20 XI 2012

Filozofia wczesnochrześcijańska.

Społeczeństwo Palestyny.

63 p.n.e. Palestyna staje się rzymską prowincją. Faryzeusze – najsilniejszy odłam, który nakazuje przestrzegania zasad pisma oraz tradycji żydowskiej, odwoływali się do rychłego przyjścia Mesjasza, do wycofania się z aktywności na płaszczyźnie życia publicznego; byli bardzo drobiazgowi w przestrzeganiu zasad życia; ich wiara była przesycone mistycyzmem, wielka wiara w anioły, demony. Sadyceusze – którzy byli przeciwni, bardziej otwarci na filozofię hellenistyczną, którzy próbowali wypracować uniwersalne zasady mogące stanowić podstawę współpracy z Rzymianami – byli najbogatsi, dlatego postawili na współpracę; tylko i wyłącznie opierali się na Piśmie, na jego dosłownej interpretacji, odrzucając tradycję ustną i całą tą otoczkę mesjanizmu i rychłego zmartwychwstania. Zeloci – najbardziej radykalna grupa społeczności żydowskiej, które nie tylko wierzyła w przyjście Mesjasza, ale postulowała aktywną walkę z okupantem, walkę o niepodległość, twierdząc, że poddanie się okupantowi jest jednoznaczne z wyrzeczeniem się Boga. Z czasem z zelotów wyłoniła się grupa – Sykariuszy (sikar – zakrzywiony nóż), która zajmowała się mordowaniem kolaborantów. Esseńczycy – radykalna grupa, w ciężkich czasach należy pogłębić przestrzeganie tradycji, bezwzględnie odnowić stare przymierze narodu wybranego z Bogiem, dlatego można powiedzieć, że ta grupa charakteryzowała się aspołecznym i apolitycznymi cechami, bowiem żyli w zamkniętych grupach, monastycznych, wyrzekali sie własności indywidualnej - wspólnota dóbr, radykalnie przestrzegali szabasu, rytuału.

Doktryna Nowego Testamentu.

Szału nie będzie – Chrystus i apostołowie nie interesowali się kwestiami prawnymi. Zawarte nauczanie Chrystusa w Ewangeliach odnosi się do moralnej odnowy ludzkiej kondycji poprzez mękę, śmierć i zmartwychwstanie. Z tego wynika, że mamy do czynienia z charakterem eschatologicznym – rzeczy dotyczące spraw ostatecznych. Najważniejsze jest życie pozagrobowe, człowiek na ziemi jedynie pielgrzymuje i powinien skupić się na możliwości zapracowania, aby po śmierci zostać zbawionym. Chrześcijaństwo w przeciwieństwie do starożytności wprowadza teocentryzm – przede wszystkim interesuje nas relacja Boga z innymi podmiotami: Bóg a człowiek, Bóg a państwo, Bóg a prawo. Istnieje bezwzględny priorytet celów wiecznych nad sprawami doczesnymi, czyli też nad refleksją polityczną. Pytamy chrześcijan o te kategorie, to powie nam o państwie bożym, prawie bożym, polityka zmierzająca do zbawienia.

Władza w NT: Oddajcie cezarowi, co należy do cezara, a Bogu co do Boga. Należy stwierdzić, że instytucje życia społecznego, które chrześcijanin spotyka na swojej drodze, zasługują jedynie na umiera kowane zainteresowanie. Z tego punktu widzenia można pokusić się o doktrynalną analizę sądu Piłata nad Chrystusem: jaka jest racja Imperium Rzymskiego – aby prowincja była podległa i posłuszna – czy zatem myśl z NT jest rzeczywiście niebezpieczeństwem dla racji rzymskiej? No nie jest, póki chrześcijanie są małą sektą. Piłat nie jest zmuszony z racji swojego imperium do dokonania wyroku, który dokonuje. Jest pod wpływem faryzeuszu, którzy mają inną pinię o Chrystusie. Gdyby Chrystus stwierdził, że chrześcijanin może podlegać władzy rzymskiej (…). Św. Paweł był raczej organizatorem niż wizjonerem. Musi wypracować wśród pierwszych chrześcijan, takie konformistyczne myślenie, żeby władza nie chciała ich prześladować. Św. Paweł faktycznie organizuje pierwsze gminy chrześcijańskie.

NT: Nie masz władzy innej jak od Boga. Św. Paweł: skoro nie masz innej władzy, jak od Boga, a Bóg jest kreatorem całego świata i twórcą społeczeństwa (państwa – do XVI w. pojęcia tożsame), a zatem idea władzy pochodzi od Boga. Chrześcijanin winny jest zawsze posłuszeństwo władzy państwowej.

Kategoria własności prywatnej. Chrystus nie był miłośnikiem własności prywatnej: dialog między Chrystusem a młodzieńcem: „Nauczycielu powiedz mi, co mam czynić, aby uzyskać (…), idź sprzedaj wszystko co masz, a majątek rozdaj ubogim” oraz przypowieść o uchu igielnym. Wizja św. Pawła: własność prywatna jest pożądana, pod warunkiem, iż służy onanie tylko właścicielowi, ale i pozostającym w potrzebie, np. jałmużna.

Myśl polityczna w konfrontacji z innymi istniejącymi myślami.

Dlaczego chrześcijaństwo odniosło sukces? Inne myśli: stoicyzm. Problem stoicyzmu polega na jego elitarnym charakterze – to alternatywa ciekawa dla elity rzymskiej, człowiek rozumem potrafi opanować swoje namiętności, może żyć z umiarem – wyzbycie emocji. A chrześcijaństwo odnosi się do rozumu i emocji, jest łatwiejsze dla przyswojenia. Istnieje jeszcze tradycyjny system wierzeń Greków, zmodyfikowany przez Rzymian – mitologia. Bogowie mają też wady, traktują ludzki przedmiotowo, wierzący zdany jest na kaprysy takiego boga. W chrześcijaństwie po śmierci człowiek ma życie wieczne, w mitologii tego nie ma. Oficjalny rzymski kult boskości cesarza – od czasów pryncypatu cesarz uznawany jest za boga. Te trzy alternatywy nie są tak obiecujące jak chrześcijaństwo. Co jest jego przesłaniem: każdy człowieka niezależnie kim jest, od statusu klasowego, społecznego, politycznego, od wcześniej wyznawane wiary, wieku, płci czy narodowości może przystąpić do wiary chrześcijańskiej. Istnieje Bóg, który przygotował zbawienie i wieczną szczęśliwość, a jednym warunkiem osiągnięcia celu jest życie w zgodzie zasadami wiary. Siła chrześcijaństwa wynika z egalitarnego postrzegania ludzi, czyli wszyscy ludzie są moralnie wobec siebie równi, wszyscy bowiem są dziećmi bożymi – wszystkim należy się godność.

Biskup Lyonu Ireneusz.

II w. n.e. – chrześcijaństwo staje się popularne. Państwo to podmiot, którego celem istnienia jest powstrzymanie niegodziwców, potrzebne jest przede wszystkim nie chrześcijanom, lecz poganom. Uniwersalną cechą każdego państwa jest więc walka ze złoczyńcami. Co mogą zrobić prześladowani chrześcijanie? Chrześcijanin musi z pokorą znosić represje, to dopust boży, dokładając eschatologię.

Szkoła aleksandryjska.

II w. n.e. Aleksandria była pewnego rodzaju jednym z najbardziej kulturowa rozwiniętych miast. W sposób naturalny była kolebką ówczesnych intelektualistów. Chrześcijaństwo nie miało jeszcze wypracowanych poglądów na państwo. Szkoła aleksandryjka to trzech myślicieli: Tertulian, Klemens aleksandryjski i Orygenes. Wśród pierwszych chrześcijan: państwo jako podmiot ziemski pochodzi od szatana – odwoływali się do kuszenia Chrystusa na pustyni (Szatan: Ja jestem panem wszystkich tych państw, dam ci je wszystkie). Tertulian: szatan od zawsze był kłamcą, obiecując więc państwa, również kłamał. Uspokoił ludzi tym wywodem. Przykazania były problematyczne: nie będziesz miał innych bogów przede mną – a cesarz miał być bogiem. Chrześcijanie nie byli wdzięczną grupą społeczną dla Imperium Rzymskiego, nie utożsamiali się z nim i poddawali w wątpliwość dogmat o boskim pochodzeniu cesarza. Nie zabijaj – aby Imperium rosło, musiało mieć żołnierzy. Jedną z funkcji prowincji było tworzenie armii, a chrześcijanie mówią: nie będziemy zabijać, bo zabrania nam tego bóg. Ich motywacja ma charakter religijny, nie racjonalny, nie jest możliwym, wyperswadować im tego stanowiska. Ci trzej muszą znaleźć rozwiązanie konfliktu religii z władzą. W 313 r. nadany został edykt mediolański, legitymizujący chrześcijaństwo – motywacją było to, że elity rezygnowali z alternatyw wiary, przechodząc na chrześcijaństwo. Stoicyzm zakłada wiarę w jednego boga. Stoicyzm był dobrą podstawową. Dualistyczne postrzeganie natury człowieka – człowieka posiada ciało i duszę. Dusza to pierwiastek boski, jest nieśmiertelna, to ona będzie podlegać zbawieniu. Ciało to element grzeszny, przez ciało człowiek nie jest istotą doskonałą. W tej wizji trzeba dodać cechę – mamy do czynienia z dynamiczną koncepcją człowieka, która oznacza, że człowiek może w każdej chwili zmienić swoje zachowanie. Nawet najgorszy grzesznik może nawrócić się i żyć zgodnie z zasadami wiary – odwołanie się do szanowania wszystkich bliźnich, nawet wrogów. Chrześcijanin powinien opierać swoje relacje z innymi ludźmi na umiejętności wybaczania oraz miłowania wszystkich ludzi. Siła oddziaływania wynikała z inkluzywnego charakteru wiary – wiara jest otwarta, każdy może się ochrzcić. Jak oceniać władzę państwową? Władza pochodząca od Boga nie może być z natury zła, jednak może być dobrze lub źle wykonywana (to takie stoickie). Dobre wykonywanie będzie postrzegane w pryzmacie arystotelesowskim – realizuje interes wszystkich. Rozważania ustrojowe – brak rozważań dotyczących form ustrojowych, przyznanie, iż najlepszą formą władzy jest jedynowładztwo, ponieważ, jest to czynione na wzór boga. Klemens porównywał władcę do pasterza – władza to nie tylko przywilej, ale przede wszystkim obowiązek – władca powinien prowadzić poddanych ku moralnej doskonałości i powinien to czynić nawet, jeśli zagraża to jego własnej racji. Kwestia prawa – prawo to pochodna władzy, skoro władza pochodzi od boga, to prawo również pochodzi od boga i wśród różnych funkcji prawa: wychowawcza, prewencyjna u Klemensa znajdziemy, że prawo ma funkcję leczniczą, czyli potrzebne jest ludziom dobrym, by porazić ich do jeszcze bardziej doskonalszej cnoty, grzesznikom jest potrzebne jeszcze bardziej, bowiem karząc resocjalizuje, a przypadki nieuleczalne usuwa. Prawo musi być prawem bożym – prawo ludzkie jest niedoskonałe, bo jest tworzone przez ludzi. I o ile sprawiedliwości ludzkiej można uniknąć, prawo boże jest niemożliwe do ominięcia. Orygenes: był dosyć radykalny. Jeżeli chrześcijanin staje przed dylematem posłuszeństwa prawu bożemu lub ziemskiemu, to nawet z narażeniem życia musi być posłuszny prawu bożemu. Absolutyzm moralny – człowiek ma zawsze postąpić zgodnie z prawem bożym.

313 – edykt mediolański. Edykt z punktu społeczno-politycznego. Z imperium nie jest już najlepiej – czynniki zewnętrzne: najazdy i czynniki wewnętrzne: korupcja. Tym czasem chrześcijaństwo jest na tyle popularna wśród Rzymian, że nie wygramy z nią. Co daje edykt Rzymowi? Powoduje, że chrześcijanie, ludzie, których wiara jest na tyle silna, że nie można ich przekupić, nagle przestali być grupą wrogą a stają się immanentnym elementem szeroko rozumianej społeczności rzymskiej. Chrześcijanie są obecni we wszystkich prowincjach – pojawia się element administracyjny. Wchłonięcie chrześcijaństwa zapewniło Rzymowi uzyskanie nowej, nieprzekupnej administracji terytorialnej – gminy chrześcijańskie posiadały rejestry wyznawców, a że to religijne, to nie ma przekupstwa. Chrześcijanie przestali być prześladowani, uzyskali swobodę wyznania. Pojawia się postać Euzebiusza z Cezarei. Jest istotny, bo wprowadza pojęcie władzy apostolskiej. Odpowiada więc ideologicznie na pytanie, jak powinny być ułożone relacje między państwem a chrześcijaństwem. Idea władzy apostolskiej polega na tym, że cesarz jest wybrany przez boga na sprawowanie swojego urzędu (później w średniowieczu). Apostolska – jak Chrystus sam wybierał, kto będzie apostołem, tak samo Bóg osobiście wybiera indywidualnego człowieka, która ma zostać cesarzem. Władza cesarza ma charakter świecki i duchowy. W wyniku legalizacji chrześcijaństwa, że pozycja cesarza w kościele jest silniejsza od pozycji biskupów, włącznie z biskupem Rzymu. Cesarz było niejako biskupem zewnętrznym. Przysługiwały mu uprawnienia: nominowanie biskupów, nadawanie statusu prawnego kościołowi, dbanie o jego kondycję finansową, udostępnianie aparatu państwowego, aby ten wspierał kościół i cesarz miał prawo rozstrzygania sporów natury teologicznej. Cezaropapizm. Do 1453 cerkiew była podporządkowana cesarzowi.