Wykład 5.

Prakseologiczny aspekt wychowania

1. Proces wychowania

- pojęcie procesu wychowania

- struktura procesu wychowania

2. Sytuacje wychowawcze

3. Prakseologiczny aspekt wychowania

- style wychowania

- strategie wychowawcze

- metody wychowania

- techniki (formy) wychowania

Pojęcie procesu wychowania (1)

Termin „proces” pochodzi od łacińskiego processus - postęp, postępowanie i łączy się z łacińskim procedere - postępowanie naprzód.

Proces jest pewnym ciągiem działań, ciągiem zmian, które są w jakimś stopniu uporządkowane i wynikają jedne z drugich.

Proces ma określony kierunek postępowania, określoną strukturę i właściwości

Termin „proces” może być też interpretowany jako - rozwój, przebieg, przeobrażenie czegoś (np. jakiegoś zjawiska).

Stąd też wychowanie można traktować jako:

• proces rozwoju człowieka, wówczas chodzi o wyartykułowanie zaznaczających się wyraźnie coraz wyższych i korzystniejszych etapów, zarówno z jednostkowego, jak i społecznego punktu widzenia.

• proces oddziaływania człowieka, koncentrujemy się wtedy nad tokiem procesu, nad odbywaniem jego w czasie, nad podejmowaniem działań przez podmioty wychowawcze. Przedmiotem rozważań sta je się wówczas działalność wychowawcza pod postacią podmiotowych czynności wychowawczych.

• proces przeobrażania się człowieka, wówczas interesuje nas postać i forma procesu

Filozof i pedagog - Władysław Cichoń — proces wychowania określa jako

1. jeden z wielu oddziaływań międzyludzkich,

2. jest procesem, który rozgrywa się w psychice wychowawców i wychowanków,

3. koncentruje się na aksjologicznym charakterze procesu wychowania, wartości te przejawiają się w treściach wychowawczych, metodach wychowania oraz celach wychowania na trzy sposoby:

• ogólny (przekazywanie teoretycznej wiedzy o wartościach),

• w mniejszym stopniu ogólności (przedstawianie wartości moralnych, tkwiących w zawartości przyjmowanych ideałów wychowawczych)

• oraz poprzez bezpośredni kontakt z konkretnym światem wartości

Na gruncie psychologii Antonina Gurycka określa proces wychowania:

1. proces wychowania to intencjonalne wywieranie wpływu na rzecz określonego celu

2. proces wychowania to dwukierunkowo przebiegający stosunek wychowawczy (interakcja wychowawcza)

3. proces wychowania to układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości

Pojęcie procesu wychowania (2)

Ujęcia socjologiczne zwracają uwagę na procesy wychowawcze jako procesy społeczne

Zdaniem Roberta Toporkiewicza proces wychowania polega na

1. uspołecznieniu się jednostki poprzez jej włączanie się w coraz liczniejsze i bardziej zróżnicowane pod względem wpływów wychowawczych grupy społeczne oraz wchodzenie w charakterystyczne dla tych grup role społeczne

2. Taka wizja procesu wychowania zwraca uwagę na uwarunkowania społeczne i ujmuje go jako składową część procesu socjalizacji. W trakcie procesu wychowania jednostka zostaje uspołeczniona

Na gruncie pedagogiki określenia pojęcia procesu wychowania dokonuje T. Hejnicka-Bezwińska

1. w znaczeniu szerokim jest jednym z rodzajów działań, które zmierzają do wywarcia wpływu na innego człowieka

2. w znaczeniu wąskim obejmuje te sytuacje, które są celowo organizowane dla dokonania określonych zmian w osobowościach wychowanków

Interesujące wydaje się zróżnicowanie dwóch podejść teoretycznych do procesu wychowania,

1. podejścia subiektywistycznego /Kazimierza Sośnickiego/ - proces wychowania jest pewnym ciągiem zmian dokonujących się w osobowości człowieka, zmian, które prowadzą do jego nowego stanu psychicznego i fizycznego

2. podejścia obiektywistycznego /Ryszarda Wroczyńskiego/ - proces wychowania jest ciągiem działań podejmowanych przez wychowawców wobec wychowanka lub wychowanków, działań zaplanowanych, ukierunkowanych, których skuteczność pedagogiczną można ocenić w postaci zmian w zachowaniach wychowanków uznanych przez wychowawców za pożądane

Zarówno jedno, jak i drugie podejście nie jest pozbawione pewnych nieścisłości.

Stąd też Romana Miller postuluje, aby proces wychowania ujmować na dwóch poziomach:

1. jako część działań polityków i działaczy decydujących o całości życia społecznego i planujących jego rozwój;

2. jako ciąg działań wychowawców - specjalistów, którzy bezpośrednio oddziałują na młode pokolenie

Płaszczyzny poznawcze wychowania ujmowanego w kategoriach procesu (3)

• antropologiczno - filozoficzna; odnosi się do człowieka - uczestnika procesu wychowawczego.

• aksjologiczno - teleologiczna; odnosi się do wartości i ich związków z celami wychowania, koncentruje się wokół pytania: w imię czego wychowujemy. Z płaszczyzną aksjologiczną korespondują bezpośrednio teleologiczne aspekty procesu wychowania. Teleologiczny aspekt procesu wychowania wiąże się, z koniecznością udzielenia odpowiedzi na pytania:

1. CO? - co jest przedmiotem wspólnych zabiegów wychowawcy i wychowanka?

2. PO CO? - po co wychowawca i wychowanek mają wejść w interakcje wychowawcze?

3. JAK DŁUGO? — jak długo winni oni trwać we współpracy z punktu widzenia osiągania zmiany wychowawczej?

• prakseologiczna i psychospołeczna zakłada się, że proces wychowania powinien być działaniem sprawnym, skutecznym, prowadzącym do skutku, który odpowiada zamiarowi wyrażonemu w treściowej zawartości celu. W obrębie tej perspektywy zwraca się uwagę na:

1. organizację procesu wychowania (W JAKIM KSZTAŁCIE ORGANIZACYJNYM - chcemy urzeczywistniać przyjęte cele wychowania?);

2. dobór metod wychowawczych (JAK, JAKIMI SPOSOBAMI - zamierzamy osiągnąć antycypowane efekty wychowawcze?);

3. charakter i jakość uruchamianych mechanizmów zmianotwórczych (DZIĘKI CZEMU, POPRZEZ CO, POPRZEZ JAKIE MECHANIZMY - wskazujemy na czynnościowe układy proce sów psychospołecznych, funkcjonujących w stosunkach wychowawczych?)

Struktura procesu wychowania (4)

Antonina Gurycka - struktura procesu wychowania obejmuje:

• stronę obiektywną procesu wychowania, czyli wszystko to, co jest czynione dla osiągnięcia określonego celu wychowawczego, nawet gdy jest z punktu widzenia teoretycznego mało spójne i mało logiczne;

• stronę subiektywną procesu wychowania, czyli wszystko to, co charakteryzuje subiektywny odbiór tych poczynań przez wychowanka

W psychologicznej koncepcji procesu wychowania A. Gurycka wyróżnia dwie struktury:

• ogólną - dostrzega trzy elementy:

• wychowawcę,

• wychowanka

• wpływ wychowawczy,

• właściwą - wyróżnia:

• planowany cel wychowawczy który stanowi cząstkę cech celu bardziej ogólnego, którym jest całościowy projekt osobowości

• sytuacje wychowawcze czyli układ rzeczy, ludzi oraz zadań związanych jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę - reżysera tych sytuacji

• doświadczenia jako to ślad pozostawiony po przeżyciu będący warunkiem dalszych przeżyć czy zachowań.

• efekt procesu czyli kształtująca się lub ukształtowana właściwość osobnika

Struktura procesu wychowania (5)

Na gruncie socjologii- F. Znaniecki - wyróżnia się trzy elementy charakterystyczne dla struktury procesu wychowania:

1. stosunek wychowawczy, - to szczególny rodzaj stosunku społecznego, to zachodzący między indywidualnym wychowankiem a którąkolwiek z osób lub grup, świadomie (choć niekoniecznie rozmyślnie) zdążających do urobienia go według pewnego wzoru, (...) jego istotę stanowi modyfikowanie osoby jednej strony przez działania drugiej strony, w którym to modyfikowanie jest społeczną racją stosunku, gdyż ze względu na nie stosunek zostaje nawiązany i unormowany Tak rozumiany stosunek wychowawczy zawiera cztery elementy: dwa człony stosunku, obowiązki członków, łącznik (kontakt) społeczny między członami, powinności członów

2. wpływy wychowawcze, na które składają się wszystkie osoby i grupy, które mniej lub więcej trwale i skutecznie, bezpośrednio lub za pośrednictwem pomocników wychowawczych kierują w jakiejkolwiek mierze procesem rozwoju osobnika

3. przebieg procesu wychowania. Wiąże się z uspołecznieniem jednostki poprzez jej włączanie się w coraz liczniejsze i bardziej zróżnicowane pod względem wpływów wychowawczych grupy społeczne oraz wchodzenie w charakterystyczne dla tych grup role społeczne

Na gruncie pedagogiki. J. Górniewicz - wyróżnia w procesie wychowania:

1. warstwę aksjologiczną, na którą składają się ideał i cele wychowania

2. warstwę operacyjną, tworzoną przez formy, metody, środki wychowania

W. Janke proponuje następujące elementy strukturalne:

• osoby uczestniczące w procesie wychowania (aspekt osobowy),

• przedmiot ich uczestnictwa (aspekt przedmiotowy),

• intencje, jakie przyświecają uczestnictwu (aspekt teleologiczno- etyczny),

• wartości, w imię których akceptowane i realizowane są owe intencje (aspekt aksjologiczny),

• formy urzeczywistniania treści wychowawczych (aspekt prakseologiczno-organizacyjny),

• stosowane metody, techniki, strategie i style (aspekt prakseologiczno- pedagogiczny),

• procesy zmianotwórcze, wyznaczające przebieg procesu wychowawczego (aspekt psychospołeczny)

• okres, jaki powinni wychowawca i wychowanek trwać w relacji sytuacyjno-interakcyjnej, by osiągnąć zamierzone cele (aspekt teleologiczno-finalny)

Sytuacje wychowawcze (6)

Zdaniem A. Guryckiej — sytuacje wychowawcze to:

• układy rzeczy, ludzi oraz zadań związanych jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę - reżysera tych sytuacji

W każdej sytuacji wychowawczej autorka wyróżnia dwie strony:

1. obiektywną (przedmiotową) - składa się na nią wszystko to, co jest obserwowalne i co daje się bezpośrednio modelować. Do czynników (wymiarów) obiektywnych sytuacji wychowawczych zalicza się: wychowawcę, wychowanka, grupę, zadanie. Obiektywne sytuacje wychowawcze dzieli się na typy ze względu na bezpośredniość lub pośredniość kontaktu między wychowawcą a wychowankiem. Można wyróżnić dziewięć obiektywnych sytuacji wychowawczych:

1. Interakcja pełna bezpośrednia:

wychowawca - wychowanek;

2. Interakcja pełna - pośrednia:

wychowawca - grupa - wychowanek;

wychowawca - zadanie - wychowanek;

wychowawca - zadanie - grupa - wychowanek;

3. Interakcja niepełna, zawsze pośrednia:

wychowawca - grupa (wychowanek jest tylko elementem grupy);

grupa - wychowanek (wychowawca nie uczestniczy w sytuacji - można przewidywać jego wpływ na grupę);

grupa - zadanie - wychowanek (jak wyżej);

zadanie - grupa (zadanie pochodzi od wychowawcy, który w niej nie uczestniczy, a wychowanek jest elementem grupy);

zadanie - wychowanek (jak wyżej, związek zadania z wychowawcę)

2. subiektywną (podmiotową) - jest funkcją sytuacji obiektywnej wyreżyserowanej przez wychowawcę oraz jej odbioru przez wychowanka. Jeżeli wychowanków jest kilku, to ta sama sytuacja obiektywna jest odbierana na kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt różnych sposobów, będących elementami tej samej sytuacji wychowawczej. Subiektywny aspekt sytuacji należy wiązać z jej znaczeniem dla podmiotu oraz sposobem jej percepcji, subiektywnym jej odzwierciedleniem w świadomości jej uczestników Zależy ona nie tylko od sytuacji obiektywnej, ale również od poprzednich doświadczeń wychowanka w podobnych sytuacjach, od wychowawcy, od stanu psychofizycznego ucznia, oczekiwań wobec danej sytuacji.

W. Cichoń - sytuację wychowawczą określa jako

• splot warunków, rzeczywistych faktów i całokształt towarzyszących im okoliczności, na podłożu których dokonuje się proces wychowawczy.

Tak rozumiana sytuacja wychowawcza obejmuje wychowawcę, wychowanka, zachodzącą między nimi więź oddziaływania oraz niezbędne konkretne warunki społeczne, w których to oddziaływanie się odbywa. W. Cichoń w odróżnieniu od A. Guryckiej za jednostkę nadrzędną względem procesu wychowania uważa sytuację wychowawczą i czyni ją punktem wyjścia dla swoich rozważań.

Prakseologiczny wymiar wychowania (7)

• Prakseologia to teoria sprawnego, skutecznego, efektywnego i świadomego działania ludzkiego

• Zatem wymiar prakseologiczny będzie obejmował to wszystko, co czyni się w wychowaniu po to, aby osiągnąć zamierzony cel wychowawczy.

• Niekiedy, mówiąc o płaszczyźnie prakseologicznej wychowania, odnosi się ją do technologii wychowania, która obejmuje sporządzanie projektów działalności wychowawczej, czyli dobiera sposoby określone przez teorię wychowania do celów sformułowanych przez aksjologię.

• Technologia wychowania to także ogół wiadomości powodujących umiejętność kierowania się zasadami tworzenia form i stosowania metod oraz środków w procesie przetworzeń osobowości wychowanka, który dokonuje się w złożonej rzeczywistości społecznej i niepowtarzalnej rzeczywistości wychowawczej, mają na celu realizowanie głównych idei wypływających z teleologii wychowania (Tchorzewski).

• Analiza prakseologiczna wymiaru procesu wychowania skłania ku zwróceniu uwagi na stosowane style, strategie oraz sposoby wychowania.

Style wychowania(8)

metody i sposoby sprawowania władzy, egzekwowania należnego posłuszeństwa i wywierania presji na członków zbiorowości w celu osiągnięcia pożądanych działań oraz rezultatów

Style kierowania wychowawczego i ich skutki

Nazwa stylu kierowania wychowawczego	Cechy charakterystyczne stylu kierowania wychowawczego	Skutki stylu kierowania wychowawczego
D E M O K R A T Y C Z N Y	inne określenia: demokratyczny styl pracy wychowawczej; demokratyczny styl wychowania, charakteryzuje się: demokratyczną postawą nauczyciela-wychowawcy, okazywaniem uczniom-wychowankom akceptacji, życzliwości, ich rozumieniem empatycznym, pozyskiwaniem ich sympatii, zaufania, przyjaźni, umożliwieniem uczniom-wychowankom wspólnego i samo- dzielnego podejmowania decyzji, wysuwania własnych pomysłów, przejawiania aktywności w różnych dziedzinach życia, udzielaniem uczniom-wychowankom informacji na interesujące ich tematy, nauczyciele-wychowawcy występują w roli równorzędnych członków kierowanego przez nich zespołu wychowawczego, nauczyciele-wychowawcy pełnią wobec uczniów rolę inicjatorów, animatorów, doradców.	Uczestnicy grup kierowanych demokratycznie: darzą sympatią swojego kierownika (nauczyciela wychowawcę) i identyfikują się z nim, uczniowie-wychowankowie podejmują odpowiedzialność za wykonywanie zadań, są przekona ni o sensowności tego, co robią, wykonują zadania nawet wtedy, gdy pozbawiani są kontroli dorosłych, charakteryzują się kreatywnością w osiąganiu celów, wspólnie poszukują sposobów mających na celu przezwyciężenie trudności, nie obciążają za ich powstanie jednego tylko uczestnika grupy.
A U T O K R A T Y C Z N Y	przeciwny jest demokratycznemu stylowi kierowania wychowawczego nauczyciel-wychowawca przyjmuje odpowiedzialność za zachowania uczniów-wychowanków głównymi sposobami oddziaływań wychowawczych są nagradzanie i karanie, stosowanie nakazów i zakazów, między nauczycielem wychowawcą a uczniem- wychowankiem istnieje mała więź osobowa, nauczyciel-wychowawca sam decyduje o wszystkim, co może się zdarzyć wśród uczniów wychowanków	Uczestnicy grup kierowanych autokratycznie: mają niechętny stosunek do nauczyciela-wychowawcy, nie mogą z nim porozmawiać o wielu sprawach, uczniowie-wychowankowie wykonują zlecone zadania bez entuzjazmu, są na ogół rozdrażnieni i niechętnie ze sobą współpracują, niejednokrotnie przejawia ją agresywność lub obojętność, na ogół charakteryzują się dobrymi osiągnięciami szkolnymi.
L I B E R A L N Y	polega na dawaniu uczniom- wychowankom możliwie szerokiego zakresu swobody, nauczyciel-wychowawca ma minimalny wpływ na uczniów-wychowanków, rezygnuje z kierowania nimi, nauczyciel-wychowawca nie zachęca uczniów do zachowań społecznie i moralnie wartościowych, czuje się zwolniony od odpowiedzialności za zachowania uczniów-wychowanków, doradza im wtedy, kiedy jest o to poproszony.	Uczestnicy grup kierowanych liberalnie: zachowują się w sposób bezcelowy, bezplanowy, trudno im się porozumieć w ważnych dla nich sprawach, łączą ich słabe więzi osobowe i rzeczowe, obecność kierownika nie mobilizuje uczniów- wychowanków do pracy.

Źródło: E. Kubiak-Szymborska, D. Zając, Podstawowe problemy teorii wychowania. Kontekst współczesnych przemian, Bydgoszcz 2006, s.210-211.

Strategie wychowania (9)

Nazwa strategii	Źródło strategii	Charakterystyka strategii
K S Z T A Ł T U J Ą C A	tradycyjne koncepcje wychowania wychowanie jako kształtowanie, modelowanie, urabianie	najbardziej rozpowszechniona, ma bardzo długie tradycje, jest ważnym czynnikiem transmisji kulturowej, gdzie wychowawca, rodzie, dorosły występuje w roli „nadawcy”, a wychowanek, dziecko jest „odbiorcą”, jest użyteczna w osiąganiu zakładanych celów, jej istota polega na tym, że dorosły (wychowawca) świadomy celów, „uzbrojony” w arsenał środków, posiadający większe niż dziecko (wychowanek) przywileje oraz wychowanek - bierny uczestnik porządku wychowawczego, tworzą „wspólnotę przymusu”, w ramach której urabia się wychowanka, do zasad tej strategii należą: wzmocnienia pozytywnego, kolejnych przybliżeń, modelowania, udzielania wskazówek, rozróżniania, substytutu, sporadycznego wzmacniania, nasycania, wygaszania, sprzecznych alternatyw, wzmacniania negatywnego, unikania, redukowania lęku.
P O S Z U K U J Ą C A	koncepcje ograniczające bądź rezygnujące z intencjonalnych wpływów wychowawczych, np. wychowanie jako wprowadzenie w życie wartościowe S. Rucinskiego	inspiracją jej jest hermeneutyka, wychowanie rozumiane jest jako dialogiczny sposób bycia obydwu stron procesu edukacyjnego, dialog jest tu ujmowany jako sposób bycia jednostki, a nie środek czy metoda dążenia do celu i jest to dialog bez arbitra, strategię tę stosuje się po to, aby lepiej wiedzieć, lepiej- rozumieć, lepiej działać, w strategii tej pewność, absolutną władzę, wiedzę i nieomylność wychowawcy zastępuje się niepewnością, inspirującym wątpieniem, poszukiwaniem sensu i dochodzeniem do rozumienia, nadawane komunikaty nie są kształtujące, ale celotwórcze, a każda zmiana jest wyborem wychowanka, nie istnieją żadne dyrektywy typu „tak i tak masz postępować, by uzyskać to i to”,brak jest jakiegokolwiek przymusu i nacisku, wychowawca prezentuje rzeczywistość w sposób wielowariantowy (opis, wyjaśnienie, wartościowanie, tworzenie programów działania), zastępując „informacje - rozstrzygnięcia, informacjami - propozycjami”, istotnym elementem jest „organizowanie ciszy”, umożliwiającej koncentrację wewnętrzną, skupienie się i dokonywanie przemyśleń, wychowawca zabiega o „mnożenie interakcji” pomiędzy uczestnikami dialogu
O T W A R T A	alternatywne koncepcje wychowania wychowanie jako wspieranie, wspomaganie wychowanka, tworzenie mu warunków do tego, aby mógł poszukiwać własnej drogi życiowej, np. wychowanie bez porażek T. Gordona	człowiek postrzegany jest w perspektywie humanistycznej, charakteryzuje go wolność, unikalność, racjonalność, niepoznawalność, ma on szansę i możliwość aktywnego uczestniczenia w odpowiedzialnym kreowaniu siebie i świata zasadami postępowania w strategii otwartej są: akceptacji wychowanka - bezwarunkowego pozytywnego podejścia do osoby wychowanka, co nie jest równoznaczne z akceptacją jego zachowań, ale okazywaniem mu szacunku niezależnie od tego, jak się aktualnie zachowuje; negocjacyjnego traktowania konfliktów, posługiwania się w rozwiązywaniu konfliktów dialogiem negocjacyjnym; eliminacji lęku polegająca na niestosowaniu w postępowaniu wychowawczym rozwiązań stresujących i lękotwórczych; autonomicznego traktowania wychowanka, czyli rezygnacji z przejawów dominacji, manipulacji, autorytaryzmu na rzecz wyzwalania autonomicznej samo dzielności wychowanka; czynnego dialogu, którego wyróżnikiem jest dwu stronny, empatyczny kontakt werbalny, wykluczający udzielanie odpowiedzi za wychowanka; wdrażania wychowanka do świadomej odpowiedzialności za siebie poprzez systematyczną rezygnację z karania i kontroli zewnętrznej, na rzecz autokontroli; respektującego partnerstwa, odnosząca się do wzajemnego respektowania przez wychowawcę i wychowanka w toku współpracy swoich uczuć, odczuć, oczekiwań, potrzeb i pragnień; obustronnego dążenia do eliminacji porażek, obejmujące gotowość współdziałających podmiotów do poszukiwania kompromisów i ustępstw

Źródło: E. Kubiak-Szymborska, D. Zając, Podstawowe problemy teorii wychowania. Kontekst współczesnych przemian, Bydgoszcz 2006, s.212-214.

• wg Waldemara Kozłowskiego - zachowania nauczycieli-wychowawców, które związane są z realizacją dominującej orientacji w procesie wychowania, czyli taką, która w danym czasie i sytuacji jest najważniejsza, przy czym orientacja wychowawcza oznacza uogólnioną tendencję do spostrzegania i wartościowania dziecka w określony sposób oraz reagowania na nie

• wg Jana Banasiaka - ogólne założenia dotyczące postępowania wychowawczego - wynikające z określonej (deklarowanej) koncepcji wychowania

Strategie działania pedagogicznego

Metody wychowania (10)

• systematycznie stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia sobie wychowawca

• „świadomie i konsekwentnie stosowany sposób oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, dla osiągnięcia zamierzonego celu wychowawczego”

• „wywieranie określonego wpływu na aktywność wychowanka”

Klasyfikacje metod wychowania:

1. metody indywidualne i grupowe (K. Konarzewski,);

metody oddziaływań indywidualnych -

• metoda modelowania,

• metoda zadaniową,

• metoda perswazyjną

• metoda nagradzania i karania

metody oddziaływań grupowych -

• metoda organizowania działalności zespołowej i samorządnej

• metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji.

2. metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego (M. Krawczyk, E. E. Geissler);

3. metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i społecznego oraz metody kierowania samowychowaniem (H. Muszyński,);

4. metody strukturalne i sytuacyjne (K. Konarzewski,).

Techniki wychowania (11)

• formy pracy indywidualnej, zespołowej lub zbiorowej z uczniami

• działania celowo organizowane po to, aby wychowankowie przejawiali oczekiwane przez wychowawcę rodzaje aktywności

Józef Górniewicz,

1. biorąc pod uwagę kryterium, jakim jest przedmiot aktywności, dziedzina życia społecznego, w której wychowanek uczestniczy, wyróżnia formy wychowania:

• przez działalność wytwórczą (pracę), przez zabawę, sztukę, naukę, działalność usługową, działalność społeczną.

uwzględniając kryterium, którym są relacje, w jakie wchodzi wychowanek z innymi osobami, wskazuje na takie formy wychowania, jak:

• działalność indywidualna, zespołowa czy zbiorowa (współdziałanie, konkurencyjność lub rywalizacja, a także zwalczanie.

A.W. Janke, rozumiejąc wychowanie w kategoriach współdziałania, wyróżnia formy wychowania o współdziałaniu:

• zindywidualizowanym wychowawcy z wychowankiem,

• grupowo-zespołowym w szerszym, uporządkowanym układzie osobowym,

• grupowo-zbiorowym w szerokim, bardziej bezładnym i mniej spójnym układzie osobowym

Rola technik wychowawczych( form pracy wychowawczej);

• umacniają one funkcję wychowawczą szkoły,

• sprzyjają kształtowaniu postawy altruistycznej,

• rozwijają umiejętność nawiązywania wzajemnych kontaktów,

• zaspokajają podstawowe potrzeby psychospołeczne uczniów,

• zmniejszają dystans między nauczycielem i uczniami,

• umożliwiają lepsze poznawanie uczniów przez nauczycieli,

• dają możliwość większego zaktywizowania klasy i każdego ucznia,

• zapobiegają nieprzystosowaniu społecznemu uczniów,

• wyzwalają u nich tendencje do samo- aktualizacji

Techniki wychowania (12)

Skuteczność technik wychowania

• postawa nauczyciela i jego umiejętności psychospołeczne;

• racjonalne organizowanie działań uczniów;

• wzajemne porozumiewanie się w klasie;

• poznanie uczniów i oczekiwania nauczycieli wobec nich;

• aktywizowanie uczniów w konkretnej działalności;

• samoocena i samokontrola nauczyciela;

• pobudzanie uczniów do samowychowania;

• uwzględnianie różnic indywidualnych i potrzeb psychospołecznych uczniów;

• szerokie wykorzystywanie dynamiki grupowej klasy szkolnej.

Klasyfikacja technik wychowania

Techniki wychowania
Indywidualne (doraźne)	Grupowe		Dyrektywne	Niedyrektywne
		Werbalne			Niewerbalne
udzielanie pomocy indywidualnej: zindywidualizowane odpytywanie na stopnie, zróżnicowane zadawanie pracy domowej, organizowanie pomocy koleżeńskiej w nauce, bezpośrednie wspomaganie ucznia przez nauczyciela wzmacnianie pozytywne: natychmiastowa gratyfikacja, zawieranie kontraktu, sukcesywna gratyfikacja wzmacnianie negatywne: bezpośrednia interwencja, napominanie, zabieranie punktów, izolacja społeczna ignorowanie niepożądanych zachowań uczniów.	„burza mózgów”, sondaż opinii o uczniach, decyzji grupowej swobodnych tekstów treningowa.	socjodramatyczna, relaksacyjna, ekspresji plastycznej, muzyko terapeutyczna zabawa w teatr.	formy oddziaływań doraźnych, w tym niektóre techniki wzmacniania pozytywnego: np. bezpośredniej gratyfikacji, zawierania kontraktu, sukcesywnej gratyfikacji.	formy oddziaływań werbalnych, niewerbalnych oraz niektóre technik formy oddziaływań doraźnych: np. udzielanie indywidualnej pomocy, wzmacniania pozytywnego, ignorowania zachowań niepożądanych

Źródło: E. Kubiak-Szymborska, D. Zając, Podstawowe problemy teorii wychowania. Kontekst współczesnych przemian, Bydgoszcz 2006, s.222.

---