13. Koncepcja społeczeństwa informacyjnego

Tomasz Goban-Klas, Piotr Sienkiewicz. „Społeczeństwo informacyjne: szanse, zagrożenia, wyzwania.”

Termin społeczeństwo informacyjne pochodzi z Japonii (johoka shakai) [Ito, 1981]. Oznacza społeczeństwo komunikujące się poprzez komputer (The computer-mediated com-munication society) lub po prostu Społeczeństwo Informacyjne, w skrócie SI.

Jako pierwszy użył go w 1963 roku Tadao Umesamo w artykule na temat ewolucyjnej teorii społeczeństwa opartego na „przemysłach informacyjnych”. Spopularyzowany przez futurologa Kenichi Koyamę w 1968 roku.

Główne cechy Społeczeństwa Informacyjnego zostały sformułowane w 1973 r. przez Daniela Bella i wskazywały m.in. na dominację naukowców i specjalistów w strukturze zawodowej, na wzroście znaczenia wiedzy teoretycznej, która postrzegana była jako źródło innowacji. Doskonale te cechy nowej struktury wychwycił w opisie koncepcji społeczeństwa postindustrialnego, które znamionuje:

•„dominacja sektora usług w gospodarce oraz rozwój sektora czwartego (finanse, ubezpieczenia, itp.) i piątego (zdrowie, oświata, nauka);

• rosnące znaczenie specjalistów i naukowców w strukturze zawodowej;

• centralne znaczenie wiedzy teoretycznej jako

źródła innowacji i polityki;

• nastawienie na sterowany rozwój techniki;

• tworzenie nowych „technologii intelektualnych” jako podstaw podejmowania decyzji politycznych i społecznych”.

Do Europy pojęcie „społeczeństwa informacyjnego” trafiło w 1978 roku za pośrednictwem dwóch ekspertów , Simona Nory i Alaina Minca w raporcie przedłożonym prezydentowi Francji. W latach 80. przyjęło się w USA.

Cechy społeczeństwa informacyjnego (Mączyński, 1997:7):

• Wytwarza informację,

• Przechowuje informację,

• Przekazuje informację,

• Pobiera informację,

• Wykorzystuje informację

Informacja staje się towarem.

Społeczeństwo informacyjne nie zależy tylko od samej informacji, lecz także od środków jej gromadzenia i przesyłania, które są środkami zwiększania wartości produktów.

Kluczowe dla pojęcia społeczeństwa informacyjnego jest powiązanie komputerów z środkami łączności, co zwiększa produktywność pracy, tak intelektualnej, jak i kontrolowanej przez nią produkcji i dystrybucji towarów. Można je więc tak zdefiniować:

Definicja:

Społeczeństwo informacyjne to społeczeństwo, które nie tylko posiada rozwinięte środki przetwarzania informacji i komunikowania, lecz przetwarzanie informacji jest podstawą tworzenia dochodu narodowego i dostarcza źródła utrzymania większości społeczeństwa.

Zmiany prowadzące do powstania społeczeństwa informacyjnego pozwalają na sformułowanie następujących hipotez:

1. Wysoka dynamika zmian (rozwoju) sieci komunikacji społecznej stanowi zasadniczą przyczynę powstawania „społeczeństwa informacyjnego”

2. Wzrost efektywności systemów informacyjnych przynosi amplifikację zmian ilościowych i jakościowych w społecznej sieci komunikacji oraz w polityce informacyjnej w systemie społecznym.

3. Zmiany sieci komunikacyjnej „indukują” zmiany pozostałych „komponentów” struktury społecznej.

4. Kierunek zmian społecznych oraz kierunek postępu w technologiach informacyjnych są silnie skorelowane (istnieje sprzężenie zwrotne)

5. Wzrost efektywności systemów informacyjnych jest warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym do tego, aby powstawało „społeczeństwo informacyjne”

6. Społeczeństwo, jaki wielki system, charakteryzuje syntetyczna funkcja mocy społecznej, czyli potencjalnej siły, której system może użyć do zmiany istniejącej struktury społecznej na inną lub też do utrzymania aktualnej struktury.

7. Jedną z ciekawych hipotez jest hipoteza A.Charkiewicza: ilość informacji rośnie proporcjonalnie do kwadratu wartości potencjału gospodarczego.

Teoretycy „społeczeństwa informacyjnego”:

Webster (1994), Manuel Castells (1996), Daniel Bell (1976), Herbert Schiller i Oscar Gandy, Barber (1996), Jeremy Rifkin - “… dziedzina informacji z samej swej istoty daje pracę elicie, a nie masom”, Mark Porat, Lyotard, Michael Perelaman, skrajni optymiści nowych mediów - H.M. Enzensberger (1970), Neuman, de Sola Pool (1983). Umiarkowany pesymista – Stanisław Lem, bardzie skrajny – Neil Postman oraz Michael Perelman (1998), Golding (1990), Jansen (1988): „Kable zostały już założone, obserwatorium działa automatycznie.” Orwell (1984), Anthony Giddens (1991), Postman, Barber – „McDonaldyzacja” życia, Carey, Mark Slouka – „Wojna Światów” (1995), Habermas.

Nowe media

Strefy społeczeństwa informacyjnego:

1. Gospodarka

2. Ekologia

3. Telebiuro i telepraca

4. Elektroniczne pieniądze i zakupy

5. Elektroniczna nauka

6. Tele-chata czyli elektroniczny dom

7. Elektroniczna wojna

8. Elektroniczny nadzór i bezpieczeństwo obywateli

Na podstawie tekstu Castellsa

Termin "społeczeństwo informacyjne" ma rodowód japoński. Pierwszy użył go w roku 1963 Tadao Umesamo w artykule o ewolucyjnej teorii społeczeństwa opartego na "przemysłach informacyjnych". (slajd) Japończycy pierwsi dostrzegli, że w z rozwojem technologii komputerowych mogą wiązać się szersze przeobrażenia społeczne. Inny Japończyk - Yoneji Masuda opracował w 1972 roku (w rozprawie Computopia) kompleksowy plan przeobrażania wszystkich sfer życia społecznego na podstawie rozwoju sektora informacji i telekomunikacji. "Cywilizacja, którą zbudujemy - pisał Masuda - zbliżając się do XXI wieku, nie będzie cywilizacją materialną, symbolizowaną przez ogromne konstrukcje, ale będzie cywilizacją niewidoczną. Precyzyjniej powinno się ją nazywać cywilizacją informacyjną".

Do końca lat 70’ amerykańscy i europejscy naukowcy zaczęli się przyglądać podejściu japończyków do zarządzania i produkcji. W USA Marc Prat opublikował pracę zatytuowaną „The information economy”, w której podjął próbę zdefiniowania i określena kształtu sektora informacyjnego. Jego badania wykazały, że „działania informacyjne stanowiły 46% amerykańskiego pkb, a pracownicy sektora informacyjnego stanowili 40% wszystkich pracowników. Według charakterystyki Nicka Dyera-Witheforda doktryny społ. Informacyjnego zawierała 7 podstawowych twierdzeń:

- świat jest w trakcie całkowitego przekształcenia, podobnego do przejścia od społ rolnego do przemysłowego,

- najważniejszym zasobem jest wiedza, informacja

- nadrzędną siłą napędową jest rozwój technologiczny

- w społeczeńswtei informacyjnym pokolenie dobrobytu przyćmiło to wywodzące się gospodarki opartej na produkcji materialnej,

- transformacja społeczna towarzysząca przemianą jest pozytywna,

- rewolucja informacyjna zachodzi na skalę globalną

- rewolucja informacyjna jest cywilizacyjnym krokiem na przód.

Klasyczna typologia społeczeństw

▪ s. zbieracko – łowieckie

▪ s. rolnicze

▪ s. przemysłowe

▪ s. postprzemysłowe

▪ społeczeństwo informacyjne

– termin - T. Umesamo (1963) w artykule o teorii ewolucji społeczeństwa

opartego na technologiach informatycznych

– kategoria spopularyzowana K. Koyama "Wprowadzenie do teorii

informacji" (Introduction to Information Theory) (1968)

społeczeństwo informacyjne

▪termin - T. Umesamo (1963) w artykule o teorii ewolucji

społeczeństwa opartego na technologiach informatycznych

▪kategoria spopularyzowana K. Koyama "Wprowadzenie do

teorii informacji" (Introduction to Information Theory) (1968)

rewolucja technologii informacyjnych

▪ kapitalistyczna restrukturyzacja i powstawanie informacjonizmu

(postindustrializmu)

▪ powstanie technologii przetwarzania informacji

▪ pre-Internet

▪ społeczeństwo informacyjne

▪ kryzys ekonomiczny i ‘szok paliwowy’ ’73-74

▪ zimna wojna i wyścig zbrojeń

▪Castells:

– „autonomiczna dynamika technicznych odkryć i ich rozprzestrzeniania się,

włączając w to synergiczne oddziaływania między różnymi kluczowymi

technologiami’

paradygmat technologii informacyjnej

▪technologie działające na informacje (informacja jako

surowiec)

▪wszechobecność wpływu nowych technologii

▪logika sieciowa

– wzrastająca złożoność interakcji i nieprzewidywalnych kierunków rozwoju

– korzyści z obecności w sieci rosną wykładniczo, koszty rosną liniowo

– wraz z rozwoje sieci rośnie koszt pozostawania poza nią

▪elastyczność (możliwość rekonfiguracji)

▪łączenie się poszczególnych technologii w wysoce

zintegrowany system

▪ kompresja czasoprzstrzeni (David Harvey)

▪ świat się skurczył – już się nie kurczy – rozszerzyło się twoje biuro (Felix Stalder)

▪ przestrzeń przepływów – materialna organizacja współczasowych praktyk społecznych,

które działają przez przepływy

– przepływy: celowe, powtarzalne, programowalne sekwencje wymiany i informacji między

fizycznie rozłączonymi pozycjami zajmowanymi przez aktorów społecznych w ekonomicznych,

politycznych i symbolicznych strukturach społeczeństwa

– warstwy przepływów:

• materialne wsparcie przestrzeni przepływów – obieg wymian elektronicznych (urządzeń),

tworzących materialną bazę dla procesów (infrastruktura techniczna)

• węzły i koncentratory – miejsca (punkty sieci), które odgrywają rolę koordynatorów,

hierarchicznie zorganizowanych według ich względnej ważności w sieci

• przestrzenna ogranizacja dominujących elit zarządzających

▪ bezczasowy czas

Przekształcenia pracy

▪ cechy gospodarki

– informacyjna - produktywność i konkurencyjność jest zależna od zdolności do

wytwarzania, przetwarzania i efektywnego wykorzystania gospodarki opartej na

wiedzy

– globalna – podstawowe formy produkcji, konsumpcji i obrotu mają zasięg

globalny bezpośrednio lub za pośrednictwem sieci powiązań,

– usieciowiona – sieci interakcji pomiędzy sieciami biznesu

▪ wzrastająca rola automatyzacji pracy

▪ uniwersalizacja pracownika

▪ mobilność kapitałów

nowy podział pracy

▪ perspektywa wytwarzania wartości

– Strategiczne podejmowanie decyzji i planowanie (commanders);

– Wprowadzanie innowacji w procesach i produktach (reaserchers);

– Dostosowywanie, „opakowywanie” i adresowanie innowacji (designers);

– Zarządzanie związkami pomiędzy decyzjami, innowacjami, projektami i wykonawstwem (integrators);

– Wykonywanie zadań podporządkowanych własnej inicjatywie (operators);

– Wykonywanie zadań podrzędnych, których nie da się zautomatyzować (the operated);

▪ perspektywa relacyjnej zdolności

– sieciowcy (networkers), którzy nawiązują powiązania z własnej inicjatywy i budują łączność w społeczeństwie

sieciowym,

– usieciowieni (the networked) – pracownicy podłączeni do sieci, ale nie oni decydują kiedy, z kim, dlaczego

– odłączeni (the switched-off) – pracownicy przypisani do własnych, konkretnych zadań

▪ wkład do procesu decyzyjnego

– decydenci – podejmują ostateczne decyzje

– uczestnicy biorą udział w podejmowaniu decyzji

– wykonawcy - realizują decyzje

transformacja pracy (za Carnoy 2000)

▪ czas pracy – uelastycznianie

▪ stabilność pracy – zorientowanie na zadanie, brak obowiązku dalszego

zatrudnienia

▪ lokalizacja – coraz większy odsetek pracowników pracuje poza firmą (w

domu, przemieszczając się, w siedzibie innej spółki),

▪ umowa społeczna między pracodawcą a pracownikiem