Józef Wittlin,

„Sól ziemi”

– geneza, problematyka, streszczenie utworu

"Sól ziemi" - geneza, problematyka:

• Dla Józefa Wittlina wojna może być uważana za moment właściwy do wyzwolenia i zjednoczenia Polski, uzyskania przez nią niepodległości. Równocześnie jest to moment, w którym ostatecznie rozpada się dotychczasowy świat, XIX-wieczna Europa ze swoimi tradycjami.

• Autor powieści, Józef Wittlin, urodził się jeszcze w XIX wieku, w 1896 roku na Podolu. Ukończył gimnazjum we Lwowie, a w roku 1915 roku, już podczas pierwszej wojny, podjął studia na Uniwersytecie Wileńskim. Studiował filozofię i językoznawstwo - szybko jednak je przerwał, a właściwie był zmuszony to zrobić. Wittlin wziął udział w walkach jako ochotnik w Legionie Wschodnim, natomiast z czasem został wcielony do armii austriackiej. Już po wojnie pisarz kontynuował przerwane studia we Lwowie. Od 1920 roku związany był ze Skamandrem. Natomiast w roku 1935 otrzymał nagrodę Pen Clubu za przekład "Odysei".

• Jego "Sól ziemi" jest częścią trylogii, która nosi tytuł "Powieść o cierpliwym piechurze" - jest jej pierwszą i zarówno jedyną opublikowaną częścią.

• Akcja powieści rozgrywa się głównie w dwóch miejscach: w jednej z huculskich wiosek oraz w małym miasteczku węgierskim. Pomimo tego, jest to powieść o Europie i jej losach. Mówi o upadku Zachodniej cywilizacji, o odchodzeniu w przeszłość XIX-wiecznej Europy. To, co wydawało się do tej pory wieczne, ustabilizowane i trwałe, nagle, z dnia na dzień, przestaje istnieć.

• "Sól ziemi" opisuje przypadki Piotra Niewiadomskiego, hucuła, który w ciągu pierwszych czterech tygodni wojny przygląda się zupełnemu rozpadowi huculskiego świata. Rozpad tego świata oraz przemiany, jakie się dokonują, opisane są w sposób groteskowy. Piotr Niewiadomski jest analfabetą i zupełnie nie rozumie przebiegu wypadków dziejowych, staje się zwykłą ofiarą wojny.

• Wojenne przygody Niewiadomskiego mają wymiar mitologiczny - pomimo swojej głupoty, jest on wszak reprezentantem tytułowej "soli ziemi". Sól jest tu naturalnie minerałem symbolizującym, to, co trwałe, umożliwia ona konserwowanie, przechowywanie tego, co wartościowe. To właśnie dzięki Piotrowi i jemu podobnym możliwe jest przechowanie podstawowej zasady wspólnoty ludzkiej: wzajemności zobowiązań między ludźmi.

• Utwór ma wymowę pacyfistyczną, jest to typowo ekspresjonistyczna opowieść dotycząca wojny. Ekspresjonizm zawarty jest w warstwie ideowej powieści.

• Przewrotność utworu. Świadomość prostaczka, jakim jest Piotr umieszczona zostaje w samym centrum epickiej wizji świata.

• Epizody homeryckie pojawiające się w utworze Wittlina. Przyroda przemawiająca do głównego bohatera. Silne namiętności wstrząsające bohaterem, jego fascynacja cywilizacją. Marzenie o noszeniu cesarskiej czapki kolejowej.

Symbolika tytułu:

• Tytułową "solą ziemi" jest sam Piotr Niewiadomski. Jako motto powieści wybrany został biblijny werset: Wy jesteście sól ziemi. Jeśli tedy sól zwietrzeje, czymże solić będą? Do niczego się już nie przyda, tylko aby była precz wyrzucona i od ludzi podeptana".

• Sól ma zdolność przechowywania tego, co wartościowe, pożywne, natomiast eliminuje to, co nie ma wartości i co jest przyczyną zepsucia.

Streszczenie utworu:

• Główny bohater: Piotr Niewiadomski, pracownik kolei - tragarz, dróżnik. Jego bracia: prości ludzie, ciężką pracą zarabiający na własne utrzymanie.

• Czas akcji: panowanie Franciszka Józefa, będącego cesarzem Austrii i królem Węgier. Wojna z Moskalami.

• Miejsce akcji: Topory - Czarnielica.

• Krótki opis życia Piotra, jego związku z Magdą, której nie kocha. Próba naszkicowania genealogii Piotra - matka, hucułka, ojciec - Polak. Z licznego rodzeństwa nie zachowuje się wiele dzieci. Najukochańszym stworzeniem Piotra jest jego pies - Bas.

• Piotr dostaje powołanie do wojska, pobór wygląda jak sąd ostateczny, rekruci stoją nago i są oceniani przez komisję. Decydująca jest tu tężyzna fizyczna, zatracona zostaje cała indywidualność człowieka, jego osobowość.

• Odtąd Piotr przynależy zarówno do Boga, jak i do cesarza.

• Piotr zostaje wcielony do armii, składa przysięgę, zostaje wysłany na front. Przed wyjazdem spędza jeszcze noc ze swoją kochanką Magdą. W tej scenie pokazany zostaje dziwny charakter Piotra i jego wstydliwość. Tej nocy umiera papież Pius X.

• Zaćmienie słońca jako wizja końca świata.

• Trzy podstawowe rozkosze, które chronić mają mężczyznę od piekła wojny i rozpaczy, to kobieta, wódka i religia, jak się dowiadujemy

• Opis wojskowych zwyczajów. Racje żywnościowe: 700 gramów chleba oraz 300 gramów mięsa na dobę dla każdego żołnierza. Kary, np. za zgubienie łuski od naboju - grozi jeden dzień karniaka. Szpangi - skuwanie prawej ręki z lewą nogą lub odwrotnie i pozostawianie żołnierza w takiej pozycji nawet na kilka godzin. Skutek: spuchnięcie wątroby.

• Opis transportu pociągiem na Węgry.

• Opis Bachmatiuka, którego całe życie to wojsko. Żyje wojskowym regulaminem, całe życie zajmuje się szkoleniem żołnierzy, natomiast sam nigdy nie walczył na froncie. Jest śmieszny - farbuje codziennie wąsy na czarno, jakby bał się oznak starości. Postrach całego wojska, człowiek niezwykle surowy.

• Różne rodzaje śmierci żołnierza: a) śmierć naturalna wskutek przebytej choroby, b) nagła śmierć, pomimo oznak zdrowia, c) śmierć nienaturalna, która następuje bez niczyjej winy, d) śmierć samobójcza, e) na skutek nieszczęśliwego wypadku, f) śmierć poniesiona na skutek działalności innego człowieka. Zdrowa śmierć to wedle Bachmatiuka śmierć żołnierza na froncie.

• Opis życia żołnierskiego - ciągła musztra i informacje o potencjalnym końcu wojny.

• Nienawiść Bachmatiuka do każdego żołnierza z osobna.

• Opis jego agresji, brutalnego zachowania wobec podwładnych: kiedy brakuje wody do schładzania karabinów Bachmatiuk rozkazuje jednemu z żołnierzy "lać" na nie. Gdy żołnierz odmawia, Bachmatiuk nakazuje Piotrkowi rozpiąć mu spodnie. Żołnierz odpycha Piotrka, a tedy do akcji przystępuje sam Bachmatiuk. Skazuje żołnierza na karne ćwiczenia i maltretuje do tego stopnia, że ten umiera w szpitalu.

• Opis innych zwyczajów wojskowych.

WITTLIN jako POETA:

• Wittlin w swoich utworach pokazuje człowieka w pełni,

• Poezja dialogu, logika wierszy,

• Idealna harmonia wierszy - nurt intelektualny i emocjonalny, które się przenikają. Zmyślne konstrukcje, które zachwycają - konstrukcje okazują się w końcu bardzo kruche.

• Wittlin swoje utwory dzielił na trzy grupy:

HYMNY, WIERSZE POGODNE, "ESENCJE" - summa doświadczeń poety

• Poezja wedle Wittlina to siła nadrzędna wobec śmierci, siła absolutnego miłosierdzia.

• Wiersze Wittlina są religijne, wpisują się w nurt franciszkanizmu i irracjonalizmu. Poeta upomina się o mękę i śmierć zwyczajnego człowieka ginącego na wojnie.

• Epitafium dla Eligiusza Niewiadomskiego - "Podzwonne za skazańca": dokument, w którym to przejawia się niezwykła odrębność postawy myślowej oraz moralnej poety. Postawa ta nazwana może być humanitaryzmem integralnym.

• "Hymny" jako utwory zrodzone z przerażenia rzeczywistością, okresem I wojny światowej. "Hymny" są monologami człowieka, który przestraszył się okrucieństwem, brutalnością.

• Pierwsza edycja wierszy Wittlina - poznański "Zdrój" - organ ekspresjonistów.

**FRAZEOLOGIA:

sól ziemi – składnik najważniejszy, nieodzowny; grupa wartościowych ludzi jakiegoś kręgu (Mt 5,13)

Wy jesteście solą dla ziemi. Lecz jeśli sól utraci swój smak, czymże ją posolić? Na nic się już nie przyda, chyba na wyrzucenie i podeptanie przez ludzi.