Rola wycieczki w kształceniu przyrodniczym
Wycieczka to grupowa podróż lub wędrówka zorganizowana w celu wspólnego poznawania środowiska w jednej lub więcej miejscowości. W kraju lub zagranicą. Często szkoły organizują wycieczki szkolne, które najczęściej mają odpowiedni charakter. Wycieczka jest podróżą, która trwa jeden dzień. Najczęściej odbywa się z miejsca zamieszkania do konkretnego miejsca docelowego. Każda wycieczka opiera się głównie na zwiedzaniu wszystkich zabytków oraz zapoznawaniu się z ich historią. Każdy człowiek zawsze chętnie wyjeżdżał na wszelkiego rodzaju wycieczki, które powiązane były z rozmaitymi przeżyciami.
Istnieje wiele definicji wycieczki. Lidia Chmielewska określa wycieczki jako ,, kilkudniowe wyjazdy, czasem na drugi koniec Polski: jednogodzinne wyjście ze szkoły w najbliższy teren”. Idąc tymi wskazaniami
S. Szumski definiuje wycieczkę jako ,,każdorazowe wyjście poza budynek szkoły, niezależnie od czasu trwania, w pewnym określonym celu, z góry ustalonym, a zaplanowanym”.
A. A. Kryński słowo „wycieczka” definiuje jako dłuższy spacer w okolice; podróż turystyczną umyślnie, a mimochodem skądś zrobioną.
M. Dąbrowa wycieczkę definiuje jako każde zorganizowane i wcześniej zaplanowane wyjście z uczniami dla realizacji ściśle określonych haseł programowych, bez względu na odległość oraz czas pobytu poza szkołą.
Wycieczka szkolna według W. Okonia to: „ jedna z form pracy dydaktyczno- wychowawczej szkoły, umożliwiająca uczniom bezpośrednie poznanie środowiska lokalnego, własnego regionu, kraju ojczystego bądź innych krajów, ich właściwości geograficznych, historycznych, etnicznych, kulturowych lub gospodarczych”
Wycieczki szkolne należą do najbardziej wszechstronnych form organizacyjnych procesu dydaktyczno – wychowawczego. Realizacja ich umożliwia lepsze poznanie rzeczy i zjawisk, wpływa także na rozwój zdolności postrzegania, kształtowanie wyobrażeń i myślenia. Skłania uczniów do zadania pytań, formułowania wypowiedzi, wysuwania wniosków oraz utrwalania zdobytej wiedzy. Wycieczki kształtują także zmysł estetyczny i wrażliwość ekologiczna.
Jak wskazuje Ignacy Janowski, możemy wyróżnić różne kryteria podziału wycieczek, i tak dzielimy je ze względu na:
-czas trwania,
-zasięg,
-cel,
-liczbę uczestników,
-środek transportu,
-stopień trudności,
-organizatora wycieczki i środowisko,
-zakres tematyczny,
-zagadnienia,
-miejsce zamieszkania,
-cel i charakter wycieczki.
Każdy rodzaj wycieczki powinien zakładać realizację określonych wcześniej celów, formuła powinna być zorganizowana i przemyślana. Wycieczka powinna być dostosowana do potrzeb i możliwości uczniów w niej uczestniczących.
Cele wycieczki według M. Drogosz:
Cele poznawcze
– kształtujące: kształtowanie i zaspokajanie potrzeb poznawczych, sprzyjanie rozwojowi zainteresowań i uzdolnień, kształtowanie naukowego poglądu na świat, kształtowanie umiejętności obserwacji, stwarzanie warunków do kształcenia politechnicznego, rozbudzanie nawyków samokształcenia, wzbogacanie wiadomości i umiejętności, wiązanie nauki szkolnej z życiem, kształtowanie postaw dialektyczno-materialistycznej poznawania świata, stwarzanie sytuacji sprzyjających poglądowemu nauczaniu, ułatwianie świadomego i aktywnego zdobywania wiedzy, uczenie samodzielnego i racjonalnego myślenia i krytycyzmu.
Cele rekreacyjne
- zdrowotne: wypoczynkowy, zaspokajanie potrzeby spokoju i odpoczynku od codziennych problemów i ograniczeń;
- restytucyjny, zaspokajanie potrzeby odtworzenia utraconych sił psychicznych i fizycznych;
- zabawowy, zaspokajanie potrzeby rozrywki i odczuwania przyjemności;
- kondycyjny, podnoszenie sprawności fizycznej oraz jej utrzymanie;
- sportowo-wypoczynkowy, zaspokajanie potrzeby osiągnięcia sukcesu w walce z innymi lub samym sobą oraz upowszechnianie form aktywnego wypoczynku;
- poznawczo-kształtujący , zaspokajanie potrzeby zdobywania nowych doświadczeń oraz nawiązywania znajomości.
Cele wychowawcze:
- rozbudzanie uczuć patriotycznych, poznawanie kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii;
-poznawanie kultury i języka innych państw;
- wyrabianie postawy obywatelskiej, sprowadzającej się do poszerzania wiedzy z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego oraz gotowości do aktywnego udziału w tym życiu;
- uczenie dzieci i młodzieży zasad demokratycznego współdziałania;
- wspomaganie rodziny i szkoły w procesie wychowania;
- wyrabianie postawy opiekuńczej;
- upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży zasad ochrony środowiska naturalnego oraz umiejętności korzystania z zasobów przyrody;
- poznawanie zasad bezpiecznego zachowania się w różnych sytuacjach;
Cele wycieczki według Rozporządzenia MEN:
1) poznawanie kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii,
2) poznawanie kultury i języka innych państw,
3) poszerzanie wiedzy z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego,
4) wspomaganie rodziny i szkoły w procesie wychowania,
5) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży zasad ochrony środowiska naturalnego oraz umiejętności korzystania z zasobów przyrody,
6) podnoszenie sprawności fizycznej,
7) poprawę stanu zdrowia dzieci i młodzieży pochodzących z terenów zagrożonych ekologicznie,
8) upowszechnianie form aktywnego wypoczynku,
9) przeciwdziałanie patologii społecznej,
10) poznawanie zasad bezpiecznego zachowania się w różnych sytuacjach.
Wycieczka stwarza najwięcej różnorodnych możliwości wpływania na kształtowanie się w dzieciach społecznych wartości, uczuć społecznych i kulturalnego zachowania się. Dzieci musza pamiętać (bez względu na miejsce w którym się znajdują) o przestrzeganiu zasad kulturalnego zachowania się czy zachowania po sobie porządku. Należy pamiętać, aby przypominać dzieciom będąc na łonie natury by nie zostawiać po sobie śladów w postaci: butelek, śmieci, papierków. We właściwym stosunku do terenu będzie przejawiała się kultura człowieka. Dzieci winny wiedzieć, że nie wolno: zaśmiecać terenu, niczego uszkodzić, zrywać roślin chronionych i kwiatów, łamać gałęzi, itp. Każdą łąkę, las należy traktować jak rezerwat. Wycieczki przyczyniają się do realizacji celów wychowania estetycznego. Na wycieczce dzieci zwracają uwagę na bogactwo barw ukwieconej łąki, na falujące łany zboża, na bajkowy obraz kwitnących sadów, na odbity w stawie błękit nieba i mieszkańców wody, na piękne ubarwienie ptaków, owadów i kwiatów. Chodzi przecież o to, by dziecko nie przechodziło obojętnie obok tego co piękne, a piękno trzeba spostrzegać i czuć wówczas to co raduje nasze oczy, wzrusza, daje głębokie przeżycia nie będzie niszczone lecz otaczane opieką. Przyroda to niewyczerpane źródło przeżyć, wzruszeń estetycznych, ale nie zawsze tak jest.
Na wycieczce dziecko na okazję poznać ciekawe przedmioty i zjawiska, rośliny i zwierzęta, jest to okazja do bezpośredniego zetknięcia się z rzeczywistością. Aby dziecko mogło poznać coś nowego, należy zorganizować mu warunki do najwnikliwszej dostosowanej do jego poziomu, planowej, systematycznej i celowej obserwacji. Poprzez bezpośrednie zetknięcie się z przedmiotem poznania rozbudzamy ciekawość, zainteresowanie, umożliwiamy większą koncentrację uwagi, co zostawia większy i trwały ślad w umyśle dziecka niż zdobycie wiedzy za pomocą słowa mówionego czy pisanego.
Organizując wycieczkę np. do sadu dziecko utrwali wiadomości o sadzie, o gatunkach drzew owocowych, owocach, pozna sposoby zbierania owoców, zobaczy szkodniki sadów. Na wycieczce do Państwowego Gospodarstwa rolnego nastawionego na hodowlę, dziecko pozna warunki hodowli, jej wydajność i znaczenie, najnowsze zdobycze w zakresie mechanizacji, obsługi, żywienia, higieny.
Wycieczki powinny być wszechstronnie wykorzystywane. Każda powinna być podsumowana, oceniona pod względem realizacji założonych celów i wykonanych zadań. W pracy z uczniami wycieczki można wykorzystać do swobodnych wypowiedzi, rozmów, uważnego słuchania innych, gromadzenia materiału słownikowego, sporządzania słowniczków tematycznych, pisania swobodnych tekstów inspirowanych, sięgania do różnych źródeł informacji, prowadzenia kroniki wycieczek, prowadzenia konkursów, działalności artystycznej.
Wycieczka w życiu dziecka spełnia bardzo ważną rolę poznawczą i wypoczynkowa. Kształtuje postawy społeczne i uczucia patriotyczne, wytwarza więź dziecka ze środowiskiem, w którym żyje. Dodatkowo integruje uczestników, wzmacnia więzi łączące grupę, buduje pozytywne relacje i wzajemne poczucie zaufania.
Bibliografia:
Czajkowska Z, Czajkowski St., Krawczyk M., Wycieczka uczy i wychowuje,
Denek K., „Poradnik opiekuna SKKT”,
Drogosz M., „Krajoznawstwo i turystyka w szkołach i placówkach oświatowych”,
Janowski I., „Wycieczki szkolne”,
Krawczyk M., „Wycieczki”,
Okoń W., „Słownik pedagogiczny”
Sobieski S., O majówkach i wycieczkach młodzieży szkolnej, „Szkoła” 1869, nr 12
Szewczyk C., „Nauczyciel jako organizator imprez krajoznawczo – turystycznych”
Rozporządzenie MENiS z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki.