Przyczyny zmniejszonej aktywności ruchowej dziecka. Wady i dysfunkcje.

Aktywność ruchowa:

W wieku dziecięcym ruch jest bardzo ważnym czynnikiem warunkującym wszechstronny rozwój organizmu. Pod wpływem ruchu kształtujemy prawidłową postawę dziecka, rozwijamy takie cechy motoryczne jak: zwinność, zręczność, gibkość, szybkość, siłę i wytrzymałość. Poprzez odpowiednie dawkowanie ruchu zwiększamy odporność fizjologiczną i kształtujemy pozytywne nawyki ruchowe.

Prawidłowa postawa ciała:

Aktywność ruchowa dziecka zależna jest od prawidłowej postawy ciała. Do zadań nauczycieli należy dbałość o poprawną postawę dziecka, która w okresie pierwszych kilku lat jego pobytu w szkole łatwo ulega zniekształceniu.

Prawidłowa postawa ciała zabezpiecza organizm przed ujemnymi wpływami środowiska, co pozostaje w ścisłym związku z utrzymaniem zdrowia człowieka. Prawidłowa postawa to także estetyczna sylwetka i harmonijne wykonywanie ruchów. Postawa bowiem odzwierciedla w dużej mierze stan psychiczny, o czym powinien pamiętać każdy wychowawca.

Prawidłowa postawa ciała:

- głowa ustawiona wprost nad klatką piersiową, biodrami i stopami lub podana nieco ku przodowi;

- klatka piersiowa wysklepiona ku przodowi, przy zachowaniu swobodnego oddychania;

- brzuch lekko wciągnięty lub płaski;

- plecy łagodnie wygięte, przy czym łopatki nie wystają poza linię pośladków;

- ręce i nogi prawidłowo ukształtowane;

- stopy wysklepione

Nieprawidłowa postawa ciała:

- głowa jest wysunięta do przodu lub pochylona w bok;

- klatka piersiowa płaska, zapadnięta lub zniekształcona, barki wysunięte do przodu;

- brzuch wypukły, wysunięty do przodu lub zwiotczały, obwisły;

- plecy zgarbione, zaokrąglone, a miednica posiada zbyt duże nachylenie;

- stopy płaskie.

Nie jest trudno odróżnić prawidłową postawę ciała od nieprawidłowej. Należy ustawić dziecko na podwyższeniu, np. ławka gimnastyczna, bokiem do siebie, w pełnym świetle. Uczeń, ubrany w krótkie spodenki przybiera postawę zasadniczą, lecz nie napiętą i wymuszoną. Następnie nauczyciel porównuje sylwetkę ucznia z sylwetkami podanych wzorów postaw: A, B, C, D:

- A - postawa doskonała: głowa wprost nad klatką piersiową, biodrami i stopami, klatka piersiowa podana ku przodowi, brzuch płaski, plecy łagodnie wygięte;

- B - postawa dobra: głowa podana nieco ku przodowi, klatka piersiowa mniej wzniesiona, brzuch nieco wypukły, plecy bardziej wygięte;

- C - postawa wadliwa: głowa wysunięta przed klatką piersiową, klatka piersiowa płaska, brzuch wypukły, plecy zgarbione;

- D - postawa bardzo zła: głowa silnie wysunięta do przodu, klatka piersiowa bardzo płaska, brzuch zwiotczały, wiszący, plecy bardzo zgarbione.

Przyczyny powstawania wad postawy ciała:

Wady postawy ciała mogą być spowodowane wrodzoną wadą budowy lub zniekształceniem spowodowanym przez przebyte choroby (krzywica, zmiany kostne z powodu gruźlicy kostnej), a także poprzez złe warunki bytowe.

Wady spowodowane nieświadomością rodziców:

Przyczyną wady postawy u dzieci jest nieświadomość rodziców co do stosowania odpowiednich metod i środków wychowawczych:

- noszenie dziecka na jednej i tej samej ręce - kręgosłup dziecka ulega skrzywieniu bocznemu;

- prowadzenie dziecka jedną i tą samą ręką - kształtuje u dziecka wadliwą postawę;

- wykonywanie przez dziecko pracy jedną i tą samą ręką - nierównomierny rozwój pewnych grup mięśniowych, co może prowadzić do powstania różnego rodzaju skrzywień;

- nieprzemyślany dobór zabawek i przyborów - przeciwdziała nieprawidłowemu kształtowaniu się postawy (hulajnoga, rower).

Wady spowodowane warunkami szkolnymi:

- meble szkolne - nie odpowiadają wymiarom wzrostu, nie zawsze dysponują potrzebną uczniowi ilością miejsca; dziecko siedząc w ławce skupia się nie tylko na postawie, ale także na pracy umysłowej, często znużone przybiera pozycję, która powoduje typową nawykową wadliwą postawę szkolną np. opuszczona głowa, barki wysunięte ku przodowi, zapadnięta klatka piersiowa, plecy przygarbione. Taka postawa jest przyczyną małej pojemności i złej wentylacji płuc oraz nieprawidłowego funkcjonowania narządów jamy brzusznej;

- przerwy - dziecko nieśmiałe stoi, a ruchliwe biega.

Przyczyny natury psychicznej:

Przygnębienie, zahukanie może być spowodowane nieodpowiednią atmosferą w domu lub przejściowym osłabieniem po przebytych chorobach.

Wady spowodowane ciężką pracą fizyczną we wczesnym okresie życia:

Dźwiganie ciężarów, noszenie na rękach młodszego rodzeństwa, noszenie książek w teczkach, zamiast w tornistrach.

Wady postawy ciała:

Mówiąc o wadach postawy ciała mamy na myśli przede wszystkim odchylenia od normalnego kształtu kręgosłupa, gdyż jest on bowiem kostnym rusztowaniem ciała. Jeżeli chodzi o najczęściej spotykane nieprawidłowości, to są to:

- Plecy okrągłe - kręgosłup w całym swym przebiegu tworzy nadmierne wygięcie ku tyłowi czyli hiperkifoza. Na skutek powiększenia się kifozy odcinka piersiowego sylwetka odznacza się wyraźnym ogólnym pochyleniem ciała ku przodowi, głowa wysunięta znacznie ku przodowi. Ważnym czynnikiem kifozy piersiowej są odstające łopatki i zapadnięta klatka piersiowa. Mięśnie grzbietu są osłabione, natomiast mięśnie piersiowe są napięte i przykurczone. W czasie ćwiczeń należy wzmocnić mięśnie karku, mięsień prostownik grzbietu odcinka piersiowego oraz mięśnie ściągające łopatki. Natomiast rozciągnąć należy mięśnie piersiowe oraz zębate przednie.

Zalecenia:

- pływanie stylem grzbietowym;

- siedzenie przy biurku o odpowiedniej wysokości, by dziecko nadmiernie nie pochylało się;

- trzymanie laseczki na plecach w ciągu 20-30min.

Przeciwwskazania:

- stanie na rękach, na głowie;

- skłony w przód;

- podpory przodem o ramionach wyprostowanych;

-krążenia ramionami w przód przy pochyleniu do przodu;

- jazda na rowerze z niską kierownicą;

- siady skrzyżne z wyciągniętymi ramionami w przód;

- unikanie pozycji które zaokrąglają plecy i uwypuklają odcinek piersiowy kręgosłupa.

- Plecy wklęsłe - kręgosłup na całej długości jest silnie uwypuklony czyli hiperlordoza, miednica ustawiona niemal poziomo. Silnie uwypuklony ku przodowi kręgosłup lędźwiowy wykazuje dość znaczne zmiany. Osłabione są mięśnie brzucha, mięśnie pośladkowe wielkie oraz zginacze stawu kolanowego, napięte są natomiast mięśnie grzbietu w odcinku lędźwiowym i zginacze stawu biodrowego. W czasie gimnastyki korekcyjnej wskazane są ćwiczenia „kifotyzujące”, ponieważ te ćwiczenia negatywnie wpływają na rozwój klatki piersiowej, należy przeplatać je z intensywnymi ćwiczeniami oddechowymi.

Zalecenia:

- przybieranie często pozycji klęczących;

- leżenie codziennie 5 -10min. Na plecach na twardym podłożu, ręce splecione na karku, łokcie na podłożu, nogi ugięte w stawach kolanowych;

- jazda na rowerze;

- pływanie;

- narciarstwo.

Przeciwwskazania:

-unikanie wszelkich pozycji zwiększających lordozę piersiową;

- gimnastyka artystyczna;

- akrobatyka;

- mostek, kołyska

- Plecy okrągło - wklęsłe - zarówno kifoza piersiowa jak i lordoza lędźwiowa są nadmiernie zaakcentowane. Głowa i barki są wysunięte do przodu, kręgosłup na odcinku piersiowym wykazuje zwiększanie się wygięcia ku tyłowi skutkiem czego klatka piersiowa ulega zapadnięciu. W odcinku lędźwiowym kręgosłup wygina się przesadnie ku przodowi, powodując uwypuklenie brzucha. Występuje osłabienie prostownika grzbietu w odcinku piersiowym, a wzrost jego napięcia w odcinku lędźwiowym. Osłabione są również mięśnie brzucha i pośladkowe, a przykurczeniu ulegają mięśnie obręczy barkowej i klatki piersiowej.

Podczas ćwiczeń korekcyjnych należy zwiększać ruchowość kręgosłupa, rozciągać skrócone mięśnie oraz wzmacniać mięśnie rozciągnięte.

Zalecenia:

- ćwiczenia elongacyjne (wydłużanie kręgosłupa wzdłuż osi długiej oraz zwisy);

- ćwiczenia oddechowe;

- ćwiczenia odruchu prawidłowej postawy ciała;

- pływanie;

- ćwiczenia korekcji pleców okrągłych i wklęsłych prócz pozycji „lordozujących” i „kifotyzujących”.

- Plecy płaskie - kifoza i lordoza są spłaszczone, kręgosłup nie spełnia resorującej roli, głowa lekko wysunięta do przodu, barki silnie ściągnięte do tyłu, klatka piersiowa wyraźnie uwypuklona.

Podczas ćwiczeń korekcyjnych nie należy unikać pozycji „lordozujących” i „kifotyzujących”.

Niewskazane są ćwiczenia elongacyjne, czyli wydłużanie kręgosłupa wzdłuż osi długiej oraz zwisy. Należy wzmacniać mięśnie grzbietu, brzucha oraz pośladkowe.

Ćwiczenia jak przy korekcji pleców okrągłych i wklęsłych.

- Skolioza - boczne skrzywienie kręgosłupa.

Kręgosłup widziany od tyłu powinien przedstawiać obraz prostej, pionowo ustawionej kolumny. Wszelkie odstępstwa od pionu powinny być traktowane jako sygnał ostrzegawczy i poddane obserwacji lekarskiej. Kręgosłup tworzy wygięcie, zwrócony wypukłością w prawą lub lewą stronę, skrzywienia te mogą powstać wskutek nierównomiernego rozwoju somatycznego układu mięśni grzbietu. Czynnik, które powodują zaburzenia tego rozwoju to:

Niedbała postawa przy siedzeniu, noszenie ciężaru po jednej stronie, jednostronne długotrwałe zajęcia.

Wyróżniamy:

• Skolioza całkowita lewostronna;

• Skolioza lędźwiowa lewostronna;

• Skolioza lędźwiowo - piersiowa;

• Skolioza piersiowa prawostronna.

Podczas ćwiczeń korekcyjnych skolioz czynnościowych (bez utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa) wyrównuje się skrzywienia, usuwa przykurcze wiązadeł i mięśni w obrębie grzbietu i miednicy. Równoważy się siły układu mięśniowego podnosi się ogólną wydolność fizyczną oraz wyrabia nawyk prawidłowej postawy ciała. Bardzo ważne są ćwiczenia oddechowe. Należy stosować ćwiczenia symetryczne tak jak przy poprzednio omawianych wadach postawy:

- pływanie zwłaszcza stylem klasycznym;

- jazda na nartach;

- jazda na rowerze;

- zabawa na czworaka;

- umiarkowany bieg.

Przeciwwskazania:

- skoki;

-dźwiganie;

- przewroty i mostki;

- nadmiar skłonów w przód;

- długotrwała nieprawidłowa pozycja np. przy telewizorze;

- dłuższe wysiłki w pozycji stojącej.

Wady klatki piersiowej:

Zniekształcenia klatki piersiowej zalicza się do wad wrodzonych.

Postępowanie korekcyjne dla wad klatki piersiowej obejmuje głównie

- ćwiczenia oddechowe,

- ćwiczenia ogólnorozwojowe poprawiające postawę ciała,

- pływanie.

W wadach zaawansowanych stosuje się aparaty ortopedyczne (klatka piersiowa kurza) i leczenie operacyjne (klatka piersiowa lejkowata).

Najczęściej występujące zniekształcenia patologiczne klatki piersiowej to:

- klatka piersiowa kurza - zniekształcenie mostka, który tworzy ostre uwypuklenie do przodu;

- klatka piersiowa lejkowata - zapadnięcie dolnej części mostka i przylegających odcinków żeber.

Deformacje kończyn dolnych i stóp:

Zniekształcenia kończyn dolnych pogarszają statykę ciała i zmieniają postawę. Są wadami wrodzonymi lub powstają w wyniku asymetrii w budowie wyżej położonych odcinków ciała, przeciążeń pracą statyczną albo na skutek innych przyczyn.

Wyróżniamy:

- Kolana koślawe - skierowane do wewnątrz, uda w stosunku do podudzia tworzą literę „X” - w pozycji stojącej są od siebie oddalone.

- Kolana szpotawe - skierowane na zewnątrz, kończyny przyjmują ułożenie w kształcie litery „O”. Największe wygięcie znajduje się zwykle w górnej części podudzia. Należy unikać siadu skrzyżnego.

- Stopy płaskie statyczne i stopy płasko - koślawe - odchylają się na zewnątrz czego wyrazem jest rażące uwypuklenie kostki wewnętrznej oraz skręcenie pięt na zewnątrz. Stopy takie całym ciężarem opierają się na brzegu przyśrodkowym.

- Stopy szpotawe czyli końsko - szpotawe - stopy odchylają się do wewnątrz oparte na krawędziach zewnętrznych z palcami skierowanym do środka.

- Stopy wydrążone - pogłębienie wydrążenia stóp w odcinku między guzem piętowym a głowami kości śródstopia z równoczesnym skróceniem tego odcinka. Charakterystyczne jest wysokie podbicie.

Dobrym sprawdzianem stopnia wysklepienia stopy są ślady pozostawione na papierze zwanym plantokonurogram lub na mokrym piasku.

Celem ćwiczeń korekcyjnych jest wzmocnienie osłabionych mięśni i usunięcie przykurczów. Ćwiczenia należy powtarzać tak długo, jak długo można je poprawnie wykonywać. Tempo powinno być wolne, ćwiczenia trudne wykonuje się 4 -8 razy, łatwe 10 - 20, ćwiczyć 15 - 20 min. Podczas ćwiczeń należy prawidłowo ustawić stopy, wzmacnia to mięśnie w układzie odpowiedniego ustalenia ich przyczepów oraz właściwego współdziałania zespołów mięśniowych. Należy pamiętać o stopniu odciążenia lub obciążenia.

Podsumowanie:

Należy dbać o poprawną postawę dziecka, kształtować ja, zapobiegać przyczynom, które powodują błędy i wady.

Nauczyciel ma obowiązek wyrobić u dziecka stały nawyk dobrej postawy ciała. Zaniedbanie w pierwszych latach szkolnych zabiegów na wzmocnienie mięśni tułowia daje w krótkim czasie opłakane rezultaty, prowadzi do deformacji postawy.

Nauczyciel powinien kontrolować i kształtować postawy, wskazać dzieciom i rodzicom ćwiczenia wzmacniające osłabione grupy mięśni oraz zachęcić do stosowania ich w domu. Przypadki poważnych zniekształceń należy natychmiast skierować do lekarza.

Należy uświadamiać co do prawidłowego snu (własne łóżko o twardym materacu, poduszka wypełniająca przestrzeń między barkiem a uchem, spanie na wznak), rozruchu porannego (rozgrzewka przed rozpoczęciem dnia, trochę biegu, podskoków, krótki spacer, po rozruchu zabiegi higieniczne), dojścia do szkoły (zawartość tornistra nie może się przesuwać, tornister niesiony na obu ramionach) oraz pracy szkole ( odpowiednie siedzenie w ławce, zachowanie się na przerwach, udział w zajęciach pozalekcyjnych).

Nauczyciel może również zwrócić uwagę na odżywianie (nadmierny ciężar ciała jest niewskazany przy wadzie postawy, unikanie niedożywienia i przekarmienia), dzieci powinny unikać długiego oglądania telewizji, powinny ubierać się lekko, by nie krępować ruchów, obuwie powinno być lekkie z szerokimi noskami, odrabianie lekcji powinno być z przerwami.

---