Rozdział XVI

Wymiar kary i środków karnych

1. Ustawowy i sądowy wymiar kary

Wymiar kary to ustalanie rodzaju i wysokości kary, jeżeli jest ona stopniowalna. W zależności od tego, jaki podmiot ustala karę, wymiar kary dzielimy na wymiar kary ustawowy i wymiar kary sądowy.

Ustawowy wymiar kary odnosi się do pewnej kategorii czynów zabronionych i jest w tym sensie uogólniony; sądowy wymiar kary ma natomiast charakter jednostkowy, ponieważ jest wymiarem kary za konkretne, w pełni zindywidualizowane, przestępstwo.

Sądowy wymiar kary jest uzależniony od ustawowego wymiaru kary, gdyż ten ostatni zakreśla granice swobody sędziego w zakresie orzekania o karze – Nulla poena sine lege. Podstawowe znaczenie ma tu rodzaj sankcji. Bezwzględnie oznaczone – wyłączają swobodę sądu całkowicie; bezwzględnie nieoznaczone – rozszerzają tę swobodę niepomiernie; sankcje względnie oznaczone – ramy w zakresie których są dysponuje luzem decyzyjnym.

2. Ustawowy wymiar kary

1. Zwykły ustawowy wymiar kary

Jest uregulowany w sankcjach poszczególnych przepisów cz. szczególnej.

W sankcjach są różne rodzaje zagrożeń karą/karami – sankcje przewidujące jeden rodzaj kary, alternatywnie dwa, albo trzy. Podane są granice górna lub dolna, lub albo jedna lub druga, a czasem żadnej dolnej. Jeżeli dolna lub górna granica kary nie są określone, wówczas wchodzą w rachubę przepisy cz. ogólnej regulujące dolną i górną granicę przewidziane dla danego rodzaju kary.

Szczególnie ważne są dolne progi, gdyż wiążą sąd w sposób bezwzględny.

2. Nadzwyczajne złagodzenie kary

Polega na tym, że wymierza się karę poniżej dolnego zagrożenia albo karę łagodniejszego rodzaju w stosunku do tego, co reguluje ustawowy zwyczajny wymiar kary.

Fakultatywnie, czyli zależnie od uznania sądu, NZK jest możliwe w następujących przypadkach:

• W wypadkach wskazanych w ustawie [art. 60 § 1], np. przy przekroczeniu granic obrony koniecznej [art. 25 § 2], bądź stanu wyższej konieczności [art. 26 § 3], przy poczytalności ograniczonej [ art. 31 § 2];

• Wymierzając karę młodocianemu, jeżeli przemawiają za tym racje wychowawcze, o których stanowi art. 54 § 1 [art. 60 § 1];

• W szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za p. byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności:

• Jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,

• Ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie,

• Jeżeli sprawca p. nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym p. [art. 60 § 2],

• Na wniosek prokuratora w stosunku do sprawcy p., który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, p. zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności [art. 60 § 4].

Obligatoryjnie, czyli obowiązkowe dla sądu: Art. 60. § 3. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia.

Mowa tu o „małym świadku koronnym” – służy to zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, a taki „świadek” współ-oskarżony może liczyć na zagwarantowane mu nadzwyczajne złagodzenie kary.

Sposoby nadzwyczajnego łagodzenia kar, wg art. 60 § 6:

1. jeżeli czyn stanowi zbrodnię zagrożoną co najmniej karą 25 lat pozbawienia wolności, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 8 lat,

2. jeżeli czyn stanowi inną zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, jeżeli więc za zbrodnię grozi kara np. od 3 lat pozbawienia wolności, to najniższa kara, którą będzie można wymierzyć, wyniesie rok pozbawienia wolności,

3. jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności, z czego wynika, że kara pozbawienia wolności może być zredukowana nawet do miesiąca,

4. jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.

5. Jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 2-8; przepisu art. 61§ 2 nie stosuje się. [ art. 60 § 7]

3. Możliwość zastąpienia kary pozbawienia wolności karą nieizolacyjną

Art. 58. § 3. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny.

Ta zmiana jest zwłaszcza pożądana, gdy sąd orzeka równocześnie środek karny.

§ 4. Przepisu § 3 nie stosuje się do sprawcy występku umyślnego, który był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, oraz do sprawcy występku o charakterze chuligańskim.

4. Odstąpienie od wymierzenia kary

Odstąpienie od wymierzenia kary jest możliwe:

• Sprawca zostaje skazany, sąd odstępuje od wymierzenia kary choć może orzec środek karny,

• Jeżeli jest to przewidziane w ustawie, np. przy przekroczeniu granic obrony koniecznej [art. 25 § 2] czy granic stanu wyższej konieczności [art. 26 § 3 – art. 61 § 1]

• W wypadku „małego świadka koronnego” [art. 60 § 3], zwłaszcza gdy rola sprawcy w popełnieniu p. była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego p. [art. 61 § 1].

Sąd może odstąpić również od wymierzenia środka karnego, chociażby jego orzeczenie było obowiązkowe. [art. 61 § 2]

Szczególnym przypadkiem odstąpienia od wymierzenia kary jest przewidziana art. 59 możliwość zastąpienia kary samoistnie orzeczonym środkiem karnym, co może nastąpić pod warunkami:

• przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo karą łagodniejszego rodzaju,

• społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna

• środek karny spełni cele kary

• p. nie jest występkiem o charakterze chuligańskim

5. Nadzwyczajne obostrzenie kary

Ma miejsce w przypadku:

1. Występku o charakterze chuligańskim – art. 115 § 21

§ 21. Występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego.

Np. pobicie przypadkowych przechodniów w parku dla „wyładowania energii”.

Art. 57a. § 1. Skazując za występek o charakterze chuligańskim, sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 2. W wypadku określonym w § 1 sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, chyba że orzeka obowiązek naprawienia szkody lub nawiązkę na podstawie art. 46. Jeżeli pokrzywdzony nie został ustalony, sąd może orzec nawiązkę na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę, z przeznaczeniem na ten cel.

Przestępstwa chuligańskie i niechuligańskie = pierwsze popełniane publicznie, drugie nie mają tej cechy.

2. Recydywy specjalnej (w pkt. f)

3. Uczynienia sobie z popełnienia przestępstwa stałego źródła dochodu – to osoba dokonująca z reguły serii p. przynoszących korzyść majątkową. Może to być przestępca zawodowy typu złodzieja kieszonkowego czy handlarza narkotykami, ale też sklepikarz trudzący się paserstwem. Nie musi to być wyłączne źródło dochodu.

4. Działania w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa – to formy bardzo groźnej przestępczości zorganizowanej. Minimalna liczba osób uczestniczących to trzy. Grupa jak i związek z reguły istnieją dłużej i popełniają więcej niż jedno przestępstwo.

Odrębnym p. jest sama przynależność do grupy/związku.

5. Przestępstwa o charakterze terrorystycznym

Art. 115 § 20

§ 20. Przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:

1) poważnego zastraszenia wielu osób,

2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,

3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej - a także groźba popełnienia takiego czynu.

Rada Unii Europejskiej z 13 czerwca 2002 w sprawie zwalczania terroryzmu.

6. Ciągu przestępstw

ROZDZIAŁ VII

Powrót do przestępstwa

Art. 64. § 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 3. Przewidziane w § 1 lub 2 podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni.

Art. 65.  § 1. Przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2, stosuje się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym.

§ 2. Do sprawcy przestępstwa z art. 258 mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2, z wyjątkiem przewidzianego w tym przepisie zaostrzenia kary.

6. Recydywa specjalna

Recydywa to powrót do p. osoby, która za popełnione wcześniej p. poniosła już konsekwencje przewidziane p. karnym. – problem uporczywości osoby i nieskuteczności prawa.

Przestępstwo 1 – skazanie – przestępstwo 2

Recydywa może być różnie uregulowana. Występują tu trzy problemy:

• Relacja jakościowa – między p.1 a p.2. Chodzi o to, czy p.2 musi być takie samo jak p.1., czy wystarczy, że są podobne, bądź obojętnie – wtedy recydywa nazywa się ogólną, w pozostałych przypadkach – specjalną.

• Wariant skazania – istotne tu jest, czy wystarczy samo skazanie ewentualnie z warunkowym zawieszeniem kary, czy też ustawodawca wymaga, by był orzeczony określony rodzaj kary i kara była w całości albo w części wykonana.

• Przedawnienie recydywy – czyli pozwalający na przyjęcie recydywy maksymalny czas, jaki może upłynąć między skazaniem czy odbyciem kary a popełnieniem ponownego p.

Nasze ustawodawstwo traktuje recydywę jako okoliczność powodującą zaostrzenie kary. Reguluje ją art. 64.

Art. 64. § 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Wyodrębnia on recydywę specjalną w dwóch wariantach:

• Recydywę specjalną podstawową [ § 1]

• Recydywę specjalną wielokrotną [ § 2]

Elementy recydywy specjalnej podstawowej:

• P. 1: p. umyślne

• Skazanie: odbycie co najmniej 6 m-cy kary pozbawienia wolności

• P 2: p. umyślne podobne do p. 1

• Przedawnienie recydywy: 5 lat

K.k. definiuje w art. 115 § 3 przestępstwa podobne, są nimi: p. należące do tego samego rodzaju, p. z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, p. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Elementy recydywy specjalnej wielokrotnej:

• Skazanie w warunkach recydywy specjalnej podstawowej

• Odbycie łącznie co najmniej roku pozbawienia wolności

• Ponowne popełnienie umyślnego p.

• Przeciwko życiu i zdrowiu

• Zgwałcenia

• Rozboju

• Kradzieży z włamaniem

• Innego p. przeciwko mieniu z użyciem przemocy lub groźby jej użycia

• Dopuszcza się tego p. w ciągu 5 lat od odbycia w całości albo części ostatniej kary.

7. Zbieg podstaw nadzwyczajnego wymiaru kary

Art. 57. § 1. Jeżeli zachodzi kilka niezależnych od siebie podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia albo obostrzenia kary, sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić albo obostrzyć, biorąc pod uwagę łącznie zbiegające się podstawy łagodzenia albo obostrzenia.

§ 2. Jeżeli zbiegają się podstawy nadzwyczajnego złagodzenia i obostrzenia, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie albo obostrzenie kary.

Mamy tu trzy sytuacje:

• Zbieg dwóch albo więcej podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia kary

• Zbieg dwóch albo więcej podstaw do nadzwyczajnego obostrzenia kary

• Zbieg podstawy do nadzwyczajnego złagodzenia kary z podstawą do nadzwyczajnego obostrzenia kary.

W sytuacji 1 i 2 przewidziana jest możliwość tylko jednorazowego nadzwy. złag./zaost. kary. W sytuacji 3 sąd może albo nadzwyczajnie złagodzić, albo nadzwyczajnie zaostrzyć karę.

8. Granice nadzwyczajnego wymiaru kary

Art. 38. § 1. Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie albo nadzwyczajne obostrzenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, w wypadku alternatywnego zagrożenia karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 obniżenie albo obostrzenie odnosi się do każdej z tych kar.

§ 2. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności.

§ 3. Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, kara wymierzona za przestępstwo zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności nie może przekroczyć 25 lat pozbawienia wolności, a za przestępstwo zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności nie może przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności.

Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 180 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności. Ograniczenia wolności w miesiącach i latach wymierzana.

3. Sądowy wymiar kary [zasady i dyrektywy]

1. Zasady sądowego wymiaru kary

Zasady sądowego wymiaru kary:

1. Zasada względnej swobody sądu - Art. 53. § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania,. Ta uznaniowość jest konieczna ze względu na ogromne zróżnicowanie p. popełnianych przez bardzo różnych ludzi i w bardzo różnych okolicznościach. Wadą są duże rozbieżności między poszczególnymi sądami w orzekaniu kar za podobne p.

2. Zasada oznaczoności wymierzonych kar – orzekane kary są przez sąd ściśle określone.

3. Zasada indywidualizacji w szerokim tego słowa znaczeniu – wymóg dokładnego uwzględnienia w każdym przypadku indywidualnej specyfiki sądu.

4. Zasada zaliczania na poczet kar dolegliwości doznanych wcześniej w postępowaniu w sprawie – nasze p. karne przyjęło zasadę zaliczania na poczet orzeczonych kar i środków karnych dolegliwości doznanych przez skazanego w czasie postępowania w sprawie.

Art. 63. § 1. Na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając do pełnego dnia, przy czym jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się jednemu dniowi kary pozbawienia wolności, dwóm dniom kary ograniczenia wolności lub dwóm dziennym stawkom grzywny.

§ 2. Na poczet orzeczonych środków karnych, o których mowa w art. 39 pkt 2--3, zalicza się okres rzeczywistego stosowania odpowiadających im rodzajowo środków zapobiegawczych, wymienionych w art. 275 lub 276 Kodeksu postępowania karnego.

2. Dyrektywy sądowego wymiaru kary

…to wskazówki, którymi ma się kierować sąd, ustalając rodzaj i wysokość kary w indywidualnym przypadku. Te wskazówki mają ścisły związek z istotą, celami i funkcjami kary. Mamy dyrektywy ogólne i szczególne – w zależności od zasięgu ich zastosowania.

• Dyrektywy ogólne

Art. 53. § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Ogólne dyrektywy sądowego wymiaru kary:

1. Legalizmu – Nulla poena sine lege. Sąd może wymierzać karę tylko w granicach przewidzianych przez ustawę. Priorytet ustawowego wymiaru kary wobec sądowego. Ustawowy wymiar kary nie tylko ogranicza sędziego, ale także daje mu elastycznie ujęte szerokie możliwości w zakresie stosowania środków penalnych, z których sędziowie powinni korzystać, zwłaszcza odnoście do p. mniej groźnych.

2. Stopnia winy – nakazuje sędziemu potraktować ten stopień jako górny wyznacznik dolegliwości związanej z wymierzaną karą.

Wynika z tego, że owa dolegliwość może odpowiadać stopniowi winy, ale też może być od niego niższa.

Dyrektywa ściśle związana z zasadą winy - Nullum crimen sine culpa – nie ma p. bez winy.

Zasada subiektywizmu odpowiedzialności – by wszystkie znamiona obiektywne czynu zabronionego były objęte umyślnością.

Okoliczności obciążające przy wymiarze kary sędzia może uwzględniać tylko wtedy, gdy sądzony o nich wiedział albo co najmniej mógł wiedzieć.

3. Stopnia społecznej szkodliwości czynu – nakazuje sądowi „uwzględniać” ten stopień przy wymiarze kary.

To „uwzględnienie” – ustalanie rodzaju i wysokości kary proporcjonalnie, współmiernie do stopnia społecznej szkodliwości czynu – do jego wagi. Art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Okoliczności, które sąd ma brać pod uwagę przy ocenie stopnia społ. szkodliwości wymienione są w art. 115 § 2.

4. Prewencji szczególnej – zobowiązuje brać pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego.

Chodzi o to, by wymierzona kara oddziałała pozytywnie na skazanego w kierunku zapobieżenia popełnieniu przez niego ponownie przestępstwa.

5. Prewencji ogólnej – każe brać pod uwagę potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

- pozytywna – kładzie nacisk na edukację społeczeństwa

- negatywna – eksponuje element odstraszającego stosowania kar.

Polski ustawodawca opowiada się za prewencją ogólną pozytywną. Wymiar kary ma przyczynić się do kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, tzn. ma je utwierdzać w przekonaniu, że przestępcy są karani i że spotyka ich zasłużona kara. Ma to też związek z potrzeba zaspokojenia społecznego poczucia sprawiedliwości.

6. Humanitaryzmu – zabrania stosowania zbyt dotkliwych kar. Ma oparcie w art. 3 k.k. i art. 40 Konstytucji.

• Dyrektywy szczególne

1. Priorytetu funkcji wychowawczej w przypadku nieletnich i młodocianych

Art. 54. § 1. Wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować.

§ 2. Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Art. 54 to najważniejszy przepis dot. karania młodocianych. Młodociany = w czasie popełnienia czynu ukończył lat 17 ale nie 21.

Dyrektywa eksponuje dyrektywę prewencji szczególnej, kładąc akcent wyłącznie na f. wychowawczą.

Podatność na oddziaływanie w tym zakładzie po ok. 7 latach ustaje i skazany popada w nieczułość na bodźce – kara działająca wychowawczo nie powinna przekroczyć tej granicy.

2. Indywidualizacji kary w przypadku współdziałania przestępnego

Art. 55. Okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.

Dyrektywa tu zawarta ma przyczynić się do zapewnienia tzw. wewnętrznej sprawiedliwości wyroku, którym skazuje się osoby odpowiedzialne za współdziałanie przestępne.

3. Preferowania kar nieizolacyjnych w przypadku sankcji alternatywnych

Art. 58. § 1. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy innakara lub środek karny nie może spełnić celów kary.

Ta dyrektywa odnosi się do sankcji alternatywnych, zmierzającej do ograniczenia stosowania kary pozbawienia wolności.

4. Rezygnacji z orzekania kary grzywny gdy nie ma szans na jej zapłacenie

Art. 58. § 2. Grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji.

5. Rezygnacji z orzekania kary ograniczenia wolności w postaci pracy wobec osób niezdolnych do jej wykonania

Art. 58 § 2 – nie orzeka się tej postaci kary, jeżeli stan zdrowia oskarżonego lub jego właściwości i warunki osobiste uzasadniają przekonanie, że oskarżony nie wykona tego obowiązku.

3. Problem dyrektywy wiodącej

Kolizja - Rozwiązanie wymaga ustalenia dyrektywy wiodącej w przypadku powstania kolizji. K.k. reguluje tą sprawę tylko w odniesieniu do nieletnich i młodocianych, nadając w art. 54 § 1 priorytet dyrektywy prewencji szczególnej. W pozostałych przypadkach problem jest otwarty.

O wyborze dyrektywy wiodącej powinien decydować sąd rozpatrujący daną sprawę. Co najwyżej można by sugerować regułę, że w przypadku p. poważnych decydujące znaczenie powinna mieć dyrektywa stopnia społecznej szkodliwości czynu, w pozostałych – dyrektywa prewencji szczególnej.

4. Okoliczności ważne przy wymiarze kary

Art. 53. § 2. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.

Ustawowy katalog okoliczności ważnych przy wymiarze kary w ujęciu systematycznym:

1. Okoliczności związane z czynem:

1. Motywacja, czyli psychiczne powody zachowania

2. Sposób zachowania

3. Popełnienie p. wspólnie z nieletnim

4. Rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków

5. Rodzaj i rozmiar ujemnych następstw p.

2. Okoliczności związane ze sprawcą:

1. Jego właściwości i warunki osobiste

2. Sposób życia przed popełnieniem p.

3. Zachowanie po popełnieniu p., a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości

3. Okoliczności związane z pokrzywdzonym – jego zachowanie.

Mediacje – art. 53 § 3 - § 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.

Art. 33. § 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 000 złotych.

5. Uniwersalne znaczenie dyrektyw sądowego wymiaru kary

Mają one znaczenie również w innych środkach wymiaru kary - ulgach warunkowych – warunkowe umorzenie postępowania, warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe zwolnienie.

6. Dobrowolne poddanie się karze

Jest instytucją p. karnego procesowego przewidzianą w dwóch przypadkach. W pierwszym z nich (art. 335 k.p.k.) wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego jest zawarty w prokuratorskim akcie oskarżenia. W drugim przypadku (art. 387 k.p.k.) wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie określonej kary lub środka karnego składa na rozprawie albo przed nią sam oskarżony. W obu przypadkach z dobrowolnym poddaniem się karze łączą się poważne uproszczenia procedury karnej, zwłaszcza w postaci ograniczenia postępowania dowodowego.

Według przepisów art. 343 k.p.k. sąd, uwzględniając wniosek oparty na art. 335 k.p.k., może:

1) nadzwyczajne złagodzenie kary, może nastąpić również w innych wypadkach niż przewidziane w K. k.,

2) warunkowe zawieszenie wykonania kary może nastąpić niezależnie od przesłanek określonych w art. 69 § 1-3 Kodeksu karnego, przy czym nie stosuje się go do kary pozbawienia wolności w wymiarze powyżej lat 5, a okres próby nie może przekroczyć 10 lat,

3) ograniczenie skazania do orzeczenia środka karnego może nastąpić, jeżeli przypisany oskarżonemu występek jest zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

4) uzależnić uwzględnienie wniosku od naprawienia szkody w całości albo w części lub od zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jeżeli nie ma zastosowania w tym zakresie środek karny z art. 46.

Ten wariant możliwy jest tylko w przypadku występku zagrożonego karą do 10 lat pozbawienia wolności.

Wady: tendencja do stosowania zbyt łagodnej reakcji na przestępstwo; zaleta: uproszczenie i przyspieszenie procesu karnego.