Aktywność ruchowa a zdrowie dziecka

"Ruch jest zdrowy  i dla ciała i dla głowy"
(Ewa Kujawiańska)

        Pojęcie zdrowia próbowali definiować już starożytni filozofowie. Określili je jako całkowity brak wszelkich ułomności i chorób.1 Mimo ogromnego upływu czasu i znacznych osiągnięć wiedzy o człowieku, wielu współczesnych ludzi pojęcie to rozumie nadal tak samo. W związku z tym pokutuje w społeczeństwie opinia, że zdrowie zależy niemal wyłącznie od osiągnięć medycyny oraz umiejętności lekarzy i funkcjonowania służby zdrowia. Niestety obserwacje i badania prowadzone w najbogatszych krajach świata wykazały, że wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa (a co za tym idzie i większymi nakładami na służbę zdrowia) przypadki dewiacji rozwojowych oraz zapadalność na choroby w niepokojący sposób zwiększyły się. Wniosek z tego, że człowiek musi wspomóc medycynę. ,Można to zrobić tworząc lepszy system ochrony zdrowia polegający nie na terapii, lecz na wychowaniu zdrowotnym, higienie i profilaktyce. Jednym z najtrudniejszych do rozwiązania problemów w obrębie profilaktyki jest niedostatek aktywności ruchowej.
        Chociaż przez całe życie pozostajemy w bezustannym ruchu, nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, jak jest on dla nas ważny. Już w łonie matki wykazujemy pierwszą aktywność ruchową i towarzyszy ona nam w różnych formach przez całe życie np. w zabawie, pracy zawodowej, codziennych czynnościach czy ćwiczeniach fizycznych.
        "Ruch jest najistotniejszym przejawem rozwoju człowieka, razem z nim rozwija się, wzbogaca i stopniowo przemienia się w sprawność fizyczną. Jest świadectwem jego poprawnego przebiegu, a zarazem czynnikiem go warunkującym.2
        Według R. Labana zdrowe dzieci rodzą się z potencjalną zdolnością wykonywania wszelkich ruchów. Ich rozwój ruchowy przebiega od spontanicznej ekspresji ruchowej, naturalnej dla małego dziecka do usztywnienia, zahamowania i nadmiernego kontrolowania ruchów przez dorosłych.
        Dziecko "używając" swojego ciała w różnych, naturalnych sytuacjach nie tylko je ćwiczy i doskonali, ale również poprzez swoją ruchliwość - poznaje siebie i swoje otoczenie. Uczy się i zdobywa wiedzę o świecie podczas raczkowania, wspinania się, manipulowania przedmiotami i chodzenia. Rozwój ruchowy jest podstawą i warunkiem kształtowania się jego obrazu własnego "JA", samooceny i poczucia własnej wartości. 
        Spójność uczenia się i ruchowego działania kończy się, gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole, gdzie następuje "rozdzielenie umysłu i ciała".
        Okresem, który najbardziej sprzyja rozwojowi aktywności ruchowej jest więc okres przedszkolny. Potrzeba ruchu u dzieci w tym wieku jest szczególnie duża. Okres ten bywa wręcz określany jako "okres głodu ruchowego". Opanowane w tym wieku umiejętności ruchowe np. pływanie, jazda na rowerze, nartach czy łyżwach, pozostają na całe życie. Dlatego więc tak ważne jest kształcenie u dzieci zainteresować, umiejętności i nawyków ruchowych od najmłodszych lat. 
        Niestety rozwój cywilizacji technicznej i urbanizacji znacznie ograniczają możliwości spontanicznego wyżycia się ruchowego dzieci. Aktywność ruchowa wypierana jest na skutek braku miejsca i czasu przez takich konkurentów jak: telewizja, komputer, winda, samochód, zainteresowania intelektualne, plastyczne, techniczne itp. Skutkiem tego jest nasilające się zjawisko hipokinezji.
        Musimy jednak zdawać sobie sprawę z tego, że skutki niedostatecznego obciążenia ruchem młodego osobnika są bardzo rozległe. "Gdy zgromadzona energia potencjalna nie znajduje wystarczającego ujścia w postaci powtarzających się wysiłków fizycznych dochodzi do zachwiania, a nawet zwichnięcia równowagi psychicznej i fizjologicznej".3
        Niedobór ruchu jest jedną z głównych przyczyn powstawania wad postawy. Aktywność fizyczna bowiem., wpływa na mineralizację kośćca oraz na wzmocnienie "gorsetu mięśniowego dziecka" (przede wszystkim zespołów mięśniowych tułowia), który jest odpowiedzialny za postawę. Konsekwencją nieprawidłowej postawy może być z kolei: nieprawidłowy rozwój narządów wewnętrznych, bóle, ograniczenie w rozwoju motoryki, kalectwo, poczucie niepełnowartościowości, zmniejszenie odporności na zmęczenie fizyczne i umysłowe itp.
        "Wyniki licznych badań dowodzą, że zwiększona aktywność ruchowa ma korzystny wpływ na właściwości odpornościowe, adaptacyjne, a także na prawidłowy przebieg procesów metabolicznych i hormonalnych rosnącego ustroju".4 Powoduje zwiększenie się masy aktywnych tkanek i zmniejszenie się tkanki tłuszczowej, oraz wpływa na funkcjonowanie układu trawiennego (poprawia perystaltykę jelit) co ma istotne znaczenie w profilaktyce otyłości. Jest to o tyle ważne, że otyłość podobnie jak wady postawy mają bardzo niekorzystny wpływ na zdrowie. Odbija się ona na funkcjonowaniu układu krążenia, oddechowego, kostno-mięśniowego, obniża sprawność ruchową, rodzi poczucie niższej wartości. 
        Otyłość jest dużym problemem dzieci kalekich, które najczęściej zaniedbują ruch, uciekając w inne formy działalności. 
        Ruch korzystnie modyfikuje również niektóre właściwości psychiczne człowieka. Wpływa na obniżenie napięcia psychicznego i poprawę samopoczucia. Zmniejsza objawy stresu w postaci redukcji lęku, wrażliwości i objawów desperacyjnych. Długotrwały stres ma bardzo niekorzystny wpływ na organizm. Podnosi on tętno i ciśnienie krwi, obciążając tym samym układ krążenia. 
        Aktywności ruchowej przypisuje się również lepszy rozwój intelektualny. Wiąże się to bezpośrednio z dotlenieniem mózgu. Dotlenienie zaś funkcjonuje dobrze wtedy, gdy jest należyta wentylacja płuc oraz odpowiednia pojemność życiowa płuc, co rozwija wspaniale intensywny ruch.
        Istnieje znaczny materiał dowodowy potwierdzający tezę, iż intensywny ruch powoduje zmiany chemiczne w mózgu, powiększając jego możliwości funkcjonalne. Mają one wpływ na większą bystrość umysłu, przyspieszając reakcję i podnosząc zdolności twórczego myślenia działania.
        Posiadana obecnie wiedza pozwala stwierdzić, że znaczenie ruchu dla zdrowia dziecka jest nieocenione. Najlepiej wyraża to sformowanie, że aktywność ruchowa zastępuje wiele leków, ale wszystkie leki świata nie zastąpią aktywności ruchowej. Należy pamiętać o tym, że chroniczne choroby i ułomności wieku średniego i starszego zaczynają się już w młodości. Oznacza to, że zapobieganie aby było skuteczne musi rozpocząć się w dzieciństwie"5. Pamiętając, że postawa dziecka, nie jest jeszcze w pełni ukształtowana, a jego organizm jest podatny zarówno na wpływy pozytywne jak i negatywne, to dorośli więc (rodzice i nauczyciele) powinni stworzyć dziecku podstawy pełnego zdrowia. Powinni oni kształtować umiejętności i nawyki ruchowe, rozbudzać zainteresowania i przyzwyczajenia prowadzące do większej aktywności ruchowej. Są to ważne elementy promocji zdrowia. 

Opracowała:mgr Mariola Kajdana
nauczycielka Miejskiego Przedszkola nr 42 w Częstochowie

1 J. Drabik, Aktywność fizyczna a zdrowie, Wychowanie Fizyczne i zdrowotne 1, 1994.
2 J. Welhan, Walory zajęć muzyczno- ruchowych, Wychowanie w Przedszkolu 2, 1999.
3 W. Gniewkowski, Niedostatek ruchu (hipokinezja) a zdrowie dziecka, Wychowanie w Przedszkolu 12, 1986
4 J. Kopczyńska - Sikorska, Wychowanie fizyczne podstawą harmonijnego rozwoju dziecka, Wychowanie w 

   Przedszkolu 1, 2001.
5 J. Drabik, op. cit...