgrami. Jej położenie ma istotne znaczenie dla zachowania stabilności w rejonie Zakaukazia. Ukraina rozdziela Turcję i Europę Południowo–Wschodnią wpływając na stabilność i zachowanie równowagi sił w tym regionie. Zachodni sąsiedzi Ukrainy: Polska, Słowacja i Węgry, to stabilne i demokratyczne państwa. Żadne z nich nie wysuwa roszczeń terytorialnych pod adresem Ukrainy, a wśród mniejszości węgierskiej i polskiej na Ukrainie nie pojawiają się hasła irredentystyczne. Także sytuacja mniejszości ukraińskiej w Polsce i Słowacji jest zadowalająca.

Rosja przez długi czas negowała ukraińską niepodległość, głosząc hasła, że jest to państwo „sezonowe”, które nie poradzi sobie z problemami procesu przejściowego i transformacji ustrojowej. Do tego dochodziły spory wokół podziału Floty Czarnomorskiej, statusu Krymu, ochrony praw obywateli rosyjskich oraz przyszłości WNP. Dopiero 30 maja 1997 r. podpisano z Rosją Układ o przyjaźni, dobrym sąsiedztwie i współpracy, a styczniu 2003 r. porozumienie regulujące przebieg granicy. Podobny układ, regulujący kwestie graniczne, podpisano z Rumunią 2 czerwca 2003 r. Umowa potwierdza formalnie wcześniejsze uzgodnienia, ale nie rozwiązuje spornego pytania o podział szelfu M. Czarnego związanego ze statusem Wyspy Wężowej.

39.2. Polityka bezpieczeństwa

Strategiczne położenie Ukrainy ma znaczenie dla transportu rosyjskiego i turkmeńskiego gazu ziemnego na Zachód. Eksperci podkreślają, że problem zaopatrzenia w energię na Ukrainie jest ściśle związany z kwestią bezpieczeństwa narodowego. Chodzi o zależność od dostaw tych surowców na ukraiński rynek wewnętrzny, charakteryzujący się energochłonnym przemysłem, brakiem oszczędności zużywania tego paliwa skutkiem czego niosło ponad miliardowe zadłużenie Kijowa względem producentów rosyjskich.

Położenie geograficzne Ukrainy przesądza o jej polityce bezpieczeństwa. Istotnym jest, że znajduje się ona między dwoma sojuszami wojskowymi: NATO i Organizacją Układu o bezpieczeństwie zbiorowym (OUBZ). Dodatkowo mieści się ona na „osi” Europa – Bliski Wschód. Ten drugi kierunek wymaga szczególnej uwagi ze strony Kijowa. Na południe od granic Ukrainy rozciąga się bowiem obszar niestabilny i trudno przewidywalny, „półksiężyc konfliktów”, który w węższym rozumieniu ciągnie się od Naddniestrza do Czeczenii, w szerszym – od Bośni i Kosowa po Kurdystan irański i Izrael.

Ukraina w Deklaracji o suwerenności państwowej z 16 lipca 1990 r. ogłosiła, że będzie dążyć do tego, aby być państwem neutralnym i pozablokowym. Opcja pozablokowości oznaczała nie przystępowanie do żadnych sojuszy wojskowych. Kijów obawiał się, że opowiedzenie się po stronie Rosji i zbliżenie z nią w sferze bezpieczeństwa pozbawi go możliwości prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej i sprawnego funkcjonowania armii. Dlatego też nie podpisała Układu o bezpieczeństwie zbiorowym państw–uczestników WNP i układu tworzącego OUBZ. Z drugiej strony Ukraina była świadoma, że drugi z sojuszy, NATO jest zbyt odległą i mało realną perspektywą.

Ukraina w 1994 r. przystąpiła do PdP i współpracuje aktywnie z NATO w ramach ćwiczeń wojskowych, szkoleń kadry, programów na rzecz demokratyzacji ukraińskiej armii. Od 1997 r. Kijów związany jest z NATO Kartą szczególnego partnerstwa, a 23 maja 2002 r. Rada Bezpieczeństwa i Obrony (RBO) zadecydowała o rozpoczęciu procesu intensyfikacji współpracy z NATO w celu uzyskania członkostwa. Było to odebrane w Kijowie jako złożenie wniosku o członkostwo. Szczyt NATO w Pradze 21–22 listopada 2002 r. zaowocował podniesieniem wzajemnych relacji na wyższy poziom poprzez przyjęcie tzw. Planu działania (Action Plan). Nie uwzględniono postulatów ukraińskich o akcesji do NATO. Kijów liczył na przyjęcie względem siebie Planu działania na rzecz członkostwa. Państwa Sojuszu położyły główny nacisk na potrzebę wypełnienia treścią zobowiązań Ukrainy względem NATO, czyli konkretnych wewnętrznych zmian w zarządzaniu armią, kontrolą eksportu broni i technologii wojskowej.

Kierunki polityki obrony narodowej zostały określone w Doktrynie wojennej, która została przyjęta przez Radę Najwyższą (RN) 19 października 1993 r. Jest ona częścią koncepcji bezpieczeństwa narodowego i określa najważniejsze aspekty polityki wojskowej Ukrainy, zasady i zakres odpowiedzialności w dziedzinie obronności państwa. Podstawowym założeniem doktryny jest zagwarantowanie bezpieczeństwa narodowego. Strategicznym zadaniem Ukrainy jest ochrona suwerenności państwowej i niezależności politycznej, integralności terytorialnej oraz nienaruszalności granic. Doktryna wojenna ma charakter obronny, podkreślając, że państwo nie jest zagrożeniem dla nikogo. Swoje bezpieczeństwo wojskowe rozpatruje jako stan militarnej ochrony interesów narodowych, w warunkach potencjalnego i realnego zagrożenia wojskowego.

W dokumencie odwołano się do zasad i norm powszechnie obowiązujących w prawie międzynarodowym. Na pierwszym miejscu wymienia zasadę równouprawnienia, wzajemnego poszanowania i korzyści, nieingerencji w wewnętrzne sprawy oraz nienaruszalność granic państwowych. Ukraina pozostając poza blokami wojskowymi, popiera tworzenie niezawodnych mechanizmów międzynarodowych i ogólnoeuropejskiej struktury bezpieczeństwa na szczeblu dwustronnym i globalnym w celu pogłębienia zaufania, partnerstwa i otwartości w działalności polityczno–wojskowej.

W oparciu o doktrynę wojenną przygotowywane są koncepcje rozwoju poszczególnych rodzajów wojsk i innych formacji wojskowych oraz programy realizacji. W doktryny wynika, że SZ powinny charakteryzować się przydatnością, efektywnością i wytrzymałością bojową, mobilnością, zdolnością do wykonania zadania bojowego. Celem polityki wojskowo–ekonomicznej Ukrainy jest podtrzymanie niezbędnej zdolności obronnej państwa przy racjonalnym poziomie wydatków wojskowych.

Ważnym dokumentem jest Koncepcja Bezpieczeństwa Narodowego Ukrainy, przyjęta 16 stycznia 1997 r. przez Radę Najwyższą Ukrainy. Rozszerza ona zagadnienia zawarte w doktrynie wojennej o interesy narodowe Ukrainy, kwestie zagrożenia bezpieczeństwa narodowego, kierunki państwowej polityki bezpieczeństwa, a także pełnomocnictwa organów zapewnienia bezpieczeństwa państwowego.

39.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Podstawowe kompetencje i zadania organów państwowych w sferze obronności wynikają z Konstytucji. Według niej określane są zadania SZ, obowiązek powszechnej służby wojskowej i obowiązku obrony. W ustawie zasadniczej wyraźnie zaznacza się, że za suwerenność i integralność terytorialną odpowiada prezydent, Rada Najwyższa, Gabinet Ministrów oraz cały naród ukraiński, jako że sprawy bezpieczeństwa narodowego dotyczą wszystkich.

Zwierzchnikiem i Najwyższym Głównodowodzącym SZ jest prezydent. Ustala on główne kierunki ich rozwoju i przygotowania do obrony państwa. Ma prawo do składania wniosku do RN o ogłoszenie stanu wojny, decyduje o użyciu SZ w razie napaści ze strony innego państwa. Prezydent ogłasza o stanie wyjątkowym oraz wydzieleniu obszarów nadzwyczajnych sytuacji ekologicznych. W dwóch ostatnich przypadkach potrzebuje zatwierdzenia swoich decyzji przez RN. Prezydent spełnia swoje funkcje poprzez organy kontrolne, doradcze i wykonawcze państwa, do których należą min.: Rada Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony, Generalna Inspekcja oraz Ministerstwo Obrony. RBO koordynuje i kontroluje działania organów władzy wykonawczej w sferze bezpieczeństwa narodowego. Działa ona przy prezydencie, który określa jej skład. Rada jest organem szczególnym i nie ma swojego odpowiednika w innych państwach. Do jej głównych zadań należy analizowanie sytuacji międzynarodowej i wewnętrznej pod kątem bezpieczeństwa, zapobieganie powstawaniu sytuacji kryzysowych, eliminowanie ich skutków, dbanie o porządek i stabilność w państwie. Decyzje Rady wchodzą w życie za pośrednictwem dekretów prezydenta, ale ona sama odpowiada przed RN.

Organem wykonawczym zajmującym się bezpośrednio sprawami obronności państwa jest MO. Wykonuje ono swoje zadania na szczeblu rządowym, realizując kierunki polityki wojskowej określone przez prezydenta, RN i Gabinet Ministrów. Przygotowuje wojskowo–techniczne podstawy decyzji politycznych, opracowuje pod tym kątem programy restrukturyzacji SZ, modernizacji uzbrojenia i sprzętu. Jest odpowiedzialne za szkolenia żołnierzy, oficerów i przygotowywanie ich do wykonywania zadań na rzecz obronności państwa oraz uczestniczenia w misjach pokojowych pod egidą organizacji międzynarodowych.

W czasie pokoju SG jest podporządkowany ministrowi obrony, a podczas wojny pełni funkcję Kwatery Głównej. Sztab jest zatem centralnym organem dowodzenia strategiczno–obronnego, planowania strategicznego, szkolenia bojowego rodzajów SZ i wojsk. Planuje rozwój SZ, rozwój uzbrojenia i techniki wojskowej.

RN także posiada ważne kompetencje w sferze bezpieczeństwa i obronności kraju. Aprobuje bądź zatwierdza najważniejsze decyzje prezydenta oraz innych organów władzy wykonawczej w tej dziedzinie. Do nich należą: na wniosek prezydenta ogłasza stan wojny i zawarcia pokoju; aprobuje decyzje prezydenta odnośnie użycia ukraińskiej armii na terytorium ukraińskim i poza nim lub też stacjonowania SZ innego państwa na Ukrainie; może wypowiadać się odnośnie struktury i funkcjonowania SZ, MSW, Służby Bezpieczeństwa i innych formacji wojskowych; zatwierdzanie dekretu prezydenta odnośnie wprowadzenia stanu wyjątkowego lub objęcia niektórych obszarów nadzwyczajnej sytuacji ekologicznej;

Do najważniejszych zdań SZ określonych w Konstytucji należy obrona państwa, jego suwerenności, całości terytorialnej i nietykalności granic. Mają stawić opór wewnętrznym i zewnętrznym zagrożeniom charakteru wojennego. Pozostałe formacje wojskowewalczą z przestępczością zorganizowaną, zapewniają ochronę ludności w razie katastrof, klęsk żywiołowych, niebezpiecznych konfliktów społecznych.

Ukraina jako pierwsze państwo postradzieckie poczyniła szybkie kroki w celu stworzenia armii narodowej z odziedziczonych po ZSRR wojskach. W styczniu 1992 r. prezydent Leonid Krawczuk przejął zwierzchnictwo nad wszystkimi jednostkami Armii Radzieckiej, stacjonującymi na Ukrainie. W tym też r. większość oficerów złożyła przysięgę wierności nowemu państwu. Liczba wojsk rozmieszczonych na Ukrainie spadła do 600 tys., a w 1993 do 500 tys. Ukraiński prezydent zlecił w dekrecie z dnia 9 września 1992 r. rozpoczęcie modernizacji armii, aby odpowiadała wymogom współczesnych działań operacyjnych. Rozpoczęto także przyjmowanie pakietu ustaw o obronie narodowej.

Zgodnie z Koncepcją bezpieczeństwa narodowego Ukrainy organizacja wojskowa kraju składa się z: Sił Zbrojnych; Gwardii Narodowej, wojsk wewnętrznych, organów i oddziałów MSW, wojsk ochrony pogranicza, wojskowych oddziałów Ministerstwa ds. Sytuacji Nadzwyczajnych i Ochrony Ludności przed Skutkami Katastrofy Czarnobylskiej oraz innych formacji wojskowych.

Terytorium Ukrainy zostało podzielone na dowództwa operacyjne: Zachodnie, Północne i Południowe. Natomiast strukturalnie SZ składają się z wojsk lądowych, sił powietrznych, wojsk obrony przeciwlotniczej (WOP) i marynarki wojennej. Przewiduje się przejście na strukturę trójdzielną poprzez połączenie SP i WOP w jednolite siły powietrzne, oraz likwidację Północnego Dowództwa Operacyjnego. Liczebność ukraińskiej armii wynosi ok. 295 tys. żołnierzy, przy czym WL liczą ok. 148 tys., SP 47 tys., WOP – 44 tys., a MW 13,5 tys. W lutym 2004 r. RN przyjęła w pierwszym ustawę „O reformowaniu Sił Zbrojnych Ukrainy”, który przewiduje zmniejszenie SZ do 200 tys. WL stanowią trzon bojowy SZ przeznaczony do odparcia lądowo–powietrznych uderzeń przeciwnika. Do ich najważniejszych komponentów zalicza się wojska pancerne i zmechanizowane, które posiadają duże walory bojowe, odporność ogniową oraz zdolność do szybkiego przemieszczania się. Wojska pancerne posiadają 3937 czołgów. W miejsce najstarszych modeli wprowadza się stopniowo czołgi T–80, które bardziej odpowiadają światowym standardom. Wsparciem dla WL jest artyleria, a szczególnie rakietowa: 40 prowadnicowe wyrzutnie artyleryjskie BM–21 GRAD, wyrzutnie 9P 140 HURAGAN, 9A SMERCZ i inne. WL podlegają brygady śmigłowców szturmowych Mi–24 i Mi–8. Ukraina posiada 240 śmigłowców bojowych. Lotnictwo wojsk lądowych jest zorganizowane na wzór standardów zachodnich, co przejawia się w bezpośrednim podporządkowaniu brygad śmigłowców dowódcom okręgów i korpusów.

SP i WOP są one przeznaczone do obrony granic powietrznych, osłony i wsparcia własnych WL, wysadzania desantów, przewozu wojsk i sprzętu wojskowego oraz prowadzenia rozpoznania. W ich skład wchodzą 5 i 14 korpusy lotnicze, 13 Dywizja Lotnictwa Bombowego, 7 Dywizja Lotnictwa Transportowego, 15 Brygada Lotnictwa Specjalnego. Na ich wyposażeniu znajdują się bombowce (Tu–22 M3, Su–24), samoloty szturmowe (Su–25), myśliwce (Su–27, Mig–29), samoloty rozpoznawcze
(Su–24 MR, Su–17 M4R), samoloty transportowe (Ił–76, Ił–78, An–24, An–12,
An–22). Ukraina posiada silnie rozwinięty kompleks przemysłu lotniczego tj. Zakłady ANTK im. Antonowa w Kijowie, Zakłady Lotnicze w Charkowie, KB „Progres” i Wytwórnia „Motor–Sicz” na Zaporożu.

Struktura organizacyjna WOP opiera się na korpusach obrony powietrznej, które są rozmieszczone we Lwowie, Dniepropietrowsku i Odessie. W skład korpusu wchodzą brygady, a od 1999 r. pułki lotnictwa myśliwskiego. Wszystkie korpusy posiadają po dwie brygady wojsk radiotechnicznych. Ochrona przeciwlotnicza obejmuje zintegrowany system cywilnej i wojskowej kontroli lotów, co oznacza utrzymywanie wspólnych wojskowo–cywilnych punktów kontroli i naprowadzania. Cywilne służby ruchu lotniczego znajdują się we Lwowie, Symferopolu, Charkowie i Borsypolu. Dodatkowo Ukraina przystąpiła do międzynarodowego systemu lotnictwa cywilnego – IKAO.

Ze względu na niedoskonałości ukraińskiego sprzętu wczesnego wykrywania oraz braku samodzielnego systemu identyfikacyjnego „swój–obcy” Kijów zdecydował się w 1995 r. na przystąpienie do wspólnego systemu koordynowania lotów w ramach WNP. Ukraina posiada środki ogniowe w kompleksie przeciwlotniczo–przecirakietowym S–300. Nie są one najnowocześniejsze, ale spełniają ważne funkcje, do których należą: zwalczanie bardzo szybkich celów powietrznych, rakiet skrzydlatych nisko lecących i ciężkich rakiet balistycznych. W wyposażeniu armii ukraińskiej są jeszcze ruchome zestawy S–300. Ich zaletą jest kilku sekundowa gotowość bojowa i dużą skuteczność w osiąganiu celu. Do największych osiągnięć technicznych w ramach ochrony powietrznej Ukrainy zalicza się supernowoczesne stacje radiolokacyjne „Kolczuga”. Wykrywa ona wszystkie cele znajdujące się w powietrzu. Według ekspertów są one w stanie „zobaczyć” najnowsze amerykańskie samoloty wykonane w technologii stealth (czyli niewidzialne dla radarów).

MW Ukrainy składa się z : sił nawodnych, sił podwodnych, lotnictwa morskiego, brzegowych wojsk rakietowo–artyleryjskich i piechoty morskiej. W składzie bojowym znajduje się m.in. ok. 45 bojowych okrętów i kutrów, okrętów specjalnego przeznaczenia, okrętu podwodnego, 4 fregat, 7 korwet, 7 okrętów rakietowych. Według ocen ekspertów do 2005 r. ze względów technicznych zostanie wycofana 80–85% okrętów bojowych. Dlatego pozycja ukraińskiej floty wojennej na M. Czarnym słabnie, zajmując czwarte miejsce, po Rosji, Turcji i Rumunii. W celu usprawnienia funkcjonowania floty wojennej Ukraina podjęła współpracę z Rosją. 19 stycznia 2001 r. utworzono wspólne centrum dowodzenia dla obu flot wojennych w Sewastopolu oraz powołano wspólną jednostkę ratownictwa morskiego.

Pozostała część SZ, w sumie 100 tys. działa w ramach tzw. innych wojsk. Chodzi przede wszystkim o jednostki resortu ds. sytuacji nadzwyczajnych i jednostki łączności Służby Bezpieczeństwa, wojska pogranicza oraz inne (wymienione w Koncepcji), które są niechętne w zbliżeniu ze standardami natowskimi, przez co ich reformowanie przysparza wielu problemów.

Odmiennym niż u innych państw rozwiązaniem była, funkcjonująca w latach 1991–2000, na podstawie ustawy, Gwardia Narodowa. Początkowo podlegała Najwyższemu Głównodowodzącemu SZ, co umacniało pozycję prezydenta w kraju. Dysponowała ona wyszkolonymi i uzbrojonymi jednostkami wojskowymi, które mogły być użyte podczas niepokojów wewnętrznych w państwie. Gwardia Narodowa posiadała szerokie kompetencje. Do jej zadań należała ochrona i utrzymanie konstytucyjnego porządku prawnego i jedności terytorialnej kraju, utrzymywanie porządku publicznego, działania bojowe związane z odpieraniem agresji z zewnątrz, pomoc Wojskowym Pogranicza (WOP) zabezpieczając naruszanie granicy państwowej, ochrona placówek dyplomatycznych i konsularnych, ochrona ważnych obiektów państwowych i udział w wizytach oficjalnych. Miały także pomagać w usuwaniu skutków awarii, katastrof i klęsk żywiołowych. Liczba żołnierzy Gwardii Narodowej wyniosła w 2000 r. ok. 44 tys. osób.

Ukraińskie SZ biorą udział w operacjach wojskowych na całym świecie, głównie pod egidą ONZ. Aktywnie angażują się do działań na rzecz stabilizacji, udzielania pomocy humanitarnej. Ukraina wyraziła zgodę i gotowość utworzenia Sił Szybkiego Reagowania ONZ i wydzielenia w ich skład kilku pododziałów, specjalistów, obserwatorów wojskowych, a także świadczenie usług w transporcie międzynarodowym. W latach 1992–2001 ukraińscy żołnierze brali udział w wielu operacjach pokojowych na całym świecie, także w charakterze kontyngentów wojskowych. W sumie 12,5 tys. oficerów i żołnierzy ukraińskich wraz z 300 funkcjonariuszami MSW podjęli się działalności pokojowej w b. Jugosławii, Angoli, Etiopii, Gwatemali, Libanie, Afganistanie i Wschodnim Timorze. Duża aktywność międzynarodowa Ukrainy w działaniach antykryzysowych podnosi jej prestiż międzynarodowy, a poprzez wspólne szkolenia i operacje, przybliża do funkcjonowania i standardów NATO. 1 stycznia 2000 r. Sekretariat ONZ wpłacił na konto MO Ukrainy 75 mld USD za pokojową służbę ukraińskich żołnierzy.

Szczególne znaczenie miało powstanie ukraińsko–polskiego batalionu pokojowego i zaangażowanie go w Kosowie. Na mocy umowy między dwoma państwami podpisanej 26 listopada 1997 r. batalion może być wykorzystany w misjach międzynarodowych o mandacie zaakceptowanym przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. Ze względu na fakt, że operację pokojową w Kosowie przeprowadziło w marcu 1999 r. NATO Ukraina nie spieszyła się z ratyfikacją umowy o batalionie, wstrzymując się do momentu przyjęcia odpowiedniej rezolucji ONZ i powołania międzynarodowych sił KFOR. W skład tych sił wszedł POLUKRBAT i rozpoczął służbę w lipcu 2000 r. Strona polska wydzieliła w skład batalionu kontyngent wojskowy w liczbie do 600 żołnierzy zaś Ukraińcy do 301 żołnierzy. Zadaniami, jakie powierzono siłom polsko–ukraińskiego batalionu było monitorowanie przestrzegania porozumień międzynarodowych, wprowadzaniem porządku i wspieranie pomocy humanitarnej, wpierani administracji cywilnej w przejmowaniu przez nią obowiązków porządkowych.

Po wydarzeniach z 11 września 2001 r. do zadań ukraińskich SZ dodano działalność antyterrorystyczną, choć początkowo poparcie dla Amerykanów miało charakter politycznego współczucia. Ukraińcy nie uczestniczyli w operacji w Afganistanie, ale uczestniczą w operacji stabilizującej w Iraku.

Głównym problemem ukraińskich SZ jest chroniczny niedostatek środków finansowych na modernizację, szkolenia, restrukturyzację, z także zabezpieczenie socjalne żołnierzy i ich rodzin oficerów. Do tego dochodzi brak nowoczesnego uzbrojenia i techniki wojskowej. Aktualny system dowodzenia nie odpowiada zadaniom operacyjnym. W rezultacie prestiż służby wojskowej spadł do niebywale niskiego poziomu. Ograniczony budżet wojskowy nie pozwala na radykalne reformy w armii. Wysiłek więc skierowany jest na zachowanie posiadanego stanu uzbrojenia i techniki wojskowej, systemu dowodzenia oraz szkolnictwa wojskowego.

Ukraińska armia praktycznie nie modernizuje uzbrojenia. Nowy sprzęt: 10 czołgów T–84 otrzymała pierwszy raz w sierpniu 2001 r., w dziesiątą rocznicę proklamowania niepodległości. Większości typów uzbrojenia wyczerpały się lub wyczerpują się resursy. Dotyczy to przede wszystkim środków rażenia, a także bojowych wozów piechoty BMP–2, które zostały praktycznie bez uzbrojenia. Kijów inwestuje w uzbrojenie, które będzie w stanie współdziałać z siłami NATO.

Stan SZ jest bliski katastrofie. Sprzęt starzeje się fizycznie. W 2006 r. wyczerpią się resursy wielu najbardziej skomplikowanych egzemplarzy sprzętu i uzbrojenia. Przeszło 60% techniki bojowej i uzbrojenia znajduje się w eksploatacji ponad 15 lat.

Wskazówki bibliograficzne:

Bezpieczeństwo polityczne i wojskowe, Redakcja i opracowanie A. Ciupiński, K. Malak, AON, Warszawa 2004.

Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych, Materiały do studiowania. Wyboru dokonali: A. Ciupiński, H. Binkowski, A. Legucka, AON, Warszawa 2003.

Czecziło W., Na każdego sołdata – po oficeru, „Niezawisimoje Wojennoje Obozrienie”, nr 38 (30*), 25.10.2002.

National Security & Defence, 2002, nr 5, Razumkov Center.

Raport o bezpieczeństwie Ukrainy, Raport OSW 2001

Rudziński C., Zemsta niepodległości, „Polska Zbrojna”, 1999, nr 6.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

Woorużonnyje siły stran mira, Minsk 2002.

www.osw.waw.pl

40. WĘGRY

40.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Ponad 10 mln obywateli Węgier zamieszkuje obszar równy blisko 1% powierzchni Europy, czyli 93 tys. km². Kraj położony jest w ważnym dla kontynentu i jego bezpieczeństwa regionie, który łączy Europę Środkową z Europą Południowo–Wschodnią i niestabilnymi Bałkanami.

Przełom ustrojowy jaki dokonał się na Węgrzech w latach 1989–1990 doprowadził do zbudowania trwałych podstaw gospodarczych, politycznych i społecznych państwa demokratycznego. Na początku XXI w. głównym problemem Węgry pozostawały kwestie gospodarcze, tzn. zapewnienie wzrostu gospodarczego, ograniczenie 10% bezrobocia i zahamowania inflacji wzrastającej od 2003 r.

Problematyka szybkiej integracji ze strukturami Europy Zachodniej była od początku lat 90. w centrum zainteresowania Węgrów. Już w połowie 1989 r. Węgry uzyskały status „specjalnego gościa” w Zgromadzeniu Parlamentarnym RE. Objęcie nowych uczestników RE, w tym Węgier, w latach 1990–1996 programem pomocy i współpracy sprzyjało przekształceniom demokratycznym i przybliżyło je do standardów jakie były w Europie Zachodniej. Sukcesy na tej drodze pozwoliły wystąpić na początku 1990 r. z wnioskami o przyznanie im pełnoprawnego członkostwa w RE. W październiku 1990 r. Węgry uzyskały pozytywne opinie Zgromadzenia Parlamentarnego RE i zostały członkiem RE w dniu 6 października 1990 r.

Udział krajów najbardziej zaawansowanych w procesach transformacji systemowej w strukturach OECD także sprzyjał postępowi na drodze akcesyjnej do Wspólnot Europejskich. Negocjancie w sprawie ustanowienia ściślejszej współpracy szybko posuwały się naprzód i podczas sesji ministerialnej OECD w dniu 4 czerwca 1991 r. podpisano porozumienia o współpracy z Węgrami. OECD przyznały im status państwa partnerskiego. Pełne członkostwo Węgry uzyskały 29 marca 1996 r.

Kraje Europy Środkowej podjęły również współpracę z UZE, próbując tą drogą bardziej zbliżyć się do struktur UE. Służyć temu mogło partnerstwo stowarzyszone z UZE, które umożliwiało dziesięciu krajom Europy Środkowej stowarzyszonym z Unią Europejską, w tym Węgrom uczestnictwo w działaniach UZE. Organizacja ta traktowana była bowiem jako obronny komponent UE, ale także stanowiła zarazem europejski filar NATO.

Najważniejszym celem Węgier była UE. Sięgając jednak do nieco dalszej historii można stwierdzić, że pierwszym krajem, z którym Wspólnoty podęły rozmowy na temat współpracy handlowej i gospodarczej były właśnie Węgry (1983 r.). Państwa–członkowie Wspólnot wystąpiły z inicjatywą wspierania reform w Europie Środkowej i Wschodniej na szczycie w Strasburgu, który odbył się w dniach 8–9 grudnia 1989 r. Komisja Europejska zaprezentowała na posiedzeniu Rady Europejskiej w dniu 28 kwietnia 1990 r. w Dublinie stanowisko, w którym mowa była o zawieraniu układów o stowarzyszeniu, ale Wspólnoty bardziej koncentrowały się na własnych reformach, niż na procesie rozszerzania. Sprawę członkostwa państw Europy Środkowej i Wschodniej starano się odłożyć. W drugiej połowie 1990 r. Komisja Europejska przygotowała zarys umowy stowarzyszeniowej. Zastrzegano jednak, że umowy nie powinny zawierać zobowiązania do przyjęcia państw stowarzyszonych na warunkach pełnego członkostwa. Większość krajów z Europy Środkowej zabiegało jednak aby w umowach stowarzyszeniowych zawarto klauzule mówiące o przyszłym członkostwie. Ich reprezentacje próbowały skłonić partnerów z zachodu do zajęcia stanowiska, w którym chciano uzyskać, choćby wskazanie perspektyw członkostwa we Wspólnotach. Negocjacje rozpoczęto prawie jednocześnie z przodującymi w przemianach systemowych krajami, z Węgrami 20 grudnia 1990 r. Węgry podpisały umowy stowarzyszeniowe, zwane Układami Europejskimi, w Brukseli w dniu 16 grudnia 1991 r. Oficjalne kontakty z przedstawicielami Wspólnot Europejskich zainaugurowano w 1993 r. Ministrowie spraw zagranicznych konsultowali zagadnienia ekonomiczne i polityczne związane z ratyfikacją układów o stowarzyszeniu, a minister spraw wewnętrznych podejmował kwestie nielegalnej imigracji. Proces ratyfikacji przeciągał się jednakże, a w państwach Wspólnoty brakowało jednolitego stanowiska w sprawie dalszego rozszerzania Unii. Pierwsze umowy weszły w życie 1 lutego 1994 r. – z Polską i Węgrami. W dniu 16 lipca 1997 r. Komisja Europejska przedstawiła dokument pn. Agenda 2000. Składał się on z trzech części, obejmujących: reformy polityk UE, oceny skutków poszerzenia i propozycji finansowania Unii, w tym dotyczących negocjacji i pomocy dla przyszłych członków, wśród których wymieniono Węgry. Komisja Europejska oceniając postępy poszczególnych krajów wskazała, że Węgrzy, powinni poprawić m.in. system emerytalny, kontrolę celną i ochronę środowiska naturalnego.

Komisja Europejska zdecydowała z którymi krajami można podjąć negocjacje akcesyjne od 1998 r. Rada Europejska, obradująca w Luksemburgu postanowiła rozpocząć negocjacje z pięcioma krajami Europy Środkowej i Wschodniej, wśród których znalazły Węgry. Dnia 12 marca 1998 r. konferencja europejska, obradująca w Londynie z udziałem państw członkowskich UE, krajów kandydujących Europy Środkowej i Wschodniej oraz Cypru oficjalnie rozpoczęła proces rozszerzania UE. Jeszcze w marcu odbyło się spotkanie Rady ds. Ogólnych (szczebel ministrów spraw zagranicznych) z reprezentantami jedenastu państw kandydujących do członkostwa w UE i rozpoczęto proces negocjacji w formule „5+1” (Polska, Czechy, Węgry, Słowenia, Estonia i Cypr) w formie dwustronnych konferencji międzyrządowych. Unia rozpoczęła negocjacje członkowskie 31 marca 1998 r. i wśród 6 jej członków znalazły się Węgry.

RE na szczycie w Nicei w grudniu 2000 r. osiągnęła porozumienie co do nowego traktatu zmieniającego samą Unię oraz otwierającego ponownie nową drogą do poszerzenia Unii. Takie deklaracje ze strony unijnej padły w trakcie obrad Rady Europejskiej w Laeken w grudniu 2001 r. Strona unijna wskazała ponadto państwa, które winny zakończyć proces negocjacyjny w 2002 r. Z Europy Środkowej we wskazanej dziesiątce znalazły się Węgry. Pomyślne zakończenie negocjacji do końca 2002 r. zagwarantowały im udział w zreformowanej UE i uczestniczenie ich przedstawicieli w nowym Parlamencie Europejskim powstałym po wyborach czerwcowych 2004 r.

Węgry, tak jak i pozostali inni kandydaci, uzyskują stałą pomoc finansową z Unii. W latach 1992–2001 w ramach programu PHARE wyniosła on ponad 1,2 mld euro, program ISPA objął w dwuleciu 2000–2001 kwotę 180 mln, a z tytułu programu SAPARD zaplanowano na lata 2000–2006 udzielenie Węgrom wsparcia w wysokości 50 mln rocznie.

Węgierskie aspiracje natowskie udało się zrealizować w tempie porównywalnym do „wskakiwania do pędzącego pociągu”. Węgry były jednym z pierwszych państw, które przystąpiły do programu PdP. Udział w tym programie pozwolił szybko przystosować się do standardów sojuszu. Proces przystępowania do NATO rozpoczął się jednak w 1991 r. z chwilą przystąpienia do Północnoaltantyckiej Rady Współpracy, rozwijał się wraz z postępami współpracy tej struktury (w maju zastąpiła ją EAPC) oraz w zgodzie z decyzjami podjętymi przez NATO w Madrycie w 1997 r. W efekcie Węgry, obok Polski i Czech, zostały jako pierwsza grupa państw byłego UW przyjęte w 1999 r. do Sojuszu.

40.2. Polityka bezpieczeństwa

Węgrzy stosunkowo szybko doprowadzili do uregulowania podstawowych spraw związanych ze swoją obronnością. Przyjęta w 1990 r. konstytucja dała duże kompetencje tutejszemu parlamentowi – Zgromadzeniu Krajowemu. Parlament określa: zasady funkcjonowania SZ, kierunki ich rozwoju, liczebność i skład oraz zapewnia finansowe i inne warunki realizacji przyjętych planów. Zgromadzenie Krajowe decyduje o powszechnej mobilizacji oraz wprowadzaniu wyższych stanów gotowości bojowej wojsk. Poważnymi kompetencjami dysponuje Komisja Obrony Zgromadzenia Krajowego. Przesłuchuje ona między innymi i wyraża opinie o kandydatach na stanowiska: naczelnego dowódcy SZ, szefa SG, dowódcy wojsk ochrony pogranicza. Niektórzy obserwatorzy zwracają jednak uwagę na fakt, iż komisja, pomimo szeroko zakrojonych uprawnień, jako całość nie jest widoczna w parlamencie. Uważa się przy tym, że jest mało aktywna, bo jej członkowie nie są dostatecznie kompetentni w sprawach obronnych. Zgromadzenie Krajowe odgrywa najważniejszą rolę w sprawowaniu kontroli nad polityką bezpieczeństwa. To ono, zgodnie z konstytucją, decyduje o ogłoszeniu stanu wojny i o zawarciu pokoju a w wypadku stanu wojny, lub bezpośredniej groźby zbrojnej agresji ze strony obcego mocarstwa (niebezpieczeństwa wojny) ogłasza stan wyjątkowy i powołuje Radę Obrony Narodowej (RON). W sytuacjach dotyczących spraw wewnętrznych takich jak: działania zmierzające do obalenia ustroju konstytucyjnego; próby niedemokratycznego przejęcia władzy; poważnych aktów przemocy dokonywanych przy pomocy broni; masowego zagrożenia bezpieczeństwa życia, mienia obywateli; klęsk żywiołowych; Zgromadzenie ogłasza stan krytyczny. Ponadto decyduje ono o użyciu sił zbrojnych poza granicami, lub wewnątrz państwa oraz o udziale cudzoziemskich sił zbrojnych w działaniach prowadzonych na terenie Węgier i ich stacjonowaniu w obszarze kraju. Z racji swojej funkcji kontrolnej sprawuje nadzór nad pracą rządu i podległych rządowi instytucji. Nadzór prowadzony jest głównie przez komisje parlamentarne. Podobnie, jak w większości państw demokratycznych, tak i na Węgrzech poprzez fakt, że każdy parlamentarzysta lub grupa obywateli (ponad 200 tys.) może zgłaszać inicjatywy ustawodawcze, które podlegają obowiązkowi rozpatrzenia ich w parlamencie, wszystkie grupy społeczne mogą współtworzyć politykę rządu, także w dziedzinie bezpieczeństwa.

Na Węgrzech, wyznaczając prezydenta na naczelnego dowódcę, Konstytucja nie określiła zakresu jego działania, ale wskazując, że uprawnienia do kierowania SZ przysługują prezydentowi, RON, rządowi i właściwemu ministrowi ograniczyła rolę głowy państwa w tym zakresie. Nie można, zatem pominąć wpływu prezydenta na politykę bezpieczeństwa. Z racji swoich uprawnień ustawowych jest on naczelnym dowódcą SZ, (choć ograniczonym) oraz głową państwa stojącą na straży praworządności i przestrzegania konstytucji. Prezydent na wniosek premiera, mianuje i powierza wytypowanym kandydatom kierowanie ministerstwami i innymi urzędami, w tym MO. Z kolei na wniosek ministra obrony prezydent powołuje i odwołuje wiceministrów oraz mianuje i awansuje generałów. Do prerogatyw prezydenta należy również powoływanie RON – podobnie jak w Polsce, organu doradczego, ale w określonych sytuacjach również decyzyjnego. Zadaniem Rady jest m.in. opiniowanie projektów ustaw dotyczących obronności i sił zbrojnych przed przedłożeniem ich parlamentowi. Wprowadzając stan wyjątkowy prezydent powołuje RON. Jest jej przewodniczącym a obok niego znajdują się w niej: przewodniczący Zgromadzenia Krajowego, przywódcy frakcji politycznych w parlamencie, premier, ministrowie, i szef SG – z głosem doradczym. Rada decyduje o użyciu sił zbrojnych i ma prawa przyznane jej przez Zgromadzenie, prawa prezydenta i rządu oraz wydaje dekrety. W wypadku, kiedy prezydent wprowadza stan krytyczny ma on prawo do wydawania dekretów, w których określa środki nadzwyczajne i zasady użycia SZ. Prezydent o podjętych krokach musi niezwłocznie powiadomić przewodniczącego Zgromadzenia Krajowego. Parlament lub komisja Zgromadzenia Krajowego ds. Obrony może jednakże zawiesić stosowanie prezydenckich przepisów. Zatem prezydent w czasie, gdy Zgromadzenie Krajowe nie jest zdolne do podejmowania decyzji posiada niektóre uprawnienia przysługujące Zgromadzeniu. W takich sytuacjach prezydent może ogłaszać: stan wojny; stan wyjątkowy; stan konieczności; powoływać RON. Stojąc na jej czele, prezydent jako naczelny dowódca SZ, zatwierdza również plan obrony przygotowywany w czasie pokoju na wypadek niespodziewanego ataku zbrojnego. Te wszystkie działania są ściśle związane z realizacją polityki obronnej. Natomiast w zakresie realizacji polityki szerzej pojmowanego bezpieczeństwa narodowego uprawnienia konstytucyjne prezydenta nie są już tak szerokie. Co prawda prezydent nie musi podpisać każdej, przedstawionej mu przez parlament ustawy, jednak jego weto, zwłaszcza w sytuacji gdy większość parlamentarzystów ją popiera, nie ma wielkiego znaczenia. Konstytucja węgierska, z racji przyjęcia formy rządów parlamentarno – gabinetowych, nie daje wielkich uprawnień prezydentowi. Nie jest również jasno sprecyzowany podział kompetencji pomiędzy ministrem obrony a prezydentem, np. w sprawie mianowania i awansowania generałów. Ta sytuacja, podobnie jak w Polsce, doprowadzała już do napięć między tymi dwoma urzędami.

Za politykę bezpieczeństwa Węgier zgodnie z konstytucją odpowiedzialny jest premier wraz ze swym rządem, ale tej władzy nie sprawuje autorytatywnie, ponieważ przed wyborem na stanowisko musi uzyskać zgodę parlamentu dla swojego programu. Ponadto parlament musi przyjmować ustawy, zwykle większością 2/3 głosów, ma on również stałą możliwość kontrolowania działalności rządu poprzez swoje komisje, np. Komisję Zgromadzenia Krajowego ds. Obrony, czy też poprzez interpelacje lub zapytania poselskie.

Rząd Republiki Węgierskiej, zgodnie z ustaleniami zawartymi w konstytucji, kieruje działalnością SZ, policji i organów porządkowych”. Ten zakres uprawnień konstytucyjnych, gdzie w sposób jasny nie ma rozgraniczenia między uprawnieniami prezydenta a rządem (zwłaszcza w kwestii kierowania SZ) może tworzyć pewne nieporozumienia i prowadzić do sporów kompetencyjnych. Zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami, które weszły w życie z dniem 1 września 2001r. obowiązuje nowa struktura obronna Węgier. Według niej na czele sił zbrojnych stoi prezydent, któremu konstytucja przyznaje tytuł Zwierzchnika SZ. Prezydent wraz z ministrem obrony kierują działaniami SZ. W związku ze zmniejszeniem liczebności armii zdecydowano się podporządkować ministrowi obrony sztab obrony. Szef sztabu obrony uzyskał tą samą rangę jak sekretarz stanu ds. administracyjnych. Pierwszym zastępcą ministra jest sekretarz stanu do spraw politycznych. Taka organizacja znacznie wzmocniła pozycję ministra obrony, który w ten sposób może lepiej kontrolować i wspierać działania na rzecz rozwoju sił zbrojnych a zarazem zapewnić lepszą kontrolę nad wydatkowanymi środkami finansowymi.

Polityka przekształcania węgierskiego systemu obronnego, szczególnie po 1993 r. odniosła generalnie sukces albowiem niektóre niepowodzenia nie spowodowały istotnych utrudnień w procesie akcesu do NATO w latach 1997–1999. Węgry szczególnie w latach 1993–1998 przeszły najtrudniejszy okres reform sil zbrojnych. Uproszczono strukturę dowodzenia przybliżając ją do standardów NATO oraz zredukowano stan liczebny armii ze 160 do około 55 tys. W późniejszym okresie nie zdołano jednak dotrzymać wszystkich zobowiązań i realizacja planów w zakresie dostosowania systemu obronnego do potrzeb narodowych i sojuszniczych przebiegała z różnymi istotnymi perturbacjami. W zasadzie do największego sukcesu zaliczyć można istotne ograniczenie personelu wojskowego i cywilnego armii. Dlatego też w 2002 r. na Węgrzech przystąpiono do rewizji planów i ich realizacji. Założono osiągnięcie mniej ambitnych celów, ale silniejszą wolę ich pełnej i terminowej realizacji.

40.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Podstawowym, określonym konstytucyjne w 1993 r. i uzupełnionym w 2000 r., obowiązkiem węgierskich SZ jest „militarna obrona ojczyzny oraz wypełnianie kolektywnych zadań obronnych, wynikających z umów międzynarodowych”. SZ, jak niemalże we wszystkich krajach europejskich, podlegały w ostatnim dziesięcioleciu dużym przemianom. Węgrzy najwcześniej zdecydowali się na przeprowadzenie głębokiej reformy. Już w 1995 r. zakończyły one przechodzenie ze struktury dywizyjno–pułkowej na brygadowo–batalionową. Wystarczy tylko przypomnieć, że jeszcze w r. 1990 liczyły prawie 160 tys. osób, w 1996 r. tylko 63 tys., z planowanym obniżeniem do 50 tys. W 2000 r. zostały faktycznie zmniejszone do poziomu około 52 tys. W 2002 r. zakładano, że wielkość 35 000 jest wielkością na miarę potrzeb i możliwości Węgier. W latach 2002–2003 podnoszony był problem czy taka wielkość jest adekwatna do zagrożeń i zobowiązań sojuszniczych. W wyniku niedostatecznego finansowania armii na łamach prasy w 2003 r. pojawiły się głosy, czy wzorem np. Belgii nie zlikwidować pododdziałów wyposażonych w czołgi.

Węgry znacznie obniżyły wydatki na cele związane z obronnością. Dla unaocznienia tego faktu można posłużyć się przykładem następującym: w 1988 r. na bezpieczeństwo narodowe przeznaczano 3,4% PKB a w 1997 r. tylko 1,1% natomiast w 2000 r. nakłady wzrosły do poziomu 1,6%. Finansowanie potrzeb obronnych w Węgrzech było na najniższym poziomie pośród wszystkich trzech nowych członków NATO z 1999 r.

Podstawą prawną funkcjonowania węgierskiego systemu obronnego jest konstytucja Republiki Węgier, ale do najważniejszych regulacji ustawowych zaliczyć należy Akt o Obronie Narodowej z 1993 r. oraz inne akty prawne regulujące zwłaszcza kwestie reform strukturalnych w siłach zbrojnych. Zapewniają one armii cywilną kontrolę nad jej funkcjonowaniem, tak w okresie wojny, jak i pokoju oraz wyznaczają miejsce siłom zbrojnym, jako strukturom służebnym wobec państwa i społeczeństwa.

SZ Węgier w 2002 r. liczyły 33,8 tys. osób. Są one podzielone na SP oraz SL, które posiadają swoje odrębne dowództwa. Oba rodzaje wojsk podporządkowano szefowi Sztabu Obrony, który wraz ze swoim sztabem podlega bezpośrednio ministerstwu obrony. Siły te dysponowały ponad 400 czołgami (w tym 283 T–72), ponad 1500 TO różnych typów i raczej starszej generacji oraz ok. 550 środkami artyleryjskimi. SP natomiast miały w swoim składzie ok. 80 śmigłowców (w tym 49 Mi–24) oraz ok. 90 samolotów (w tym 27 MiG–29 i ponad 60 MiG–21 i Su–22). Siły te były na tyle wystarczające, aby zainteresować partnerów z państw sąsiednich zawiązaniem silniejszej współpracy. Przykładowo z Czechami podjęto zadanie szkolenia pilotów na samolotach Grippen (Węgrzy zdecydowali o zakupie tych samolotów) oraz ze Słowenią o objęciu jej przestrzeni powietrznej węgierskim systemem ochrony.

W 2003 r. trwały prace nad raportem na temat sytuacji w siłach zbrojnych i zrębami nowej koncepcji kształtu i funkcjonowania SZ. Zdecydowano się na rezygnacje od połowy 2005 r. z obowiązkowej służby wojskowej. Zgodnie z obowiązującą jeszcze formalnie koncepcją reformy SZ na lata 2000–2010 w czasie wojny SZ będą zwiększone w granicach 50–60% o rezerwistów. SZ zostały podzielone na trzy kategorie: siły natychmiastowego reagowania, główne siły obronne, siły wzmocnienia. Mają to być dobrze wyszkolone jednostki, wyposażone w nowoczesne uzbrojenie, kompatybilne ze strukturami NATO będące w stanie funkcjonować we wszystkich warunkach.

Zgodnie z założeniami reformy wojska wprowadzoną w życie w 2000 r. zmieniony został również system kształcenia kadry. Najważniejszą uczelnią wojskową pozostał Narodowy Uniwersytet Obrony, który ma za zadanie zabezpieczyć szkolenie kadry na poziomie podstawowym, zaawansowanym oraz na zróżnicowanych poziomach szkoleń sztabowych. Szkolenie podoficerów odbywa się w Centralnym Ośrodku Szkolenia Podoficerów, do którego trafiają osoby, które zdecydują się na służbę kontraktową w armii oraz te, które będą kończyły szkolenia pozwalające im zająć wyższe stopnie podoficerskie. System, w którym będzie występowała zawodowa armia zredukuje potrzeby mobilizacyjne a żołnierze w wyniku codziennych zajęć w jednostkach będą w każdej chwili gotowi do wykonywania zadań poza granicami kraju bez dodatkowych szkoleń.

Reforma węgierskich SZ, odróżnia się np. tym od podobnych realizowanych w innych krajach, że inaczej rozłożono priorytety i akcentowano inne sfery funkcjonowania wojska. Albowiem w pierwszym jej etapie Węgrzy założyli, że w latach 2000–2003 wprowadza zmiany strukturalne, w latach 2004–2006 skoncentrują się na takim uszykowaniu SZ, jaki przewidziano w założeniach doktrynalnych. W latach 2007–2010 podjęte zostaną realne działania mające na celu poprawienie technicznej strony wyposażenia wojska. Właśnie ten ostatni element odróżnia reformę węgierską od pozostałych, gdzie tak wyraźnie nie rozdzielono kwestii modernizacji technicznej SZ od innych jej celów. Najdalej w tym zakresie poszła Polska, która podjęła próbę skojarzenia lub równoległego potraktowania, zarówno kwestii pomniejszenia liczby personelu SZ, jak i poprawy stanu technicznego wojska. Zadania wynikające z zaangażowania w Iraku tylko ten proces przyspieszyły. Natomiast Węgrzy wydaje się, że stosunkowo radykalnie starali się poprawić proporcje we własnych siłach zbrojnych oraz liczbę stanów osobowych poszczególnych kategorii zawodowych personelu SZ. Również ich budżet nie był tak sztywno ograniczający podobne działania, jak np. było to w przypadku Polski.

SZ Węgier aktywnie angażowane są w operacje pokojowe. W 2003 r. ponad tysiąc żołnierzy przebywało poza granicami kraju. Do największych misji należały operacje NATO, do których Węgrzy skierowali ponad 550 personelu, w Iraku (300 żołnierzy) i ONZ (ok. 150 osób).

Wskazówki biblioteczne:

Binkowski H., Ciupiński A., Security and Defence Policies of the Visegrad Group Countries, Warsaw 2002.

Hungary a Member of NATO, ed. R. Joó, Budapeszt 1999.

National Defense 2000–2001, Ministry of Defense Republic of Hungary, Budapest 2002.

Reform 2000–2010. Transformation of the Hungarian Defense Forces, Budapest 2000.

The Visegrad Countries towards NATO, Defence Studies, Special Edition, Budapest 1997.

www.honvedelem.hu

41. WŁOCHY

41.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Włochy są republiką parlamentarną. Na mocy konstytucji z 1947 r. głową państwa jest Prezydent Republiki wybierany na 7–letnią kadencje. Władzę wykonawczą sprawuje dwuizbowy parlament (o pięcioletniej kadencji) składający się z Izby Deputowanych i Senatu. Władzę wykonawczą sprawuje rząd powoływany przez Prezydenta i odpowiedzialny przed Parlamentem.

Włochy (301,3 tys. km², 57,2 mln. ludności) położone są na Półwyspie Apenińskim nad Morzem Śródziemnym oraz morzami: Liguryjskim, Tyrreńskim, Jońskim i Adriatyckim. Jest to państwo rozwinięte posiadające szóstą pod względem wielkości gospodarkę na świecie (PKB–1,141 mld USD). Identyczną pozycję zajmują w dziedzinie światowego handlu – ich wymiana handlowa stanowi 4,86% handlu światowego. Indeks jakości życia 92,1 plasuje Włochy na 21 pozycji na świecie (pozycja porównywalna z Niemcami, 92,4). We wszystkich podstawowych wskaźnikach określających poziom rozwoju kraju, w rejonie M. Śródziemnego, ustępują jedynie Francji.

Republika Włoska jest członkiem grupy G–8 oraz wszystkich znaczących organizacji międzynarodowych, w tym ONZ. Jest członkiem NATO i UE oraz aktywnym uczestnikiem europejskich inicjatyw w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego.

Szczególna rola Włoch wynika ze strategicznego położenia kraju, który stanowi część regionu śródziemnomorskiego szczególnie istotnego dla bezpieczeństwa euroatlantyckiego. Region, na który składają się Europa Zachodnia, Bałkany, Środkowy Wschód i Maghreb zamknięty jest cieśninami Gibraltarską, Bosfor i kanałem Sueskim. Przez jego teren przebiegają newralgiczne dla bezpieczeństwa gospodarczego świata szlaki transportu ropy naftowej z Zatoki Perskiej, Maghrebu i Rosji i ważne linie komunikacyjne. Jednocześnie jest to region bardzo niestabilny politycznie. Z jednej strony obejmuje konfliktogenne Bałkany i Bliski Wschód a z drugiej państwa stabilnej i posiadającej gwarancje bezpieczeństwa ze strony NATO kraje Europy Zachodniej.

Jest to także region styku i przenikania się różnych kultur i religii a także granica pomiędzy „biednym Południem” a „bogatą Północą” i wynikającymi z tego problemami z nielegalną imigracją oraz zorganizowanym przemytem na czele.

41.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

Analiza sytuacji międzynarodowej i powstały a jej bazie scenariusz rozwoju sytuacji stały się podstawą do, uwzględnienia zarządzania kryzysowego w polityce bezpieczeństwa, określenia nowych zadań dla SZ oraz głębokich zmian mających na celu ich dostosowanie do nowych wymogów. Określone na tej podstawie zasadnicze problemy narodowej polityki bezpieczeństwa obejmują: stabilizowanie regionu Europy Południowo–Wschodniej obejmujące zabezpieczenie przed wybuchem nowych konfliktów regionalnych oraz przeciwdziałanie zjawiskom mogących być zagrożeniem dla młodych demokracji w regionie; wpływanie na ewolucję stanowiska państw Maghrebu i rejonu M. Czerwonego w zakresie proliferacji broni masowego rażenia; konstruktywne wspieranie inicjatyw dotyczących rozwiązania kompleksu problemów grecko–tureckich oraz inicjatyw dotyczących integracji Turcji z Europą; monitorowanie sytuacji kryzysowych na Kaukazie oraz ich wpływu na sytuację w rejonie Azji Środkowej; uwzględnienie kształtowania się nowej roli organizacji międzynarodowych (NATO, OBWE, UE) w procesie kształtowania szeroko rozumianego bezpieczeństwa ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa regionalnego.

Włoska strategia bezpieczeństwa obejmuje priorytety polityczne mające na celu zapewnienie wolności, bezpieczeństwa i pomyślnej przyszłości wszystkich obywateli jak też stworzenie warunków dla rozwoju kraju i jego instytucji demokratycznych. Strategia ta jest w zasadzie domeną działań rządu. W ramach konstytucyjnych może być realizowana na szczeblu regionalnym przy współdziałaniu społeczności lokalnych. Zakres problemów uznawanych za strategiczne nie jest stały i ulega zmianom wraz z ewolucją zagrożeń. Ich katalog może być uzupełniony o takie problemy jak: niedobory wody, epidemie i pandemie, migracje lub globalne skutki efektu cieplarnianego.

Podstawowymi zasadami włoskiej polityki bezpieczeństwa są: przestrzeganie zasad prawa międzynarodowego, zobowiązań sojuszniczych, praw człowieka i działanie na rzecz pokojowego współistnienia między narodami.

Strategiczne interesy Włoch formułowane są w stosunku do rejonów szczególnie istotnych dla bezpieczeństwa państwa.

W stosunku do Europy Wschodniej i Południowo–Wschodniej: zabezpieczenie wolności żeglugi na Adriatyku; wspieranie programów reorganizacji armii narodowych państw regionu w ramach programu PdP oraz aktywny udział w wojskowych formacjach wielonarodowych z udziałem tych krajów; udział w inicjatywach międzynarodowych mających na celu ochronę praw mniejszości narodowych i religijnych; wspieranie dialogu grecko–tureckiego.

W stosunku do Afryki Północnej: wspólne działania mające na celu zapewnienie wolności żeglugi na M. Śródziemnym; inicjowanie dialogu oraz długofalowych programów współpracy pomiędzy państwami tej strefy (z Libią włącznie) oraz partnerami europejskimi.

W stosunku do „Rogu Afryki” i rejonu M. Czerwonego: aktywny udział w procesach pokojowych w regionie oraz odtwarzaniu obszarów zniszczonych w wyniku konfliktów; zapewnienie swobody żeglugi transportu surowców strategicznych oraz udział w zwalczaniu nielegalnego handlu i piractwa morskiego.

W stosunku do rejonu Kaukazu i M. Czarnego: budowa partnerskich relacji z Rosją; budowanie podstaw do integracji Ukrainy ze strukturami europejskimi w ramach programu PdP; monitorowanie potencjalnych sytuacji konfliktowych, wspieranie inicjatyw na rzecz rozwoju regionalnego; pomoc w zapewnieniu wolności handlu i żeglugi w rejonie M. Czarnego.

Obecnie w reakcji na wydarzenia na arenie międzynarodowej, głębokie zmiany w zakresie stosunków międzynarodowych a szczególnie na ujawnione w trakcie sojuszniczych operacji na Bałkanach ograniczone możliwości w zakresie prowadzenia operacji wojskowych przez europejskich członków NATO ich SZ, w tym armia włoska przechodzą proces restrukturyzacji i adaptacji do współczesnych wymagań określonych przez NATO–wską Inicjatywę w sprawie Zdolności Obronnych. Ma ona doprowadzić do powstania mobilnych, nowocześnie wyposażonych i zdolnych do prowadzenia operacji o wydłużonym horyzoncie czasowym SZ europejskich członków NATO.

Wprowadzane reformy wymagają ze strony państwa zwiększonego wysiłku finansowego. Ocenia się, iż realizacja celów nakreślonych w nowym „Modelu obrony” i Białej księdze o obronie a szczególnie pełna profesjonalizacja armii oraz udział w Europejskich Siłach Szybkiego Reagowania wymaga zaangażowania finansowego państwa na poziomie 1.5–2% PKB w ciągu najbliższych 5–6 lat. Negatywny trend z lat 90. polegający na systematycznym obniżaniu poziomu wydatków na obronę uległ zahamowaniu a następnie odwróceniu w 2000 r. Osiągnęły one poziom 3,3% ogółu wydatków państwowych. Następnie w latach 2000–2001 wzrosły łącznie o 10% osiągając poziom ok.2,02% PKB (zgodnie ze standardami NATO).

Pomimo tego wysiłku aktualne wydatki obronne są znacznie niższe w porównaniu z krajami realizującymi reformę SZ w podobnym lub większym zakresie i w 2000 r. wynosiły per capita 206 EURO wobec 280 EURO w Niemczech, 440 EURO we Francji i 618 EURO w Wielkiej Brytanii. Mimo istotnych zmian w tym zakresie nadal charakteryzują się one niekorzystną strukturą (bardzo wysoki poziom wydatków osobowych w budżecie: 72% w 2001 r. wobec 12.2% przeznaczonych na zakup sprzętu i uzbrojenia).

41.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Proces konkretyzowania zmian restrukturyzacyjnych SZ rozpoczęto od prac nad nowym „Modelem obrony”. Podstawą legislacyjną proponowanych zmian we włoskim systemie obrony stała się Ustawa o reformie najwyższych szczebli państwa w zakresie obronności oraz włoskich SZ nr 25 z 18.02.1997 r. Na jej podstawie dokonano głębokich zmian w systemie kierowania i dowodzenia, radykalnie zmniejszono stan osobowy SZ, rozpoczęto prace nad ich profesjonalizacją oraz opracowano niezbędne programy modernizacyjne środków bojowych i sprzętu wojskowego. Realizację nakreślonych w niej celów przewidziano na okres dziesięciu lat.

Aktualnie we Włoszech obowiązuje model armii o charakterze mieszanym, z udziałem żołnierzy zawodowych i pochodzących z poboru. Od 1999 r. pod wpływem środowiska politycznego i opinii publicznej, spadku demograficznego oraz wzrostu liczby uchylających się od służby wojskowej z różnorakich powodów podjęto prace nad modelem armii zawodowej.

SZ Włoch liczą ogółem około 230.350 żołnierzy, w tym: SL – 137 tys., z tego 63 tys. poborowych (plan na 2005 r.110 tys.); SL – 55,3 tys., z tego 12,7 tys. poborowych (plan na 2005 r. 45 tys.); MW – 38 tys. z tego 11 tys. poborowych (plan na 2005 r. 30 tys.).

Czas trwania służby wojskowej wynosi 10 miesięcy we wszystkich rodzajach wojsk a poborowi powoływani są do niej po ukończeniu 19 lat. Po odbyciu służby wojskowej żołnierze przenoszeni są do rezerwy. Stan przeszkolonych rezerw w poszczególnych rodzajach SZ szacuje się: w SL na ok. 450 tys. żołnierzy; w SP na ok. 30,3 tys. żołnierzy; w MW na ok. 23 tys. żołnierzy.

Od połowy lat 90. model służby wojskowej ulega systematycznym przekształceniom. W ostatnim projekcie jaki wpłynął do Parlamentu w 1999 r założono całkowitą profesjonalizację SZ. Jej osiągnięcie zaplanowano w dwóch etapach: pełne wdrożenie modelu mieszanego ma nastąpić do 1 stycznia 2006 r.(przy stanie armii 250 tys.); całkowite zniesienie służby poborowej ma nastąpić 1 stycznia 2007 r.; do 2020 r. SZ mają osiągnąć stan docelowy założony w reformie wynoszący 190 tys. żołnierzy zawodowych pełniących służbę w WL (59%), MW (18%) i SP (23%). W nowych siłach zbrojnych służyć ma 19–20 tys. oficerów, 57–60 tys. podoficerów, 110–114 tys. szeregowych. Dodatkowo mają one zatrudniać 43 tys. pracowników cywilnych. Korpus Karabinierów ma osiągnąć w tym okresie stan 115 tys.

Ponadto w projekcie przewidziano: wprowadzenie ochotniczej służby kobiet na takich samych zasadach jak dla mężczyzn; wprowadzenie służby zastępczej dla osób, które wiekowo podlegają obowiązkowi służby wojskowej lecz nie zostały do niej powołane oraz dla osób odmawiających jej pełnienia ze względu na przekonania polityczne lub religijne. Służbę zastępczą mogliby oni odbywać w instytucjach wyższej użyteczności publicznej (szpitale, ośrodki rehabilitacyjne i odwykowe, ośrodki opieki społecznej itp.).

W pierwszym etapie o wartości wprowadzanego modelu armii w znaczący sposób zdecyduje proces rekrutacji ochotników do korpusu szeregowych, który ma zabezpieczyć rosnące potrzeby na wysokokwalifikowanych specjalistów na potrzeby obsługi sprzętu bojowego nowej generacji oraz zdolnych sprostać zwiększonym wymogom służby w oddziałach międzynarodowych. W związku z tym zaplanowano istotny wzrost miesięcznego wynagrodzenia żołnierzy służby ochotniczej (z ok. 360 EUR do ok. 670 EUR).

Ochotnicza służba wojskowa ma trwa 3 lata z możliwością jej przedłużenia o następne 2 lata. Po tym okresie możliwe będzie przejście na zawodową służbę wojskową. Do służby ochotniczej można przejść również po 6 miesiącach służby poborowej. Służba zawodowa przewidziana jest na okres 5 lat z możliwością dwukrotnego przedłużenia.

Przed włoskimi siłami postawiono cztery główne cele:

Obrona żywotnych interesów Republiki Włoskiej. Interesy te obejmują obronę terytorium państwa, jego ludności i jej fundamentalnych wolności. Dotyczą one również współudziału w obronie państw sprzymierzonych z Włochami na podstawie traktatów i sojuszy. Do żywotnych interesów należy również ochrona wolności prowadzenia wymiany handlowej z innymi państwami a co za tym idzie ochrona morskich i lądowych połączeń komunikacyjnych państwa. Do tej grupy interesów zalicza się też walka ze zorganizowaną przestępczością wewnętrzną i międzynarodową oraz międzynarodowym terroryzmem.
Ochrona interesów strategicznych państwa. Do interesów strategicznych należą: utrzymywanie i umacnianie więzi euroatlantyckich a w tym udział we wspólnej obronie państw członków NATO. Współdziałanie w zabezpieczeniu stabilności i różnorakich aspektów bezpieczeństwa europejskiego we współdziałaniu z partnerami z UE i NATO. Do tej grupy interesów należy także ochrona interesów narodowych poza granicami kraju. Fundamenty i zakres interesów strategicznych kraju określa ratyfikowana przez Parlament nowa Koncepcja Strategiczna Sojuszu Północnoatlantyckiego uchwalona w 1999 r.
Przeciwdziałanie kryzysom i udział w rozwiązywaniu konfliktów międzynarodowych. Republika Włoska szczególne znaczenie przywiązuje do zapewnienia pokoju, stabilności międzynarodowej, przestrzegania prawa w stosunkach międzynarodowych oraz przestrzegania praw człowieka. Rola SZ w tym zakresie obejmuje aktywność dyplomacji wojskowej w przedsięwzięciach z zakresu dyplomacji prewencyjnej oraz ich aktywny udział w operacjach pokojowych.
Współudział w zabezpieczeniu bezpieczeństwa publicznego. Obejmuje przede wszystkim pomoc w likwidacji sytuacji kryzysowych w sferze publicznej. Realizowany jest w formie działań pozamilitarnych przez siły wojskowe w przypadkach katastrof lub klęsk żywiołowych oraz innych nieprzewidzianych sytuacjach. W realizacji tego typu zadań przydatne są przede wszystkim formacje Karabinierów realizujące zadania wspólnie ze służbami cywilnymi. Obejmuje ponadto wykorzystanie możliwości wojska do likwidacji skutków klęsk żywiołowych i działań ratowniczych.

Na mocy Konstytucji Republiki Włoskiej zwierzchnictwo nad SZ sprawuje Prezydent Republiki, który jednocześnie przewodniczy Najwyższej Radzie Obrony. Rada ta zajmuje się zasadniczymi zagadnieniami obrony narodowej, w tym formułowaniem celów i problemami polityki obronnej.

Całością prac rządu w dziedzinie problematyki obronnej kieruje Premier. Natomiast podległy mu bezpośrednio minister obrony narodowej kieruje SZ. Na mocy dekretu prezydenckiego z 1999 r. struktura dowodzenia SZ wygląda następująco.

Ministrowi obrony podlegają bezpośrednio: szef SG, który posiada pełne kompetencje w zakresie dowodzenia operacyjnego–strategicznego SZ; Sekretarz Generalny Obrony, któremu podlega całość problematyki techniczno–administracyjnej SZ.

Szef SG dowodzi wszystkimi rodzajami SZ za pomocą Połączonego Dowództwa Operacyjnego. Dowódcy rodzajów wojsk sprawują funkcje dowódcze za pomocą podległych sobie dowództw rodzajów wojsk. W skład SZ Republiki Włoskiej wchodzą: WL, MW, SP i Karbinierzy.

WL stanowią najistotniejszą część SZ. O ich sile decydują wojska operacyjne, które składają się z: 13 brygad różnych typów i przeznaczenia z jednostkami wsparcia taktycznego, w tym: 7 BZ; 3 brygad alpejskich piechoty górskiej; BPanc; brygady powietrzno–desantowej; brygady kawalerii powietrznej; sił wsparcia oraz Grup lotnictwa wojsk lądowych AVES.

Wszystkie one podlegają Dowództwu Operacyjnemu Wojsk Lądowych z siedzibą w Weronie. Dowództwo to odpowiada za poziom wyszkolenia i gotowość bojową jednostek na terenie kraju, jak również kieruje jednostkami wykonującymi zadania poza jego granicami. Ich bieżącym funkcjonowaniem kierują dowództwa specjalistyczne. Ich aktualna struktura i skład podległych im sił przedstawia się następująco: Dowództwo Sił Reagowania z siedzibą w Mediolanie; Dowództwo Oddziałów Alpejskich z siedzibą w Bolzano. Podlegają mu: brygady alpejskie „Taurinense” w Turynie, „Julia” w Udine i ”Tridentina” w Bressanone, spadochronowy Batalion Strzelców Górskich „Monte Cervino”, Pułk kawalerii powietrznej „Altair” oraz jednostki dowodzenia i wsparcia; Dowództwo Sił Obrony z siedzibą w Vittorio Veneto, któremu podlegają: brygada pancerna „Ariete” w Pordenone, rozpoznawcza brygada pancerna „Pozzuolo del Friuli” w Gorizia, brygada zmechanizowana „Centauro” w Novara, brygada powietrzno – desantowa „Folgore” w Livorno, brygada kawalerii powietrznej „Friuli” w Bolonii oraz siły wsparcia; 2 Dowództwo Sił Obrony z siedzibą w S. Giorgio a Cremano, któremu podlegają: brygady zmechanizowane „Pinerolo’ w Bari, „Granatieri di Sardegna” w Rzymie, „Aosta” na Sycylii, „Sassari” na Sardynii oraz BZ „Garibaldi” w Caserta, wraz z siłami wsparcia; Dowództwo Sił Wsparcia z siedzibą w Treviso, któremu podlegają jednostki przewidziane do wsparcia taktycznego i logistycznego wojsk operacyjnych: kawaleria powietrzna w składzie 4 pułków oraz 5 grup lotniczych WL; BA w składzie pułku wyrzutni rakietowych MLRS oraz dwoma pułkami artylerii wsparcia ogólnego; brygada artylerii przeciwlotniczej w składzie dwóch pułków rakiet plot HAWK, pułku rakiet plot SKYGUARD–ASPIDE oraz pułku plot wyposażonego w zestawy rakietowe STINGER i armaty samobieżne SIDAM; brygada saperów w składzie dwóch pułków saperów; brygada logistyczna przeznaczona do zabezpieczenia Sił Reagowania w składzie 8 pułków; brygada łączności; batalion spadochroniarzy alpejskich „Monte Cervino”; dowództwo WRE dysponujące 7 pułkami i 1 batalionem WRE.

Dowódcy WL poza wojskami operacyjnymi w terenie podlegają: Inspektorat Logistyki realizujący swoje zadania poprzez dwa regionalne dowództwa logistyczne; Okręgi Wojskowe Północ i Południe, które w ramach reformy struktur terytorialnych od 2001 r. podporządkowano ISPE.L.

W ramach restrukturyzacji i modernizacji SZ w najbliższym okresie istotnym zmianom poddany będzie system dowodzenia, szkolnictwa i zabezpieczenia logistycznego. Powstałe w wyniku tego struktury będą mniej liczne a jednocześnie sprawniejsze i lepiej przystosowane do funkcjonowania armii profesjonalnej oraz współdziałania z siłami NATO. Zasadnicze zmiany w oddziałach wojsk operacyjnych zostały już przeprowadzone. Pozostałe polegać będą przede wszystkim na wymianie i modernizacji posiadanego sprzętu i uzbrojenia. Ogółem WL dysponują następującym zasadniczym sprzętem bojowym i uzbrojeniem: czołgi – 981 egz. (w tym: 819 Leopard, 162 Ariete) oraz 368 pancerne wozy rozpoznawcze Centauro B–1; BWP i TO – 2803 egz. (w tym: 565 BWP VCC–1, 1228 BWP VCC–2); artyleria – 1390 egz. (w tym: 26 haubic samobieżne 203 mm, 164 haubic 155 mm FH–70, 157 haubic 105 mm Mod.56, 774 moździerze 120 mm, 22 wyrzutnie rakietowe MLRS); PPK – 1610 wyrzutni TOW 2B, I–TOW, Milan; środki przeciwlotnicze – 204 (w tym: 60 wyrzutni HAWK, 112 wyrzutni Stinger, 32 zestawy Skyguard). Ogółem WL liczą 137 tysięcy żołnierzy. Po pełnym wdrożeniu nowego „Modelu Obrony” liczyć one będą: 6092 oficerów, 15.273 podoficerów i 58.904 szeregowych.

Włoskie SM zaliczane są do średniej wielkości sił regionalnych, Ze względu na położenie kraju mają działać na tak zwanym „Powiększonym akwenie Śródziemnomorskim”, który obejmuje nie tylko M. Śródziemne, ale także M. Czerwone, M. Czarne, akweny przy Przylądku Horn, Półwyspie Arabskim i zatoce Perskiej i stanowi obszar o znaczeniu strategicznym. SM realizują na nim trzy główne zadania: obecność wojskowa i kontrola sytuacji wojskowo–politycznej; obrona interesów narodowych i wkład w zabezpieczenie bezpieczeństwa międzynarodowego; obrona terytorium kraju wspólnie z innymi rodzajami wojsk i siłami sojuszników. Ponadto, działając samodzielnie lub współdziałając z różnymi agencjami rządowymi realizują one zadania w zakresie: ochrony i kontroli zasobów morza; walki z bezprawną działalnością na morzu, a w tym z nielegalną imigracją, kontrabandą uzbrojenia i narkotyków.

W skład włoskiej MW wchodzą siły floty, lotnictwo morskie i pododdziały piechoty morskiej. Wszystkie podlegają Dowództwu MW z siedzibą w Tarano.

Siły operacyjne marynarki obejmujące największe okręty nawodne podlegają Dowództwu Floty w Tarencie, która dysponuje następującymi okrętami: lotniskowcem „Giuseppe Garibaldi”, który pełni rolę okrętu flagowego floty włoskiej; krążownikiem „Vittorio Veneto”; 4 niszczycielami: 2 klasy Audace: „Audace” i ”Ardito” oraz 2 klasy Animoso:”Durand de la Penne” i ”Mimbelli”; 16 fregatami: 8 klasy Maestrale: „Maestrale”, „Grecale”, „Libeccio”, „Scirocco”, „Aliseo”, „Euro”, „Espero”, „Zefiro” oraz 4 klasy Lupo: „Perseo”, „Sagittario”, „Orsa”, „Lupo”. Wszystkie te siły stanowią jednostki I–szej linii.

Ponadto MW przejęła 4 jednostki klasy Artigliere budowane dla Iraku, ponadto 3 okrętami patrolowymi klasy Soldati; 3 transportowcami; 3 okrętami desantowymi – dokami: „San Giorgio”, „San Marco”, „San Giusto”.

Całość sił podwodnych wraz ze wsparciem logistycznym podlega Dowództwu Sił Podwodnych w Tarencie. Podstawę tych sił stanowią konwencjonalne okręty podwodne typu Toti: „Fecia di Cossato”, „Leonardo da Vinci”, „Marconi” oraz typu Improved Sauro: „Pelosi”, „Prini”, „Longobardo”, „Gazzana”.

Lotnictwo morskie posiada swe główne bazy w Taranto, La Spezia i Augusta i pozostaje w dyspozycji Dowództwa Lotnictwa Morskiego z siedzibą w S. Rosa. W jego skład wchodzi: 18 samolotów pionowego startu VSTOL (AV–8B, TAV–8) na lotniskowcu; 80 śmigłowców (SA–3D/H, AB 212 ASVV, AB 212 NLA, NH 90, EH 101), w trakcie realizacji są dostawy śmigłowców NH 90, EH 101w wersjach ZOP i uderzeniowej; 17 samolotów patrolowych Atlantic; 16 samolotów uderzeniowych TORNADO IDS.

Dowództwo Sił Patrolowych i Obrony Wybrzeża z siedzibą w Augusta kieruje działaniami jednostek pełniących służbę patrolową. Stanowi je: 8 korwet klasy Minerva, 2 okręty patrolowe klasy Cigala Fulgosi i 4 jednostki klasy Cassiopea.

Dowództwo Sił Desantowych w Brindisi dowodzi siłami piechoty morskiej, na które składają się: pułk piechoty morskiej „San Marco”; pułk zabezpieczenia logistycznego „Carlotto”; grupa amfibii. Do ich przerzutu drogą morską i desantowania przeznaczone są okręty desantowe podległe COMFORAL.

Na terytorialną organizację MW składają się 3 Departamenty MW rozmieszczone w La Spezia, Taranto i Ancona (MARIDIPART) oraz 3 Autonomiczne Komendy MW (MARISCILIA w Messynie, MARISARDEGNA w La Maddalena na Sardynii i MARICAPITALE w Rzymie).

W MW pełni służbę 38 tys. oficerów i marynarzy (w tym ok. 10,6 tys poborowych). Całkowita profesjonalizacja marynarki przewidywana jest sukcesywnie do 2006 r.

Program modernizacji MW przewiduje wprowadzenie do służby nowego krążownika LUIGI EINAUDI wyposażonego w samoloty HARRIER lub JSF (2007 r.), 4 fregat typu HORIZON (2007–2009), 2 nowoczesnych okrętów podwodnych 212 A (2005–2006)

SP gwarantują bezpieczeństwo przestrzeni powietrznej państwa i utrzymują niezbędne siły do wypełniania zadań obronnych w ramach NATO i podjęcia natychmiastowej reakcji, w ramach koalicji, w przypadku konieczności zagwarantowania przestrzegania prawa międzynarodowego.

Dowódca SP podlega bezpośrednio szefowi obrony. Dowodzenie lotnictwem realizuje za pomocą Dowództwa SP powstałego w 1999 r mającego swoją siedzibę w Rzymie. W skład tego dowództwa wchodzą: Dowództwo Operacyjne SP – wypełniający funkcje dowodzenia operacyjnego lotnictwem; Dowództwo Logistyki; Generalne Dowództwo Szkolenia; Inspektorat SP – wypełnia funkcje kontrolne w stosunku do wszystkich sztabów, instytucji i jednostek SP; Inspektorat Bezpieczeństwa Lotów; Inspektorat Lotnictwa Morskiego odpowiedzialny za bezpieczeństwo lotów eskadr lotniczych, wykonujących zadania na rzecz sił morskich;

Dowództwo operacyjne SP usytuowane w Vicenza prowadzi planowanie operacji powietrznych oraz sprawuje nadzór nad obroną powietrzną kraju zarówno w ramach obrony narodowej jak i w ramach NATO. W ramach struktury obrony narodowej podlega Interarmijnemu Dowództwu Operacyjnemu, natomiast w ramach NATO – Dowództwu Połączonych Sił Powietrznych Europy Południowej (AIRSOUTH). Dowództwu podlegają jednostki sił powietrznych zorganizowane w skrzydła (stormo), każde w składzie od jednej do dwóch eskadr. W każdej eskadrze znajduje się z reguły od 12 do 15 samolotów. Skrzydła lotnicze o różnym przeznaczeniu zgrupowane są w brygadach lotniczych: 1 Brygada Lotnicza (Padwa) posiada cztery skrzydła lotnicze; 9 Brygada Lotnicza (Pratica di Mare) posiada siedem skrzydeł lotniczych; 46 Lotnicza Brygada Transportowa (Piza);

Obecnie Siły Powietrzne Włoch dysponują: 24 samolotami Tornado F–3; 93 samolotami Tornado IDS/ECR; 131 samolotami AMX; 90 samolotami F–104G (dod. 59 zakonserwowano na części zamienne); 18 samolotami ZOP Atlantic; 12 samolotami C–130H; 44 samolotami G–222; 2 samolotami DC–9; 4 samolotami Falcon 50; 4 samolotami B 707; 2 samolotami Gulfstream III; 69 samolotami MB 339 (dod. 19 zakonserwowanych); 38 samolotami SF 260; 37 samolotami D.208 M; 6 samolotami P–166; 6 samolotami P–180; 14 samolotami PD 808; 38 śmigłowcami AB 212; 36 śmigłowcami SH–3. Stan osobowy SP wynosi 55.350 oficerów i żołnierzy.

Korpus Karabinierów utworzony został 13 lipca 1814 r. przez króla Wiktora Emanuela z zadaniem: „obrony Ojczyzny, ochrony instytucji państwa i zapewnienia opieki nad porządkiem publicznym i majątkiem wspólnoty”. Podstawą współczesnej organizacji i funkcjonowania Karabinierów stała się ustawa nr 78 z marca 2000 r. Na jej podstawie Komendant Generalny podlega bezpośrednio ministrowi obrony. Jako siła policyjna Karabinierzy podlegają również funkcjonalnie ministrowi spraw wewnętrznych.

W zakresie funkcji militarnych Karabinierzy wykonują następujące zadania: uczestniczą czynnie w obronie kraju, zabezpieczają funkcjonowanie instytucji publicznych i strzegą wolności i bezpieczeństwa obywateli; uczestniczą w działaniach zabezpieczających bezpieczeństwo na terytorium kraju, szczególnie w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej; w charakterze żandarmerii wojskowej uczestniczą w operacjach pokojowych prowadzonych na podstawie mandatu międzynarodowego; pełnią funkcje policyjne na rzecz armii, w szczególności zaś na rzecz wojskowego wymiaru sprawiedliwości; ochraniają przedstawicielstwa dyplomatyczne oraz włoskie przedstawicielstwa za granicą; wspierają oddziały wojskowe w ich działaniach na terytorium kraju.

Najwyższym organem Karabinierów jest Dowództwo Generalne w Rzymie. Podlegają mu wszystkie siły zgrupowane w jednostkach terytorialnych, mobilnych i specjalnych. Zasadniczym zadaniem jednostek mobilnych jest wsparcie jednostek terytorialnych w realizacji zadań z zakresu utrzymania porządku publicznego. Jednostki specjalne skupiające ok. 4200 specjalistów z zakresu nadzoru służby zdrowia, ochrony środowiska, dziedzictwa kulturalnego, służby pracy, polityki rolnej, działalności finansowej. Do walki z przestępczością zorganizowaną i międzynarodowym terroryzmem utworzono Operacyjne Zgrupowanie Specjalne. Ogółem w siły Karabinierów liczą ok. 116 tys. ludzi.

Na podstawie decyzji Wyższej Rady Obrony utworzono w 1995 r. Siły Szybkiego Reagowania. Obecnie siły te prezentują najwyższy poziom pod względem wyszkolenia, wyposażenia i zdolności do natychmiastowego podjęcia działań bojowych. Planuje się ich wykorzystanie w ramach obrony sojuszniczej oraz na potrzeby sojuszniczych operacji pokojowych. Siły składają się z: Brygady Powietrzno – Desantowej „Folgore”, Brygad zmechanizowanych „Friuli’ i ”Garibaldi”, pułku piechoty morskiej „San Marco”, pułku artylerii „A cavallo” oraz niezbędnych sił zabezpieczających ich przemieszczenie z lotnictwa wojsk lądowych, Marynarki Wojennej i 46 Brygady Sił Powietrznych.

Włochy aktywnie uczestniczyły w działaniach pokojowych ONZ wydzielając kontyngenty na potrzeby 15 operacji pokojowych. Wydzieliły także kontyngent do sił pokojowych będących w dyspozycji ONZ – SHIRBRIG. Odpowiadając na wezwanie OBWE i ONZ zorganizowały i pokierowały operacją „Alba” (1997 r.) wydzielając do niej 3 tysięczny kontyngent karabinierów. W ramach działań NATO w byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii Włochy odegrały zasadniczą rolę wydzielając do misji siły ekwiwalentnej brygady (2850 żołnierzy) wspartej między innymi śmigłowcami przeciwpancernymi A–129.

Włochy były też zwolennikiem szybkiego, aktywnego działania NATO na Bałkanach. Do sił NATO działających w byłej Jugosławii wydzieliły znaczący kontyngent: SFOR w Bośni i Hercegowinie – 1550 żołnierzy (10% ogółu sił); KFOR w Kosowie i Albanii – 6100 żołnierzy (p.21% ogółu sił).

Do składu Europejskich Sił Szybkiego Reagowania (European Reaction Force) Włochy wydzieliły znaczący kontyngent, w skład którego wchodzi: Kontyngent WL w składzie: kontyngent stanowiska dowodzenia korpusu (Rapid Reaction Corps HQ); 4 Brygady (2 zmechanizowane, 1 alpejska, 1 kawalerii powietrznej); Kontyngent MW w składzie: 19 okrętów różnych klas z okrętem dowodzenia; 22 samoloty i śmigłowce lotnictwa morskiego; batalion piechoty morskiej; grupa specjalna MW COMSUBIN; Kontyngent lotniczy w składzie: 1 stanowisko dowodzenia i kontroli (CAOC); 47 samolotów (w tym 26 samolotów bojowych); 2 baterie rakiet przeciwlotniczych SPADA; Kontyngent Karabinierów w składzie: kompania Karabinierów (150 żołnierzy) do składu międzynarodowego pułku Reggimento Multinational Specialized Unit–MSU; pluton do składu międzynarodowego batalionu MP; kompania policji na potrzeby kontyngentu narodowego. Siły te muszą być zdolne do prowadzenia długotrwałych działań. Przewiduje się że z wydzielonych ok. 22 tys. żołnierzy, siły ok. 14 tys. żołnierzy (siły 2 brygad z niezbędnym wsparciem) muszą być zdolne do prowadzenia działań w składzie Korpusu przez okres jednego r. na zasadzie rotacji.

41.4. Udział sił zbojnych w strukturach międzynarodowych

Współczesną formą aktywności włoskich SZ jest uczestnictwo w (formacjach wielonarodowych. Stały się one wyrazem ewolucji SZ w kierunku nowych zadań i obowiązków, przede wszystkim w sferze prowadzenia misji pokojowych oraz rozwiązywania sytuacji kryzysowych a także forum współpracy międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa. Sprzyjającą atmosferę w tym zakresie stworzyło otwarcie NATO na szeroką współpracę z dawnymi adwersarzami.

Siły włoskie zgodnie z obowiązującą doktryną uczestniczą w następujących formacjach:

SEEBRIG – wydzielając siły pułku wraz z jednostkami wsparcia taktycznego i logistycznego;
SHIRBRIG – wspólnie z Argentyną, Austrią, Kanadą, Danią, Finlandią, Holandią, Norwegią, Polską, Rumunią i Szwecją tworząc brygadę przeznaczoną do szybkiego podjęcia działań pokojowych. Strona włoska wydziela do składu brygady moduł bojowy w sile pułku wraz z siłami wsparcia oraz pododdział Policji Wojskowej;
EAG – Wspólnie z Francją, Wielką Brytanią, Niemcami, Holandią, i Hiszpanią. Grupa powołana została do prowadzenia operacji „petersberskich” oraz operacji spoza art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego. Strona włoska wydziela grupę planowania operacyjnego;
SIAF – Grupa powstała w 1998 r. pozostająca w dyspozycji NATO i UE. Przeznaczona jest do działań na obszarze śródziemnomorskim;
MLF – Brygada międzynarodowa powołana do realizacji “misji petersberskich” wspólnie z Węgrami i Słowenią. Włochy wydzielają do składu brygady dowództwo z Brygady „Julia” oraz moduł bojowy w sile pułku piechoty;
EAI – Inicjatywa tworząca europejskie zdolności do prowadzenia działań desantowych przy wykorzystaniu sił SIAF, angielsko–holenderskiej jednostki sił amfibijnych oraz francuskiej brygady piechoty morskiej;
EUROFOR – Dywizja wielonarodowa utworzona wspólnie z Francją, Portugalią i Hiszpanią. Strona włoska wydziel jednostkę dowodzenia i łączności;
EUROMARFOR – Siły do realizacji „misji petersberskich” utworzone z Hiszpanią, Portugalią i Francją. Włosi wydzielają komponent dowodzenia, Jednostkę okrętów I linii, zespół amfibii, zespół desantowy oraz część lotnictwa morskiego.

Wskazówki bibliograficzne:

2001 New forces for a New Century, SPI Roma 2001.

Burakowski W. Z., Makowski A., Włochy, Bellona, Warszawa 2002.

Cottrel J.H., Te Politics of the Atlantic Alliance.

Libro Bianco della Difes 2002, Ministro della Difesa 2002.

Paluszyński M., Siły Szybkiego Reagowania, „Przegląd WLot. i OP”, Nr 5/1994.

Pokruszyński G., Polityka zagraniczna Włoch, PFSM Warszawa 2001.

Polak R., Telep J., Armia zawodowa, Bellona, Warszawa 1998.

www. difesa.it

Wyganowski P., Polityka obronna NATO w basenie Morza Śródziemnego, „Biuro Prasy i Informacji MON, Nr 4/1994.

Wyrębkiewicz A., Armia Włoch, poznajemy SZ NATO, „Żołnierska Rzecz”, Nr 6/1998.

42. WIELKA BRYTANIA

42.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej leży na północno–zachodnich krańcach Europy, na archipelagu składającym się z około 5 500 wysp. Największą wyspą jest Wielka Brytania, a jej powierzchnia wynosi 229,8 tys. km². Z kolei brytyjska część Irlandii obejmuje terytorium o powierzchni 13,9 tys. km². Na lądzie stałym jedynym sąsiadem Wielkiej Brytanii jest Irlandia, natomiast przez Cieśninę Kaletańską (32 km) sąsiaduje ona z Francją. Wielka Brytania cechuje się dużą różnorodnością i przestrzenną zmiennością pokrywy glebowej. Górzystość kraju sprawia, że na dużych obszarach gleby są ubogie. Charakterystyczną cechą gór brytyjskich jest rzadkość występowania lasów i przewaga szerokich dolin, płaskich grzbietów przypominających polskie Sudety. Natomiast sieć rzeczna Wielkiej Brytanii jest silnie rozwinięta. Rzeki w większości są krótkie i charakteryzują się dużymi spadkami, dlatego poza ujściowymi odcinkami nie nadają się do żeglugi.

Wielka Brytania jest państwem, które tradycje dominowania w skali światowej predysponują do prowadzenia aktywnej polityki zagranicznej. Jej współczesny stan nie pozwala na mocarstwową politykę mimo to Londyn stara się prowadzić politykę zagraniczną w taki sposób, aby zapewnić jak największe bezpieczeństwo swojego kraju. Aktywnie współpracuje z USA i państwami UE.

Wyspiarskie położenie nie pozostaje bez wpływu na kierunek jej polityki wewnętrznej i zagranicznej. Dlatego armia brytyjska jest nowoczesna, wyposażona w sprzęt o najwyższych parametrach. Podstawą jej zaopatrzenia w sprzęt jest dobrze rozwinięta własna baza produkcyjna i naukowo–badawcza przemysłu, zdolna do dostarczenia wszystkich typów uzbrojenia i sprzętu bojowego. Trzon tej bazy stanowią przemysły: rakietowo–lotniczy, elektroniczny, okrętowy, a także amunicji i materiałów wybuchowych.

Wielka Brytania należy do wysoko rozwiniętych krajów zachodnioeuropejskich. Ważną gałęzią jej gospodarki jest rolnictwo. Użytki rolne stanowią niemal 70% powierzchni kraju, ze znaczną przewagą łąk i pastwisk nad gruntami ornymi. Ponad połowę gruntów ornych przeznacza się pod uprawy zbożowe: pszenicy, jęczmienia, owsa i żyta. Plony pszenicy 77q/ha i jęczmienia 53q/ha należą do najwyższych na świecie. Znaczne są także uprawy rzepaku, a jego plony są najwyższe w Europie. Duże znaczenie ma również hodowla zwłaszcza bydła, owiec i trzody chlewnej. Produkcja mięsa wynosi ponad 4 mln ton, mleka – 16mln ton (3,4% produkcji światowej), a wełny – 68 tys. ton (drugie miejsce w Europie). Tradycyjną dziedziną gospodarki brytyjskiej jest rybołówstwo morskie. Jednak w ostatnich latach większość małych portów rybackich przekształcono w przystanie jachtowe. Z kolei intensywna eksploatacja złóż surowców mineralnych znacznie ograniczyła ich zasoby. Natomiast wydobycie węgla kamiennego, które kiedyś osiągało ilość ponad 200mln ton, ograniczono do 68,3mln ton, ze względu na odkrycie na M. Północnym złóż ropy naftowej. Wielka Brytania jest największym w Europie (po Rosji) producentem ropy naftowej. Eksploatacji ropy naftowej na M. Północnym towarzyszy równie wydobycie dużych ilości gazu ziemnego. W przemyśle Wielkiej Brytanii zwłaszcza w ostatnich latach dokonały się ogromne zmiany strukturalne. Ich istotą było ograniczenie tradycyjnych dziedzin wytwarzania (przemysł metalurgiczny) kosztem rozwoju nowych gałęzi o wysokim poziomie techniki i technologii (zakłady petrochemiczne). Wielka Brytania z fazy wysokiego poziomu uprzemysłowienia weszła w fazę rozwoju postindustrialnego, charakteryzującego się szybkim wzrostem usług (69% PKB i 76% zatrudnionych). W usługach najważniejszy jest sektor finansowo–bankowy, stanowiący o tym, że Wielka Brytania jest drugim po USA „bankierem” świata.

SZ nie pełnią funkcji symbolu państwowości i suwerenności narodowej w takim stopniu, jak na przykład w Polsce. Brytyjczycy traktują wojsko jako jedną z szeregu utylitarnych instytucji państwowych powołanych do profesjonalnego wykonywania powierzonych im zadań. Odmienna pozycja wojska w społeczeństwie oraz historyczna specyfika rozwoju tego społeczeństwa ukształtowały brytyjski etos wojskowy. Miejsce wojska w strukturze społecznej wyznacza bardziej pozycja kasty oficerskiej, przeważnie ludzi wywodzących się z wyższych warstw społecznych, niż usytuowanie wojska jako instytucji. Do dnia dzisiejszego społeczny kształt SZ w dużym stopniu odzwierciedla strukturę społeczeństwa. Korpus oficerski rekrutuje się spośród tradycyjnych klas wyższych – właścicieli majątków ziemskich, polityków, finansistów. Natomiast podoficerowie i żołnierze pochodzą z rodzin robotniczych lub farmerskich.

42.2. Polityka bezpieczeństwa

Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa jest ściśle związana z USA. Oba kraje oprócz języka łączy anglosaska tradycja strategiczna wyrażająca się w utrzymaniu równowagi na lądzie i przewagi na morzu. W odniesieniu do sfery bezpieczeństwa i obrony Wielkiej Brytanii uważa, że tylko NATO i obecność USA w Europie mogą zagwarantować bezpieczeństwo Starego Kontynentu.

Wielka Brytania swoją politykę bezpieczeństwa realizuje przez: nuklearne odstraszanie; udział w natowskiej NATO–wskiej obronie lądowej Europy i obronie morskiej Atlantyku i kanału La Manche; bezpośrednią obronę swojego terytorium.

SZ stanowią podstawę systemu bezpieczeństwa państwa i zapewniają jego samodzielność strategiczną. Swoją uwagę koncentrują na środkowoeuropejskim TDW oraz w strefie kanału La Manche i wschodniego Atlantyku. Wielka Brytania utrzymuje swoje bazy na terytoriach zamorskich, aktywnie uczestnicząc również w strukturach NATO.

Do głównych zadań SZ należy: zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa jej terytorium; zabezpieczenie terytorium Wielkiej Brytanii i jej sojuszników przed zagrożeniem zewnętrznym; zabezpieczenie interesów Wielkiej Brytanii zapewniających jej pokój i stabilność międzynarodową. Zwierzchnikiem SZ jest król (królowa). Faktycznie funkcję tę pełni gabinet ministrów poprzez Komitet Polityki Obronnej (KPO). W jego skład wchodzą: premier (przewodniczący KPO), sekretarz obrony, ministrowie: spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, przemysłu i handlu oraz finansów. W razie potrzeby w jego pracach mogą uczestniczyć pozostali ministrowie, a także doradcy i eksperci. Wszystkie przedsięwzięcia w dziedzinie wojskowej KPO realizuje za pośrednictwem sekretarza obrony. Z kolei ministerstwo obrony odpowiedzialne jest za stan SZ i obronę kraju, a w czasie wojny, za prowadzenie przez SZ działań operacyjnych. Głównodowodzącym SZ jest szef Sztabu Obrony, który wydaje dyrektywy operacyjne do szkolenia bojowego i użycia SZ.

42.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Brytyjskie SZ zgodnie z obowiązującą doktryną wojenną, która nakazuje posiadanie trzech, ściśle ze sobą współdziałających komponentów, dzielą się organizacyjnie na: siły lądowe, powietrzne i morskie; pod względem operacyjnym zaś na strategiczne siły jądrowe i siły ogólnego przeznaczenia. Wszystkie trzy komponenty mają być zdolne do realizacji celów brytyjskiej polityki obronnej. Obecnie kluczowym znaczeniem dla przygotowania SZ Zjednoczonego Królestwa do współczesnych wyzwań jest jak największy stopień koordynacji działań poszczególnych rodzajów wojsk. Chodzi przede wszystkim o maksymalne wykorzystanie doświadczenia i wiedzy wszystkich specjalistów i wyeliminowanie marnotrawienia sił i środków poprzez dublowanie wydatków i utrzymywanie bliźniaczo podobnych struktur. Aktualny kierunek rozwoju brytyjskich SZ został wytyczony w Strategicznym Przeglądzie Obronnym.

SZ liczą obecnie 214 350 żołnierzy, w tym siły lądowe – 118 530, MW – 42 240, SP – 53 570. Wojsko brytyjskie jest w 100% armia zawodową, a zaciąg do wszystkich rodzajów wojsk jest całkowicie ochotniczy.

Wielka Brytania jest jednym ze światowych mocarstw nuklearnych, zajmując obecnie czwarte miejsce (po Rosji, USA i Francji) pod względem posiadanych ładunków jądrowych i środków ich przenoszenia. W przeciwieństwie do pozostałych państw, Zjednoczone Królestwo nie posiada pełnej tzw. triady jądrowej, a więc naziemnych, powietrznych i morskich środków przenoszenia. Brytyjczycy od samego początku zrezygnowali z rozwoju kosztownych systemów naziemnych, koncentrując się na wyposażeniu w uzbrojenie jądrowe swoich sił powietrznych i morskich.

W marcu 1998 r. brytyjskie lotnictwo wycofało ze swego arsenału lotnicze bomby jądrowe WE177. Tym samym jedynym brytyjskim nosicielem broni jądrowej są pociski rakietowe Trident D5, które pozostaną w służbie jeszcze przez 30 lat. Są one przenoszone na pokładach jądrowych okrętów podwodnych typu Trident, z których ostatni czwarty okręt – HMS Vengeance – został zwodowany we wrześniu 1998 r. Pociski Trident mają być wykorzystywane nie tylko do ewentualnych uderzeń strategicznych, ale mają też być czynnikiem odstraszającym potencjalnych wrogów. Posiadanie własnego potencjału nuklearnego gwarantuje utrzymanie znaczącej pozycji w NATO, a także zapewnia elementarną samodzielność w podejmowaniu decyzji politycznych i obronnych, wzmacniając względnie niewielkim kosztem pozycję przetargową Zjednoczonego Królestwa tak wobec przeciwników, jak i państw sojuszniczych. Uwzględniając wszystkie przyszłe zadania, Wielka Brytania będzie utrzymywała nie więcej jak 200 głowic bojowych, czyli o 70% mniej, niż w chwili zakończenia zimnej wojny.

Zmodyfikowany zostanie także sposób wykorzystania okrętów w czasie pokoju. W morzu ma przebywać tylko jeden okręt z 48 głowicami (dotychczas było ich 96). Równocześnie pociski nie będą wycelowane w żaden konkretny cel i do ich ewentualnego odpalenia będzie musiało upłynąć więcej czasu niż do tej pory. Okręty będą mogły być szerzej wykorzystane do ćwiczeń z innymi jednostkami, prób uzbrojenia i wyposażenia oraz badań hydrograficznych. Utrzymanie sił nuklearnych stanowi około 3% budżetu obronnego Wielkiej Brytanii.

Decyzję o użyciu broni jądrowej każdorazowo podejmuje rząd, a w praktyce – ze względu na swoją pozycję w gabinecie – premier, on też decyduje o jego czasie i skali. Wyjątek od tej reguły może mieć miejsce jedynie w przypadku taktycznej broni jądrowej przekazanej z arsenału USA jednostkom brytyjskim, podporządkowanym połączonym dowództwom NATO, kiedy to decyzję o jej użyciu podejmuje dowódca PSZ NATO w Europie. Rola dowództw przy prowadzeniu uderzeń nuklearnych polega na wyznaczeniu celów i – na sygnał z Londynu – obsłudze systemów uzbrojenia oraz dokonania analizy skutków tychże uderzeń.

Tradycyjnie WL są w Wielkiej Brytanii drugim co do starszeństwa rodzajem SZ. We wszystkich dokumentach, także oficjalnych, na pierwszym miejscu stawia się zawsze marynarkę wojenną, trzecie rezerwując dla najmłodszego rodzaju SZ – sił powietrznych. Nie zmienia to faktu, że WL są najliczniejszym rodzajem (118 530 żołnierzy) SZ. Są one przeznaczone do działań samodzielnych bądź w ramach NATO.

Całością SL Zjednoczonego Królestwa dowodzi szef Sztabu SL, któremu podlegają: Dowódca SL Zjednoczonego Królestwa, odpowiedzialny za planowanie i użycie jednostek na obszarze kraju i poza terytorium Wielkiej Brytanii, ich gotowość bojową, uzbrojenie, wyposażenie i wyszkolenie; Szef Departamentu Administracyjno–Personalnego i Szkolenia; Kwatermistrz SL, odpowiedzialny za logistykę; dowódcy jednostek wykonujących zadania operacyjne na terytorium Cypru, Falklandów, Gibraltaru; Dowództwo Wojsk w Irlandii Północnej.

Dowódcy SL podlegają: trzy okręgi wojskowe z siedzibami sztabów w: Edynburgu (podlegają mu jednostki stacjonujące w Szkocji i północnej Anglii); Shrewsbury (jednostki w Walii i zachodniej Anglii) i Aldershot (jednostki południowo–wschodniej Anglii); Dowództwo Połączonych Sił Śmigłowcowych (Joint Helicopter Forces) w Wilton (podlegają mu wszystkie jednostki tego rodzaju SZ utworzone zostało w 1999 r., docelowo będzie mu podlegać 12 000 żołnierzy oraz 350 śmigłowców bojowych); Dowództwo Wsparcia SL na terytorium Niemiec w Rheindahlen, które funkcjonuje na zasadzie dowództwa rejonu wojskowego i jest odpowiedzialne za wszystkie jednostki SZ Wielkiej Brytanii w Niemczech.

Na terytorium Wielkiej Brytanii w strukturze SL występują następujące jednostki: pięć dywizji: 1 DP, 2 DZ - sztab w Edynburgu; 4 DZ - sztab w m. Aldershot, 5 DZ - sztab w m. Shrewsbury, 3 Dywizja Powietrzno–Manewrowa - sztab w m. Bulford/Tidworth; 14 brygad zmechanizowanych, w tym m.in.: 12 BZ, 15 Brygada Północny–Wschód, 19 BZ, 42 Brygada Północny–Zachód, 51 Ciężka Brygada, 52 Lekka Brygada. 16 Brygada Powietrzno–Manewrowa; Brygada Wsparcia Powietrznego.

Ogólny stan pododdziałów wynosi: 8 pułków czołgów; 3 rozpoznawcze pułki pancerne; 9 pułków artylerii; 2 pułki MLRS; 4 pułki przeciwlotnicze; 10 pułków inżynieryjno saperskich; 1 pułk walki radioelektronicznej; 5 pułków lotnictwa wojsk lądowych; 12 batalionów zmechanizowanych; 21 batalionów piechoty; 2 bataliony powietrzno–desantowe; 2 bataliony Gurkhów; 1 pułk sił specjalnego przeznaczenia.

Wymagania związane z nowymi czasami i nowymi zagrożeniami zmuszają do szukania zupełnie nowych rozwiązań organizacji wojsk. W misjach przeciwdziałania konfliktom zbrojnym, podtrzymywania pokoju, kontroli konfliktów lokalnych, jak i podczas otwartej wojny kluczowe znaczenie mieć będą w przyszłości wojska zdolne do podjęcia natychmiastowych – ale nierzadko długotrwałych – działań bojowych. Według Strategicznego Przeglądu Obronnego (SDR) brytyjskie SZ muszą być zdolne do równoczesnego przerzucenia w rejon konfliktu bądź to jednej jednostki wielkości dywizji, bądź dwóch formacji odpowiadających brygadom, z możliwością długotrwałego pozostawienia jednej z nich w rejonie zadania. Z reorganizacją wojsk wiąże się nie tylko zwiększenie ich manewrowości, ale i obniżenie kosztów funkcjonowania.

W tym celu w 2000 r. rozpoczęto tworzenie Połączonych Sił Szybkiego Reagowania – nowej formacji, mającej skupiać jednostki wydzielone przez wszystkie trzy rodzaje SZ i zdolnej do podjęcia działań praktycznie w chwili nadejścia rozkazów. Podstawą JRRF są jednostki wydzielone z 3 Commando Brigade, 24 Airmobile Brigade oraz jednej z ukompletowanych brygad 3 Dywizji Zmechanizowanej stacjonującej na Wyspach Brytyjskich, powiększone o oddziały sił specjalnych, powietrzno–szturmowych i pancerne grupy bojowe wydzielone ze stacjonującej w Niemczech 1 Armoured Division. Wspomniana 24 Brygada ma ulec głębokiemu przeobrażeniu, w jej skład włączono m.in. pułk spadochronowy w celu znacznego zwiększenia szybkości działania. Dodatkowo w 2000 r. rozpoczęto tworzenie pierwszej eskadry lotnictwa wojsk lądowych, wyposażonej w śmigłowce bojowe WAH–64D Apache Longbow. Wielka Brytania zakupiła 67 takich maszyn, a w planach jest zwiększenie ich liczby do 91, z czego 48 ma stanowić wyposażenie trzech eskadr pierwszorzutowych (określanych jako pułki szturmowe, być może ze względu na współpracę z eskadrami śmigłowców transportowych i rozpoznawczych), organicznie związanych z 24 Brygadą. Kolejnym ważnym skutkiem SDR było zwiększenie o 3300 osób liczby personelu wojsk łączności, saperów, wsparcia medycznego i logistyki.

Armia Terytorialna stanowi pierwszą rezerwę strategiczną sił regularnych. W jej skład wchodzą skadrowane jednostki obsadzone przez szkieletową kadrę specjalistów. W przypadku zagrożenia jednostki AT uzupełniane są do stanów etatowych przez przyporządkowanych im rezerwistów. Żołnierze są rekrutowani na zasadzie dobrowolności i po odbyciu szkolenia wstępnego powoływani kilka razy do r. na krótkie ćwiczenia. Oddziały Armii Terytorialnej nie odbiegają pod względem wyszkolenia od większości pochodzących z poboru armii europejskich. W wyniku zaleceń zawartych w SDR zwiększono liczebność jednostek tworzących AT z 17 do 40 tysięcy. W jej strukturze znajdują się: rozpoznawczy pułk pancerny; 4 lekkie pułki rozpoznawcze; pułk obrony ABC; pułk zabezpieczenia; 31 batalionów piechoty; 2 bataliony typu AB; 2 specjalne pułki SAS; 4 pułki MLRS; 3 pułki obrony przeciwlotniczej; 9 pułków inżynieryjno–saperskich; pułk lotnictwa.

Królewska MW jest najstarszym i w odczuciu przeciętnego Anglika najbardziej prestiżowym rodzajem brytyjskich SZ. Przez ponad stulecie, od końca XVIII w. do I wojny światowej, MW pozostawała najpotężniejszą flotą, panującą niepodzielnie na oceanach świata. Chociaż od tego czasu jej tonaż i potencjał bojowy systematycznie malały, nadal uchodzi ona za jedną z najsprawniejszych marynarek wojennych. Obecnie Royal Navy jest szóstą co do wielkości flotą świata, ustępując pod względem tonażu marynarkom wojennym USA, Rosji, Japonii, Francji i Chin. Liczebność brytyjskich SM wynosi obecnie 42 240 marynarzy.

SM dowodzi szef Sztabu SM, zwany także I Lordem Admiralicji, który jest odpowiedzialny za szkolenie, organizację i gotowość operacyjną podległych mu bezpośrednio dowództw Floty, Logistyki SM i SM Wysp Brytyjskich. Dowódca Floty w okresie pokoju podlega bezpośrednio szefowi Sztabu SM, natomiast w czasie wojny oraz podczas prowadzenia połączonych operacji z udziałem innych rodzajów SZ podlega on szefowi Sztabu Obrony. Podporządkowane są mu dowództwa: Floty Okrętów Nawodnych; Floty Okrętów Podwodnych; Piechoty Morskiej; Lotnictwa Morskiego; Floty Pomocniczej; Szkolenia Morskiego i Okrętowych Zespołów Operacyjnych .

Dowództwo Piechoty Morskiej dysponuje brygadą piechoty morskiej (3 bataliony), pułkiem artylerii, pułkiem zaopatrzenia i zabezpieczenia tyłowego, eskadrą śmigłowców i jednostkami pomocniczymi. Dowództwu Lotnictwa Morskiego podlegają trzy eskadry samolotów myśliwsko–bombowych Sea Harrier, eskadry śmigłowców transportowo–desantowych i lotnictwa pomocniczego. Dowództwo Szkolenia Morskiego organizuje kompletowanie załóg okrętów oraz zapewnia szkolenie składu osobowego i przerabianie kompleksu zadań szkolno–bojowych przed wprowadzeniem okrętów do floty. Dowódcy Logistyki SM podlegają, pod względem zabezpieczenia logistycznego i materiałowo–technicznego, bazy morskie w Portsmouth, Plymouth i Clyde. Kierowanie zabezpieczeniem logistycznym jest prowadzone przez podległe mu agencje morskie działające na zasadach rynkowych: Agencję Technicznego Zabezpieczenia Okrętów i Agencję ds. Zabezpieczenia Okrętów.

Dowódcy SM Wysp Brytyjskich, zwanemu także II Lordem Admiralicji, podlegają: dowódcy okręgów morskich; dowódcy baz morskich w Portsmouth, Plymouth, Devonport, Rosyth, Clyde, Faslane, Portlandzie i Gibraltarze; zorganizowane rezerwy brytyjskich sił morskich.

Do 2015 r. Royal Navy ma zastąpić posiadane dziś trzy lekkie lotniskowce klasy Invincible (przenoszące po 24 statki powietrzne) dwoma nowymi lotniskowcami Future Carrier o wyporności około 30–40 tys. ton, zdolnymi do przenoszenia do 50 statków powietrznych. Obecnie rozważanych jest kilka projektów koncepcyjnych tych okrętów. Jednym z priorytetów MW jest także wzmocnienie wojsk desantowych oraz zwiększenie możliwości ich współdziałania z amerykańską piechotą morską (US Marine Corps). Dużym krokiem w tym kierunku było włączenie do floty najnowocześniejszego brytyjskiego okrętu amfibijnego – śmigłowcowca HMS Ocean. Okręt ten jest przeznaczony do transportu sił desantowych Royal Marines, wspieranych przez 12 średnich śmigłowców transportowych oraz 4 okręty desantowe. Może być również użyty do szkolenia morskiego, jako platforma dla sił przeciwpodwodnych oraz pływająca baza, wykorzystywana w operacjach humanitarnych i antyterrorystycznych. Ponadto zlecono już budowę pierwszych brytyjsko–francusko–włoskich fregat przeciwlotniczych nowej generacji, które mają zastąpić brytyjskie okręty klasy Type 42.

Królewskie Siły Powietrzne są najmłodszym z trzech rodzajów brytyjskich SZ. W ich honorowej hierarchii zajmują miejsce najmniej eksponowane, chociaż tak jak pozostałe zdążyły wytworzyć bardzo wiele specyficznych i niepowtarzalnych zwyczajów nieformalnych oraz silne poczucie tożsamości zbiorowej. Obecnie RAF przerasta pod względem liczebności Królewską Marynarkę Wojenną, będąc drugim co do wielkości rodzajem SZ – personel brytyjskich sił lotniczych liczy 53 570 oficerów i żołnierzy.

Sp dowodzi szef Sztabu SP, który odpowiada za szkolenie, przygotowanie i gotowość operacyjną podległych jednostek. szefowi Sztabu SP podlegają: Dowództwo Lotnictwa Uderzeniowego; Dowództwo ds. Personalnych i Szkolenia; Dowództwo Logistyki SP.

Dowództwo Lotnictwa Uderzeniowego utworzono 1 kwietnia 2000 r. Podejmuje ono decyzje zarówno w czasie kryzysu, jak i prowadzenia operacji Połączonych Sił Szybkiego Reagowania (JRRF), rodzajów SZ i połączonych sił śmigłowców i samolotów pionowego startu (typu Harrier). Dowództwo Lotnictwa Uderzeniowego powstało ze względu na zmianę strategii Wielkiej Brytanii, składa się z trzech grup: Grupa Lotnictwa Uderzeniowego odpowiedzialna jest za wszystkie samoloty uderzeniowe, między innymi Tornado F3, Harrier, a w przyszłości także Eurofighter; Grupa Lotnictwa Wsparcia odpowiada za wszystkie samoloty wsparcia powietrznego i elektronicznego, m.in. Nimrod R, Sentry, jednostki RAF, naziemne systemy obrony powietrznej, a w przyszłości w zakresie jej odpowiedzialności znajdzie się system ASTOR; Grupa Lotnictwa Bombowego odpowiada za samoloty bombowe, jak również rozpoznawcze samoloty lotnictwa morskiego Nimrod i helikoptery ratownictwa SAR.

Dowództwo ds. Personalnych i Szkolenia jest odpowiedzialne za wszystkie sprawy związane z rekrutacją kandydatów, szkoleniem, perspektywami kariery, warunkami służby, warunkami kulturalno–oświatowymi, zakwaterowaniem i zarobkami zarówno personelu sił regularnych, jak też rezerwy. Dowództwo otrzymało budżet w wysokości 800 mln funtów w celu zabezpieczenia właściwego poziomu wyszkolenia personelu. Swoim zasięgiem obejmuje 30 obiektów terenowych, odpowiada za 500 samolotów szkoleniowych, w tym 150 szybowców. W strukturze dowództwa znajduje się około 1500 osób, z czego połowa to cywile.

Dowództwo Logistyki wykonuje zadania zabezpieczenia materiałowo–technicznego jednostek bojowych i pomocniczych, zapewnia łączność na rzecz sił powietrznych oraz szkoli personel techniczny.

Oprócz już wspomnianych zmian organizacyjnych, prowadzących do połączenia eksploatacji większości śmigłowcówi i wspólnego użytkowania samolotów Harrier przez RAF i Royal Navy, lotnictwo brytyjskie, a w szczególności RAF zyska w przyszłości 232 samoloty Eurofighter, zakup których już zakontraktowano. Równocześnie będzie zmuszone pożegnać się z 13 samolotami obrony powietrznej Tornado F3, 12 samolotami uderzeniowymi Tornado GR1, 9 szturmowo–rozpoznawczymi Harrierami oraz dwoma szturmowymi Jaguarami. Utworzone w latach 90. eskadry Tornado wyposażone w pociski przeciwokrętowe i specjalizujące się w obronie wybrzeża zostaną przesunięte do zwykłych zadań uderzeniowych. Ponadto samoloty transportowe C–130K Herkules będą zastąpione europejskim samolotem transportowym FLA, mającym powstać na zamówienie wojsk lotniczych 8 państw NATO.

Wskazówki bibliograficzne:

Hołdanowicz G., Ku nowemu stuleciu. Przyszłość sił zbrojnych Wielkiej Brytanii, „RAPORT, wojsko – technika – obronność”, nr 1/1999.

Krzeszowski W., SZ Wielkiej Brytanii, [w:] SZ wybranych państw, Warszawa, 2001.

Kurinia S., Współczesna brytyjska myśl obronno–ekonomiczna, Warszawa 2000.

Piątkowski K., SZ Wielkiej Brytanii, [w:] Polityka bezpieczeństwa i SZ Wielkiej Brytanii, Warszawa, 1995.

Sokołowski T., Wielka Brytania, Informator, Warszawa 1993.

The Military Balance 2002–2003, Oxford University Press for IISS, London 2002.

www.mod.uk

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Siły zbrojne w systemie obronnym Polski organizacja
PO siły zbrojne
BRYTYJSKIE SIŁY ZBROJNE
Strategia udziału SZ RP w operacjach międzynarodowych, Siły zbrojne
Siły zbrojne
Konflikty zbrojne w Europie
Sily zbrojne, naczelni wodzowie Nieznany
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej
siły zbrojne rp, Bezpieczeństwo państwa
państwa siły zbrojne, Bezpieczeństwo narodowe, Siły zbrojne państw NATO
Konwencja o bombardowaniu przez morskie siły zbrojne w czasie wojny
użycie siły zbrojnej, PRAWO, ROK 3, Prawo ROK II - semestr I, PMP, pmp
Konwencja o bombardowaniu przez morskie siły zbrojne w czasie wojny
Ochrona dóbr kultury w czasie konfliktów zbrojnych zajmuje istotne miejsce, STUDIA, Siły zbrojne
Siły+Zbrojne, Prywatne, Studia
Narodowe Sily Zbrojne, III semestr bezpieczeństwo narodowe, system reagowania kryzysowego
Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie 1939, zadania szkolne
10 SILY ZBROJNE RP W SYTUACJACH KRYZYSOWYCHid 10631 ppt

więcej podobnych podstron

Obronność i siły zbrojne w Europie, red Ciupiński, Malak, 2005

Wstęp

Wykaz najczęściej używanych skrótów

1. ALBANIA

1.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

1.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

1.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

2. AUSTRIA

2.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

2.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

2.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

3. ARMENIA

3.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

3.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

3.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne

4. AZERBEJDŻAN

4.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

4.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

4.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

5. BIAŁORUŚ

5.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

5.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

5.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

6. BELGIA

6.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

6.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

6.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

6.4. Udział sił zbrojnych w strukturach międzynarodowych i operacjach pokojowych

Wskazówki bibliograficzne:

7. BOŚNIA i HERCEGOWINA

7.1. Polityka bezpieczeństwa i obrony

7.2. Miejsce sił zbrojnych w państwie

Wskazówki bibliograficzne:

8. BUŁGARIA

8.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

8.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

8.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne

9. CYPR

9.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

9.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

9.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

10. CHORWACJA

10.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

10.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

10.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

11. CZECHY

11.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

11.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

11.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

12. DANIA

12.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

12.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

12.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

13. ESTONIA

13.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

13.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

13.3. Zadania i struktura sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

14. FINLANDIA

14.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

14.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

14.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

Wskazówki bibliograficzne:

15. FRANCJA

15.1. Uwarunkowania bezpieczeństwa

15.2. Polityka bezpieczeństwa i obrony

15.3. Struktura i zadania sił zbrojnych

15.4. Udział sił zbrojnych w strukturach wielonarodowych

Wskazówki bibliograficzne:

16. GRECJA