Zaburzenia dynamiki ciała w różnych schorzeniach. Kompensacja ubytków funkcjonalnych.

Zaburzenia dynamiki ciała wywołane są schorzeniami układ ruchu, które dotykają ludzi w każdym wieku. Dysfunkcja narządu ruchu dotyczy kończyn górnych, dolnych i kręgosłupa. Powoduje ograniczenie lub zaburzenie sprawności motorycznej na skutek zmian, wrodzonych lub nabytych, układu kostno-stawowego i mięśniowo-nerwowego. Do zmian wrodzonych narządu ruchu zaliczamy:

niedorozwoje i ubytki kończyn górnych i dolnych, zwichnięcia stawu biodrowego,

ograniczenia funkcji stawów, zniekształcenia kręgosłupa, przepuklinę oponowo-rdzeniową,

kręcz szyi i inne. Nabyte zmiany narządu ruchu są spowodowane: urazami (powikłania po

złamaniu kości czy amputacji), stanami zapalenia (kości, stawów, mięśni), niedotlenieniem

mózgu (mózgowe porażenie dziecięce) oraz zaburzeniami przemiany materii i czynności

hormonów (np. aseptyczna martwica kości). Wśród dzieci z dysfunkcją narządu ruchu

najwięcej jest takich, które mają różnorodne zniekształcenia kończyn dolnych. Wymienić tu

należy kolana koślawe i szpotawe oraz zniekształcenia i wady anatomiczne stóp. Wady te

utrudniają dziecku czynności lokomocyjne, powodują nieprawidłową postawę, obniżają

zdolność koordynacji ruchowej, wykonywania różnych czynności takich jak np. jazda na

rowerze, czy uprawianie innych sportów.

Nasz organizm posiada niesamowitą zdolność jaką jest kompensacja, dzięki której jest w stanie całkowicie lub częściowego wyrównać działania czynników szkodliwych. Kompensacja jest zjawiskiem występującym samoistnie gdy po uszkodzeniu jakiegoś odcinka narządów ruchu zostanie zniesiona możność wykonywania ważnych czynności. Procesy kompensacyjne odtwarzają te czynności za pomocą środków zapasowych, którymi organizm dysponuje.

Np. utrata ruchów pronacji i supinacji przedramienia jest kompensowana ruchami obrotowymi ramienia, a skrócenie jednej z kończyn górnych kompensowane jest przesunięciem ku przodowi łopatki wraz barkiem.

Kompensacja w zakresie narządów ruchu dotyczy najczęściej zaburzeń dynamicznych, statycznych lub form mieszanych, a także ubytków anatomicznych, zaburzeń czucia, równowagi itp. Kompensacja zaburzeń dynamicznych może odbyć się przez zastąpienie brakujących sił mięśniowych siłami działającymi tak samo lub podobnie, zazwyczaj w bliskim sąsiedztwie. Chory może wykonać ten sam ruch, który wykonywał przed zachorowaniem czy uszkodzeniem. Ten sposób kompensacji można nazwać bezpośrednim. Gdy uszkodzenie dotyczy całej grupy mięśni i brak sił działających podobnie, pojawia się kompensacja pośrednia, polegająca na zastąpieniu ruchu niemożliwego do wykonania ruchem bądź ruchami najbardziej użytecznymi do wykonywania zamierzonej czynności. Kompensacja jest odruchem dążącym do poprawy czynności zarówno dynamicznych jak i statycznych. Niestety niekiedy wywoływać może szereg niekorzystnych zmian w ustroju przez nadmierne obciążenie układu krążenia oraz odcinków kompensujących. Kompensacja wprowadzić może również szereg zniekształceń stanowiących oszpecenie i ograniczających sprawność narządów ruchu.

Np. mięśnie kończyn górnych i tułowia kompensują ubytki czynnościowe kończyn dolnych w przypadkach porażeń poprzecznych. Początkowo w taki sposób kompensacji szybkie męczenie zarówno narządu krążenia, jak i odcinków kompensujących. Gdy jednak pojawi się adaptacja przeciążonych początkowo układów, sprawność wzrasta, wydolność w posługiwaniu się czynnościami zastępczymi powiększa się, chory może korzystać z nowego sposobu poruszania się. Typowym sposobem kompensacji ubytku kończyny dolnej jest zastosowanie protezy. Chodzenie na protezie wymaga jednak przystosowania zmysłu równowagi, przystosowania nowych powierzchni kończyny amputowanej do obciążenia oraz przystosowania kończyn do odmiennego rytmu chodu .

Innym bardzo dużym problemem jest zniekształcenie kończyny w skutek skrócenia przekraczającego 3 cm. Różnica ta naruszać już może symetrię chodu i powodować widoczne dla otoczenia wyrównawcze zmiany w obrębie miednicy i kręgosłupa. Czynność kończyn dolnych powinna być symetryczną zarówno podczas stania, jak i chodzenia. W innym przypadku prowadzi do patologicznego chodu w którym chory wyrównuje skrócenie obciążeniem stopy po stronie chorej na palcach, po zdrowej zgięciem kolana i biodra. Czas obciążenia obu kończyn jest równy, jakkolwiek długość kroku po stronie skrócenia jest mniejsza. W dużych skróceniach wyraźnie zwiększają się pionowe wahania miednicy są większe po stronie skrócenia, czemu towarzyszy większe przechylenie barków ku stronie przeciwnej. Objawy te nasilają się w chodzie szybkim i biegu.

Niektóre ograniczenia ruchów i zesztywnienia oraz większość ruchów patologicznych ujawniają się tylko podczas wykonywania czynności. Braki ruchów w jednym stawie są kompensowane ich zwiększeniem w stawach sąsiednich, niekiedy przeciwnej kończyny czy tułowiu. Na przykład sztywność stawu biodrowego w zgięciu w zależności od jego wielkości kompensowana jest zwiększeniem ruchów odcinka lędźwiowego kręgosłupa i kolan oraz przeciwnego stawu biodrowego (skręty miednicy). Występują wyraźne asymetrie w wyznacznikach chodu. Sztywność stawu kolanowego w ustawieniu czynnościowym również powoduje zaburzenie symetryczności i synchronizacji ruchów kończyn w chodzie przez wydłużenie fazy przenoszenia. Tego typu zniekształcenia nazwać można zniekształceniami czynnościowymi .

U dorosłych nierównomierność w rozkładzie obciążeń powierzchni stawowych prowadzi do przedwczesnego zużywania się przeciążonych części stawu i występowania zespołu zmian zniekształcających. Mechanizmy kompensujące, jak wspomniano uprzednio, są odruchami zmierzającymi do poprawy czynności narządu ruchu, często kosztem wtórnych zniekształceń w odcinkach sąsiadujących. Np. typowym sposobem kompensacji skrócenia kończyny dolnej jest końskie ustawienie stopy. Ustawienie to początkowo czynnościowe może się utrwalić i stanowi wtedy zniekształcenie bardziej rażące niż różnica długości kończyn. Głównym przejawem wszystkich patologii układu lokomocyjnego jest znaczne zmniejszenie szybkości poruszania się.

Przygotowała : Michalina Zok