Praca z obrazkiem ma wiele wartości wychowawczych i poznawczych. Oto one :

1. Obrazek ułatwia wyodrębnianie przedmiotów, czynności, sytuacji oraz nazywanie ich.

2. Obrazek wpływa na rozwijanie pojęć nie tylko elementarnych, ale częściowo uogólnionych.

3. Obrazek wdraża do planowej obserwacji, rozwija podstawowe procesy myślowe, jak porównywanie, syntezę, wnioskowanie.

4. Obrazek rozwija wyobraźnię przez komponowanie brakujących elementów, uzupełnianie treści na zasadzie związków przyczynowo – skutkowych.

Powyżej wymienione zostały tylko te wartości wynikające z pracy z obrazkiem, które mają szczególne znaczenie dla rozwoju myślenia. Bo przecież „ celem ilustracji jest nie tylko odzwierciedlanie rzeczywistości, ale także jej interpretacja.” 5

W rozwoju mowy, który dokonuje się przy okazji pracy z obrazkiem można wyodrębnić kilka faz. Fazy te są następujące :

1. Dziecko wylicza nazwy przedmiotów, osób, zwierząt, roślin. Są to nazwy uprzednio już przyswojone przez dzieci.

2. Dziecko wymienia nazwy czynności i stanów, w jakich się przedmioty, osoby znajdują. Dziecko 6 – letnie dostrzega już coś więcej aniżeli sam przedmiot, gdyż potrafi określić jego stan lub sposób zachowania się.

3. Dziecko dostrzega już związki między przedmiotami i istotami, przyczyny ich sposobu zachowania się, dostrzega całą sytuację. 6

4.

2 – Kompozycja obrazów

Historyjka obrazkowa „ wdraża dzieci do układania faktów w kolejności, uczy je tego, co było najpierw, co potem, co w końcu się stało. ” 7 Umożliwia nauczycielowi realizację wszystkich zadań dotyczących rozwijania myślenia 6 – latka, ponieważ układanie i omawianie treści obrazków tworzących historyjkę obrazkową wymaga doskonalenia różnych operacji umysłowych. „Opowiadanie historyjek w kolejności przedstawionych obrazków pozwala ćwiczyć zdyscyplinowane przedstawianie faktów. Trzeba te fakty zauważyć, opracować myślowo i sformułować językowo, nie mając w tym wypadku wzoru wypowiedzi na dany temat.” 8

Aby w sposób poprawny ułożyć dwa, trzy lub więcej obrazków, dziecko winno dobrze zrozumieć treść każdego z nich, zauważyć różnice między nimi, ale także podobieństwa. Musi uchwycić związki przyczynowo – skutkowe, gdyż one to właśnie decydują o tym, że obrazki tworzą całość fabularną. Analizując treść poszczególnych obrazków obserwator powinien wykryć zależności między nimi, a więc zrozumieć przyczynę i skutki przedstawionej na kilku obrazkach sytuacji. 9

Różnie może przebiegać formuła kontaktu z zebranymi według powyższego klucza znakami wizualnymi. „Będzie to zarówno samodzielne oglądanie obrazków, jak i wspólne z kolegami i z nauczycielką, I tu (...) rola nauczycielki polega na kierowaniu spostrzegawczości dziecka, zachęcaniu go do analizowania i oceny sytuacji. Bardzo ważna jest przy tym atmosfera. Brak zaangażowania emocjonalnego nie działa mobilizująco na procesy myślenia i wypowiadania się dziecka.” 10 Podstawą zrozumienia historyjki obrazkowej jest ustalenie kolejności zdarzeń w czasie, przyczyn i skutków faktów przedstawionych na obrazkach. Tak więc służy ona rozwojowi takich czynności rozwojowych, jak : analiza i synteza, spostrzeganie, porównywanie, wnioskowanie, globalne ujmowanie całości treści.

„Opisywanie historyjek obrazkowych, to specyficzna forma rozwijająca język dziecka. Odpowiednio ukierunkowany obserwator widzi zależności przyczynowo – skutkowe i przekazuje swoje sądy w formie zdań stopniowo coraz lepiej rozwiniętych i rozbudowanych, tj. złożonych.” 11

O trudności w prawidłowym rozwiązywaniu historyjki obrazkowej decyduje nie liczba obrazków, lecz sposób przedstawienia faktów : oczywistość ich następstwa, kolejności. Biorąc to pod uwagę rozmowa na temat historyjki obrazkowej może być prowadzona w różny sposób, zależnie od celu, jaki sobie postawimy. Ważne jest jednak przestrzeganie stopnia trudności przy pracy z historyjką : „ Stopniowanie trudności może dotyczyć nie jednej lecz kilku spraw :

- liczby obrazków, z których składa się historyjka

- jakości treściowej

- sposobu zastosowania ” 12

Łatwe jest zastosowanie stopniowania trudności w odniesieniu do liczby obrazków, gdyż jest oczywiste, że im mniejsza ich liczba w historyjce, tym łatwiejsze odczytywanie treści. Należy więc zacząć od dwu, następnie korzystać z trzech, czterech a nawet większej ilości obrazków.

Określenie trudności w zakresie rozumienia treści historyjki sprawia nieco więcej kłopotu. Orientację w tym zakresie wyznacza głównie znajomość zasobu umysłowego, doświadczeń dzieci oraz środowiska, w którym znajduje się przedszkole.

Dla osiągnięcia zadowalających wyników w rozwoju mowy i myślenia poprzez stosowanie historyjki obrazkowej istotna okazuje się jej procedura wykorzystania. Zadanie, jakie stawiamy sobie na początku tej pracy – to doprowadzenie dzieci do zrozumienia, że dwa obrazki wiążą się ze sobą i można z nich jak z bajki odczytać jedno opowiadanie. Początek opowiadania jest na pierwszym obrazku, a zakończenie na ostatnim. Przy zastosowaniu jednego obrazka kierujemy wyobraźnię dziecka na to, co działo się przed sytuacją na nim przedstawioną, względnie na to co może się stać potem. „Umiejętność odczytywania obrazka przez młodsze przedszkolaki ograniczała się na ogół do wyliczania przedstawionych przedmiotów, czynności, potem cech. Teraz dziecko zdolne jest już uchwycić zachodzące między nimi związki. A więc właściwie określić całą sytuację ukazaną na ilustracji.” 13 Po tego typu ćwiczeniach 6 – latki będą znacznie łatwiej dostrzegały związki i relacje między jedną i drugą ilustracją.

Gdy jesteśmy przekonani, że dzieci rozumieją istotę historyjki, dodajemy do omawiania trzy, cztery, a nawet więcej obrazków. „ Powodzeniem parolatków cieszą się różne historyjki obrazkowe, w których można śledzić rozwijające się od ilustracji do ilustracji losy bohaterów. I tu zaczyna się literatura. Ilustracja budzi potrzebę fikcji fabularnej i przygotowuje grunt do jej oddziaływania.” 14 Po przeprowadzeniu kilku tego typu zajęć można wprowadzić różnego rodzaju utrudnienia takie jak:

1. Podanie obrazków obejmujących jedną historyjkę obrazkową w nie ustalonej kolejności, w celu zmuszenia dzieci do ich uporządkowania przez wykrycie istotnych związków. Sześciolatkom można postawić też zadanie trudniejsze, zwiększając liczbę obrazków do czterech ( i więcej ) oraz stosując bardziej skomplikowaną treść wizualną. „Opowiadamy dzieciom bajkę na temat historyjki obrazkowej, następnie wykładamy wszystkie obrazki i proponujemy ułożyć je według kolejności, prowadząc w związku z tym rozmowę. Pracę tę wykonuje jedno dziecko, inne – poprawiają, motywując układ treści. Dzieciom 6 – letnim polecamy ułożyć ( zespołowo ) historyjkę obrazkową bez uprzedniego wysłuchania opowiadania. Następnie dzieci motywują w rozmowie układ.” 15 Zadanie tak utrudnione na skutek zmiany kolejności sytuacji zachodzących w historyjce obrazkowej wywołuje ożywioną dyskusję. Chcąc aktywizować myślenie dzieci w sposób wszechstronny, należy im stawiać takie pytania, które skłonią je do ukierunkowanej analizy treści obrazków. Dzieci porównują, ukazują różnice i łączą wszystko w logiczną całość. W zadaniu, którym jest porządkowanie kolejności obrazków historyjki należy zawsze pokazywać wszystkie obrazki historyjki jednocześnie.

2. Pominięcie lub zasłonięcie jednego z obrazków po to, aby dzieci domyśliły się i same uzupełniły tę treść. Pominięcie ostatniego obrazka – dzieci same tworzą zakończenie, a po jego odsłonięciu porównują z nim swoje wypowiedzi. 16 Moment oczekiwania na sprawdzenie trafności tego, co zostało przez dzieci opowiedziane jest źródłem dodatkowych emocji. Przy pominięciu obrazka pierwszego, dzieci szukają przyczyny obserwowanych skutków zdarzeń przedstawionych na następnych ilustracjach. Dokonywanie oceny stopnia trudności zastosowanego przy omawianiu historyjki obrazkowej zależy od sposobu przedstawienia jej treści. Ocena taka ma charakter indywidualny, inny dla każdej historyjki lub też dziecka.

3. Korzystnym ćwiczeniem wdrażającym do tworzenia uogólnień stanowiących syntezę całej historyjki jest nadanie jej przez dzieci odpowiedniego tytułu. Po wielokrotnym zastosowaniu tego ćwiczenia dzieci zrozumieją, że tytuł historyjki nie dotyczy treści jednego obrazka. Zaś nadawanie tytułu poszczególnym częściom historyjki jest ćwiczeniem przygotowującym do późniejszego syntezowania i uogólniania.

4. Próba rysowania przez dzieci, ułożonej przez nie same historyjki obrazkowej to inny sposób na zajęcie wyzwalające myślenie. Nieodzowne jest tu opowiedzenie historyjki przez autora rysunku.

5. Inną możliwością jest : omawianie historyjki obrazkowej, poczynając od ostatniego fragmentu. „ W tym wypadku wykładamy wszystkie obrazki – bez uporządkowanego układu. Jeden ( ostatni ) przedstawiający zakończenie wydarzenia, omawiamy wspólnie z dziećmi. Proponujemy im wybrać odpowiedni obrazek, stanowiący bezpośrednią przyczynę omawianego faktu. Jedno z dzieci wybiera, motywuje słuszność, a koledzy sprawdzają, dyskutują, aprobują lub nie. Na zakończenie opowiadają całość historyjki od początku do końca. Jest to ćwiczenie trudne ale aktywizuje procesy umysłowe zachodzące u dzieci.” 17

3 – Rola i znaczenie ikoniczności

Historyjki w sposób naturalny skłaniają dzieci do wypowiedzi wielozdaniowych, muszą bowiem przedstawić to co widzą, przewidywać co będzie dalej i uzasadnić, dlaczego tak, a nie inaczej uważają. „Historyjki obrazkowe – szczególnie wówczas, gdy celowo zabraknie w nich jakiegoś obrazu lub jego fragmentu, stanowią doskonały materiał dydaktyczny, który przez samą swą budowę skłania dzieci do przewidywania i formułowania wypowiedzi równocześnie z uzasadnieniem.” 18

Nauczyciel organizuje wiele sytuacji, które pobudzają do wypowiedzi. Mowa, wzbogacenie słownika, rozwijanie umiejętności ładnego komunikatywnego wypowiadania się ułatwia dzieciom opanowanie nawyków, poznanie świata – stanowi więc ważną umiejętność determinującą ich kontakt z otoczeniem.

Bezpośredni ogląd obrazków, z których skomponowana jest historyjka, stwarza naturalne warunki do wypowiadania się. Treść obrazków daje możliwość wyrażania określonego stosunku do przedstawionych postaci i sytuacji, a wzajemna wymiana myśli wpływa na kształtowanie stosunku dziecka do otoczenia, oddziałuje na jego postawę. Historyjka obrazkowa spełnia więc wiele funkcji : „ Nie tylko zachęca do mówienia, uczy ustalania kolejności faktów i samorzutnego układania opowiadań, rozwija umiejętność wypowiedzi wielozdaniowych i logicznie uporządkowanych, ale jej treść wywołuje pożądane uczucia, wpływa na kształtowanie postaw koleżeńskich”. 19

Wszystkie zajęcia oparte na środkach wizualnych, w szczególności na historyjce obrazkowej, podporządkowujemy określonym celom: kształcącym, wychowawczym i poznawczym. Znajomość poziomu rozwoju mowy i myślenia dzieci 6 – letnich pozwala nauczycielowi dobierać takie pomoce, takie formy organizacyjne, które służą kształceniu określonych funkcji. Jest to niezmiernie istotne, zwłaszcza u dzieci wykazujących deficyty, służy także ogólnemu rozwojowi wszystkich wychowanków, ważna jest tu też rola osoby dorosłej, będącej pośrednikiem między obrazem a odbiorcą.

„Od nauczycielki zależy, czy dzieci podczas pracy z obrazkami rozwijają słownik, czy nie ( ... ). Trzeba w sposób przemyślany i planowy organizować dziecku jego warsztat poznawczy, aktywizować je, rozszerzać horyzonty”. 20