ĆWICZENIE 2

Kultura globalna a kultura fizyczna. Obszar, treści, specyfika i struktura kultury fizycznej.

• kultura a kultura fizyczna;

• przegląd koncepcji i definicji kultury fizycznej;

• przedmiotowe i podmiotowe rozumienia kultury fizycznej;

• egzystencjalne i symboliczne rozumienia kultury fizycznej;

• kryteria kultury fizycznej, jako podstawowy wskaźnik efektywności wychowania fizycznego;

• formy uczestnictwa w kulturze fizycznej. - sport, rekreacja, rehabilitacja, turystyka

• kultura fizyczna w Twojej rodzinie.

Kryteriami kultury fizycznej są:
- tryb życia
- ukształtowane nawyki
- przekonania
- zamiłowania
- konkretne umiejętności osobnika

Formy uczestnictwa w kulturze fizycznej:

• wychowanie fizyczne

• sport

• rekreacja ruchowa

• rehabilitacja ruchowa

• turystyka

IV. KULTURA FIZYCZNA - ROZWAŻANIA POJĘCIOWE

• Kultura a kultura fizyczna:

Przedmiotem teorii wf jest proces wychowania fizycznego młodych pokoleń.Obszarem rzeczywistości społecznej, na rzecz której proces ten się odbywa, jest dziedzina aktywności człowieka zwana kulturą fizyczną.

Łacińskie słowo „cultura” oznacza zarówno uprawę, hodowlę, pielęgnację, jak i hołd, cześć, czyli przypisywanie czemuś szczególnego znaczenia.

W literaturze dominują dwa główne sposoby interpretacji kultury:

a) w sensie uprawy jest rozumiana jako ogół utrwalonych zachowań i ich rezultatów związanych z przekształcaniem natury w celu poprawy jakości ludzkiego życia;

b) od słowa kultywować oznacza ogół akceptowanych społecznie wartości.

Wg. Antoniny Kłoskowskiej (próba połączenia tych dwóch odmiennych sposobów interpretacji): „...kultura stanowi wieloaspektową całość, w której drogą analiz wyróżnić można warstwę norm, wzorów i wartości; oraz warstwę działań będących zobiektywizowanym wyrazem tamtej sfery (i) warstwę wytworów takich działań...”

- W definicji artykułuje się wszystkie sfery kultury:

(wartości, zachowania, wytwory,)

a także wskazuje na ich wzajemne uwarunkowania - wartości determinują zachowania, których owocem są wytwory.

- Przedmiotem tak kompleksowo i komplementarnie ujmowanej kultury (uprawy) może być: świat wokół człowieka lub on sam.

- W pierwszym przypadku można mówić o kulturze rozumianej przedmiotowo, w drugim - podmiotowo.

- Rezultatem aktywności w sferze kultury przedmiotowej jest lepsze przystosowanie otoczenia człowieka do jego potrzeb;

- Efektem aktywności w sferze kultury podmiotowej - lepsze przystosowanie człowieka do jego (bio - społecznego) otoczenia.

- Aktywność kulturowa zorientowana podmiotowo może dotyczyć przymiotów umysłu lub ciała człowieka („kultura duchowa„), która w myśleniu potocznym, stanowi niekiedy synonim „prawdziwej" kultury.

Aktywność skierowana na cielesną stronę bytu ludzkiego nosi nazwę „kultura fizyczna". Wyodrębnione w celach analitycznych kategorie kultury przedmiotowej (zwanej także cywilizacyjną) i podmiotowej (czyli duchowej i fizycznej) zawierają w jednakowych proporcjach wszystkie trzy warstwy: wartości, działań i wytworów.

Kultura - ogół uznawanych wartości i utrwalonych zachowań oraz ich rezultatów dotyczących człowieka

Kultura rozumiana PODMIOTOWO - ogół uznawanych wartości i utrwalonych zachowań oraz ich rezultatów dotyczących człowieka (i z niej wychodzi: Kultura Duchowa - … dotyczy przymiotów umysłu człowieka, i KULTURA FIZYCZNA - dotyczy przymiotów ciała człowieka)

- Efektem aktywności w sferze kultury podmiotowej - lepsze przystosowanie człowieka do jego (bio - społecznego) otoczenia.

Kultura rozumiana PRZEDMIOTOWO - ogół uznawanych wartości i utrwalonych zachowań oraz ich rezultatów dotyczących otoczenia człowieka

- Rezultatem aktywności w sferze kultury przedmiotowej jest lepsze przystosowanie otoczenia człowieka do jego potrzeb;

EGZY i SYMBOL

Aktywność kulturowa skierowana zarówno na przekształcenie otoczenia, jak i doskonalenie samego siebie (w sensie duchowym lub fizycznym) może służyć zaspokajaniu życiowych potrzeb człowieka lub stanowić dla niego wartość samą sobie.

W pierwszym przypadku mamy do czynienia z tzw. kulturą bytu i jej wytworami w znaczeniu instrumentalnym (egzystencjalnym)

a w drugim z tzw kulturą symboliczną, pozostającą w służbie wartości autotelicznych, które nie są nieodzowne dla zachowania życia, ale nadają mu równocześnie typowo ludzki wymiar.

Wymienione kategorie kultury egzystencjalnej (bytu) i symbolicznej można odnieść do zachowań człowieka w sferze KF. Motywem doskonalenia ciałą może być zarówno potrzeba zwiększenia wydajnośći pracy zapewniającej byt, podniesienie sprawności obronnej itp., jak i osiągnięcie wyniku sportowego, mającego wyłącznie wartość symboliczną/

„kultura fizyczna obejmuje wszystkie wartości, które wiążą się z fizyczną postacią i

fizycznym funkcjonowaniem człowieka, zarówno w jego własnym subiektywnym odczuciu,

jak też w obrazie społecznie zobiektywizowanym. Wartości te - najogólniej mówiąc - odnoszą

się do zdrowia, budowy i postawy ciała, odporności, wydolności, sprawności i urody. DEMEL

• Zbigniew Krawczyk, z perspektywy antropologicznej oraz z większym akcentem na zachowania i ich rezultaty ujmuje kulturę fizyczną jako „...względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową i zdrowie człowieka, przebiegających według przyjętych w danej zbiorowości wzorów, a także rezultaty owych zachowań" ,

KRYTERIA KULTURY FIZYCZNEJ TO ZARÓWNO ŚWIADOMOŚĆ POTRZEB

I MOŻLIWOŚCI SWOJEGO CIAŁA W ZAKRESIE AKTYWNOŚĆI RUCHOWEJ, JAK I ODPOWIEDNIE ZACHOWANIA SŁUŻĄCE ICH REALIZACJI, A TAKŻE - RELATYWNE DO TYCH POTRZEB I MOŻLIWOŚCI - REZULTATY OWYCH ZACHOWAŃ.

Pojęcie: kultura fizyczna, rozumiana jest jako ogół uznawanych wartości i utrwalonych zachowań oraz ich rezultatów dotyczących ludzkiego ciała.

2. Pojęcia kultury fizycznej:

1. Kultura fizyczna w ujęciu instytucjonalno - administracyjnym:

Kulturę fizyczną utożsamia się z sumą rzekomych prostych elementów, jak: wychowanie fizyczne, sport (wyczynowy), rekreacja fizyczna, a także rehabilitacja ruchowa.

a) sport:

- jest manifestacją sprawności nadnormalnej,

- jest jednoznacznym dążeniem do rekordu,

- jest zjawiskiem monomotywacyjnym (nastawionym bezpośrednio na sport lub zdrowie),

- jest sprzeczny z polimotywacyjnym charakterem uczestnictwa w kulturze fizycznej (każdej selekcji towarzyszy eliminacja),

- przez to jest ograniczony w społecznym zasięgu;

b) rekreacja:

- jest odnową biologiczną i psychiczną człowieka,

- daje niewątpliwe efekty: w sferze zdrowia psychicznego (relaks) , w sferze somatyki (funkcja konserwacyjna),

- w rekreacji człowiek i jego zdrowie stają się celem a nie narzędziem,

- rekreacja jest zjawiskiem polimotywacyjnym (ogólnodostępnym);

c) rehabilitacja:- jest to kompleksowe i zespołowe działanie na rzecz osoby niepełnosprawnej fizycznie lub psychicznie, które ma na celu przywrócenie tej osobie pełnej lub maksymalnej do osiągnięcia sprawności fizycznej lub psychicznej, a także zdolności do pracy oraz do brania czynnego udziału w życiu społecznym,- rehabilitacja ruchowa - ma na celu usprawnianie osób z dysfunkcją narządu ruchu;

d) wychowanie fizyczne:- zawiera wszystkie wymienione składniki : sport, rekreacja, rehabilitacja.

- jest fundamentem kultury fizycznej;

- jest pojmowane współcześnie jako proces , który promuje ucznia do rangi podmiotu, świadomego i aktywnego współtwórcy swego rozwoju.

2) Kultura według koncepcji indywidualistyczno - wartościującej:
- niezmiernie rozpowszechnione w filozofii i humanistyce jest ujęcie kultury w aspekcie subiektywistyczno - indywidualistycznym zwanym też wartościującym. Przedstawia się kulturę jako dziedzinę bezinteresownych pozbawionych praktycznych zamierzeń, szlachetnych, duchowych dążeń i przeżyć, uczuć oraz nastawień. KF jest dbałością psychiki o ciało. KF staje się częścią bogactwa duchowego człowieka,
- kultura fizyczna to „stan subiektywny, psychiczny, wewnętrzny i indywidualny, dla każdego różny, choć wielorako podobny u różnych ludzi, zwłaszcza żyjących jednocześnie i blisko siebie”, „jest dbałością psychiki o ciało”. (Władysław Tatarkiewicz),
- jest to również „wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego”. (Maciej Demel).

Koncepcja indywidualistyczno - wartościująca - niezmiernie rozpowszechnione w filozofii i humanistyce jest ujęcie kultury w aspekcie subiektywistyczno - indywidualistycznym zwanym też wartościującym. Przedstawia się kulturę jako dziedzinę bezinteresownych pozbawionych praktycznych zamierzeń, szlachetnych, duchowych dążeń i przeżyć, uczuć oraz nastawień. KF jest dbałością psychiki o ciało. KF staje się częścią bogactwa duchowego człowieka.

M. Demel (1974) pisał: „KF to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego”. Każdy reprezentuje określony poziom własnej, osobistej KF; względnie wysoki lub niski. KF trzeba, więc poszukiwać nie na stadionach a w sobie samym, we własnym trybie życia, w swoich nawykach oraz przekonaniach.

KF jest dbałością psychiki o ciało.

3. Kultura fizyczna według koncepcji socjologizująco - uniwersalitycznej (globalnej):

- ta koncepcja kładzie głównie nacisk na ludzkie zachowanie związane z dbałością o rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie i piękno człowieka oraz na rezultaty tych zachowań,

- Zbigniew Krawczyk, z perspektywy antropologicznej oraz z większym akcentem na zachowania i ich rezultaty ujmuje kulturę fizyczną jako „...względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową i zdrowie człowieka, przebiegających według przyjętych w danej zbiorowości wzorów, a także rezultaty owych zachowań" ,

- kultura fizyczna jest cechą grupową, interesujące stają się te formy zachowania, które są znamienne, specyficzne dla danej zbiorowości, które stanowią o jej odmienności od innej i tym samym behawioralnie przesądzają o lokalizacji społecznej jednostki.

4) Kultura fizyczna według koncepcji holistycznej:

- definicja Wiesława Osińskiego: „Kultura fizyczna to ogół wytworów o charakterze materialnym i niematerialnym w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie człowieka, uznawanych w niej wartości i wzorów zachowania, które zostały zobiektywizowane, przyjęte i mogą być przekazywane danej zbiorowości.”

- w materialistycznym ujęciu kulturę fizyczną dzielimy na trzy sfery:

a) sferę przekonań, postaw, poglądów i aspiracji w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie,

b) sferę obserwowalnych i sprawdzalnych czynności w postaci udziału - w różnorodnych formach zabiegów i ćwiczeń, głównie o charakterze ruchowym, hartującym i higienicznym, a stosowanych dla celów zdrowotnych, wydolnościowych oraz poprawy sprawności ruchowej, postawy ciała i odporności organizmu,

c) sferę intencjonalnych narzędzi, do której można zaliczyć obiekty, sprzęt i urządzenia sportowe, a dalej - instytucje i organizacje, których celem jest krzewienie lub działanie w zakresie wychowania fizycznego, sportu, rekreacji fizycznej itp., ponadto - systemy i programy zarządzania, a także utrwaloną wiedzę teoretyczną o formach, metodach i zasadach stosowania poszczególnych ćwiczeń i zabiegów.

Kultura fizyczna a wychowanie fizyczne.

KF ujmowana w kategoriach instytucjonalno - administracyjnych - utożsamia się ją z sumą rzekomych prostych elementów, jak WF (traktowany jako szkolny przedmiot nauczania), sport (wyczynowy), rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa. Próbuje się precyzować definicję na kształt worka, do którego można niemal wszystko wrzucić. Nie bardzo jasne, trudne do zdefiniowania są terminy - WF, sport, rekreacja fizyczna, itd.

Koncepcja indywidualistyczno - wartościująca - niezmiernie rozpowszechnione w filozofii i humanistyce jest ujęcie kultury w aspekcie subiektywistyczno - indywidualistycznym zwanym też wartościującym. Przedstawia się kulturę jako dziedzinę bezinteresownych pozbawionych praktycznych zamierzeń, szlachetnych, duchowych dążeń i przeżyć, uczuć oraz nastawień. KF jest dbałością psychiki o ciało. KF staje się częścią bogactwa duchowego człowieka.

M. Demel (1974) pisał: „KF to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego”. Każdy reprezentuje określony poziom własnej, osobistej KF; względnie wysoki lub niski. KF trzeba, więc poszukiwać nie na stadionach a w sobie samym, we własnym trybie życia, w swoich nawykach oraz przekonaniach.

Koncepcja socjologizująco - uniwersalistyczna (globalna) - Z. Krawczyk (1978) uważa, że KF jest to „względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie i piękno człowieka, przebiegających według przyjętych w danej zbiorowości wzorów, a także rezultaty owych zachowań”. KF jest cechą grupową, interesujące stają się te formy zachowania, które są znamienne, specyficzne dla danej zbiorowości, które stanowią o jej odmienności od innej i tym samym behawioralnie przesądzają o lokalizacji społecznej jednostki.

Koncepcja holistyczna - proponuje się następującą definicję (wg Osiński 1979)KF jest to ogół wytworów o charakterze materialnym i niematerialnym, w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie człowieka, uznawanych w niej wartości i wzorów postępowania, które zostały zobiektywizowane, przyjęte i mogą być przekazywane w danej zbiorowości. Nacisk położono na ogół powstałych w toku działań zbiorowości ludzkiej wytworów o charakterze zarówno materialnym jak i pozamaterialnym. Zrezygnowano z wyliczania specyficznych dla KF punktów odniesienia. Wychodzi się z założenia, że nawet najbardziej precyzyjne wyliczanie części nie wiele jeszcze mówi o zasadach, sposobach czy celach ich współdziałania.

Proponuje się, aby w tym ujęciu KF traktować szeroko, widząc 3 wzajemne uzupełniające się sfery: 1 - sferę przekonań, poglądów i aspiracji w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie, 2 - sferę obserwowalnych i sprawdzalnych czynności, 3 - sferę intencjonalnych narzędzi (obiekty, sprzęt, urządzenia sportowe), instytucje i organizacje, systemy i programy zarządzania oraz wiedzę teoretyczną.

3) Osobista kultura fizyczna i kultura zdrowotna:

- kultura fizyczna z perspektywy zdrowotnej:

a) podnoszenie sprawności i wydolności fizycznej organizmu poprzez trening,

b) pomnażanie potencjału obronnego przez hartowanie organizmu,

c) ”kultura fizyczna to dbałość psychiki o ciało „ - Władysław Tatarkiewicz,

d) kultura fizyczna - to ogół zachowań przebiegających według przyjętych w danym środowisku społecznym reguł i norm postępowania a mających na celu :

- dbałość o zdrowie człowieka,

- o poprawę jego postawy,

- prawidłowy rozwój psychofizyczny oraz rezultaty tych zachowań.

- osobista kultura fizyczna:

a) każdy reprezentuje określony poziom własnej, osobistej kultury fizycznej; względnie wysoki bądź niski,

b) kulltury fizycznej trzeba więc poszukiwać nie tylko na stadionach, boiskach, kortach, pływalniach, salach gimnastycznych, itp. co przede wszystkim w sobie samym, we własnym trybie życia, w swoich nawykach i przekonaniach,

c) osobista kultura fizyczna świadczy o jakimś poziomie świadomości potrzeb w zakresie pielęgnacji własnego ciała, poziomie nawyków związanych z normami higieny, zastosowań z pożytkiem dla zdrowia różnorakich form ćwiczeń ruchowych i wypoczynku po pracy, poziomu wiedzy o funkcjonowaniu własnego organizmu,

KULTURA FIZYCZNA - definicja

Kultura fizyczna obejmuje te wszystkie wartości, które wiążą się z fizyczną postacią i fizycznym funkcjonowaniem człowieka, zarówno w jego własnym subiektywnym odczuciu, jak też w obrazie społecznie zobiektywizowanym.

Analogicznie do innych wartości kulturowych, mają one charakter dynamiczny, kształtują poglądy i postawy ludzkie, są, więc cząstką światopoglądu i obyczaju.

Zgodnie z takim ujęciem, „masowa kultura fizyczna” to powszechna higienizacja życia, a nawet „medycyna dla wszystkich”, szkoła pracy nad sobą, nad zdrowiem, sprawnością, urodą. Arsenał jej środków daleko wykracza poza sport, a nawet poza ćwiczenia ruchowe.

Krzewić kulturę fizyczną znaczy, więc tyle, co kształtować świadomą, afirmatywną i aktywną postawę wobec ciała i potrzeb, uczyć jak poprawiać naturę, zmieniać obyczaj, doskonalić się.

Czym jest KULTURA FIZYCZNA obecnie?

Kulturę fizyczną utożsamia się na ogół z produkcjami ruchowymi, i to głównie typu sportowego. Zamyka w obrębie Sali gimnastycznej, boiska (…) nie widzi się jej i nie czuje w życiu zwykłym, codziennym. Stąd społeczeństwo dzieli się na sportowców i niesportowców, którzy nie pojmują, co by mogli mieć wspólnego z kulturą fizyczną, jeśli sportu nie uprawiają, a nawet o nim nie myślą.

Wydaje się, że wadliwe pojmowanie kultury fizycznej, ubogie i jednostronne, jest istotną przeszkodą w realizacji ambitnego programu powszechnej kultury fizycznej.

Ładnie byśmy wyglądali, gdyby ten proces polegał na dostosowywaniu ludzi wyłącznie do kanonów sportu olimpijskiego.

Zbigniew Krawczyk definiuje „kulturę fizyczną jako względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie, urodę, cielesną doskonałość i ekspresję człowieka, przebiegających według przyjętych w danej zbiorowości wzorców, a także rezultaty owych zachowań”

Kultura fizyczna to wg Macieja Demela i Alicji Skład „wycinek rzeczywistości, na którym toczy się proces fizycznego wychowania”. Kultura fizyczna to także obraz naszej postawy wobec własnego ciała, ale i aktywna, systematyczna i świadoma troska o swój rozwój, zdrowie bio - psycho - społeczne oraz umiejętność aktywnego spędzania czasu wolnego. Można zauważyć, że kultura fizyczna to po części wychowanie fizyczne, sport, rekreacja ruchowa oraz rehabilitacja ruchowa.

Pojęcie kultury fizycznej jest róŜnie interpretowane przez licznych autorów. Według

M. Demela (1986) i A. Pawłuckiego (1996), kultura fizyczna- to wyraz określonej postawy

wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, to

umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym poŜytkiem dla zdrowia

fizycznego i psychicznego. Na kulturę fizyczną składają się róŜne formy aktywności

ruchowej: sport, wychowanie fizyczne, rekreacja, turystyka, rehabilitacja i inne. Mając do

czynienia z dowolną formą kultury fizycznej czerpiemy wiele wartości dla ciała. MoŜna je

podzielić na:

- zdrowotne (Ŝyciodajne wartości ciała)

- utylitarne (ciało jako narzędzie pracy, obrony)

- estetyczne (wyraŜają się w urodzie kształtów ciała oraz jego ruchów)

- hedonistyczne (ciało źródłem przeŜyć smakowych, seksualnych lub narzędziem osiągania

przeŜyć kinetycznych).

- agonistyczne (rywalizacyjne wartości ciała: współzawodnictwo)

JuŜ w staroŜytności kreowano rozwój fizyczny. Kojarzenie

Koncepcja socjoligozująco-uniwersalistyczna - wg Krawczyka kultura fizyczna to względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań oraz ich rezultat w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie i piękno, przebiegający wg przyjętych w danej zbiorowości wzorów. W tej koncepcji nacisk położony jest na dbałość o rozwój, sprawność ruchową.

Kultura fizyczna to ogół wytworów o charakterze materialnym i

niematerialnym w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne

funkcjonowanie człowieka, uznawanych w niej wartości i

wzorów zachowania, które zostały zobiektyzowane i przyjęte i

mogą być przekazywane danej zbiorowości (w. Osiński).

n Kultura fizyczna to wyraz określonej postawy wobec

własnego ciała, świadoma, aktywna troska o swój

rozwój, sprawność i zdrowie, to umiejętność

organizowania i spędzania czasu z największym

pożytkiem dla zdrowia psychicznego i fizycznego (M.

Demel).

n Kultura fizyczna jest to względnie zintegrowany i

utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o

rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie i

piękno człowieka, przebiegających według przyjętych

w danej zbiorowości wzorów i norm postępowania (Z.

Krawczyk).

Wg Grabowskiego wikipedia

Kultura fizyczna - to ogół zachowań przebiegających według przyjętych w danym środowisku społecznym reguł i norm postępowania a mających na celu dbałość o zdrowie człowieka, o poprawę jego postawy, prawidłowy rozwój psychofizyczny oraz rezultaty tych zachowań.

Poprzez pojęcie kultury fizycznej Grabowski nawiązuje do kultury

jako takiej i jej definicji w ujęciu socjologicznym. Spomiędzy różnorodnych definicji

kultury wyróżnia najczęściej wymieniane zjawiska, takie jak: wartości, zachowania oraz

ich wytwory, zarówno materialne, jak i niematerialne

1.2.1. Kultura fizyczna

„Wszystko co człowiek czyni i czym się wyraża jako człowiek jest kulturą”

(za: Bombol, Dąbrowska, 2003:17)

Wytwory materialne rozumiane są jako efekt działalności człowieka w zakresie

przekształcania i podporządkowywania sobie przyrody, tak jak na przykład narzędzia

pracy oraz wykonane za ich pośrednictwem produkty materialne (obiekty, urządzenia,

budynki mieszkalne). Z kolei wytwory niematerialne związane są z dążeniem do prawdy,

sprawiedliwości i ładu społecznego. Zalicza się do nich wiedzę, doświadczenia, obyczaje,

tradycję, wierzenia, sztukę. Podział ten nie jest jednak jednoznaczny, gdyż oba te obszary

przenikają się wzajemnie: każdy materialny twór powstaje na wzór istniejącej w

wyobraźni idei, projektu czy planu; z drugiej strony każda idea, prawo, odkrycie, aby

wejść na trwałe do kultury muszą przyjąć postać materialną. Co więcej, podmiotowość

człowieka i przedmiotowość jego wytworów wzajemnie się warunkują, stanowiąc

wspólną cechę procesu tworzenia materialnych i niematerialnych dóbr (Grabowski, 1994:

8).

W ramach kultury ujęto również ludzkie działania, których przedmiotem i

zarazem rezultatem jest własne ciało, a celem - mniej lub bardziej uświadomionym -

rozwój i doskonalenie jego struktury i funkcji. Takie działania określono jako kultura

fizyczna.

Z. Krawczyk wyodrębnił podstawowe ujęcia kultury fizycznej, sprowadzając je

do czterech typów:

• Kultura fizyczna jako całokształt materialnego środowiska, kształtowanego

przez człowieka zgodnie z jego możliwościami, potrzebami i wartościami. Nie

istnieje ona poza światem człowieka, jest jego integralną częścią i stanowi

podstawę wszelkiej kultury.

• Kultura fizyczna jako system wartości, działań oraz ich efektów w dziedzinie

cielesnej aktywności człowieka zależnych od zewnętrznych warunków

stymulowanych przez społeczne potrzeby. W tym ujęciu mieści się także praca

fizyczna oraz inne działania, mające na celu doskonalenie zdrowia, sprawności i

ekspresji ciała. Wszystkie te zachowania są społecznie determinowane i mają

społeczne funkcje.

• Kultura fizyczna jako zespół form aktywności ruchowej człowieka

podejmowanych świadomie i celowo dla pomnażania zdrowia rozwoju

sprawności fizycznej i pomnażania urody człowieka, podporządkowanych

wzorowi osobowości wszechstronnej, harmonijnej i dynamicznej. Formy te mają

11

tendencję do instytucjonalizacji, przejawiają się przede wszystkim w postaci gier,

zabaw, gimnastyki, sportów i turystyki.

• Kultura fizyczna jako synonim sportu

W nawiązaniu do trzeciego ujęcia Krawczyk za definicję kultury fizycznej przyjął

„względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój

fizyczny, sprawność ruchową i zdrowie człowieka, przebiegających według przyjętych w danej

zbiorowości wzorów, a także rezultaty owych zachowań. Jako taka wiąże się ona integralnie ze

zjawiskami wychowania, higieny osobistej i społecznej, pracy i wypoczynku oraz dążeniem do

poprawy materialnych i psychicznych warunków ludzkiego bytowania (Krawczyk, 1997: 11-

13).”

W zależności od podejścia badawczego kulturę fizyczną definiuje się w całkiem

odmienny sposób. M. Demel podkreśla aksjologiczny aspekt, krytykując potoczne

rozumienie kultury fizycznej, które zawęża się do spraw ćwiczeń ruchowych lub po

prostu do sportu. Według niego:

„kultura fizyczna obejmuje wszystkie wartości, które wiążą się z fizyczną postacią i

fizycznym funkcjonowaniem człowieka, zarówno w jego własnym subiektywnym odczuciu,

jak też w obrazie społecznie zobiektywizowanym. Wartości te - najogólniej mówiąc - odnoszą

się do zdrowia, budowy i postawy ciała, odporności, wydolności, sprawności i urody.

Analogicznie do innych wartości kulturowych, mają one charakter dynamiczny, kształtują

poglądy i postawy ludzie (Demel, 1985: 32-33).”

Inne, bardziej instrumentalne podejście prezentuje A. Wohl, wskazując na

zależność tego zjawiska od całej kultury duchowej i materialnej, które ujawniają prawa

społeczne działające w tej dziedzinie życia. Wraz z kulturą fizyczną kształtują się swoiste

wzory zachowań, które stanowią podstawę procesu uspołeczniania poprzez kulturę

fizyczną. Wohl poprzez kulturę fizyczną rozumie

„całokształt dorobku społecznego w dziedzinie pielęgnacji ciała, to jest całokształt

systematycznie stosowanych środków natury sprawnościowej, wychowawczej, higienicznej i

rozrywkowej, wpływających na rozwój fizyczny ludzi, rozwój ich aparatu ruchowego oraz

przystosowanie tegoż aparatu do wszechstronnych potrzeb osobowości ludzkiej w danych

warunkach rozwoju życia społecznego (Wohl, 1985: 28-30).”

Grabowski analizując powyższe definicje wysunął swoją propozycję, w której za

główne kryteria kultury fizycznej uznał świadomość potrzeb i możliwości swojego

ciała, odpowiednie zachowania służące ich realizacji oraz rezultaty owych zachowań

(Grabowski, 1994: 10).

Kultura fizyczna przejawia się w różnych formach, takich jak: wychowanie

fizyczne, rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa oraz sport.

---