I. Kształtowanie się zbiorowości ukraińskiej w Polsce

1. Rys historyczny

2. Struktura demograficzna

3. Wymiar ekonomiczny

4. Tożsamość kulturalna Ukraińców w Polsce

5. Wzajemna percepcja ( jak Polacy postrzegają Ukraińców oraz Ukraińcy Polaków)

II. Związek Ukraińców w Polsce

1. Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne

2. Utworzenie Związku Ukraińców w Polsce

3. Struktura organizacyjno-prawna

4. Główne obszary działalności

5. Współpraca z innymi stowarzyszeniami ukraińskimi w Polsce

III. Związek Ukraińców w Polsce a stosunki polsko-ukraińskie

1. ZUP a historia stosunków polsko-ukraińskich

2. Stosunek ZUP do obecnej sytuacji na Ukrainie

3. Projekty realizowane w ramach ZUP

4. Wpływ ZUP na obecne stosunki polsko-ukraińskie

5. Rzeczywista rola związku w życiu zbiorowości ukraińskiej w Polsce

Wstęp

Problematyka imigrantów, etniczności czy integracji grup narodowych i etnicznych nie należy do dominujących tematów w polskim dyskursie pub­licznym. Polska nie ma problemu z dużym napływem grup odmiennych kul­turowo - tak, jak to jest w przypadku niektórych krajów Europy Zachodniej. Niemniej, obok zamieszkałych w Polsce na stałe mniejszości narodowych i etnicznych, od co najmniej dwóch dekad przybywa imigrantów z krajów trze­cich poszukujących w Polsce ochrony, pracy, podejmujących tutaj studia czy otwierających własną działalność gospodarczą. Nierzadko ich pobyt w Polsce jest tylko „przystankiem” umożliwiającym znalezienie sposobu na wyjazd do bogatych krajów Europy Zachodniej, przejściowym pobytem zarobkowym - szczególnie dla obywateli sąsiednich państw zza wschodniej granicy - miej­scem studiów. Wielu z nich - z różnych powodów - zmienia pierwotne plany, zamieszkując w Polsce na dłużej, a nawet na stałe.

Nadal istnieją tu zagadnienia niedostatecznie poznane, czekające na pogłębioną refleksję, wiele kwestii pozostaje otwartych i dyskusyjnych. Kontrowersje dotyczą problemów tak podstawowych jak samo pojęcie mniejszość narodowa i etniczna. Emocje budzą statystyki i szacunki liczebności poszczególnych grup. Dyskutuje się też o kryteriach systematyzacji tego skomplikowanego zagadnienia. Konstatacja powyższa jest szczególnie aktu­alna współcześnie, kiedy nasilają się różnorodne procesy sprzyjające przewar­tościowaniom, będące między innymi konsekwencją zmian na mapie polity­cznej, globalizacji oraz wieloaspektowej integracji europejskiej. Gdyby utrzymały się dotychczasowe tendencje integracyjne, to w prze­widywalnej perspektywie żaden naród nie będzie mógł pretendować do roli do­minującego, a wszystkie z nich mogą być traktowane jako swego rodzaju narody mniejszościowe. Problematyka mniejszości narodowych i etnicznych nabrała więc nowego wymiaru także w ramach poszczególnych państw. Widoczne jest to m.in. w Pol­sce, po spełnieniu podstawo­wych postulatów mniejszości narodowych, znajdujemy się obecnie w mo­mencie, kiedy trzeba zdecydować, jaki ma być ostateczny status mniej­szości narodowych w naszym kraju. Czy mniejszości narodowe będą skazane na wyszarpywanie każdego ustępstwa ze strony władzy, czy też państwo polskie zdecyduje się prowadzić w pełni otwartą politykę narodo­wościową,

………………………………………………………Cd.

Rozdział I

Kształtowanie się zbiorowości ukraińskiej w Polsce

1. Rys historyczny

W toku swojej historii Polska była państwem wielu narodowości i religii. Państwem wielonarodowościowym, w którym członkowie mniej­szości stanowili jedną trzecią ogółu obywateli, pozostała także po odzys­kaniu niepodległości w 1918 r. Dokonywane szacunki struktury narodowościowej Polski dla okresu lat trzydziestych zmniejszają liczbę ludności narodowości polskiej do 21 min (64%), a zwiększają liczebność mniejszości narodowych. Według tych szacunków, miało być Ukraińców 5 mln osób.

Restytuowane w 1918 r. państwo polskie dążyło do tego, aby być państwem prawa i demokracji, w tym także dla osób o innej niż polska narodowości. Przyjęte regulacje prawne zapewniały równość obywateli bez względu na wyznanie i narodowość. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 r. (tzw. mar­cowa), obok zasady równości wszystkich obywateli wobec prawa (art. 96), stanowiła, iż „Rzeczpospolita Polska zapewnia na swoim obszarze zupełną ochronę życia, wolności i mienia wszystkim bez różnicy pochodzenia, narodowości, języka, rasy lub religii” (art. 95), deklarowała, iż: „Każdy obywatel ma prawo do zachowania swej narodowości i pielęgnowania swojej mowy i właściwości narodowych” (art. 109), zapowiadała uchwa­lenie ustaw zapewniających ochronę praw mniejszości oraz praw spe­cjalnych (art. 110) i postanawiała, że: „Kościoły mniejszości religijnych i inne prawnie uznane związki religijne rządzą się same własnymi prawami” (art. 115)¹. Tego stanu prawnego nie zmieniła konstytucja z 23 kwietnia 1935 r. (tzw. kwietniowa), utrzymująca w tym zakresie, na mocy art. 81, od­powiednie postanowienia konstytucji marcowej (oprócz art. 95). Po­stanawiała również w art. 7, że „narodowość nie może stanowić podstawy do ograniczenia praw obywatelskich”².

Do końca lat dwudziestych przeważała tendencja do ułożenia stosun­ków z mniejszościami narodowymi na płaszczyźnie obywatelskiej i lojal­ności wobec państwa polskiego. Lata trzydzieste zmieniają tę sytuację, kiedy zaczyna przeważać tendencja do konfrontacji: z jednej strony pojawiają się bardzo silne dążenia emancypacyjne mniejszości narodo­wych, zaś z drugiej - dążenia władz do polonizacji (często o charakterze nacjonalistycznym). Mniejszości narodowe stanowiły dla Polski w okresie międzywojennym poważny problem polityczny i międzynarodowy, w du­żym stopniu nie rozwiązany³.

……………………………………………………………………………………………………………..cd.

2. Struktura demograficzna

Po 1945 r. Polska, w nowym już kształcie terytorialnym, stała się państwem niemal jedno-narodowym. Na zmianę składu narodowościowego i liczebności mniejszości wpłynęły zmiana granic, hitlerowska eksterminacja całych grup ludności (głównie żydowskiej i romskiej), wo­jenne przemieszczenia ludności oraz powojenne ruchy migracyjne (w tym przede wszystkim repatriacja Polaków, wysiedlenie Niemców, przesiedlenie mniejszości narodowych do ZSRR lub ich rozproszenie na terenie kraju, co dotyczyło przede wszystkim Ukraińców). Wydarzenia te sprawiły, że Polska z państwa etnicznie zróżnicowanego na początku lat pięćdziesiątych przekształciła się w państwo niemal jednonarodowe.

Wedle ówczesnych szacunków mniej szó­ści narodowe stanowiły nie więcej niż 2% społeczeństwa⁴.

Pierwszy powszechny spis ludności, tzw. sumaryczny, przeprowadzony w Polsce w lutym 1946 r. uwzględniał pytanie o narodowość. Wykazał on, że na ogólną liczbę mieszkańców kraju wynoszącą 23 mln 928 tys. osób było 88,6% osób narodowości polskiej oraz 304,5 tys. osób, które nie zostały zaliczone do żadnej narodowości⁵. Dane te jednak są mało wiarygodne, gdyż spis odbywał się w warunkach niestabilnej sytuacji ludnościowej z powodu trwającej repatriacji Polaków i wysiedlania Niemców. Kolejne spisy powszechne w latach 1950, 1960, 1978 i 1988 nie uwzględniały pytań o na­rodowość czy język ojczysty. Władze państwowe były zdania, że po zmianie granic i powojen­nych migracjach ludności Polska jest już krajem jednonarodowym. Według pierwszych przy­bliżonych szacunków z początku lat sześćdziesiątych liczba osób należących do mniejszości narodowych była oceniana na około 450 tys., w tym: 180 tys. Ukraińców⁶. W latach osiemdziesiątych liczebność tych grup oceniano na około 500-600 tys. osób, w tym Ukraińców na 200-300 tys. osób⁷.

…………………………………………………………………………………………………………………….cd.

3. Wymiar ekonomiczny

Według danych Urzędu ds. Cudzoziemców, w 2013 r. liczba osób, które złożyły wnioski o nadanie statusu uchodźcy w RP, wyniosła blisko 15 tys., wśród których najwięcej było obywateli ukraińskich. Można uznać, że główne zało­żenie co do pożądanego kierunku odziaływań państwa w tej sferze zostało wy­artykułowane w następującym stwierdzeniu: „[...] polska polityka migracyjna powinna być, przynajmniej w krótkim okresie, podporządkowana prymatowi rynku pracy i jego potrzebom. Powinna być ona także w o wiele większym niż dotychczas stopniu proaktywna, poszukująca optymalnych rozwiązań z punktu widzenia rozwoju gospodarczego kraju”⁸. Oznaczać to może m.in. przyjęcie założenia o sterowaniu napływem migrantów w oparciu o diagnozę sytuacji na rynku pracy bądź też w szerszym ujęciu - rozpatrywanie sytuacji migranta przez jego pozycję na rynku pracy. W konsekwencji, zwraca się szczególną uwagę na te instrumenty polityki migracyjnej, które pro­mują pobyt i pracę cudzoziemców szczególnie pożądanych na polskim rynku pracy⁹. Wiodącym typem migracji jest tu krótko- i średniookresowa migracja zarobkowa (przy jednoczesnym odnotowaniu małej atrakcyjności migracji osiedleńczej), dużą uwagę zwraca się również na uwarunkowania i korzyści płynące z migracji edukacyjnych, a także podkreśla się znaczenie sezonowych przyjazdów zarobkowych. Obecność cudzoziemców na polskim rynku pracy postrzegana jest jako komplementarna w stosunku do krajowej siły roboczej, niemniej autorzy strategii zastrzegają, że „Nie oznacza to jednak, że w przy­szłości nie pojawi się zagrożenie konkurencji o te same miejsca pracy i ta kwe­stia musi być uwzględniona w założeniach polityki migracyjnej”¹⁰. Z przedsta­wionych założeń wynikają rekomendacje co do preferencyjnego traktowania w zakresie zasad wjazdu, pobytu i podejmowania pracy określonych grup cu­dzoziemców¹¹. Wymienia się tu m.in.: „imigrantów zarobkowych o potrzeb­nych kwalifikacjach”, „studentów, naukowców, absolwentów polskich uczel­ni”, „cudzoziemców prowadzących działalność gospodarczą, w szczególności kreujących nowe miejsca pracy”.

……………………………………………………………………………………………………………………..cd

4. Tożsamość kulturalna Ukraińców w Polsce

Prawa kulturalne są uważane za najważniejsze dla utrzymania i rozwoju odrębnej tożsamości kulturowej mniejszości. Obejmują wspomaganie przez państwo działalności kulturalnej stowarzy­szeń mniejszościowych (organizowanie przez nie imprez i prowadzenie wydawnictw), ułatwiania w dostępie do radia i telewizji oraz ochronę zabytków związanych z ich historią w Polsce¹². Rozumiane są szeroko i kompleksowo, a ich celem jest zapobieżenie asymilacji mniejszości do większości. Dotyczą one nie tylko uznania jej odrębnej tożsamo­ści, ale wszelkich działań państwa na rzecz jej podtrzymania i rozwoju głównie przez wsparcie finansowe. Łączą się one z wolnością wyrażania opinii i ułatwieniami w dostępie do me­diów: radio, telewizja, a także prawem do utrzymywania kontaktów przez granice państwowe jako państwo czy państwo federalne mogą korzystać z ochrony międzynarodowej”¹³. Kwestia obywatelstwa jest obecnie najżywiej dyskutowaną sprawą dotyczącą ochrony mniejszości, głów­nie w kontekście stosunku do społeczności imigranckich¹⁴.

Podtrzymywanie dziedzictwa kulturowego w sytuacji, w jakiej znajdują się Ukraińcy, nie jest sprawą łatwą. Rozproszenie społeczności ukraińskiej znacznie utrudnia pielęgnowanie języka, kultury i dziedzictwa historycznego. Dodatkową trudnością jest fakt, że tylko w większych ośrodkach miejskich Związek Ukraińców w Polsce ma swoje lokale. W lokalach Związku prowadzona jest działalność kulturalna, najczęściej dysponują one również podręcznym księgozbiorem w języku ukraińskim. W wielu tych lokalach prowadzona jest nauka języka ukraińskiego w ramach tzw. międzyszkol­nych zespołów nauczania języka (np.

………………………………………………………..cd.

5. Wzajemna percepcja ( jak Polacy postrzegają Ukraińców oraz Ukraińcy Polaków)

Polityka państwa wobec mniejszości po 1945 r. była konsekwencją powojennych zmian struktury etnicznej Polski i jej homogenizacji. Stosunek do nich charakteryzował się z jednej strony ograniczaniem praw do utrzymywania tożsamości (głównie przez folklor), z drugiej zaś wykluczeniem ze sfery publicznej jako mniejszości (czyli ze względu na swoją etniczność) i naciskiem na asymilację jako sposób integracji społecznej.

Głównym wyzwaniem, przed jakim stoi polityka wobec mniejszości w Polsce, jest kwestia udziału państwa w prawnych oraz finansowych działaniach chroniących tożsamość narodową i etniczną mniejszości. Mniejszości wchodziły w okres przemian demokratycznych z poczuciem dużej dyskrymi­nacji tak politycznej, jak kulturowej (językowej)¹⁵. Z powodu braku swobody wyrażania swoich interesów utajone zostały także napięcia i ani­mozje etniczne między przedstawicielami mniejszości i większości. Dotyczyły one interpreta­cji najnowszej historii i związanych z nią sporów, zwłaszcza okresu międzywojennego i drugie; wojny światowej oraz lat po niej bezpośrednio następujących. O tych sprawach można byłe mówić otwarcie dopiero po 1989 r.

……………………………………………………………………………………………………………….cd.

Rozdział II

Związek Ukraińców w Polsce

6. Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne

Dotacja z budżetu państwa jest jednym z głównych źródeł finanso­wania organizacji ukraińskich. Tradycyjnie organizacje ukraińskie otrzy­mują subwencje na działalność wydawniczą, organizację festiwali i im­prez artystycznych, działalność chórów i zespołów artystycznych, spot­kania młodzieży, działalność ośrodków kultury ukraińskiej. Na tego typu działalność w 1996 r. organizacje ukraińskie miały otrzymać 592 tys. zł, z czego na działalność wydawniczą przeznaczono około 315 tys. zł. Dotacja tego typu przekazywana jest organizacjom ukraińskim przez Ministerstwo Kultury i Sztuki¹⁶. Ogółem na sfinansowanie programów i podręczników dla mniejszości narodowych w budżecie Ministerstwa Edukacji Na­rodowej zarezerwowano na 1996 r. 752 tys. złotych. W 1996 r. ma się ukazać podręcznik języka ukraińskiego dla klasy drugiej autorstwa dra Jarosława Hryckowiana. Jego nakład ma wynieść 5 tys. egzemplarzy. Całkowity koszt produkcji tego podręcznika wynosi niecałe 124 tys. zł. Ministerstwo Edukacji Narodowej przeznacza również co roku pewne sumy na obozy dla dzieci i młodzieży, które organizują towarzystwa mniejszości narodowych. W 1995 r. stowarzyszenia ukraińskie otrzymały na ten cel około 5 tys. zł. Również w budżecie 1996 r. zarezerwowano środki na inwestycje szkolne. I tak z budżetu państwa przeznaczono 700 tys. zł na budowę liceum ogólnokształcącego w Przemyślu, 350 tys. zł na budowę szkoły podstawowej w Węgorzewie, 600 tys. zł na kontynuowanie budowy kompleksu liceum ogólnokształcącego w Górowie Iła­weckim¹⁷.

……………………………………………………………………………………………………………………Cd.

7. Utworzenie Związku Ukraińców w Polsce

Do 1989 r. Ukraińcy praktycznie nie mieli możliwości aktywnego udziału w życiu politycznym. Spowodowane to było zarówno bardzo negatywnym stereotypem Ukraińca w oczach Polaków, jak i celową polityką rządzącej partii komunistycznej.

Związek Ukraińców w Polsce - największa organizacja ukraińska w Polsce - powstał w 1990 r., kiedy to odbył się nadzwyczajny zjazd działającego od 1956 r. Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kultural­nego. Delegaci zjazdu podjęli decyzję o rozwiązaniu Ukraińskiego Towa­rzystwa Społeczno-Kulturalnego i przekształcili się w zjazd założycielski Związku Ukraińców w Polsce.

Związek Ukraińców w Polsce domagał się potępienia akcji „Wisła" przez Sejm (w 1990 r. uczynił to polski Senat); zwrotu mienia osobom depor­towanym lub ich spadkobiercom, a jeśli to niemożliwe to przyznania rekompensaty; nadania więźniom Centralnego Obozu Pracy w Jaworznie uprawnień przysługujących osobom represjonowanym w okresie stali­nowskim.

Do podstawowych postulatów ukraińskiej społeczności w Polsce należą również uchwalenie w konstytucji zapisu o prawach mniejszości narodowych (przyjęta przez Sejm 2 kwietnia 1997 r. konstytucja spełnia ten postulat); uchwalenie ustawy o prawach osób należących do mniej­szości narodowych; powołanie w ramach rządu Pełnomocnika Rządu ds. Mniejszości Narodowych łub też podobnej komisji, która zajmowała­by się kształtowaniem, koordynowaniem i dbaniem o realizację polityki narodowościowej państwa (powołanie wiceministra kultury i sztuki, Michała Jagiełły, na stanowisko pełnomocnika premiera ds. mniejszości narodowych częściowo realizowało ten postulat); wydatne zwiększenie środków z budżetu państwa na wspieranie działalności kulturalnej. Od wielu lat pojawia się też postulat o powołanie, ze środków budżetowych, muzeum ukraińskiego w Polsce. Innym poważnym problemem, z którym boryka się Związek Ukraińców, jest kwestia bazy lokalowej (stosunkowo niezła jest ona w Warszawie, Szczecinie, Przemyślu i Koszalinie, niemniej i w tych przypadkach Związek jest właścicielem tylko lokalu warszawskiego. Budynek w Warszawie został zakupiony ze środków budżetowych).

……………………………………….cd

8. Struktura organizacyjno-prawna

Związek liczy około 10 tysięcy członków, ma 10 oddziałów i 137 kół terenowych. Władzami Związku są Zarząd Główny, odpowiadający za bieżącą działalność organizacyjną, oraz Rada Główna, która wypracowuje długoterminową strategię Związku. Obecnie prezesem Zarządu Głównego Związku jest Miron Kertyczak, zaś przewod­niczącym Rady Głównej - Jerzy Rejt.

………………………………………………………………………………………………………………………..cd

9. Główne obszary działalności

Podstawowe cele organizacji to: „działanie na rzecz urzeczywistnienia praw obywatelskich ukraińskiej mniejszości narodowej w Polsce, zagwarantowanych w normach prawa międzynarodowego, konstytucji i ustawach RP; wyrażanie wobec władz i instytucji państwowych i społecznych stanowiska społeczności ukraiń­skiej w sprawach politycznych i społecznych; integrowanie społeczności ukraińskiej na gruncie narodowej tradycji i kultury; działanie na rzecz rozwoju kultury ukraińskiej w Polsce; działania na rzecz zbliżenia polsko-ukraińskiego”. Związek Ukraińców w Polsce jest wydawcą tygodnika w języku ukraińskim pt. „Nasze Słowo”. Przy Związku działa Zakład Wydawniczy „Tyrsa”. Sam Związek jest organizacją federacyjną. W jego ramach działa kilka stowarzyszeń o charakterze profesjonalnym lub specjalistycznym.

Od 40 lat wychodzi tygodnik w języku ukraińskim pt. „Nasze Słowo”, i jego wydawcą jest Związek Ukraińców w Polsce. Jego nakład wynosi 5300 egz. Jest to największe i najbardziej wpływowe pismo ukraińskie w Polsce. Dodatkami do tygodnika są: „Switanok” - dla dzieci oraz „Krynycia” - dla kobiet. W każdym numerze pisma jedną stronę przeznacza się na problematykę łemkowską. Redaktorem naczelnym pisma jest od dwóch lat Igor Szczerba. Dwumiesięcznik „Nad Buhom i Narwoju” powstał w 1991 r. Wy­dawany jest w języku polskim i ukraińskim przez Związek Ukraińców Podlasia. Jest to pismo regionalne, podlaskie. Ukazuje się w nakładzie 1500-2000 egz. Jego redaktorem naczelnym jest Mikołaj Roszczenko.

……………………………………………………………………………………………………………..cd.

10. Współpraca z innymi stowarzyszeniami ukraińskimi w Polsce

Do organizacji stowarzyszonych należą: Związek Ukra­inek (założony w 1990 r.), Stowarzyszenie Ukraińców - Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego (założone w 1992 r.), Związek Lekarzy Ukraińskich (założony w 1990 r.), Związek Przedsiębiorców Ukraińskich (założony w 1991 r.), Towarzystwo Nauczycielskie (założone w 1991 r.), Klub Prawników (założony w 1991 r.), Towarzystwo Miłoś­ników Kultury Materialnej Chełmszczyzny i Podlasia (założone w 1990 r.), Ukraińska Organizacja Skautowska „Płast" (założona w 1990 r.), Zwią­zek Ukraińskiej Młodzieży Niezależnej (założony w 1989 r.), Towa­rzystwo Miłośników i byłych Mieszkańców Wsi Tworylne (założone w 1993 r.), Towarzystwo im. Bohdana Lepkiego (założone w Krakowie w 1991 r.), Towarzystwo Jarosławian (założone w 1992 r.), Towarzystwo Naukowe im. bpa Hryhorija Łakoty (założone w 1992 r.), Towarzystwo „Ukraiński Dom Ludowy" w Przemyślu (założone w 1990 r.). Związek Ukraińców w Polsce jest współorganizatorem imprez promujących kulturę ukraińską wśród Polaków (np. Przegląd Ukraińskich Filmów Fabularnych). W 1990 r. nawiązał kontakty z polskimi organizacjami na Ukrainie. Najbardziej ożywione kontakty utrzymuje z Federacją Organi­zacji Polskich na Ukrainie. Przy Związku Ukraińców działa Fundacja Kultury Ukraińskiej. Członkowie i sympatycy Związku Ukraińców z Gó­rowa Iławeckiego powołali Fundację Rozwoju Szkolnictwa i Oświaty „Zahrawa”.

……………………………………………………………………………………………………………….cd.

1^ Dz.U. RP 1921, nr 44, poz. 267, i nr 52, poz. 334.

2^ Dz.U. RP 1935, nr 30, poz. 227.

3^ A. Chojnowski, Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Warszawa-Wrocław 1979.

4^ A. Kwilecki, „Mniejszości narodowe w Polsce Ludowej”, Kultura i Społeczeństwo 1963, nr 4, s. 87-88.

5^Rocznik Statystyczny 1947, GUS, Warszawa 1947, s. 20.

6^ J. Byczkowski, Mniejszości narodowe w Europie 1945-1974. Wybrane zagadnienia, Instytut Śląski, Opole 1976, s. 164.

7^ Ryszard Walicki, „Prawa mniejszości", Życie Warszawy, 10 grudnia 1991 r.

8^ Polityka migracyjna Polski - stan obecny i postulowane działania. Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 31 lipca 2012 r., Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Departament Polityki Migracyjnej, s. 11.

9^ W te założenia wpisują się regulacje przyjęte w nowej ustawie o cudzoziemcach z dnia 12 grudnia 2013 r. (Dz.U. z dnia 30 grudnia 2013 r., poz. 1650; ustawa wchodzi w życie 1 maja 2014 r.).

10^ Polityka migracyjna Polski..., op.cit., s. 11.

11^ Ibidem, s. 14.

12^ S. Łodziński, Równość i różnica, Mniejszości narodowe w porządku demokratycznym w Polsce po 1989 r. Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa 2005, s, 178.

13^ Analiza deklaracji składanych przez państwa przy ratyfikacji Konwencji ramowej wskazuje jednak, że państwa-strony zawężają krąg osób uprawnionych do ochrony głównie do członków mniej­szości narodowych posiadających obywatelstwo danego państwa oraz tradycyjnie w nim zamieszkałych. F, Benoit-Rohmer, op. cit., s. 15.

14^ A. Michalska, „Pracownicy-migranci jako «nowa» mniejszość narodowa”, Sprawy Narodowościowe. Se­ria Nowa 1997, z. 1.

15^ B. Berdychowska, „Tożsamości narodowo i etniczne a tożsamość integrującej się Euro­py”, Polska w Europie, nr 25, Warszawa, luty 1998, s. 68.

16^ Budżet Biura ds. Kultury Mniejszości Narodowych w 1996 r. Notatka MKiS.

17^ Koszty finansowania edukacji mniejszości narodowych i etnicznych poniesione w roku 1995 oraz planowane na rok 1996. Notatka MEN.