PATOMORFOLOGIA ĆW. 13

Pasożyty mogą być obligatoryjne (bezwzględne) i prowadzić wyłącznie pasożytniczy tryb życia, względne (przygodne) lub fakultatywne (wnikają do org. żywiciela tylko w sprzyjających okolicznościach).
W reakcji odpornościowej przeciwko pasożytom mamy do czynienia z odpornością zależną od przeciwciał i odpornością zależną od odpowiedzi komórkowej.
Odporność zależna od przeciwciał:
- blokada przez przeciwciała receptora na powierzchni pasożyta umożliwiającego rozpoznanie i wejście do komórki żywiciela (Plasmodium falciparum)
- bezpośrednie uszkodzenie kom. pasożytniczych na drodze aktywacji ukł. dopełniacza (Trypanosoma sp.)
- zwiększenie produkcji ummnoglobiliny klasy IgE, ale bez wyraźnego występowania nadwrażliwości typu I; IgE ułatwia powstanie miejscowego odczynu zapalnego wskutek uwalniania mediatorów z kom. tucznych oraz uczestniczy w cytotoksyczności komórkowej zależnej od przeciwciał
- cytotoksyczność komórkowa zależna od przeciwciał (ADCC), głównie z uczestnictwem eozynofilów -> zabijają pasożyty opłaszczone przeciwciałami IgE i IgG – aktywność wobec tak opłaszczonych pasożytów wykazują również makrofagi, neutrofile i trombocyty (uwalniają wolne rodniki i czynniki toksyczne bezpośrednio do otoczenia lub fagocytują pasożyta)

Patogenne działanie pasożytów objawia się zmianami miejscowymi, narządowymi lub ogólnoustrojowymi i może być bezpośrednie lub pośrednie
- na drodze mechanicznej – bezpośrednie – w wyniku dużych rozmiarów pasożyta (niedrożność jelit w glistnicy, ucisk tkanek przez bąblowca, zaczopowanie przewodów żółciowych) lub uprzywilejowanej lokalizacji pasożyta (filaria w oku, wągry w komorze mózgu), również uszkodzenie ciągłości skóry lub błony śluzowej prowadzące do wtórnych zakażeń bakteryjnych
- na drodze chemicznej (działanie toksyczne i alergiczne) – obrzęki, wykwity skórne

Robaczyca płuc /strongylosis pulmonis; bronchopneumonia verminosa/
Płuca są miejscem docelowym dla larw pasożytniczych zwanych ‘płucniakami’, do których zaliczamy m.in. : Dictiocaulus sp., Protostrongylus sp., Muellerius sp., Cystocaulus sp., Metastrongylus sp.

Patogeneza:
- zjedzenie larw stadium III
- penetracja przez ścianę jelita i naczyniami chłonnymi do węzłów krezkowych
- przemiana w larwy stadium IV
- przedostanie się larw z krwią do płuc
- poprzez naczynia kapilarne larwy przedostają się do pęcherzyków

Mikroskopowo:
w pęcherzykach płucnych gromadzi się wysięk włóknikowy z licznymi eozynofilami, pneumocyty II ulegają hyperplazji (rozrostowi), ściany pęcherzyków naciekane są przez komórki zapalne
Makroskopowo:
widać małe, płacikowate ogniska barwy czerwonej, nieznacznie zapadnięte
- Muellerius capilaris i Cystocaulus ocreatus – dorosłe osobniki pozostają w świetle pęcherzyków, rozrywają przegrody międzypęcherzykowe i produkują jaja, z których w płucach rozwijają się larwy I stadium. Reakcja tk. zależna jest od stanu immun. org. (o starszych przebiega gorzej z masywnym naciekiem eozynofilnym wokół larwy, przenikaniem do pęcherzyka makrofagów i kom. olbrzymich, tworzeniem stopniowo włókniejącej tk. ziarninowej na obwodzie. Po śmierci pasożyta centrum guzka robaczego ulega zwapnieniu.
- Dictiocaulidae i Protostrongylus rufescens - larwy stadium IV przechodzą z pęcherzyków do oskrzeli i oskrzelików – wysięk zapalny do światła oskrzelików oraz naciek ściany eozynofilny, neutrofilny, makrofagowy. Obturcja (zawężenie) oskrzelików prowadzi do powstania ognisk rozedmy i niedodmy płuc. Zmiany mogą wyglądać na twarde, żółto-szaro-zielone guzy wyniesione ponad powierzchnię narządu tzw. ‘guzy lęgowe’. W świetle pęcherzyków widać skupiska bruzdkujących jaj i formujących się larw I stadium. Rozrostowi ulega błona śluzowa, mięśniowa, tk. limfatyczna oskrzeli, ściany pęcherzyków są zgrubiałe, nacieczone kom. zapalnymi.

W zależności od stadium rozwojowego wyróżniamy:
1. guzki robacze wyst. w 3 postaciach –
1: mała, krwawa kropla, bez lub z promienistymi wypustkami, w której wnętrzu występuje larwa pasożyta;
2: guzek kulisty, szarobiały, w centrum przeświecający, następnie mętny, serowaciejący i wapniejący, obydwa (1 i 2) zlokalizowane są w płatach kaudalnych płuc i wysklepione są półkoliście ponad powierzchnię narządu, w jego wnętrzu znajduje się zawinięty w kłąb robak, najczęściej płci żeńskiej;
3: kolor czarny lub ciemnobrązowy, a wewn. cienkościennej torebki posiada prawie dojrzałego, zwiniętego pasożyta
2. guzki lęgowe – ogniska zrazikowego zapalenia płuc, poprzetykane przeświecającymi tworami, lśniącymi, słoninowatymi, mogą się one zlewać ze sobą, tworząc zbite zraziki o zielonym odcieniu, w środku guzów mogą wystepować dojrzałe pasożyty wraz z larwami i jajami, wokół rozwija się rozedma płuc
3. guzki w rozlanym, nieżytowym, odoskrzelowym zapaleniu płuc o charakterze zrazikowym lub płatowym, widoczne może być guzkowate lub płatowate zgrubienie oskrzeli, możliwy jest brak pasożytów, ich larw lub jaj -> zapalenie robacze (pneumonia verminosa)
Różne rodzaje guzków mogą występować samotnie lub w połączeniu i różnych kombinacjach z pozostałymi.

Mikroskopowo:
w guzkach czerwonych obserwuje się zapalenie płuc z obecnością dużej liczby eozynofilów o obocznym przekrwieniem, w środku ogniska zapalnego wyst. larwa, w guzkach szarych występuje w ich centrum obumarły robak, otoczony kruszywem komórkowym, eozynofilami, ziarniną zapalną, która ku środkowi przyjmuje układ palisadowaty (zbud. z kom. nabłonkowatych i olbrzymich).

Kokcydioza jelit u kur /coccydiosis intestini gllinarum/
Kokcydia to pierwotniaki wywołujące zachorowania młodych zwierząt żyjących w dużych skupiskach.
U kur występuje ich aż 9 gatunków, z których najbardziej patogenna jest Eimeria tenella (kokcydioza jelit ślepych) oraz Eimeria necatrix i Eimeria maxima (kokcydioza jelit cienkich).

W pierwszym przypadku uwalniane z oocyst sporozoity wnikają do kom. nabłonka gdzie tworzą schizonty (z każdego powstaje ok 900 merozoitów). Merozoity wnikają w kolejne kom. nabłonka oraz w lamina propria (blaszka właściwa) tworząc schizonty II generacji i następne pokolenie merozoitów, z których po wniknięciu do komórek tworzą się mikro i makrogamety, następnie oocysty.
Ogromne znaczenie w inwazji ma b. duża płodność kokcydiów (400 000 z 1 oocysty) oraz ich odporność na czynniki środowiskowe (przeżywalność do 10mc).
Makroskopowo:
jelita ślepe są powiększone, ciemno-sino-czerwone, wypełnione krwistą treścią (skrzepy krwi), zgrubiała błona śluzowa (zapalenie krwotoczno-dyfterytyczne), przy długotrwającym procesie jelita ślepe zawierają włóknikowo-serowate, żółto-brązowe, gliniaste, serowate masy, błona śluzowa pokryta wybroczynami z ogniskami powierzchniowej martwicy.

W przypadku zarażenia E. necatrix lub maxima widoczne jest nieżytowe lub krwotoczne zapalenie błony śluzowej jelita cienkiego z szarobiałymi ogniskami wielkości łebka szpilki, atonią i śluzowo-krwistą treścią jelit. Następuje rozpad i wzmożone złuszczanie nabłonka, uszkodzenie naczyń, upośledzenie adsorpcji, obniżenie aktywności enzymów powierzchniowych enterocytów, wzmożona przepuszczalność błony śluzowej i następowa poproteinemia oraz uwalnianie toksyn, również wtórne nadkażenia bakteryjne.

Kokcydioza wątroby /coccydiosis hepatis/
Występuje u królików niezależnie od wywoływanej przez Eimeria perforans i magna kokcydiozy jelitowej. Wywoływana jest przez Eimeria stiedai.
W jelitcie uwalniane są sporozoity z charakterystycznym ciałem biegunowym (apical complex), które wnikają do kom. nabłonka przewodów żółciowych, przechodzą tam kilka cykli schizogonii i wytwarzają ogromne ilości merozoitów, a następnie mikro i makrogamety oraz (wydalane z kałem) oocysty.

Mikroskopowo:
komórki nabłonkowe przewodów żółciowych ulegają masowemu rozpadowi co indukuje wzmożoną proliferację kolejnych komórek -> brodawczakowate rozrosty kom. nabłonka i tk. mezenchymalnej; w rozroście tym widoczne sa liczne kokcydia w różnych stadiach rozwojowych,
złuszczone, rozpadające się komórki wraz z pasożytami tworzą kruszywo komórkowe (detritus), które wypełnia światło przewodów, jego zgrubiała ściana nacieczona jest limfocytami, histiocytami, eozynofilami oraz kom. olbrzymimi, rozrastająca się wokół przewodów mezenchyma wnika promieniście w okoliczne tkanki -> całość to cholangitis chronica coccidiosa (przewlekłe zapalenie przewodów żółciowych na tle kokcydii)
Makroskopowo:
wątroba usiana jest białawymi, miękkimi ogniskami wielkości 1-3mm, lekko wyniesionymi ponad powierzchnię, układającymi się na kształt paciorków, zawierającymi bryjowatą, ropiastą masę z licznymi oocystami.

Motyliczność wątroby /fasciolosis hepatis/
Wywołane przez przywry wątrobowe m.in. Fasciola hepatica (motylica) i Dicrocoelium dendriticum (motyliczka), ogólnie określane jako distomatosis hepatis, występuje najczęściej u bydła, owiec, kóz, dzikich przeżuwaczy.
Patogeneza:
- żywiciel ostateczny zjada metacerkarie Fasciola hepatica
- w jelitach uwalniają się młode motylice wielkości 1-2mm, przebijają ścianę jelita oraz torebkę wątroby
- przez 6-8tyg wędrują przez miąższ wątroby i osiedlają się w przewodach żółciowych
- w ostrej fazie przywry tworzą kręte tunele
- początkowo proces obejmuje przewody żółciowe i otaczającą je tk. łaczną, następnie również tk. łączną śródzrazikową, obecność pasożytów powoduje utrudniony przepływ żółci, rozszerzenie przewodów żółciowych, bujanie ich nabłonka, odkładanie się soli wapnia i magnezu -> odlewy mineralne przewodów

Mikroskopowo:
tunele wypełnione są krwią oraz uszkodzonymi kom. miąższu, do których wnikają leukocyty – przede wszystkim eozynofile, otoczone są one wąskim rąbkiem martwicy skrzepowej naciekanej przez liczne makrofagi i kom. olbrzymie (sprzątające), następnie pojawia się tk. ziarninowa bogata w limfocyty i eozynofile wypełniająca ubytki miąższu – stopniowe włóknienie, przy silnej inwazji może dochodzić nawet do włóknienia przestrzeni wrotnej -> umiarkowane włóknienie narządu
Makroskopowo:
wątroba usiana jest wybroczynami i korytarzami wielkości 2-3mm, które powoli robią się żółtawe (naciek eozynofili), obecność przywr w większych przewodach prowadzi do cholangiohepatitis wywołanego mechanicznym drażnieniem kolcami i przyssawkami, uwalnianiem toksycznych oraz drażniących wydzielin i wydalin oraz retencją żółci (zatkanie przewodów z następowym namnożeniem flory bakteryjnej) -> uszkodzenie komórek wątrobowych -> proces zapalny -> rozrost tk. łącznej -> twardnienie wątroby -> motyliczność wątroby (distomatosis hepatis)
Bydło: gwałtowny odczyn z silnym ziarninowaniem ściany przewodu i okolicznych tkanek -> włóknienie -> marskość wątroby /cirrhosis hepatis distomatosa/, przewody żółciowe, szczególnie lewego płata są powiększone i wyglądają jak twarde, rozgałęzione powrozy, ich zgrubiałe ściany mogą ulegać wapnieniu, a nieregularne światło wypełnia ciemnobrązowa, śluzowata lub zagęszczona treść z motylicami, ich jajami i złuszczonymi kom. nabłonka.

Inwazja przywr powoduje zwiększoną wrażliwość na aflatoksyny (głównie B1) wykazujące działanie mutagenne, co zwiększa ryzyko zachorowań na nowotwory wątroby. Pasożyty obniżają również zdolności detoksykacyjną wątroby, w tym leków, powodują wzrost wolnych rodników uszkadzających różne części komórek (DNA), przyczyniają się do powstania zaburzeń w ukł. immunologicznym (zwiększony efekt cytotoksyczny, nacieki kom. neutrofilnych i eozynofilnych).

Włośnica /trichinellosis/
Wywoływana przez larwy mięśniowe włośnia spiralnego Trichinella spiralis, którego forma dojrzała żyje w jelicie cienkim, natomiast forma młodociana w mięśniach poprzecznie prążkowanych. Pasożyt ten może zostać zatrzymany również w węzłach lub sercu, ale wtedy szybko obumiera.

Patogeneza:
-larwy uwalniają się z torebki i wnikają w nabłonek kosmków jelita cienkiego
- tam rosną i po ok 60h uzyskują dojrzałość płciową
- 4-5 dnia zapłodnione samice rodzą do lamina propria jelita larwy (6mikrom średnicy)
- larwy te przedostają się poprzez płuca do krążenia dużego, a z nim do mm szkieletowych
- 5-6 dnia po zarażeniu larwy wnikają do kom. mięśniowych, gdzie początkowo układają się podłużnie, rozpoczyna się surowicze zapalenie mięśni
- zaatakowane włókna mięśniowe podlegają złożonym przemianom tzw. transformacji bazofilnej (zanik prążkowania, miofibryli i sarkomerów, zasadochłonność sarkoplazmy, przemieszczenie jąder z obwodu ku środkowi i powiększenie jąderek, rozbudowa szorstkiej i gładkiej siateczki, wzrost liczby mitochondriów oraz rozbudowa aparatu Golgiego) -> podporządkowanie funkcji włókna mięśniowego na potrzeby larwy -> komórka pielęgnacyjna nurse cell
- larwa stopniowo skręca się, wokół rozwija się obrzęk oraz zapalenie śródmiąższowe z dużym udziałem eozynofilów, około 17-20 dpz formuje się wokół niej torebka, włókno rozszerza się wrzecionowato, wtedy staje się ona inwazyjna, uwalnia czynnik angiogeniczny, co pozwala na rozbudowę naczyń i lepsze zaopatrzenie kom. pielęgnacyjnej


Torebka włośnia:
- jest w pełni wykształcona po ok. 3 mc, obejmuje larwę oraz fragment zmienionej sarkoplazmy
- ma budowę blaszkowatą, posiada cz. wewnętrzną (glikoproteiny, proteoglikany, laminina, fibronektyna, kolagen) oraz cz. zewnętrzną (fibroblasty naczyń krwionośnych)
- u człowieka kształt cytrynowaty, mniejsze niż u świni (0,4-0,2mm<0,7-0,4mm), u mięsożernych okrągłe 0,3-0,4mm
- oś podłużna torebki przebiega zgodnie z włóknami, zawiera wewn. 2-7 włośni
- po 6-9mc zaczynają się odkładać w torebce sole wapnia, otorbiony włosień może żyć nawet do 30lat
- po śmierci pasożyta następuje jego wapnienie i częściowa lub pełna resorpcja
- po około 12mc w miejscu tk. ziarninowej gromadzi się tk. tłuszczowa w postaci stożka

Mikroskopowo:
wokół larw i ich torebek gromadzą się eozynofile, neutrofile, makrofagi, limfocyty, kom. tuczne (10-15dpz), (-> uszkodzenie torebki i zniszczenie części larw w 14-40dpz)
Makroskopowo:
dopiero po zwapnieniu torebek mogą być dostrzegalne drobne, białawe punkty lub kreski