Joanna Budzyńska, PWiP, gr. B

OCENA UCZNIA Z KULTURY FIZYCZNEJ W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM

Ocenianie uczniów jest bardzo ważnym elementem procesu dydaktycznego, a ocena, najogólniej mówiąc, to wypowiedź o charakterze wartościującym, będąca wyrazem opinii - pozytywnej lub negatywnej - w sprawie jakiegoś stanu rzeczy, osoby, przedmiotu, lub zdarzenia . Jednak, aby wydać rzetelną opinię o umiejętnościach, wiedzy i poziomie ogólnego rozwoju ucznia, nauczyciel musi wziąć pod uwagę wiele czynników tj. stan wiedzy ucznia, jego postępy w nauce oraz włożony wysiłek, których jednoczesne uwzględnienie w tradycyjnej, stopniowej ocenie jest niestety niemożliwe.

Odnosząc się do wyżej wymienionych wątpliwości oraz utrudnień, zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 września 1992 roku w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów w szkołach publicznych dla dzieci i młodzieży oraz przeprowadzania egzaminów sprawdzających i klasyfikacyjnych określa w § 6 pkt. 4 co następuje: uczniowie pierwszej klasy szkoły podstawowej nauczyciel za pierwszy semestr ustala ocenę opisową z zachowania i opisowy stopień ze wszystkich przedmiotów nauczania . Natomiast zgodnie z kolejnym rozporządzeniem MEN z 19 kwietnia 1999 roku dotyczącym oceniania, klasyfikowanie końcoworoczne w klasach I-III szkoły podstawowej polega na podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia w danym roku szkolnym i ustalaniu jednej oceny klasyfikacyjnej oraz oceny zachowania, przy czym obie oceny są ocenami opisowymi .

Jednak czym powinna różnić się semestralna ocena opisowa od oceny opisowej końcoworoczej? Otóż, opisowe ocenianie śródroczne powinno diagnozować działalność dziecka oraz ukierunkować dalszą pracę z nim. Natomiast ocena na koniec roku ma na celu określić aktualny i rzeczywisty stan jego wiedzy i umiejętności.

Ocena opisowa w przeciwieństwie do tradycyjnego oceniania bierze pod uwagę przede wszystkim poziom rozwoju dziecka, jego indywidualność, sposób myślenia, styl działania, nastawienie. Przecież nie można wszystkich dzieci traktować jednakowo, bo nie każdy posiada takie same możliwości, predyspozycje. Jaką zasługę ma bardzo zdolny uczeń, bądź uczeń z większymi możliwościami, który nie musi wkładać zbyt wiele wysiłku, aby wykonać dane ćwiczenie, zadanie? Czy karać złym stopniem ucznia, który mimo dłuższego, dodatkowego nakładu pracy nadal bardzo słabo biega, czy ze względu na swoją masę nie jest w stanie pokonać określonej długości? Uczeń taki na pewno w końcu zwątpi w możliwości dobrego opanowania tych umiejętności i przestanie ćwiczyć, straci zapał do pracy. Stopnie, bez względu na intencje, są odbierane przez uczniów i rodziców przede wszystkim jako nagroda lub kara. Również sami nauczyciele dość często operują oceną jako instrumentem karania i nagradzania.

Poza tym dodatkowymi mankamentami tradycyjnych stopni są:

- blokowanie twórczych możliwości ucznia oraz obniżanie jego ciekawości poznawczej;

- stymulowanie egocentryzmu dziecka, które dba tylko o własny interes;

- prowokowanie do niewychowawczej rywalizacji, konkurowania z innymi;

- zdobywanie dobrej oceny jest głównym celem działania dziecka .

Zatem ocena opisowa znacznie rozszerza przedmiot oceny, stąd jej większe walory niż oceny tradycyjnej. Należą do nich m.in.:

• dostrzeganie wysiłku dziecka i umacnianie w nim wiary we własne siły;

• przygotowanie ucznia do samokontroli i samooceny;

• zapewnienie dziecku bezpieczeństwa psychicznego;

• podejmowanie przez dzieci zadań, za których wykonanie nie grozi im ocena negatywna;

• rzadsze zrażanie się uczniów do rozwiązywania trudnych zadań;

• osiąganie lepszych wyników przez ucznia;

• dowartościowanie, mobilizacja i umożliwienie harmonijnego rozwoju;

• dostarczenie uczniowi możliwości przeżywania i odkrywania wiedzy dla wiedzy, a nie dla stopnia .

Ponadto ocena opisowa nie etykietuje, nie hierarchizuje uczniów, nie dzieli ich na lepszych i gorszych, a także nie pełni funkcji kary i nagrody . Pozwala to na wyeliminowanie stresu oraz na wzmocnienie pozytywnych odczuć związanych ze szkołą . Dzieci nie przechwalają się stopniami, lecz zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami .

Oprócz tego ocena opisowa spełnia funkcje, które ciężko przypisać ocenie tradycyjnej. Do najczęściej wymienianych funkcji oceny opisowej zalicza się następujące:

1. funkcja informacyjna - ocena opisowa daje rzetelne i wyczerpujące informacje na temat poziomu wiedzy, stanu wiadomości i umiejętności;

2. funkcja korekcyjna utożsamiana także z funkcją diagnostyczną - ocena opisowa stwarza możliwości rozpoznania efektów pracy ucznia, a więc jego wiedzy, sprawności, umiejętności, postaw, możliwości, kierunku rozwoju oraz innych wartości (ułatwia to nauczycielowi określenie drogi doskonalenia i rozwoju ucznia), a także rozpoznania efektywności własnych działań pedagogicznych nauczyciela. Daje też podstawy do wprowadzania korekt i unikania błędów w procesie dydaktycznym.

3. funkcja motywacyjna nazywana także wychowawczą - ocena opisowa dopinguje ucznia do pogłębienia wiedzy, realizowania programu i poszerzania własnych zainteresowań, zachęcanie go do pracy, do uczestnictwa w zajęciach, do coraz to większych wysiłków na rzecz własnego rozwoju.

Dodatkowo ocena z kultury fizycznej pełni funkcję selekcyjną, która wskazuje, że ocena może być wykorzystana jako narzędzie selekcji i naboru do różnych grup sprawnościowych, szkół i klas sportowych, do wyboru szkoły wyższej, itp.

Takich funkcji nie spełnia z pewnością ocenianie tradycyjne, bo czy wszyscy (uczeń, nauczyciel, rodzic) odczytujemy te same informacje na widok oceny dostatecznej czy dobrej? Czy uczeń wie, co powinien poprawić, uzupełnić, aby otrzymać lepszy stopień? I wreszcie, czy ocena tradycyjna motywuje każdego do dalszej pracy?

Uczeń powinien mieć pewność, że w toku uczenia się ma prawo do popełniania błędów, za które nie może być karany złą oceną. Równocześnie posiada prawo do rzetelnej informacji, z której jasno wynika, co zrobił dobrze, co źle, a co musi zmienić, żeby było lepiej. Taka informacja wywołuje motywację do dalszego wysiłku w celu dokonania korekty poprzez kolejne działania. Ważne jest, aby dziecko odnosiło wyrażoną przez nauczyciela ocenę do tego, co robi i jak robi, a nie do siebie .

Zatem ocena winna służyć dziecku i dorosłemu, powinna pomagać im obu właściwie korygować swe dotychczasowe postępowanie. Aby to było możliwe, ocena powinna:

1. dawać dziecku informację o tym, co już umie, nad czym musi popracować, jak daleko jest na drodze do osiągnięcia celu;

2. uwzględniać możliwości dziecka, bowiem nie wszyscy przecież w tym samym czasie są w stanie opanować jakąś umiejętność, a niektórzy nigdy nie będą biegli, sprawni w danym zakresie;

3. brać pod uwagę wkład pracy dziecka, jego wysiłek włożony w wykonanie jakiegoś zadania, ćwiczenia;

4. zachęca do dalszej pracy, uświadamia, że wysiłek się opłaca;

5. uwzględniać postęp, jaki dokonał się w dziecku.

Ponadto ocena opisowa nie powinna zawierać krytyki osoby, powinna traktować dziecko podmiotowo oraz być skierowana bezpośrednio do niego (taki adresat wymusza stosowania zrozumiałego języka) .

Oprócz tego, że ocena opisowa ma służyć przede wszystkim uczniom, powinna służyć także rodzicom, ukazując im możliwie najpełniejszy obraz osiągnięć ich dziecka, poziom jego umiejętności, aktywności i trudności jakie napotkało w szkole, opierając niniejsze informacje na systematycznej, długotrwałej obserwacji .

Wiemy już wiele o ocenie opisowej, znamy jej funkcje, zalety, a także potrafimy wymienić informacje, jakie powinna ze sobą niesie ocena opisowa. Jednak zastanówmy się jeszcze co należy brać pod uwagę tworząc ocenę opisową ucznia z kultury fizycznej. Co nauczyciel powinien oceniać u ucznia oraz jak to powinien robić, czyli jak oceniać? Otóż podstawowe kryteria oceny ucznia z kultury fizycznej powinny mieć odniesienie do jego celów. Przyjmuje się, że przedmiotem oceny powinny być:

• poziom i postępy w zakresie sprawności fizycznej ucznia, gdzie bierzemy pod uwagę siłę, szybkość, wytrzymałość, zwinność, moc i gibkość;

• poziom i postępy ucznia w zakresie umiejętności ruchowych (techniki wykonania odpowiednich czynności ruchowych w oparciu o realizowane treści nauczania), w których zakres wchodzi m.in. gimnastyka, lekka atletyka, gry sportowe, czy pływanie;

• wiedza o kulturze fizycznej i umiejętność jej wykorzystania w praktyce (można tutaj umieścić także znajomość własnego ciała i organizmu);

• postawa wobec wartości kultury fizycznej, stosunek do aktywności ruchowej (aktywność w czasie zajęć, chęć do pracy, zaangażowanie, systematyczne przygotowanie do zajęć, współpraca w grupie, a także przestrzegania zasad, bezpieczeństwa i higieny podczas zajęć) .

Poza tym, co ważne, nie należy brać pod uwagę bezwzględnych wyników ucznia, bowiem oceny z kultury fizycznej należy dokonywać w stosunku do poziomu wyjściowego każdego ucznia, choć postęp nie jest tylko wynikiem pracy ucznia nad sobą, ale jego rozwoju biologicznego na danym etapie . W związku z tym można tutaj wyróżnić dwa poziomy osiągnięć ucznia podczas zajęć z kultury fizycznej: satysfakcjonujący oraz bez postępu.

Gdy już wszystko jest jasne, możemy przejść do przykładowych ocen opisowych z kultury fizycznej:

W czasie zajęć sportowych jesteś bardzo zdyscyplinowany oraz dbasz o bezpieczeństwo swoje i kolegów. Przestrzegasz zasad obowiązujących w czasie gier i zabaw. Jesteś sprawny, zwinny i wytrwały. Większość ćwiczeń gimnastycznych wykonujesz poprawnie, starasz się być precyzyjny. Wyróżniasz się w biegach na krótkich dystansach oraz grach z piłką - jesteś mistrzem gry w „dwa gonie”. Coraz lepiej radzisz sobie z wszystkimi ćwiczeniami sprawnościowymi. Poza tym osiągasz coraz większe postępy w pływaniu . Jesteś świadomy swojego ciała oraz wiesz jak je wykorzystać, aby osiągnąć cel .

Jesteś dość sprawną oraz zwinną uczennicą, a do zajęć ruchowych jesteś zawsze wzorowo przygotowana. Coraz lepiej oraz coraz chętniej wykonujesz ćwiczenia gimnastyczne. Musisz jednak mocno popracować nad techniką pływania. Bardzo lubisz uczestniczyć w zabawach i grach sportowych oraz zawsze przestrzegasz obowiązujących w nich reguł. Wszystkie ćwiczenia wykonujesz z ogromnym zapałem i zaangażowaniem. Zawsze starasz się tak ćwiczyć, aby nie zagrażać bezpieczeństwu innych. Lubisz zajęcia sportowe, jednak jeszcze za mało sobie ufasz. Pamiętaj, że poprzez ćwiczenia osiąga się mistrzostwo .

Sporządzenie takiej oceny opisowej wymaga od nauczyciela dużego nakładu pracy, lecz nie tylko podczas jej pisania, a w ciągu całego roku szkolnego. Bowiem, aby sporządzić ocenę końcową należy najpierw zebrać jak najwięcej informacji o postępach danego ucznia z zakresu różnych dziedzin wychowania fizycznego, jego umiejętności, zachowań, postaw. Dlatego też nauczyciele klas I-III powinni codziennie spisywać różnego rodzaju obserwacje na temat pracy i zachowań ucznia, jednak zbyt częste i szczegółowe diagnozowanie postępów wychowanka jest w tym wypadku niepotrzebne. W ciągu rok wskazane jest także stosowanie karty oceny ucznia, która zawiera rubryki do opisywania pracy dziecka, jego postawy i osiągnięć w poszczególnych obszarach edukacyjnych. Forma jaką przyjmie nauczyciel nie jest najważniejsza. Ważne aby każdy indywidualnie opracował swój własny, wewnętrzny sposób oceniania. Ważne jest aby robił to systematycznie, a pozwoli to na rzetelne sformułowanie oceny opisowej .

W miejscu tym chciałabym przedstawić przykładową kartę opisowej oceny ucznia z wychowania fizycznego, zaczerpniętą z pozycji J. Bielskiego pt. „Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego”:

KARTA OPISOWEJ OCENY UCZNIA Z WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

(po zakończeniu etapu, lub roku szkolnego)

Imię i nazwisko ucznia ……………………………………………………….klasa…………...

Data urodzenia…………………………………………………………………………………..

Wysokość ciała………………………………… Ciężar ciała………………………………….

Postawa ciała………………………………………………….. Stan zdrowia………………….

1. Uczestnictwo w zajęciach:

	Zalecenia*
- aktywne i chętne uczestniczy
- chętnie uczestniczy
- uczestniczy z obowiązku
- niechętnie uczestniczy
- często opuszczał(a) zajęcia bez uzasadnienia
- inne………………………………………............

2. Zaangażowanie ucznia na zajęciach:

	Zalecenia*
- wnosi nowe pomysły, jest twórczy
- zawsze przygotowany do lekcji
- sporadycznie przygotowany
- biernie naśladuje innych
- zwykle nieprzygotowany
- krytycznie nastawiony, wiecznie niezadowolony

3. Poziom sprawności fizycznej:

Zdolność	wybitna	b. dobra	dobra	przeciętna	mierna	Zalecenia*
siła
szybkość
wytrzymałość
zwinność
moc
gibkość

4. Umiejętności ruchowe ucznia w zakresie:

Poziom umiejętności	wybitny	b. dobry	dobry	przeciętny	niski	Zalecenia*
- gimnastyki
- lekkiej atletyki
- gier sportowych
- innych sportów o charakterze rekreacyjnym
- sportów zimowych
- innych form aktywności ruchowej

5. Uczeń opanował kompetencje na poziomie**

Zdolność	b. dobrym	przeciętnym	niskim	Zalecenia*
1.
2.
3.
4.
5.

6. Udział w zajęciach pozalekcyjnych……………………………………………………..

7. Osiągnięcia sportowe ucznia……………………………………………………………

8. Inne uwagi……………………………………………………………………………

Reasumując, ocena opisowa, mimo, iż jest dużo bardziej pracochłonna oraz wymaga ogromnej umiejętności przekazania zarówno uczniowi jak i rodzicom jak najbardziej wyczerpującego, obiektywnego, łatwego w odbiorze, opartego na długotrwałej i sumiennej obserwacji przekazu dotyczącego całej działalności ucznia podczas zajęć, to jednak ocena opisowa jest niesamowicie, przydatna i potrzebna, gdyż daje nam bardzo precyzyjny obraz rzeczywistości oraz dostarcza, zarówno dziecku jak i nauczycielowi, wielu niezbędnych informacji oraz wskazówek, których nie dałaby nam tradycyjna ocena w postaci cyfry. Tak więc stosując ten typ oceny podczas zajęć z kultury fizycznej dokładnie wiemy jaki stopień sprawności reprezentuje dany uczeń, jakie są jego umiejętności, możliwości, zaangażowanie, postawa oraz nad czym jeszcze trzeba z nim popracować, a także czy dane metody pracy dają zamierzone rezultaty, czy należałoby jednak coś zmienić, aby zarówno nasza praca, jak i praca uczniów była jeszcze bardziej efektywniejsza.

Zatem, jak widać, z oceny opisowej korzystają wszyscy: nauczyciele, rodzice i przede wszystkim uczniowie - bo to wszystko właśnie z myślą o nich jest tworzone .




LITERATURA:

1. I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 2000

2. J. Bielski, Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego. Podręcznik dla nauczycieli wychowania fizycznego i studentów studiów pedagogicznych, Kraków 2005

3. A. Dec, Metody badania kontekstu osiągnięć uczniów, „Edukacja i Dialog” 2001, nr 5

4. J. Kamińska, Ocenianie osiągnięć uczniów w edukacji wczesnoszkolnej, Gdańsk 1993

5. P. Kowolik, O ocenie i ocenianiu uczniów, „Życie Szkoły” 1994, nr 8

6. B. Marzęda-Przybysz, Ocena opisowa a wspieranie ucznia, „Życie Szkoły” 2000, nr 10

7. D. Moroz, Ocena opisowa w nauczaniu zintegrowanym, „Życie Szkoły” 2003, nr 2

8. W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1975

9. S. Piech, I. Krupa, Ocena opisowa a rozwój dziecka…, „Życie Szkoły” 1994

10. K. Rau, I. Chodoń, Ocenianie opisowe a rozwój dziecka, Poznań 1999

11. M. Roszkowska-Przetacznik, L. Wtorkiewicz, Ocenianie w edukacji wczesnoszkolnej, „Życie Szkoły” 2000, nr 8

12. M. Rydlewska, Refleksja nad uczniem, nauczycielem i oceną, „Nauczanie Początkowe” 2002, nr 5

13. T. Szewczyk, Ocena z wychowania fizycznego, „Edukacja i Dialog” 1997

W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1975, s. 198.

P. Kowolik, O ocenie i ocenianiu uczniów, „Życie Szkoły” 1994, nr 8, s. 462.

M. Roszkowska-Przetacznik, L. Wtorkiewicz, Ocenianie w edukacji wczesnoszkolnej, „Życie Szkoły” 2000, nr 8, s. 475.

I. Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 2000, s. 121-122.

Tamże, s. 125.

K. Rau, I. Chodoń, Ocenianie opisowe a rozwój dziecka, Poznań 1999, s. 11.

A. Dec, Metody badania kontekstu osiągnięć uczniów, „Edukacja i Dialog” 2001, nr 5, s. 33.

D. Moroz, Ocena opisowa w nauczaniu zintegrowanym, „Życie Szkoły” 2003, nr 2, s. 80.

Tamże.

J. Bielski, Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego. Podręcznik dla nauczycieli wychowania fizycznego i studentów studiów pedagogicznych, Kraków 2005, s. 288.

K. Rau, I. Chodoń, Ocenianie opisowe… op. cit., s. 12.

M. Rydlewska, Refleksja nad uczniem, nauczycielem i oceną, „Nauczanie Początkowe” 2002, nr 5, s. 49-50.

S. Piech, I. Krupa, Ocena opisowa a rozwój dziecka…, „Życie Szkoły” 1994, nr 8, s. 505.

J. Bielski, Metodyka wychowania… op. cit., s. 291-292.

T. Szewczyk, Ocena z wychowania fizycznego, „Edukacja i Dialog” 1997, nr 8, s. 36, 300-301.

K. Rau, I. Chodoń, Ocenianie opisowe… op. cit., s.36-39.

Tamże.

B. Marzęda-Przybysz, Ocena opisowa a wspieranie ucznia, „Życie Szkoły” 2000, nr 10, s. 600.

* W zaleceniach wpisujemy działania, które spowodują korektę i ukierunkują ucznia.

J. Bielski, Metodyka wychowania… op. cit., s. 300-301.

** Należy wpisać odpowiednie dla danego etapu kompetencje (osiągnięcia).

J. Kamińska, Ocenianie osiągnięć uczniów w edukacji wczesnoszkolnej, Gdańsk 1993, s. 3.

- 9 -

---