Michał Anioł czerpiąc inspiracje z innych dzieł, przekształcał je wg swoich potrzeb
oryginalne zasady kompozycji.
Postacie
i grupy tworzą zwarte bryły wyraźnie wyodrębniające się z
otaczającej przestrzeni.
Wg Michała Anioła (tak się
przynajmniej podaje), dobrą rzeźbę można stoczyć z pagórka nie
powodując jej uszkodzenia.
Niezależnie,
czy czerpał z malarstwa, czy z rzeźby Michał Anioł podkreślał
w swoich dziełach „podstawowe kierunki przestrzeni” (stosowanie
pionów i poziomów zamiast diagonali; skróty perspektywiczne
frontalnie bądź ortogonalnie [z płaszczyzną przednią tworzy kąt
90]).
najważniejsze
punkty bryły są widoczne
Pozostawienie nielicznych motywów skośnych wzmacnia ich działanie (kontrastują z kierunkami podstawowymi). Kontrasty płaszczyzn zamkniętych i sztywnych z otwartymi i ruchliwymi.
cechy eliminowane przez następców Michała Anioła.
Renesans:
Postacie
budowane są zwykle wokół centralnej osi.
Ujęcie reliefowe – pojęcie określone przez Hildebtanda.
Nie ma poczucia „konieczności obejścia wokół trójwymiarowego przedmiotu”; dlatego nawet rzeźba pełna przypomina bardziej płaskorzeźbę, niż przedmiot trójwymiarowy.
Da Vinci: rzeźba pełna jako kombinacja dwóch płaskorzeźb (przód + tył).
Manieryzm
Figura
serpentinata – pogłębia wrażenie niepokojącej
trójwymiarowości; skręty, skróty zmuszają widza do obejścia
rzeźby; wielość różnych widoków (wygląd obrotowy).
W
przeciwieństwie do twórczości Michała Anioła figury dają
wrażenie niepewności, niestabilności, bezcelowej ruchliwości.
w manieryzmie popularne są rzeźby wolnostojące (renesans umieszcza
je chętnie w niszach).
Barok nie zmusza widza do ruchu, ponieważ rzeźby stapiają się z przestrzenią.
Michał Anioł
Dzieła zmuszają do skupienia się na dominującym wyglądzie (wygląd pełny i ostateczny wynika z obiektywnej frontalizacji).
Zwarta bryła z wrażeniem żywotności daje efekt konfliktu wewnętrznego.
uświadomienie niezgodności między średniowiecznym chrześcijaństwem i klasycyzmem.
Niewolnicy /
Bitwa pod Cascina / ruchy jakby od początku stłumione, nim zostały wykonane, jednak brak spoczynku.
Rzeźbi od razu w kamieniu.
W
twórczości wpływy neoplatońskie, Dantego, Ficina.
obecność duchowego w materialnym
życie jako pozorna, pochodna dręcząca forma istnienia (niezadowolenie z siebie i z życia Michała Anioła)
piękno figur jest odbiciem doskonałości boskiego światła
ciało ludzkie jako - carcer terreno – ziemskie więzienie duszy nieśmiertelnej; zmagania duszy.
odwołanie do neoplatonizmu w poszukiwaniu wizualnych symboli ludzkiego życia i losu, tak jak je odczuwał.
Da Vinci
Postacie wolne od skrępowania.
Dusza nie jest uwięziona w ciele, lecz ciało (kwintesencja jego pierwiastków materialnych) znajduje się w niewoli duszy.
Grobowce egipskie – zabezpieczają przyszłość zmarłego, przedłużają ziemskie życie – charakter prospektywny i magiczny;
Grobowce greckie – upamiętniające, retrospektywne i przedstawiające;
Grobowce późnostarożytne i wczesnochrześcijańskie – zbawienie duszy biorące się z wiary i nadziei;
Sztuka chrześcijańska przez stulecia nie pokazywała ziemskiego życia zmarłych (nielicząc świętych).
Enfeus – monumentalne przyścienne nagrobki gotyckie. Z podobizną zmarłego (gisant), płaczkami (pleureurs), duchownymi, M. Boską, Chrystusem/Bogiem Ojcem.
W renesansie zmiana detalu na klasycyzujący, rozwój pierwiastków gloryfikacyjnych, biograficznych (XIV w.)
Grobowiec bpa Simone Saltarelli w S, Caterina w Pizie,
Grobowce Scaligierich w Weronie.
Bernardo Rosselino - Grobowiec Leonarda Bruni – 1444
– ograniczenie skomplikowanej ikonografii narzecz godności, prostoty i czystości rysunku.
XV w. – tematy klasyczne dobrane tak, by mogły uzyskać chrześcijańską interpretację.
Grobowiec Rovere w S, Maria del Popolo – Andrea Sansovino – powściągliwa ikonografia.
Grobowiec Juliusza II
pierwszy projekt 1505 - wolnostojący z owalną komorą grobową. Postacie Victorii w niszach dolnej kondygnacji. Po bokach hermy z jeńcami. Posągi Mojżesza, św. Pawła, Vita activa, Vita contemplativa.
- Planowano ponad 40 postaci marmurowych.
- Papież jako triumphator.
- Niewolnicy jako podbite przez papieża prowincje. „Wniebowstąpienie w sensie filozofii neoplatońskiej”.
1513 – po śmierci papieża przekształcono – połączenie mauzoleum z grobowcem przyściennym. Wykonano posąg Mojżesza i dwóch Niewolników.
1516 – wprowadzenia ograniczeń; coraz bardziej nagrobek przyścienny, ograniczenie skomplikowanej nadbudowy.
ustalono wykonanie podobizny papieża, oraz 6 posągów: Sybilli, Proroka, Madonny, Mojżesza, dwóch Niewolników (ostatnie tylko dlatego, że zostały już wykonane). Niewolników Michał Anioł zastąpił później Rachelą i Leą (życie kontemplatywne i aktywne)
wybudowany w latach 1542-45.
4 postacie na platformie symbolizują potęgi zapewniające nieśmiertelność.
Dolna kondygnacja – życie ziemskie – życie papieża.
Niewolnicy – nie odrodzona dusza ludzka, spętana żądzami.
Niewolnikowi z Luwru towarzyszy małpa – alegoria sztuk / natura zwierzęca – dusza uwięziona w materii.
Victorie - dusza ludzka w stanie wolności.
Kaplica Medyceuszów
też niedokończona
-projekt – 1520
planowano 4 wolnostojące grobowce, później 2 podwójne grobowce
Wykonano ostatecznie 2 pojedyncze.
- Podwójny grobowiec naprzeciw ołtarza – Madonna medycejska, święci Kosma i Damian.
- Grobowce Guliana i Lorenza Medici
wcześniej z dwoma bóstwami rzecznymi, posągami smutnej Ziemy i uśmiechnętych Niebios.
Bóstwa rzeczne – 4 rzeki Hadesu – 4 stopnie pokuty oczekujące duszę ludzką po śmierci, 4 żywioły.
Pory dnia - świat ziemski, jedyny podlegający czasowi, niszcząca siła czasu, cierpienie
Figury Guliana i Lorenza nie
są portretami, potraktowane bezosobowo, jako dusze. Kontrast
póz.
Guliano
– Vir activum – czciciel Jowisza,
Lorenzo
– Vir contemplativus – czciciel Saturna.
Kopuła miała być zdobiona freskami Sabastiano del Piombo.
Uciekano się do chrystianizacji pogańskich mitów (Ganimedesa z orłem „przerabiano” na wizerunek św. Jana).
Interpretacje mitu o Ganimedesie
wg Platona usprawiedliwienie miłości między mężczyznami a chłopcami/młodzieńcami
alegoria moralna – wyższość
umysłu nad ciałem; Ganimedes oznacza z gr. „Radować się” i
„inteligencja” – przychylność bogów i nieśmiertelność
zyskuje się przewagą umysłu.
przejście z płaszczyzny
moralnej na metafizyczną,
wg Ojców Kościoła mit astralny
powiązanie mitu z neoplatońską teorią furor divinus; furor amatorius rzeczywista, wszechobejmująca platoniczna namiętność, wręcz niszcząca.
Michał Anioł bowiem zakochał się w Tommaso Cavalieri.
U Dantego:
-Ganimedes jako mens Humana – myśl, byt najwyższy ukochany przez Jowisza
-porwanie – Ganimedes opuszcza duszę wegetatywną i zmysłową – zapomina o tym co cielesne, oddaje się kontemplacji tajemnic Niebios.
Michał Anioł, Upadek Faetona
Rysunek dla Cavalieriego; powstały 3 wersje.
Los każdego, kto próbuje przekroczyć wyznaczony mu „stan i pozycję”.
poczucie niższości Michała Anioła, wobec Cavalieriego.
Michał Anioł, Bachanalia dziecięce
Również przeznaczone dla Cavalieriego.
Znane z kopii.
7 putt unosi martwego jelenia, inna grupa chce gotować prosiaczka, a jeszcze inna wykorzystuje zawartość beczki z winem; satyrzyca w rogu karmi ludzkie niemowlę; 4 innych dzieci naigrywa się z pijanego mężczyzny (Sylena być może).
wpływ rzymskich sarkofagów, obrazami Piero di Cosima (Znalezienie miodu).
Ukryty smutek i upokorzenie.
Niełatwa do wytłumaczenia interpretacja.
rozpusta(?), życie czysto wegetatywne
Sen/Sogno
abstrakcyjna personifikacja
młodzieniec półleżący na skrzyni wypełnionej maskami, opierającej się na globie. Krąg postaci jakby ledwie naszkicowanych – siedem grzechów głównych.
Młodzieniec – myśl ludzka ludzka przywoływana z grzechu do cnoty.
młodzieniec ogarnięty przez grzeszne sny, zbudzony przez anielską trąbę.
Łucznicy
-9 nagich postaci, w tym 2 kobiece, mierzące strzałami do tarczy zawieszonej na piersi hermy. Postacie biegają a kupidyn śpi sobie w najlepsze. Za nimi satyr z łukiem. A reszta towarzystwa bez łuków (a strzały latają) – nieukończony oryginał (?).
postacie jako narzędzie siły niezależnej od ich własnej woli i świadomości.
Miłość jako pragnienie piękna – desiderio della bellezza
pragnienie świadome – miłość,
pragnienie nieświadome – naturalne pożądanie (desiderio naturale), nieuniknione.
Wszyscy uczestniczą w boskiej dobroci, więc mają jakiś cel, w którym odnajdują szczęście, jakie leży w sferze ich możliwości; kierują się ku niemu naturalnie – jak strzały łucznika ku tarczy.
Ikonografia Michała Anioła
Tematy świeckie występują w pierwszych latach twórczości, później 1525-1534, punkt szczytowy osiągają na początku przyjaźni z Tommasem.
Po 1534 r. zarzuca tematy świeckie. Widoczna walka między tym co naturalne i tym co duchowe (pierwiastek duchowy później zwycięża).
Poszukiwanie ucieczki w Chrystusie.