Rola szkoły w kształtowaniu
nawyków aktywności ruchowej i nauczaniu
różnych form jej realizacji.
Dla większości współczesnej populacji dzieci i młodzieży wychowanie fizyczne stało się jedyną formą ruchu, w jakiej biorą one udział. Efektem tego jest stały regres sprawności motorycznej i brak zainteresowania rekreacją fizyczną, jako formą spędzania wolnego czasu.
Duże znaczenie ma model życia rodziny i wykształcenie rodziców / im wyższe - tym większa świadomość potrzeby ruchu /, ale jedną z ważniejszych przyczyn tego zjawiska jest niewłaściwe lub niewystarczające działanie szkoły w zakresie wychowania młodzieży do uczestnictwa w kulturze fizycznej. Wiele osób kończąc swoją edukację w szkole przestaje tym samym uczestniczyć w jakiejkolwiek formie aktywności ruchowej, tłumacząc się niedostępnością do hal sportowych, brakiem wolnego czasu, w końcu - brakiem umiejętności do uprawiania wybranych form ruchu. A przecież najbardziej pożądanym efektem wszystkich działań nauczyciela wychowania fizycznego jest aktywność fizyczna młodzieży nie tylko w szkole, ale również po jej ukończeniu.
Aby zmienić istniejący stan rzeczy edukację do rekreacji należy rozpocząć już od najmłodszych lat, w wieku przedszkolnym. Tymczasem wielu nauczycieli wychowania przedszkolnego i początkowego wydaje się być niewystarczająco przygotowana do nauczania ruchu, pomniejszając tym samym jego rolę w kształtowaniu młodego człowieka. Naturalna potrzeba ruchu u dzieci niekiedy jest tłumiona, a najlepszy okres w ich życiu do kształtowania nawyków ruchowych jest tym samym zaprzepaszczony. Normalną koleją rzeczy jest wtedy zmiana zainteresowań - dziecko wybiera telewizję czy komputer, zapominając o zabawach ruchowych.
Rolą nauczyciela powinno być wykorzystanie potrzeby ruchu u dzieci, a one same odpowiednio pokierowane będą chętnie wykonywały powierzone im zadania, zapominając o trudzie i zmęczeniu. Działając w grupie motywują się nawzajem, a dobry nauczyciel nagradzając małe sukcesy podopiecznych będzie ich wielkim autorytetem.
Mała objętość wychowania fizycznego w szkole i charakter zajęć / większość wysiłków oparta jest na metodzie interwałowej i powtórzeniowej / nie przygotowuje organizmu do dłuższych wysiłków. Dla przeciętnego ucznia szkoły średniej przebiegnięcie dystansu 1 km. jest nie lada wyczynem, a wśród dorosłych osób naszego społeczeństwa, sama propozycja biegania przez dłuższy czas wywołuje niechęć. A przecież bieganie jest jedną z najtańszych form rekreacji fizycznej, możliwą do uprawiania niemal wszędzie. W krajach wysoko rozwiniętych popularna jest dewiza : „jogging - a way of living”, a ludzie uprawiający bieganie w wolnych chwilach budzą podziw i szacunek. Dlatego od najmłodszych lat warto włączać do programu szkolnego wychowania fizycznego długie marsze, marszobiegi i biegi. Spontaniczne bieganie przyniesie efekt w poprawie wydolności fizycznej, a w przyszłości bieg będzie przyjemną formą ruchu a nie katorgą.
System szkolnego wychowania fizycznego powinien zapewnić uczniom poznawanie różnych form aktywności ruchowej, a szkoły wyposażone w urządzenia sportowe niezbędne do ich realizacji byłyby wtedy swoistym centrum działalności sportowej dla całego ich otoczenia / wieś, osiedle, miasteczko /.W rzeczywistości wiele szkół w godzinach poza lekcyjnych jest zamknięta dla uczniów. Znikają zajęcia SKS, a indagowana młodzież stwierdza, że szkoła jest niewydolna w zakresie zaspokajania potrzeb uczestnictwa w kulturze fizycznej. Uboga baza sportowa szkół jest przeszkodą w urozmajcaniu i uatrakcyjnianiu zajęć sportowych. W takim przypadku bardzo wskazane wydaje się być korzystanie z obiektów sportowych na terenie miasta i powiatu. Zajęcia na pływalni , otwartych stadionach czy lodowiskach będą ciekawe, a współpraca nauczycieli w-f z lokalnym środowiskiem sportowym powinna być powszechna.
Nauczyciel wychowania fizycznego musi kierować się zasadą umiejętnego dostosowania form rekreacji ruchowej do warunków, potrzeb oraz zainteresowań danego środowiska. Inne warunki panują w górach, inne nad morzem, inne potrzeby występują latem, inne zaś zimą. Uczeń mający możliwość wyboru rodzaju aktywności ruchowej, z różnych form proponowanych przez szkołę na pewno znajdzie coś dla siebie, uwzględniając możliwości finansowe rodziców, własne zainteresowania i poziom sprawności motorycznej.
Nauczanie z góry wybranych form ruchu nie jest właściwe, choć w obecnej formie szkolnego wychowania fizycznego niekiedy konieczne.
Decydujące znaczenie w promowaniu rekreacji ruchowej ma postawa nauczyciela. Wykorzystując swoją sprawność, wiedzę i zainteresowania, powinien prowokować uczniów do uprawiania sportu i stwarzać im ku temu jak najlepsze warunki. Niezbędna w tym zakresie jest pomoc całego grona pedagogicznego, a wspólna rekreacja nauczycieli i uczniów powinna być czymś normalnym i wpływać pozytywnie na ich relacje. Nauczyciel biorąc aktywny udział we wspólnej rekreacji na pewno zyska w oczach uczniów uznanie. Z zasady tej korzysta wielu znanych polityków, lansując sportowy styl życia udowadniają, że pomimo wielu obowiązków ruch można wkalkulować w tygodniowy rozkład zajęć, że aktywność fizyczna może być przyjemnością, a nie tylko przykrym obowiązkiem. Swym zasięgiem powinna dotyczyć wszystkich - dzieci i dorosłych, sprawnych i mniej sprawnych, ludzi zamożnych i mniej zamożnych.
Wszystkie opisane zjawiska pozwalają przypuszczać, że nie brak czasu, nie bariera finansowa lecz brak nawyków ruchowych jest czynnikiem zamykającym społeczeństwu polskiemu drogę do szeroko rozumianej rekreacji fizycznej. Dlatego przebudowa szkolnego wychowania fizycznego od przedszkola po szkołę ponadgimnazjalną jest niezbędna i to zarówno w sensie ilościowym jak i jakościowym. Wychowując młode pokolenia do rekreacji fizycznej można oczekiwać, że uczestnictwo przyszłych pokoleń w niej będzie faktem, a nie czczym życzeniem. Pamiętać przy tym należy, że przy każdych działaniach prozdrowotnych profilaktyka jest zawsze tańsza i skuteczniejsza od leczenia.
Sylwester Kaczmarski
Zespół Szkół Ekonomicznych
im.M.Kopernika w Skarżysku Kamiennej