Wykład 4.
Aksjologiczny wymiar wychowania - wartości w wychowaniu(1)
Określenie wartości i sposoby ich istnienia
Wartości o wydźwięku pozytywnym i negatywnym
Sposoby istnienia wartości - obiektywny i subiektywny charakter wartości
Klasyfikacje wartości
Rola wartości w wychowaniu
Wychowanie do wartości w świecie współczesnym, pluralistycznym i do wartości uniwersalnych
Wartości preferowane w wychowaniu
Prymat wartości nad celami wychowania.
Określenie wartości i sposoby ich istnienia (2)
W filozofii
to „wszystko, co cenne, godne pożądania i wyboru; co stanowi cel ludzkich dążeń” (Słownik pojęć filozoficznych, 1996, s. 207)
to „wszystko, co godne (warte), by o to zabiegać (a nie tylko to, czego pragniemy)” (D. Julia, 1992, s. 360).
W psychologii
„zainteresowanie, jakim obdarza się jakiś przedmiot” lub „szacunek, jakim się darzy jakąś osobę” (N. Sillamy, 1995, s. 319).
w takim rozumieniu stanowi również podstawę (kryterium) wyboru dążeń ludzkich (por. Cz. Matusewicz, 1975),
„własność bądź jakość rzeczy czyniąca ją użyteczną, pożądaną bądź wysoko ocenianą” (A. S. Reber, 2000, s. 810).
W socjologii
„,przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus” (J. Szczepański, 1972, s. 97 i n.).
zatem to „idee, zjawiska, materialne i nie materialne przedmioty, stany, rzeczy, osoby, grupy itp., które są przez jednostkę, warstwę, grupę, klasę społeczną itp. dodatnio lub ujemnie oceniane lub aprobowane czy odrzucane” (K. Olechnicki, P. Załęcki, 1998, s. 239).
W ekonomii
mówi się o wartości szczególnie w odniesieniu do czystego zysku w wyniku wymiany danej rzeczy. Zysk ten bywa „mierzony albo ilością otrzymanych towarów, albo pewnym środkiem wymiany - na ogół pieniędzmi” (A. S. Reber, 2000, s. 810).
zatem to nic innego jak tylko konkretna korzyść.
Określenie wartości i sposoby ich istnienia (3)
Przez wartość rozumie się na ogół to wszystko:
co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest ze wszech miar godne pożądania,
co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich.
* * *
Nierzadko „wartość” uchodzi za miernik (kryterium) oceny interesujących nas osób, rzeczy, zjawisk lub norm
i
wtedy stanowi podstawę lub istotny punkt odniesienia do uznania czegoś za dobre lub złe.
Nierzadko też wartości są utożsamiane z samym dobrem,
czyli
wartość identyfikuje się z przedmiotem oceny uznawanym za dobro samo w sobie.
* * *
Wartości wyrażają to,
co być powinno i czego pragniemy,
wpisują w rzeczywistość pewien sens ostateczny,
ukazują to, co naprawdę istotne i do czego warto dążyć.
Są filarami, na których opiera się życie społeczne, osobiste i wspólnotowe” (M. Nowak, 2000, s. 393).
Określenie wartości i sposoby ich istnienia (4)
Wartości o wydźwięku pozytywnym i negatywnym
Niekiedy się zakłada, iż wartości obejmują nie tylko te o wydźwięku pozytywnym, lecz także negatywnym (Max Scheler)
Wartością nazywa się wtedy zarówno to, co się nam podoba, jak i to, co się nam nie podoba, co nie budzi w nas głębszego zainteresowania, np. swym wyglądem zewnętrznym lub wymiarem ontycznym.
Przeto wyodrębnia się dwa podzbiory wartości: pozytywne i negatywne, jak dobro i zło, prawda i fałsz, piękno i brzydota, niezależność i zniewolenie itp.
Sposoby istnienia wartości
Obiektywny charakter wartości:
wartości są traktowane jako właściwość przedmiotów istniejąca niezależnie od tego, jak ludzie je oceniają,
są autonomiczne i zewnętrzne w stosunku do wypowiadanych o nich ocen,
przysługuje im charakter absolutny i powszechnie obowiązujący,
są one czymś zupełnie niezależnym od wewnętrznej treści przeżyć człowieka, jego pragnień, potrzeb, uczuć
istnieją obiektywnie, a więc - niezależnie od tego, czy się nam one podobają i czy jesteśmy skłonni je preferować, czy też spotykają się z naszą dezaprobatą i odrzuceniem.
Przykładem tego rodzaju wartości są: dobro, prawda i piękno
Subiektywny charakter wartości
wartości są właściwościami ukonstytuowanymi przez człowieka w zależności od jego potrzeb, pragnień i dążeń.
są wytworem ocen i czymś wtórnym wobec aktów świadomości.
nie ma więc wartości samych w sobie, czyli istniejących obiektywnie bo wszystkie są pochodzenia subiektywistycznego (por. K. Sośnicki, 1964, s. 152 i n.).
pojawiają się jako rezultat naszych subiektywnych doznań i można powiedzieć, że są one wyłącznie „subiektywnymi zjawiskami świadomości ludzkiej” (J. Mariański, 1989, s. 163).
Klasyfikacja wartości (5)
Klasyfikacja wartości w ujęciu M. Rokeacha
Wartości ostateczne, odnoszące się do najważniejszych celów w życiu ludzkim, |
Wartości instrumentalne, dotyczące najogólniejszych sposobów postępowania. |
|
|
Klasyfikacja wartości (6)
Klasyfikacja wartości w ujęciu E. Sprangera
wartości teoretyczne, reprezentatywne dla ludzi, którzy najbardziej cenią odkrywanie prawdy, jaką daje nauka;
wartości ekonomiczne, charakterystyczne dla ludzi ceniących najwyżej dobra materialne;
wartości estetyczno-artystyczne, bliskie ludziom ceniącym najbardziej przeżycia piękna i harmonii;
wartości społeczne, za którymi opowiadają się ludzie ceniący najwyżej bezinteresowne działania na rzecz innych;
wartości polityczne, reprezentowane przez tych, którzy cenią najwyżej władzę i wpływy;
wartości religijne, charakterystyczne dla ludzi ceniących najbardziej prawdy, których źródłem jest religia (wiara w Boga).
Klasyfikacja wartości w ujęciu J. Homplewicza
Transcendentne wartości wychowania-
Wartości te są uosobieniem wewnętrznych wartości etycznych wychowania, odnoszących się do wartości związanych z osobowością danego człowieka, z wszechstronnym jego rozwojem oraz. z jego postawą i czynami. Wartości te to: miłość, dobroć, życzliwość, serdeczność, wdzięczność, ufność, rozwaga, mądrość, dzielność, roztropność, sumienność, hojność, wspaniałomyślność, odwaga, cierpliwość, konsekwencja, stałość, pokora, uczciwość i altruizm. |
Naturalne wartości wychowania-
Wartościom tym podporządkowane są społeczne wartości etyczne wychowania, które skupiają się wokół wartości związanych z rodziną i różnego rodzaju umiejętnościami, takimi jak: wychowanie, nauczanie, kształcenie, umiejętności dydaktyczne, dawanie dobrego przykładu, kontaktowość, utrzymywanie więzów, przyjaźń, koleżeństwo, solidarność, pomoc, służba, fachowość, powołanie, braterstwo, opieka. |
W etyce religijnie zorientowanej Naczelna Wartość, jaką stanowi Bóg swoiście prześwietla wszelkie inne transcendentne i naturalne, wewnętrzne i społeczne wartości wychowania.
W etyce świeckiej natomiast naczelną wartością wychowania jest sam człowiek (jego dobro, w etyce doskonałość).
Klasyfikacja wartości (7)
Klasyfikacja wartości w ujęciu R. Jedlińskiego (za K. Denkiem, 2000, s. 87)
Transcendentne (Bóg, świętość, wiara, zbawienie).
Uniwersalne (dobro, prawda).
Estetyczne (piękno).
Poznawcze (wiedza, mądrość, refleksyjność).
Moralne (bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność).
Społeczne (demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina).
Witalne (siła, zdrowie, życie).
Pragmatyczne (praca, spryt, talent, zaradność).
Prestiżowe (kariera, sława, władza, majątek, pieniądze).
Hedonistyczne (radość, seks, zabawa).
Inne klasyfikacje wartości
wartości intelektualne, socjocentryczne, allocentryczne, prestiżowe, materialne, przyjemnościowe, emocjonalne i perfekcjonistyczne (A. Folkierska, H. Swida, R. Acher);
wartości indywidualne, np. zdrowie, i społeczne, takie jak pokój, przyjaźń (E. Staub)
wartości religijne, duchowe, witalne i hedonistyczne (L. Żuk-Łapińska,
wartości moralne (W. Terlecka) i wartości chrześcijańskie (M. Grafowski, M. Nowak,);
wartości niesamoistne i samoistne (W. Pasterniak);
wartości podstawowe, wtórne i indywidualne (J. Sztumski);
wartości uznawane, odczuwane i realizowane (A. Kłoskowska, S. Ossowsk);
wartości nienormatywne, normatywne i absolutne (r. K. Kotłowski);
wartości uniwersalne i partykularne (. Z. Cackowski).
Rola wartości w wychowaniu (8)
Wychowanie do wartości w społeczeństwie pluralistycznym
Wychowanie do wartości szczególne zadanie ma do spełnienia w warunkach społeczeństwa pluralistycznego gdzie obywatele ponoszą osobistą odpowiedzialność za losy narodu i państwa, możliwe dzięki zapewnieniu im szeroko pojętej wolności i równości wobec prawa.
Z tej racji jednak spoczywają na nich pilne zobowiązania, w których spełnianiu niebagatelną rolę ma do odegrania wychowanie do wartości. Może się ono bowiem przyczynić do uwewnętrznienia pożądanych społecznie i moralnie wartości, będących gwarancją ogólnego ładu społecznego.
Wychowanie do wartości w społeczeństwie wielokulturowym
Społeczeństwo wielokulturowe nie tylko ogół ludzi należących do odmiennych nacji i ras, różnych religii lub członków sekt oraz rzeczników różnych opcji politycznych i światopoglądowych. Każda z kultur charakteryzuje się typowym dla niej dorobkiem materialnym i duchowym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie i różni się od innych kultur również osobliwym dla niej systemem wartości moralnych, co pociąga za sobą pluralizm w dziedzinie moralności, a co za tym idzie, stwarza podatny grunt dla relatywizmu moralnego.
Wielokulturowy charakter społeczeństwa na ogół nie ułatwia pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą. Tym bardziej zachodzi tam konieczność wprowadzania ich w świat wartości godnych powszechnego uznania i mobilizowania do zgodnego z nimi postępowania. Bez tego młodym członkom takiego społeczeństwa grozi zagubienie w gąszczu przeróżnych poglądów i stanowisk w sprawach moralnych. Niekiedy wielość kultur, sprzyja wychowaniu do wartości.
Rola wartości w wychowaniu (9)
Potrzeba wychowania do wartości uniwersalnych
W wychowaniu do wartości akcentuje się nie tyle wartości materialne, gospodarcze, techniczne, witalne czy hedonistyczne, ile właśnie uniwersalne, do których zalicza się te zogniskowane wokół „klasycznej triady wartości”. Składają się na nią: prawda, dobro i piękno (por. K Olbrycht, 2000).
W zgodzie z nimi pozostają przynajmniej niektóre wartości nazywane w literaturze moralnymi, obyczajowymi, religijnymi, poznawczymi czy intelektualnymi. Dla osób wierzących wartości uniwersalne wynikają bezpośrednio z Dekalogu i ośmiu błogosławieństw ewangelicznych (Mt 5, 3-12).
Przyswajanie sobie każdej z możliwych wartości uniwersalnych i postępowanie zgodne z nimi udoskonala wewnętrznie jednostkę, dodaje jej powagi i czyni z niej istotę prawdziwie ludzką.
Przyznanie pierwszeństwa w wychowaniu wartościom podstawowym, w tym szczególnie wartościom moralnym, wynika z kilku powodów:
Po pierwsze, wartości te dla dzieci i młodzieży na ogół są trudniejsze do przyswojenia i zaakceptowania niż np. wartości poznawcze.
Po drugie, to dopiero dzięki internalizacji (uwewnętrznieniu) wartości moralnych właściwego wymiaru nabierają uznawane przez młodych ludzi wartości materialne i inne.
Po trzecie, wyeksponowanie wartości moralnych wyzwala u wychowanków pragnienie bycia użytecznym dla innych.
Po czwarte, przyswojenie sobie tych wartości ułatwia im przeciwstawienie się modnemu współcześnie konsumpcyjne mu stylowi życia.
Po piąte, preferowanie wartości moralnych nadaje życiu głębszy sens; chroni dzieci i młodzież przed nihilizmem i chaosem moralnym.
Po szóste, stanowi ono dobre wsparcie dla wartościowania czynów ludzkich we własnym sumieniu.
Wartości preferowane w wychowaniu (10)
Altruizm
Oznacza na ogół troskę o dobro konkretnej osoby lub grupy osób polegającą na wyświadczaniu komuś jakiejś przysługi w sposób świadomy, bezinteresowny i dobrowolny.
Altruizm utożsamia się:
z niesieniem różnego rodzaju pomocy lub wsparcia jednej, kilku, a niekiedy i więcej osobom;
z uświadomieniem sobie potrzeby okazywania im swej troski;
z bezinteresownością tego typu świadczeń;
z pełną ich dobrowolnością.
Na ogół wymienia się świadczenia w sferach:
materialnej, łącznie z różnymi czynnościami usługowymi,
cielesnej, odnoszącej się do zaspokajania głodu i pragnienia, pielęgnowanie w czasie choroby i udzielanie pomocy w nagłym wypadku;
informacyjnej, związanej z przekazywaniem ważnych życiowo wiadomości;
moralnej, dotyczącej obrony jednostki przed naruszeniem przynależnych jej praw;
motywacyjnej, czyli w podtrzymywaniu na duchu i dodawaniu otuchy;
emocjonalnej, tj. okazywaniu swej serdeczności, współczucia, przy jaźni (por. S. Cohen i in., 1986; J. Reykowski, 1986; T. A. Wills,1985).
Klasyfikacja altruizmu w ujęciu Jerzego Karyłowskiego (1982).
altruizm motywowanego egzocentrycznie, tj. zorientowany głównie na osobie wspomaganej
altruizm motywowany docentrycznie, związany z oczekiwaniami wewnętrznych nagród (jak zadowolenie z siebie czy podtrzymywanie dobrego imienia o sobie) lub wewnętrznych kar (np. w postaci odczuwania winy i wstydu).
Altruistami stajemy się, nie tylko bezgranicznie poświęcając się dla innych, ale także wtedy, gdy nie mając okazji służenia innym konkretną pomocą, staramy się przynajmniej ich akceptować, zrozumieć i szanować.
Warto też zdać sobie sprawę z tego, że aby być altruistą z powołania, wystarczy pomagać szczególnie:
osobom, z którymi łączą nas bliskie więzy pokrewieństwa lub głębsza przyjaźń;
osobom, które proszą o pomoc i rzeczywiście znajdują się w potrzebie;
osobom, które spotkało nieszczęście i same nie potrafią sobie pomóc.
Altruista wie też, że najskuteczniej można pomóc innym nie tyle przez doraźne wsparcie, lecz w taki sposób, by osoby wspomagane były w stanie same sobie pomóc.
Wartości preferowane w wychowaniu (11)
Tolerancja
Przez tolerancję rozumie się na ogół
„skłonność do zgody na myślenie, działanie i uczucia inne niż nasze” lub
„przyznanie innym prawa: do własnych poglądów, do określonego postępowania i stylu życia mimo odmiennego od naszego, a nawet sprzecznego lub też nisko przez nas ocenianego; do wierzeń religijnych i światopoglądów pomimo odmienności od naszego światopoglądu i wyznawanej wiary” (Słownik..., 1993, s. 180).
Na ogół mówi się o tolerancji intelektualnej, moralnej i religijnej
Tolerancja, to uznawanie prawa innych ludzi do wyrażania własnych poglądów i do używania odmiennych od naszych sposobów postępowania, jeśli oczywiście nie sprzeniewierza ją się one dobru wspólnemu i godności osobistej jednostki, a także nie pozostają w sprzeczności z żadną z pozostałych wartości uniwersalnych i ponadczasowych.
Bycie tolerancyjnym ma swoje ograniczenia. Nie obowiązuje wobec wszystkich wyrażanych przez ludzi poglądów ani sposobów ich postępowania. Nie jest wskazana w odniesieniu do opinii, zachowań czy postaw godzących w dobro wspólne i jednostkowe.
Tolerancja nie jest przyzwoleniem czy godzeniem się na wszelkie sposoby myślenia i postępowania innych ludzi. Aby być tolerowanym, trzeba na to w pewnym sensie zasłużyć, a z pewnością także być świadomym konsekwencji swych czynów. Chodzi zwłaszcza o czyny nie mieszczące się w uznawanym społecznie systemie wartości moralnych. Czynami takimi mogą być np. zachowania ludzi, które:
zagrażają życiu lub zdrowiu innych;
ograniczają ich prawo do szacunku, wolności, autonomii itp.;
sprzeniewierzają się elementarnym wartościom współżycia i współ działania;
są jawnym zaprzeczeniem zachowań i postaw moralnych;
głoszą poglądy sprzeczne z ideałami człowieczeństwa czy humanitaryzmu.
W każdym razie tolerancja nie oznacza akceptacji zła. Ale też nie jest nieodwołalnym wyrokiem na kogokolwiek czy wyrazem potępienia kogoś jako osoby ludzkiej. Dopuszcza natomiast stanowczy sprzeciw wobec szkodliwych społecznie poglądów i czynów.
Tolerancja nakazuje zawsze dostrzeganie w każdym człowieku (bez względu na jego poziom moralny) wartości osoby ludzkiej. Taki postulat jest zgodny z treścią drugiej formuły imperatywu kategorycznego Emmanuela Kanta, która wyraża się następująco: „Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka”.
Wartości preferowane w wychowaniu (12)
Odpowiedzialność
Nie sformułowano jeszcze definicji odpowiedzialności, która mogłaby w pełni zadowalać.
Roman Ingarden podkreślał, że z odpowiedzialnością mamy do czynienia w czterech różnych sytuacjach, mianowicie gdy:
Ktoś ponosi odpowiedzialność za coś albo, inaczej mówiąc, jest za coś odpowiedzialny.
Ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś.
Ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności.
Ktoś działa odpowiedzialnie.
Odpowiedzialność jako wartość moralna
„relacja działającego podmiotu do swych własnych, wolnych i świadomych czynów, polegąjącą na tym, że ponosi on związane z tymi czynami konsekwencje” (Słownik..., 1993
„być odpowiedzialnym za jakiś czyn to uznać, że się jest jego wykonawcą i zaakceptować jego konsekwencje, czyli sankcje”.
Podstawowym warunkiem zasługiwania na miano człowieka odpowiedzialnego jest wykonywanie przez niego jakiegoś czynu w sposób świadomy i dobrowolny, czyli w stanie pełnej poczytalności i bez wymuszania na nim takiego postępowania.
Odpowiedzialność jest też definiowana jako „właściwość ludzkiego postępowania polegająca na możności lub gotowości do ponoszenia konsekwencji, wzięcia na siebie dobrych i złych skutków (sankcji) własnego postępowania”.(Słownik etyczny)
Odpowiedzialność w najogólniejszym znaczeniu tego słowa jest świadomie i dobrowolnie podjętym zobowiązaniem ponoszenia konsekwencji swego zachowania.
Rodzaje odpowiedzialności w zależności od przewidywanych konsekwencji popełnionego lub zaniechanego czynu, np. odpowiedzialność moralna, prawna, służbowa, cywilna, karna, konstytucyjna itp.
Odpowiedzialność moralna - świadoma działalność i dobrowolne podejmowanie czynów, zgodnych z zasadami i normami moralnymi, przy czym niespełnienie tych czynów pociąga za sobą sankcje w postaci np. wyrzutów sumienia, poczucia wstydu, przeżywania wobec siebie głębokiego rozżalenia i rozgoryczenia.
Jednostka odpowiedzialna moralnie sama się rozlicza z własnych zachowań czy postaw. Słowem — odpowiada moralnie za swe czyny, tj. poddaje się kontroli własnego sumienia i godzi się z konsekwencjami, jakie wynikają z uchylania się przez nią od odpowiedzialności za siebie i innych.
Wartości preferowane w wychowaniu (13)
Wolność
Nie jest możliwością zaspokajania wszystkich swych pragnień lub uleganiem wszelkim swym skłonnościom.
Daleka jest od samowoli i pozostaje w zgodzie z postulatem uznawania każdego człowieka za osobę, której przysługuje godność osobista.
Aby poczuć się prawdziwie wolnym, trzeba mieć możliwość samookreślania się, a więc „działać lub nie działać tak lub inaczej, czyli decydować i wybierać, a także opierać się presji zewnętrznej” (Słownik..., 1993, s. 192).
Według Leszka Kołakowskiego - wolność „dana ludziom razem z ich człowieczeństwem, jest tego człowieczeństwa fundamentem, tworzy człowieka jako coś w bycie samym wyróżnionego”.
Odmiany wolności:
„wolności od czegoś” - jest równoznaczna z wolnością negatywną, polegającą na zminimalizowaniu różnych uwarunkowań zewnętrznych łącznie z uwolnieniem się od wszelkiej kontroli z zewnątrz, jak i samokontroli;
„wolność do czegoś - jest wolnością pozytywną, nastawioną na realizowanie pożądanych społecznie i moralnie celów (ideałów). A zatem jest ona świadectwem brania pełnej odpowiedzialności za swe postępowanie i kierowanie nim zgodnie z poczuciem powinności moralnej.
Wychowanie do wolności - zdolność dokonywania trafnych wyborów moralnych i cenienie wysoko innych wartości podstawowych.
z racji wychowania do wolności — oczekuje się, iż dzieci i młodzież nauczą się przestrzegać niezbywalnych praw, jakie przysługują każdemu człowiekowi jako osobie ludzkiej posiadającej własną godność, a są nimi w szczególności naturalne prawa osoby ludzkiej, jak np. prawo do życia, prawo do pracy, prawo do własnych przekonań, prawo do osobistego rozwoju czy lub prawo do założenia rodziny i decydowania o wychowaniu własnych dzieci
w wychowaniu do wolności należy stale pogłębiać przekonanie o tym, iż wolność bez poszanowania godności innych jest postawą niegodną dla człowieka sprawiedliwego.
Wolność jest w gruncie rzeczy nie tyle darem natury, co istotnym ważnym zadaniem, które każdy z nas ma do spełniania w swym życiu.
Wartości preferowane w wychowaniu (14)
Sprawiedliwość
Wyraża się w postawie człowieka, polegającej
„na gotowości oddawania każdemu tego, co mu się należy”
na traktowaniu każdego zgodnie z jego uprawnieniami (zasługami).
Człowiek sprawiedliwy to człowiek prawy, obiektywny w ocenach siebie i innych” (Słownik etyczny,)
Czyn sprawiedliwy zakłada wyświadczanie każdemu jedynie należnego mu dobra lub należnego mu zła.
Rodzaje sprawiedliwości:
w wymiennej , nazywanej też sprawiedliwością zamienną, obowiązuje formuła: „Każdemu to samo”,
w rozdzielczej, noszącej także nazwę sprawiedliwości dystrybutywnej, postuluje się służbę na rzecz innych według formuły: „Każdemu według jego zasług”.
Godne zabiegania w procesie wychowania są obie odmiany sprawiedliwości!
Prymat wartości nad celami wychowania (15)
Uprawomocnienie celów wychowania przez wartości
Można więc przyjąć, że
na ogół celowi wychowania, cieszącemu się powszechną aprobatą społeczną, przysługuje określona wartość będąca jednocześnie jego uzasadnieniem.
z drugiej strony nie zawsze uznawana wartość znajduje „odbicie” w sformułowanym i realizowanym wychowania celu wychowawczym, czyli niekoniecznie to, do czego się dąży lub chciałoby się dążyć w wychowaniu, stanowi wartość godną najwyższego uznania.
W stanowieniu celów wychowania konieczne jest odwoływanie się do wartości, a zwłaszcza do wartości uniwersalnych.
One to bowiem nadają głębszy sens celom wychowawczym i zarazem uzasadniają niezbędność ich realizacji.
Chodzi oto, aby stanowione cele wychowania znajdowały swe uprawomocnienie w szeroko pojętej wiedzy o wartościach, aby były podstawą ich formułowania.
W tym znaczeniu mówi się o przysługującemu wartościom prymacie nad celami wychowania
Dawanie pierwszeństwa wartościom moralnym
Kwestią nadal otwartą pozostaje pytanie: jakim wartościom należałoby dawać pierwszeństwo w stanowieniu celów wychowawczych?
Uprawomocnianie celów wychowania poprzez odwoływanie się do wartości moralnych nie rozwiązuje oczywiście całej złożoności problemu dotyczącego celów wychowania. Sytuacje wychowawcze wymykają się bowiem nierzadko spod szablonowych rozwiązań.