Michał Anioł - architekt
Michał Anioł, właściwie Michelangelo Buonarroti (1475-1564), jeden z najwybitniejszych artystów włoskich i europejskich epoki renesansu. Ur. w Caprese koło Arezzo. Rzeźbiarz, malarz, architekt i poeta.
Wykształcony we florenckim warsztacie malarza D. Ghirlandaio, a w dziedzinie rzeźby w pracowni Bertolda di Giovanni. Jego działalność artystyczna jest związana z Bolonią (1494-1495), Florencją (1501-1505, 1517-1534), a przede wszystkim z Rzymem (1496-1501, 1505-1517, 1534-1564), gdzie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim.
Michał Anioł jako architekt wprowadził nowe, dynamiczne zasady kompozycji oraz odmienne pojmowanie przestrzeni - stosował klasyczne elementy w sposób sprzeczny z ich tradycyjnymi funkcjami. W najbardziej nowatorskiej kaplicy Medyceuszy odrzucił kanony klasycznego piękna, przewężając ostro proporcje okien. W przebudowie kościoła św. Piotra oparł się na planach Bramantego(plan krzyża greckiego wpisanego w kwadrat, zmieniły się jednak proporcje poszczególnych części. Pogrubił mury i filary, zmniejszył kaplice, zwęził nawy, powiększył rozpiętość kopuły. Malowniczość i dekoracyjność również dominują w przedsionku biblioteki św. Wawrzyńca - Laurenziany i w kaplicy Medyceuszów. W bibliotece: podwójny rytm przyściennych kolumn, także ślepe okna zwieńczone tympanonami, małe kolumny i konsole, trzytraktowe schody całość wnętrza wydaje się być w nieustannym ciągłym ruchu spotęgowanym dwubarwnością użytego materiału. W zakresie urbanistyki istotną nowość stanowiło wprowadzenie formy owalu jako podstawy ukształtowania Kapitolu. Zabudowa placu kapitolińskiego świadczy o urbanistycznych uzdolnieniach Michała plan placu otrzymał kształt trapezu zwężającego się w kierunku schodów - efekt spłycenia głębi. Architektura Michała Anioła zapowiada barok - bryły są ruchliwe, kompozycja oparta na zasadzie kontrastów, dekoracja rzeźbiarska.
Główne prace architektoniczne i urbanistyczne: przedsionek biblioteki Laurenziana we Florencji (1524), plac Kapitoliński (1536), rozbudowa pałacu Farnese w Rzymie (1546), kontynuacja budowy bazyliki Św. Piotra - kopuła (1547), kościół S. Maria degli Angeli w termach Dioklecjana (1561).
Przedsionek Biblioteki Laurenziana w Rzymie (przy kościele San Lorenzo)
1525 r.
przedsionek jest nadmiernie wysoki, ma ślepe okna;
połowę powierzchni zajmują schody: trójbiegowa na dole, jednobiegowe od podestu - sprawiają wrażenie spływających w dół, ujawniają wewnętrzne napięcia linii i sił; środkowy bieg posiada wypukłe stopnie rozszerzające się na dole, po bokach zwieńczone formą wolutową; środkowy trakt ograniczony balustradą, boczne proste, bez balustrady daje to efekt ruchu, płynności
ściany przedsionka dekorowane rytmem podwójnych kolumn przyściennych, umiejscowionych w półokrągłych niszach; pod każda parą kolumn para konsol pozbawiona funkcji dźwigającej (jedynie jako zdobienie)
pomiędzy kolumnami ślepe, prostokątne okna ujęte parą pilastrów dźwigających trójkątny przyczółek
nowości konstrukcyjne:
przerwany trójkątny przyczółek nad drzwiami; wisi na ścianie, niczym nie podparty
kolumny w niszach nie pełnią roli konstrukcyjnej
okna ujęte pilastrami hermowymi, zwężającymi się do dołu (dotychczas bywały równe na całej wysokości)
stłoczenie elementów
miękka linia schodów
wnętrze otrzymało więc dekorację pełną napięć i zróżnicowaną, działającą plastycznością, rzeźbiarską formą (zróżnicowane biegi schodów, zróżnicowanie kolorystyczne materiałów, zróżnicowanie światłocieniowe, różnorodnie potraktowane część górna (gęsto zabudowana) i dolna (niemal pusta, jedynie z konsolami)
Kaplica grobowa Medyceuszy we Florencji (tzw. Nowa Zakrystia) przy kościele San Lorenzo
w dekoracji ścian zerwanie z płaszczyznowością - stała się tłem dla dekoracji rzeźbiarskiej wieloplanowość - nowość w sposobie kształtowania kaplic grobowych - pierwszy plan: sarkofagi, drugi: ściana z rzeźbiarską figurą zmarłego; plany ściśle zależne od siebie
wyłamane gzymsy - potęgujące zróżnicowanie płaszczyzn
wydzielone płytkie wnęki ścienne zamknięte półokrągłym lub trójkątnym przyczółkiem
elementy architektoniczne zastosowane w nowy sposób, zrywający z zasadą dotychczasowego czytelnego i oszczędnego podziału ścian
Zabudowa Kapitolu w Rzymie
Kapitol - wzgórze, średniowieczne centrum życia politycznego; Michał Anioł otrzymał od papieża Pawła III zlecenie na przebudowę
plac trapezoidalnym, otoczony istniejącymi już wcześniej budowlami
plan trapezu zwęża się w kierunku wiodących do niego głównych schodów
na wprost schodów, na osi głównej Pałac Senatorski, po obu stronach Muzeum Kapitolińskie i Pałac Konserwatorów (artysta przekształcił ich fasady)
do Pałacu Senatorskiego prowadzą wielkie, dwuskrzydłowe schody - pierwsze rozwiązanie tego typu w fasadzie pałacowej; rustykowany parter z cokołem, na nim umieszczone pilastry przechodzące przez wysokość dwóch pięter; w części środkowej i po bokach ryzality
wielki porządek również w dekoracji pozostałych fasad budynków placu
środkowa część placu nieco podniesiona, na postumencie posąg konny Marka Aureliusza (później ustawiony)
Przebudowa bazyliki św. Piotra w Rzymie
1546-1564
na zlecenie papieża Pawła III, po Bramantem, Rafaelu Santi, Peruzzim i da Sangallo
na miejscu zastał częściowo przesklepione ramiona krzyża greckiego, cztery filary wspierające kopułę, łuki na nich oparte i gzyms pod bębnem kopuły musiał liczyć się z zastanymi wymiarami
uprościł plan Bramantego
plan: krzyż grecki o ramionach zamkniętych apsydą, wpisany w kwadrat, o zewnętrznej linii w formie trójliścia
od wschodu dwurzędowy, kolumnowy portyk na monumentalnych schodach
na przecięciu ramion krzyża - kopuła wsparta na filarach (pogrubionych w stosunku do projektu Bramantego)
na przekątnych kwadratu - w jego narożach - cztery mniejsze kopułki (rezygnacja z wież projektowanych przez Bramantego)
korpus - masywny blok podzielony potężnymi pilastrami korynckimi w wielkim porządku; na nich belkowanie i forma przypominająca attykę
kopuła wsparta na bębnie, zwieńczona latarnią, wysmuklona w porównaniu do projektu Bramantego