Użyteczność – przyjemność lub korzyść, zadowolenie osiągane przez konsumenta w wyniku spożycia jakiegoś dobra lub usługi definiujemy jako użyteczność.

Użyteczność całkowita(U) – suma zadowolenia, jaką daje konsumentowi spożycie określonych dóbr.

Użyteczność krańcowa (Mu) – dodatkowa satysfakcja uzyskana przez konsumenta ze spożycia każdej kolejnej jednostki danego dobra lub usługi

Zasada malejącej użytecznośći krańcowej – w miarę jak spożycie konkretnego dobra rośnie w określonym czasie, jego użyteczność krańcowa maleje. Wynika to z faktu, że każda potrzeba w miarę jej zaspokajania ulega nasyceniu.

Krańcowa stopa substytucji – dobra X przez dobro Y, to ilość dobra Y, jaka jest niezbędna do rekompensaty straty jednej jednostki dobra X nie zmieniając łącznej użyteczności .

MRS = zmiana wielkości konsumpcji jednostek dobra y : zmiana wielkości konsumpcji jednostek dobra X

Konsument maksymalizuje satysfakcję wówczas, gdy użyteczności krańcowe ostatniej jednostki każdego z dóbr zrównają się : MUx = MUy

Równowaga konsumenta – każdy spożywca dąży do względnej stabilizacji przyzwyczajeń nabywczych , przy których maksymalizuje swoją użyteczność całkowitą.

Jednostka maksymalizuje użyteczność oraz osiąga równowagę, kiedy relacje użyteczności krańcowych każdego dobra do jego ceny są sobie równe : MUx : Px = MUy:Py

Optymalny wybór konsumenta (równowaga konsumenta) wskazuje ten punkt na linii budżetu, w którym linia ta styka się z najwyższą osiągalną krzywą użyteczności.

Wzrost dochodów w ujęciu realnym następuje także wówczas, gdy dochód w ujęciu nominalnym się nie zmienia, ale ceny spadają.

Dobra podrzędne/ dobra Giffena – sytuacje , w których wzrost dochodu nie powoduje wzrostu popytu, a nawet jego spadek

Za okres krótki uważać będziemy taki przedział czasowy, w którym zużycie w przedsiębiorstwie przynajmniej jednego z czynników wytwórczych nie ulega zmianie. Produkcję i zasoby traktujemy tu jako wielkości aktualne, które opisują faktycznie występujące warunki funkcjonowania firmy.

Za okres długi uważać będziemy taki przedział czasowy, w którym możliwa jest zmiana wielkości i struktury wszystkich zaangażowanych w przedsiębiorstwie zasobów czynników wytwórczych. Jest to horyzont czasowy przydatny w procesie planowania.

W przedsiębiorstwie wyróżniamy dwie podstawowe kategorie kosztów alternatywnych : koszty jawne, zwane także księgowymi oraz koszty ukryte.

Całkowity koszt alternatywny/ koszt ekonomiczny przedsiębiorstwa – suma kosztów jawnych i ukrytych

Koszty jawne – wszystkie wydatki przedsiębiorstwa dokonywane na rzecz dostawców czynników produkcji. Wszelkie płatności tego rodzaju odnotowywane są przez system księgowości firmy i dlatego nazywamy je inaczej kosztami ksiegowymi.

Koszty ukryte – stanowią dochody utracone przez właściciela na skutek takiego, a nie innego wykorzystania jego zasobów w działalności gospodarczej, jego kapitału oraz czasu pracy i umiejętności zarządzania firmą.

Zysk księgowy – jest różnicą między utargiem/przychodem, a poniesionymi kosztami jawnymi
AP = TR - TEC

Zysk księgowy = utarg całkowity – koszty jawne

Zysk ekonomiczny – jest różnicą między utargiem a całkowitym kosztem alternatywnym przedsiębiorstwa (sumą kosztów jawnych i ukrytych)

EP = TR – TC

Zysk ekonomiczny = utarg całkowity – koszt ekonomiczny

Zysk ekonomiczny jest zyskiem księgowym pomniejszonym o koszty ukryte : EP = AP – TIC
Zysk ekonomiczny = zysk księgowy – koszty ukryte

Zysk normalny (zysk fair) (zysk zerowy) – pełne pokrycie kosztów alternatywnych , utarg pokrywa koszty całkowite

Na koszty całkowite (TC) składają się koszty stałe oraz koszty zmienne.

Koszty stałe – to koszty, które nie zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji, ale rozkładają się na coraz większa ilość jednostek produkcji, przy jej wzroście. (Koszty maszyn i urządzeń, budynków, ziemi, wydatki na administrację, koszty ochrony, ubezpieczenia maszyn, odestki)

Koszty zmienne – to koszty , które wzrastają w miarę wzrostu produkcji. (wydatki na płace dla pracowników, surowce, materiały, półprodukty, nośniki energii)

Krótkookresowy koszt całkowity = koszt stały + koszt zmienny

Rośnie produkt krańcowy – przyrost produkcji związany z zastosowaniem w procesie produkcyjnym kolejnej, dodatkowej jednostki zasobu zmiennego.

Prawo malejących przychodów krańcowych – stanowi, że jeśli kolejne jednostki jednego zasobu zużywane są wraz ze stałą ilością innego zasobu, to w pewnym momencie procesu wytwórczego dodatkowa produkcja otrzymana z kolejnej jednostki zasobu zmiennego, a więc produkt krańcowy, zacznie maleć. (np. przerost zatrudnienia taki, że pracownicy wzajemnie przeszkadzaliby sobie)

Koszt krańcowy czyli dodatkowy koszt ponoszony w związku z produkcją kolejnej jednostki dobra w pewnym punkcie zaczyna wzrastać.

Zjawisko nieproporcjonalnych przychodów krańcowych – odzwierciedla niejednakowe tempo wzrostu kosztów. Oznacza to, że koszt wytworzenia każdej kolejnej jednostki produktu nie jest taki sam.

Przeciętny krótkookresowy koszt stały jest ilorazem całkowitych kosztów stałych i wielkości produkcji przedsiębiorstwa: AFC = TFC : Q

Przeciętny krótkookresowy koszt zmienny jest ilorazem całkowitych kosztów zmiennych i wielkości produkcji przedsiębiorstwa : AVC = TVC : Q

Przeciętny krótkookresowy koszt całkowity – jest ilorazem kosztów całkowitych i wielkości produkcji przedsiębiorstwa. ATC = TC: Q

Analiza struktury kosztów w ujęciu marginalnym – sprawdzenie jak kształtuje się poziom kosztu całkowitego przy zmianie poziomu (wzroście) produkcji o jednostkę.

MC (koszt krańcowy) = zmiana TC (kosztu całkowitego) : zmiana wielkości produkcji(=1) = zmiana TVC (kosztu zmiennego) : zmiana wielkości produkcji (=1)

Koszt krańcowy – jest przyrostem kosztów całkowitych, gdy produkcja wzrasta o jednostkę.

Koszt całkowity (ATC) i koszt zmienny (AVC)spada , gdy koszt krańcowy < koszt całkowity

Koszt całkowity i zmienny rośnie, jeśli koszt krańcowy > koszt całkowity

Przedsiębiorstwo działające na rynku doskonale konkurencyjnym może maksymalizować zysk zwiększając produkcję do takiego poziomu, aż koszt krańcowy zrówna się z ceną. P=MC

Mnożąc wielkość zysku jednostkowego przez ilość sprzedanych produktów Qo otrzymamy zysk całkowity przedsiębiorstwa EP = AEP * Qo

Jednostkowy zysk = cena jednostkowa (utarg krańcowy) – przeciętne koszty całkowite
AEP = P – ATC

Utarg krańcowy – przyrost utargu osiągnięty ze wzrostu sprzedaży produktów w określonym czasie po stałej cenie.

Granicę maksymalnych racjonalnych strat wyznacza poziom przeciętnych kosztów zmiennych (AVC).

W konkurencji niedoskonałej linia przedstawiająca popyt na produkcję przybiera kształt krzywej opadającej (zamiast prostej poziomej, jak przy konkurencji doskonałej)

Utarg całkowity – jest iloczynem ilości sprzedanego towaru i ceny, po której tę ilość można na rynku sprzedać.

Gdy utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym – zysk jest maksymalizowany.

Optimum ekonomiczne – stan równowagi przedsiębiorstwa

W długim okresie wszystkie zasoby i koszty są zmienne.

LRAC – długookresowa krzywa przeciętnych kosztów całkowitych. Nazywana jest krzywą planowania. Przedsiębiorca chcący maksymalizować zysk powinien wybrać te kombinację zasobów i poziomów produkcji, gdzie koszt jest najniższy, a tę granicę tworzy krzywa LRAC.

Korzyści skali działania przedsiębiorstwa – ekonomie
Niekorzyści – dyzekonomie

Korzyści skali realizowane są wówczas, gdy zwiększeniu angażowania i wykorzystania wszystkich zasobów towarzyszą więcej niż proporcjonalne przyrosty produkcji – wraz ze skalą działania rośnie efektywność przedsiębiorstwa.

Wskazujemy na 3 podstawowe przyczyny występowania zjawiska ekonomii skali:
1) specjalizacja pracowników
2) specjalizacja maszyn i urzadzeń
3) przesunięcie granicy niepodzielności zasobów

Produkt narodowy brutto – wyraża on łączną wartość produkcji danego kraju, jest miarą ekonomicznych efektów całej gospodarki.

Dochód narodowy jest równy produktowi narodowemu netto.

Prawo rynków Saya – sprawnie działający mechanizm rynkowy powoduje, że każda produkcja automatycznie tworzy odpowiedni popyt, a każdy wzrost produkcji automatycznie generuje proporcjonalny wzrost popytu. (jest to sprzeczne z rzeczywistością)

Produkt narodowy brutto możemy mierzyć jako strumień produktów finalnych, pieniężny wyraz wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w skali całej gospodarki w danym okresie, najczęściej roku. Jest to sposób obliczania PNB tzw. metoda strumienia produktów. PNB można także mierzyć jako sumę wszystkich kosztów, czyli dochodów tych, którzy wytwarzają produkt – jest to tzw. metoda dochodowa lub kosztowa.

Produkt krajowy brutto nominalny, PKB nominalny – łączna wartość dóbr i usług wytworzonych w danym kraju, obliczona według bieżącej wartości pieniądza. Zmiana cen bieżących (inflacja, deflacja) ma wpływ na PKB nominalny. Wartość produkcji wyrażona jest w cenach obowiązujących w okresie, kiedy ta produkcja została wytworzona.

popyt potencjalny (wirtualny) – ilość towarów jaką nabywcy chcieliby nabyć.

popyt realny (rzeczywisty, faktyczny) – ilość rzeczywiście nabywana przez konsumenta.

popyt subiektywny (zastępowalny) – popyt na towary wzajemnie się zastępujące.

popyt komplementarny (łączny) – wzajemnie się uzupełniający.

W rozróżnieniu dóbr na finalne i pośrednie może wystąpić tylko różnica funkcjonalna, a nie rzeczowa. Np. mąka, która trafia do piekarzy, cukierników, producentów makaronu itd. Nie może być wliczona do PNB, bo stanowi dobro zaopatrzeniowe, lecz mąka trafiająca na półki w sklepach to dobro finalne.

W praktyce rachunkowości PNB statystycy posługują się metodą wartości dodanej. Wartość dodana to różnica pomiędzy utargiem danego przedsiębiorstwa, a dokonywanymi przez nie zakupami materiałów i usług od innych przedsiębiorstw.

Produkt narodowy brutto jest pieniężnym wyrazem strumienia finalnych dóbr i usług. Obejmuje on następujące płatności :
- osobiste wydatki konsumpcyjne ludności
- rządowe zakupy dóbr i usług
- krajowe inwestycje prywatne brutto
- eksport netto

Inwestycje brutto są sumą inwestycji netto i inwestycji odtworzeniowych : Ib = In + Io. Inwestycje netto oznaczają zawsze przyrost majątku, tj. są różnicą między wartością inwestycji brutto a amortyzacją. PNN = PNB – amortyzacja

Do produktu narodowego nie mogą być wliczone tzw. płatności transferowe. Przykładami wypłat transferowych mogą być : zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki socjalne, wypłaty z ubezpieczenia społecznego z tytułu emerytur lub niezdolności do pracy, subwencje dla firm państwowych i prywatnych.

Dobra inwestycyjne to dobra, które nie służą bezpośredniej konsumpcji.

Różnicę między eksportem i importem nazywamy eksportem netto. Jeżeli dane państwo ma dodatni eksport netto tzn. że wartość eksportu przewyższa wartość importu.

Produkt narodowy brutto, obliczany według podejścia opartego na kosztach zasobów i dochodu, definiujemy jako sumę ( z uwzględnieniem amortyzacji) :

- płac, procentów, rent i zysków (zawsze korygując, zgodnie z metodą wartości dodanej, wartość podwójnie zarachowanych dóbr pośrednich nabywanych od innych przedsiębiorstw)

- pośrednie podatki przedsiębiorstw, traktowane tu jako element kosztu wytworzenia strumienia produktu.

Dochodem narodowym nazywamy wynagrodzenie otrzymywane w ciągu danego okresu przez właścicieli czynnikówprodukcji. Dn = PNN – podatki pośrednie

Dyspozycyjne dochody osobiste – definiujemy jako dochody osobiste pomniejszone o podatki osobiste .

Dyspozycyjne dochody osobiste = dochody osobiste – podatki osobiste

Dochody osobiste = Dn – opłaty na ubezpieczenia itd.

Makrowielkości ekonomiczne – takie wielkości wyrażone poprzez ceny z okresu, kiedy pomiar miał miejsce nazywamy ujęciem nominalnym. Jeżeli natomiast, badane wielkości z okresu na okres wyrażamy wartościowo, ale przy uwzględnieniu ruchu cen, to mówimy o ujęciu realnym.

Realny PNB = nominalny PNB : indeks cen * 100

Indeks cen inaczej deflator PNB, odzwierciedla zmiany cen dóbr i usług zawartych w produkcie narodowym.

Wskaźnik NEW - przy jego obliczaniu dodajemy do PNB m.in. takie pozycje, jak wartość wolnego czasu, niektóre usługi związane z funkcjonowaniem gospodarstw domowych oraz odejmujemy nie opłacone koszty zanieczyszczenia środowiska, niedogodności urbanizacji itp. Poziom wskaźnika NEW jest zawsze mniejszy od PNB i rośnie wolniej od PNB.

Najczęściej przyjmowanym miernikiem dynamiki wzrostu gospodarczego jest stopa wzrostu produktu narodowego brutto w skali roku.

Realny PNB jest miarą strumienia całkowitego dochodu gospodarki narodowej, świadczy on o możliwej ilości dóbr i usług, które mogą być nabyte w skali całej gospodarki. Spadek poziomu produktu to recesja , stały poziom z okresu na okres –stagnacja.

Pojęcia wzrostu i rozwoju gospodarczego są niekiedy traktowane jako synonimy i stosowane zamiennie. Występują jednak istotne różnice między nimi.

Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym niż wzrost gospodarczy. O rozwoju gospodarczym mówimy wtedy, gdy zwiększeniu produktu narodowego towarzyszą zmiany o charakterze strukturalnym i jakościowym zarówno w sferze czynników produkcji jak i stosunków społecznych.

Ekstensywny rozwój gospodarki – charakteryzuje ilościowy wzrost produkcji bez zmian jakościowych, wyrażających się unowocześnianiem produkcji, wzrostemwydajności pracy i obniżaniem kosztów produkcji. ( wzrost zatrudnienia i czynników kapitałowych)

Intensywny rozwój gospodarki – łączy wzrost ilościowy ze zmianami jakościowymi. ( wzrost wydajności pracy przez lepsze wyposażenie techniczne i wyższy poziom kwalifikacji siły roboczej itd.)

Bezpośredni czynnik wzrostu – poziom zatrudnienia i wydajność pracy, zastosowanie technologii materiałooszczędnych

Pośredni czynnik wzrostu – inwestycje i ich efektywność, postęp techniczno – organizacyjny

Osobowe czynniki wzrostu to zatrudnienie i wydajność pracy; rzeczowe – to kapitał i jego produktywność.

Funkcja produkcji – zależność, w której zmienną objaśnianą jest wielkość produktu (dochodu), a zmiennymi objaśniającymi są wielkości nakładów czynników produkcji oraz miary ich efektywności.

Przeciętny współczynnik kapitałochłonności – określamy jako przeciętną wartość istniejącego kapitału przypadającą na jednostkę produktu : m=k/y.

Krańcowy współczynnik kapitałochłonności produkcji, to ilość dodatkowego kapitału potrzebnego do zwiększenia produktu o jednostkę : m’ = dk/dy

Bariera wzrostu instytucjonalna – polega na niedostatecznym przystosowaniu instytucji państwa do efektywnego wpływania na gospodarkę.

Bariera braku siły roboczej – brak ludzi z kwalifikacjami bądź dysproporcje w układzie regionalnym

Bariera surowcowa – wzrastająca gospodarka zgłasza rosnące zapotrzebowanie na surowce, szczególnie nośniki energii. Brak tych zasobów naturalnych może być przełamywany importem.

Bariera konsumpcyjna – dolną granicą stopy konsumpcji jest poziom płac w ujęciu realnym. Granica ta wskazuje na możliwość wystąpienia bariery konsumpcyjnej na drodze wzrostu gospodarczego.

Trend – to ogólna i długookresowa skłonność określonych wielkości ekonomicznych do wzrostu (spadku) w określonym czasie.

Ogólne wahania aktyności gospodarczej można podzielić na:

- Przypadkowe – to takie zdarzenia gospodarcze, które z natury rzeczy mają charakter nieregularny, zwykle są następstwem czynników losowych np. klęski żywiołowe lub społeczno – politycznych np. wojen

- Periodyczne – określa się zmiany aktywności gospodarczej o charakterze krótkookresowym. Zmiany te mogą być wywołane czynnikami przyrodniczymi, rytmem biologicznym (sezonowość produkcji rolniczej, budownictwo), a także zwyczajami, modą i innymi zmiennymi.

- Koniunkturalne– nazywa się wahania aktywności gospodarczej wokół lini trendu jako tendencji rozwojowej o okresie dłuższym niż rok.

Cykl średniookresowy – (tzw. cykl Juglara) – trwa 6 – 10 lat,występuje z dużą regularnością od lat trzydziestych XIX wieku w postaci tzw. cyklu klasycznego

Cykle krótkookresowe (tzw. cykle Kitchina) – 3 -5 lat

Cykle długookresowe (tzw. cykle Kondratiewa) – 50 – 60 lat. Odnosi się głównie do zmian poziomu produktu narodowego.

W ramach koncepcji egzogenicznych występowanie cyklu koniunkturalnego usiłuje się wyjaśnić jako rezultat zjawisk zewnętrznych.

Z kolei zwolennicy koncepcji endogenicznych starają się wyjaśnić cykliczny charakter rozwoju gospodarki uwarunkowaniami nierozerwalnie związanymi z danym systemem gospodarczym.

Alokacja – następuje w rezultacie negocjacji między pracobiorcami i pracodawcami, które prowadzą do zawarcia umów o pracę, gdzie zapisane są prawa i obowiązki stron.

Bezrobocie frykcyjne – występuje w każdym rozwojowym społeczeństwie. Tworzą je osoby pozbawione pracy tylko przejściowo w związku ze zmianą miejsca zamieszkania, poszukiwaniem lepiej płatnej pracy lub zmianą zawodu, podnoszeniem kwalifikacji itp.

Bezrobocie strukturalne – spowodowane jest potrzebą znacznych zmian kwalifikacji pracowników, wywołanych innowacjami technologicznymi lub zmianami względnej konkurencyjności danej gałęzi przemysłu.

Bezrobocie keynesowskiego – zwane też bezrobociem cyklicznym pojawia się, gdy globalny popyt maleje, a płace i ceny nie przystosowują się dostatecznie szybko i nie przywracają stanu pełnego zatrudnienia.

Bezrobocie klasyczne – jest rodzajem bezrobocia występującego wówczas, gdy płace utrzymują się na wysokim poziomie, nie równoważąc popytu z podażą na pracę. (wymuszanie szybszego tempa wzrostu płac niż cen co sprawia, że nie są skłonni do zwiększania zatrudnienia).

Bezrobocie naturalne – osoby nie chcą pracować, ponieważ płace się zbyt niskie.

Naturalna stopa bezrobocia – oznacza taki jego poziom, przy którym rynek pracy jest zrównoważony.

Stopień skłonności do aktywnego poszukiwania pracy można mierzyć tzw. współczynnikiem zastąpienia.
współczynnik zastąpienia = wysokość zasiłku dla bezrobotnych : poziom płac netto

Wysoki poziom tego współczynnika oznacza małą skłonność do usilnego poszukiwania pracy.

Inflacja - polega na wzroście cen, spadku siły nabywczej pieniądza, przewyżce siły nabywczej ludności nad wartością towarów i usług oddanych do jej dyspozycji. To proces ekonomiczny, który przejawia się w trwałym wzroście ogólnego poziomu cen, przy uwzględnieniu zmian jakości towarów, a polega na zwiększaniu ilości pieniądza w cyrkulacji w stopniu silniejszym od wzrostu strumienia dóbr i usług płynących na rynek. Wynika z niedoboru podaży w stosunku do popytu lub nadmiernej siły nabywczej ludności w stosunku do wartości masy towarów i usług.

Powojenna inflacja, z większym lub mniejszym natężeniem trwa już ponad pół wieku i zapowiada się na dłużej,toteż nazywana jest inflacją sekularną.

Najczęściej przyjmowaną miarą inflacji jest indeks cen dóbr konsumpcyjnych. CPI
Jest to średnia ważona wzrostu cen określonego, reprezentatywnego zestawu (koszyka) dóbr i usług wyrażona w procentach : CPI = (koszt koszyka rynkowego w roku badanym : koszt koszyka rynkowego w roku bazowym) * 100

Inne miary – Indeks PPI – bierze się pod uwagę ceny wybranych dóbr produkcyjnych : inwestycyjnych i zaopatrzeniowych

Delator PNB – bierze się pod uwagę ceny dóbr produkcyjnych i konsumpcyjnych jako składników produktu narodowego

Stagflacja – sytuacja, gdzie gospodarkę cechuje rosnąca stopa bezrobocia i inflacji przy równocześnie niskim poziomie aktywności gospodarczej

Jeżeli konsumenci uwzględniają tylko nominalne zmiany swoich wydatków pomijając fakt wzrostu nominalnych dochodów, to ulegają iluzji inflacyjnej.

Budżet państwa (jednostki samorządowej) jest to zestawienie wydatków przez państwo ponoszonych w związku z realizacją jego zadań oraz dochodów służących ich finansowaniu.

Budżet spełnia określone funkcje :

- Funkcja fiskalna – polega na gromadzeniu dochodów (pochodzących przede wszystkim z podatków) niezbędnych do utrzymania aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań w zakresie szeroko rozumianych potrzeb społecznych.

- Funkcja redystrybucyjna – polega na dokonywaniu pożądanych zmian w podziale produktu narodowego : zmniejszanie nadmiernych różnic w poziomie dochodów różnych grup społecznych, tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych.

Transfery – świadczenia publiczne zwiększające dochody ludności bez potrzeby świadczenia w zamian żadnych usług

- Funkcja stymulacyjna – poprzez kształtowanie dochodów i wydatków budżetu państwa wpływa się na przebieg procesów gospodarczych i społecznych.

Bezpieczny poziom deficytu to do 2 – 3 % PNB, a jeśli przekracza on 5%, to gospodarka znajduje się w obliczu kryzysu finansów publicznych. Deficyt powoduje powstanie długu publicznego. Zgodnie z regulacjami krajowymi, jego wysokość nie może przekroczyć 60% PKB, a gdy osiąga poziom 55% uruchamiana jest procedura sanacyjna.

Osiągane cele polityki fiskalnej mogą być następstwem działania tzw. automatycznych (samoczynnych) stabilizatorów bądź jako skutek dodatkowych, interwencyjnych decyzji władz rządowych w celu stabilizowania koniunktury gospodarczej. (polityka dyskrecjonalna)

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów fiskalnych należą: podatki dochodowe, stosowana w tych podatkach progresja podatkowa, podatki konsumpcyjne itd.

Natomiast najczęstszymi działaniami interwencyjnymi państwa są – zmiany elementów konstrukcji podatków (np. ulgi).

Beneficjentem świadczenia podatkowego może być budżet państwa lub budżet jednostki samorządowej.

Od podstawy opodatkowania należy odróżnić podstawę obliczenia podatku. Niekiedy bywa tak, że podstawa opodatkowania podlega przewidzianym przepisami korektom. Wówczas, dopiero tak zmieniona podstawa opodatkowania staje się podstawą obliczenia podatku, w stosunku do której stosuje się właściwą stawkę.

Stawka kwotowa określa ilość jednostek pieniężnych, jaką należy zapłacić od jednostki podstawy obliczenia podatku np. 5zł od metra kwadratowego.

Stawka procentowa wyraża relację pomiędzy wielkością świadczenia podatkowego a wielkością podstawy obliczenia podatku.

Skale podatkowe – składają się one zawsze z dwóch elementów : przedziałów skali określonych w postaci wielkości progowych oraz przyporządkowanych im stawek. Jeśli stawki te uszeregowane są rosnąco, to mamy do czynienia z progresją, jeśli malejąco – z regresją.

Zastosowanie progresji podatkowej oznacza, że udział podatku w podstawie jego obliczenia wzrasta, gdy podstawa rośnie.

Ryczałt podatkowy – podstawa opodatkowania oraz stawka lub skala nie występują. Wysokość świadczenia podatkowego określona jest przepisami prawa i jest znana podatnikowi z góry.

W podatkach dochodowych przedmiotem jest realizowanie dochodów określanych jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania.

Niekiedy przedmiotem opodatkowania jest przychód tj. bez uwzględniania kosztów jego uzyskania.

VAT – podatek od towarów i usług

Podatek akcyzowy – nakładany według zróżnicowanych stawek na wybrane dobra.

Cła – podatek obciążający import

Funkcje podatków:

- Funkcja fiskalna – podatki stanowią podstawowe źródło dochodów budżetu państwa, są podstawą finansową dla państwa i jego funkcjonowania.

- Funkcja regulacyjna – polega na kształtowaniu dochodów i majątku będących w dyspozycji podatników. Poprzez podatki dokonuje się przepływ środków pieniężnych pomiędzy różnorodnymi podmiotami ekonomicznymi a budżetem, dokonywana jest korekta dochodów. Podatki są podstawowym narzędziem redystrybucji, a progresja podatkowa spłaszcza dochody indywidualne.

- Funkcja stymulacyjna – polega na wykorzystywaniu instrumentów podatkowych do pobudzania wzrostu gospodarczego , wywierania wpływu na warunki działania jednostek oraz kierunki i tempo ich rozwoju ekonomicznego.

Autarkia gospodarcza = samowystarczalność

Formy międzynarodowych powiązań gospodarczych możemy podzielić na realne i regulacyjne.

Do głównych form powiązań realnych należą : wymiana dóbr, obrót usługami, przepływy kapitału i wiedzy technicznej oraz migracja zasobów pracy.

Komparatywne koszty - zgodnie z teorią kosztów komparatywnych każdy kraj powinien się specjalizować w produkcji artykułów, które może wytwarzać relatywnie najtaniej, a artykuły, których koszty produkcji są stosunkowo wysokie — importować zza granicy w zamian za eksport towarów wytworzonych u siebie

Teoria kosztów komparatywnych przekształciła się w teorię przewagi konkurencyjnej. Teoria ta stanowi, że do obustronnie korzystnej wymiany może dojść wówczas, gdy jeden kraj posiada widoczną przewagę konkurencyjną nad innymi krajami w produkcji jakiegoś dobra w porównaniu do produkcji innych dóbr.

Podstawowym czynnikiem wpływającym na wysokość kursu walutowego jest saldo obrotów z zagranicą

System kursów sztywnych:

Waluta nadwyżkowa ulegała kiedyś dewaluacji tzn. jej cena wyrażona w walucie w niedoborze spadała, odwrotnie z walutą w niedoborze – ulegała rewaluacji.

Kursy płynne:

Zjawisko wzrostu kursu płynnego danej waluty nazywamy aprecjacją, spadek kursu – deprecjacją.

Jeżeli bank centralny dąży do utrzymania lub wzrostu kursu własnej waluty, to zwiększa sprzedaż (podaż) obcych walut z własnych rezerwm w odwrotnej sytuacji – skupuje obce waluty za własną. Są to tzw. transakcje wyrównawcze.

Bilans płatniczy – jest zestawieniem wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie między daną gospodarką krajową a zagranicą.

Bilans handlu zagranicznego (bilans handlowy) jest różnicą między wpływami z eksportu a wydatkami na import towarów całej gospodarki krajowej (tzw. bilans handlu widzialnego). Jeżeli wpływy są wyższe od wydatków , to bilans handlowy jest dodatni (nadwyżka eksportowa) ; jeżeli wpływy z eksportu są niższe od płatności za import to bilans handlowy jest ujemny (deficyt handlowy).

Bilans obrotów bieżących – obejmuje bilans handlowy wraz z saldem wartości transakcji usługowych, przekazów ludności i władz oraz ruchu dochodów z inwestycji.

Bilans obrotów kapitałowych – stanowi wynik netto przepływów kapitałowych w postaci inwestycji bezpośrednich i portfelowych, długo i krótko terminowych kredytów bankowych, kredytów eksportowych.

Transakcje autonomiczne to takie, które są dokonywane z powodów ekonomicznych (komercyjnych) bez uwzględniania ich wpływu na bilans płatniczy np. polski obywatel podejmuje suwerenną decyzję o spędzeniu urlopu za granicą – import usług turystycznych

Transakcje wyrównawcze – te które podjęto w związku i w odpowiedzi na transakcje autonomiczne – ich celem jest zrównoważenie bilansu.

Deficyt w bilansie płatniczym pojawia się wtedy, gdy płatności z tytułu transakcji autonomicznych przewyższają dochody z nich.

Embargo – zakaz handlu z danym państwem

Cło – jest szczególnym podatkiem, który importer lub eksporter musi uiścić na rzecz budżetu państwa przy dokonywaniu transakcji zagranicznej. Cło podwyższa cenę importowanego towaru na rynku krajowym.

Ograniczenia ilościowe (kontyngenty, kwoty) polegają na określeniu wielkości maksymalnego dopuszczalnego importu do danego kraju (ewentualnie eksportu z danego kraju) w ciągu określonego czasu.

Kontyngenty – nakładane są zwykle jednostronnie przez kraje, które chcą ograniczyć import danego towaru.

Subsydia – jest to bezzwrotna pomoc udzielana beneficjentowi przez państwo celem wsparcia określonej działalności. Beneficjentem mogą być zarówno podmioty posiadające, jak i nie posiadające osobowości prawnej, w tym instytucje państwowe, podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe, organizacje międzynarodowe, osoby fizyczne. Subsydia są instrumentem wspierania eksportu, najczęściej o charakterze pośrednim.