Michał Anioł Buonarroti, Stworzenie Adama

 

autor — Michał Anioł Buonarroti

data powstania — 1511

technika — fresk

miejsce przechowywania — Kaplica Sykstyńska, Watykan

Uznany przez szesnastowiecznego historyka sztuki włoskiej, Giorgia Vasariego, jak i przez wielu późniejszych historiografów, za największego artystę nowożytnego, Michał Anioł — słynny przez swą twórczość rzeźbiarską i architektoniczną — zyskał też miano geniusza malarstwa przede wszystkim dzięki swym freskom w Kaplicy Sykstyńskiej (ufundowanej przez papieża Sykstusa IV) na Watykanie, kaplicy pałacu papieskiego. Ozdobił ją najpierw cyklem fresków na sklepieniu (1508–1512), ilustrujących wydarzenia z Księgi Rodzaju od stworzenia świata po historię Noego i ukazujących starotestamentowych proroków, antyczne Sybille i nagich efebów (ignudi). Potem, w latach 1536–1542, wykonał na ścianie ołtarzowej kaplicy fresk z Sądem Ostatecznym.

System dekoracji sklepienia sykstyńskiego — z iluzjonistycznym zróżnicowaniem materii „architektonicznych” lub „stiukowych” obramień, „kamiennych” posągów, „brązowych” medalionów oraz „prawdziwych”, „żywych” postaci — stał się punktem wyjścia dla włoskiego i europejskiego malarstwa ściennego XVII–XVIII w. (np. dla słynnej dekoracji sal w pałacu Farnese w Rzymie, wykonanej w latach 1597–1604 pod kierunkiem Annibale Carracciego). Wiele figur sklepienia, np. prorocy i Sybille, inspirowało — poprzez swe wyrafinowane upozowanie, pełne komplikacji i ekspresji — wielu późniejszych artystów manieryzmu i baroku (m.in. Caravaggia).

Stworzenie Adama, wykonane w 1511 r., choć ogólnie nawiązuje do wcześniejszych o około sto lat, wczesnorenesansowych reliefów Jacopa della Quercii i Lorenza Ghibertiego, jest w pomyśle kompozycyjnym dziełem prawdziwie oryginalnym i genialnym. Bóg, otoczony zastępem aniołów, niematerialnie „wiszący” w przestworzu, pośród chmur, płynie w gwałtownym pędzie ku Adamowi, którego przed niespełna momentem ożywił. Adam podnosi się z wolna ze stanu bezwładu, niemocy i bezruchu. Jego zupełna nagość przeciwstawiona została osłonięciu Boga płaszczem-zasłoną. Człowiek jest bowiem nagim, odkrytym w oczach Boga materialnym ciałem; Bóg zaś pozostaje zawsze zakryty mistyczną przesłoną przed poznaniem człowieka. Bóg i człowiek niemal stykają się końcami palców, między którymi zda się przepływać dająca życie iskra. Ten niezykły pomysł zaczerpnął Michał Anioł z hymnu Veni Creator Spiritus (Przybądź Duchu stworzycielu... Palcem Bożym Cię zwiemy... Racz dać zmysłom dar światłości...).

Antoni Ziemba

Encyklopedia PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA